Skip to main content

Full text of "Guiliel Amesii Medulla theologica"

See other formats 


i  4|# 


- 


i/   i 
*  t  n      ■ '  /  / .    A  . 

<      ...  v 


^luryv^i  P*     f^^ 


#/t. 


medJvllj| 

THEoJiOGrcSi 

Xditio  1  ^STouifsimar 


Variis  in  focim  eniendatior,^ 

orationibus  Ji^abus,  nun^uaS 

hactenus  eJi^-tis ,  auctior.  J 


itiWWAWiiJJIfMWJ^t)^ 


Amflelo  dami 

QA£ud  Ioann&m,  lantfoniiLm  .     \ 


EP  ISTOL  A 
DEDICATORIA 

Pils  &  benignis 

MERCATORIBUS, 

Qui  variorum  inopum  Iuvenum 
jtudia  infacri  miniHeriifjtem  * 
fuisfuntibm  liberaliter 
fuHentarunt : 


*  2  D.DU 


EPISTOLA 
D.  Davidi  Nuyts. 
D.DavidideWeert. 
D.  Johanni  dc  Marees. 
D.  Antonio  Gommaris. 
D.  Laurentio  dc  Groot. 
D.  Guilielmo  vander  Elft. 
D.  Michaeli  Fais. 
D.  PetrodeVos. 
D  Johanni  Duyts. 
D.  Jacobo  van  Horen. 
D.  Johanni  vander  Marck. 

ti*  C£teriseademgratia  conjunttts  , 

jOn  eft  mihi  dubium  (Viri 
|obfervandi)  quin  plurimum 
f  apud  vos  valeat  divina  illa 
Domini  noftri  admonitio  :  Atten- 
dite  ne  jitftitUm  vefiram  exerceatis  co- 
ram  haminibusj  ut  Jpeflemini  ab  eis. 
Quum  pr*ftdbis  eleemejyndm ,  ne  cttra- 
to  huccma  cani  coram  te.  Ne  noventfi- 
niffra  tud  y  quid  facUt  dextra  tua. 
Hinc  mihi  (ut  verum  fatear)  fcru- 
pulum  fenfi  injeftum ,  &  haefitatio- 
ncm  feriam ,  an  in  propatulum  ef- 
feEprofergadum*  quodvos  (exprae- 

fcri- 


DEDICATORIA. 

fcripto  Doraini )  feciftis  in  occulto» 
Sed  tamen  quum   primarius  Domi~ 
ni    Apoftolus    non  dubitarit  notam 
facere   ommbtis  gratiam  Dei  praftitam 
Ecclefiis  Macedonum,  i  Cor.  8.  &  prae- 
fens  Ecclefiae  conditio  hoc  flagita- 
re  videatur,  ut  ifta  gratia  omnibus 
snodis   promoverecur  >    nonnullam 
potius  vim  modeftise  veftrae  facien- 
dam  efle  putavi,  cjuam  ab  hocoffi- 
cio  abftinendum,  quo  fieri  forfan  po- 
teftfquod  Apoftolus  praedicatde  Co- 
rinthiis  )  ut  ex  vobis  ortus  Zelusprovo- 
caret  complmes ,  z  Cor.  9*2.  Splendor 
quidem,  &  fpeciesquaeftusmundani 
major  eft  in  vulgari  aliqua  negotia- 
tione  >  fed  fi  omnia  bene  expendan- 
tur,  neutrius  Indise  focietas  comparari 
poteft  cum  fociet3tehacceeiefti,  ubi 
exponuntutf  carnalia  caduca ,  &  reci- 
piuntur  Ipiritualia ,  eaque  iriaeternun* 
permanfura ,  fecundum  illud  DomU 
jai  •  fitate  vobis  amtcos  ex  mammona  m-* 
jufto ,  ut  quum  defeceritis ,  reaplant  V0$ 
m  4tern4imtabemAcula+ 


EPIST.  DEDICAT. 

Caufam  juftam  dixi  ,  quarc  no~ 
sninavcftrain  ifta  tabula  voltii  com- 
parcrc.  Acccdit  tamcn  &  illa^quod 
antcfcptcnnium  nonnullos  cx  vcftris 
alumnis  mcx  fidci  commcndaftis,quae 
prima  fuit  occalio  mcdullam  iftam 
Thcologix  cxtrahcndi  ,  ut  corum  u- 
fui  poflct  infcrvirc  :  cui  ctiam  confilio- 
lucccflum  omncm  non  defuiflc  ,  tc- 
ftatum  vobis  fcciilc  fpcro  quorun- 
dam  fub  hac  inftitucndi  rationc  pro- 
grcflus.  Quum  igitur  (cx  morc)  dc 
aliqua  hujus  libclli  infcriptionc  co- 
gitabam  ,  vobis  cam  dcberi  putabam, 
qui  inccpti  hujus  primi  quafi  autho- 
rcs  fuiftis»  Quod  ut  seqiri  bonique 
confulatis,  obnixc  rogo. 

2  Cor.  9  10.  11.  Qm  autem  fuppeditat  fe- 
menferenti ,  c?  panemadefcamfuppeditet  ,  c?* 
ynultiplicet  fementem  vestram ,  CT*  auge>at  frp- 
£1'as  ju7itti£veslr<£ ,  Vobts  cmni  modo  dttatis 
ad  omnem  benignitatem  >  au&  fer  nos  cjficit ,  ut 
grati*  aganiur  Deo. 

Veftri  ftudioflflimtfs 
G  g I  L  I  E  L  M  u s  Amjesiusv 
■PRiE- 


PR/EMUNITIO 
B  R  E  V  I  S 

A  U  T   H   O   R   I  S, 

Dc  ConfiJii  fui  rationc. 

Vamvls  illud  mihi  non 
arrogem  ,  ut  omnes  ob- 
loquutorum  cogitationes 
animo  meo  complectar  ,  varias 
tamen  rcprehtnfiones  pravideo  y 
in  quas  conatus  iUe  (ab  optimo 
eerte  animo  profeffus  )  pro  Jkculi 
genio  eft  incurjitrus  t  quarum  et- 
iam  pracipuis  breviter  occurrerc 
decrevi. 

Quibufdam,  &  eis  quidem  non 
indottis  ,  totum  hoc  difplicet  fcri- 
bendi  genus  quo  Theologiajum- 
ma  in  compendium  aliquod  redi* 
gatur.  Grandia  fcilicet  volumina 
qn&runt  ,  in  quibrn  laxe  poffint 
vd  kabitare  >  vel  vagari..  Qupz 

e?o- 


ego  eonfidcrarc  veltem,  ommhm 
non  ejfe  velotium  tampingue ,  vel 
ingenium  tam  vastum  ,  ut  perdi- 
ccm  i»  montibus  &fylvisperfeque+ 
rentur  \  fed  pofiulare  potius  muU 
torum  conditionem ,  ut  nidus  ipfc> 
aut  fedes  rei  quamfettantur ,  finc 
ambagibus  demonfiretur. 

guidam  autem  id  non  totum 
reprehendunt  ,  fi  pr&cipua  capita 
eratorio  modo  trattentur  ,  pun- 
liim  autem  in  fingulis  particulis 
infiHendum  e[Je  non  arbitrantur* 
At  vcro  quum  fertur  quafi  tor- 
rens  oratio  y  quamvis  multa  cu- 
jttfqne  modi  rapiat ,  parum  tamen 
teneasy  parum  apprehendasy  nuf 
quam  invenias  in  quo  confianter 
acquiefcas :  fed  quum  certA  regu- 
l&  traduntur  ,  habet  femper  Le- 
B$r>  adfingutos  quafl  pajfus ,  lo- 
€um  notatum  r  ubi  pedem  figM* 
Jfrmt  eti&m  qui  methodi  &  Lo- 

gic& 


gic&  forwA  curam  (  ut  curiofam  ac 
molefiam  damnabunt.  Sed  ifiis 
mens  fanior  esi  optanda .'  quoniam 
intelligentU  ,  judicii  ac  memoria 
artem  ab  iis  rebus  tmovent ,  qu<t 
f&Ufere  intelligi ,  fciri ,  ac  mem&* 
ri&  infigi  mercntur. 

Non  deerunt  ex  altera  parte  y 
qui  majorem  Logica  artis  accu* 
rationem  defiderabunt.  Quibus 
nec  potui  ego  fi  voluiffem ,  ex  pra- 
pria  mea  imperfetiione ,  planefa* 
tisfacere  y  nec  -volui  certe  in  omni~ 
bus  quantum  potui  ?  proptcr  alio* 
rum  defecfus. 

Non  paucos  futuros  fufiicor* 
quibus  fupervacaneum  prorfus 
videbitur ,  &  affium  agere ,  in- 
ftitutiones  hujufmodi  edere  >  poft 
tot  fummorum  virorum  in  eodem 
genere  tabores.  In  quorurn  etiam 
fententiam  &  ego  pedibus  irem> 
fi  quidquam  hujus  generis  exta- 

ret? 


rct ,  quod  omnibus  omniex  parte 
placcrct.  Qjjjd  tamennon  ita  ac- 
apivcllcm  j  quafiunquam  mihiin 
mtntctn  venijfet  ,  tale  quidqnam 
de  hoc  fcripto  Jperare  ;  fed  quod 
nondcfferem  fiot  Poffi  ut  duofal- 
tcm  aut  tres  Jubtnde  in  noHra  in- 
cidant  ,  qui  hic  aliquid  inveni~ 
ant  aptius  tpfis  ad  pietatem  eru- 
dicndis  &  exitandis  ,  quam  in 
docitoribus  aliorum  fcript  s  obfer* 
Vdfnnt.  Qtr<e  conjeffura fi non faU 
lat ,  ?nagnumoper&pretium  fecif- 
Je  me  ext/fimabo. 

objcuritatis  ut  arguar  a  minus 
cxercitatis  ,  non  pffifum  non  ex* 
fpcffare.  ^ups  vellem  ego  a  Cyro 
dldtcijfe  ,  radiorum  tou;  2\&^clo*i$ 
Jatis  uminibus  non  tam  cffc 
fuaves.  Lumen  certe eontrattum , 
quamvis  exiguum  'videri  poffit  7 
magis  tamen  illufirat  (fi  quls  pro~ 
pius  accedat  &  attendat )  quam 

quod 


quod  nimia  fua  dilatatione  quajl 
dijftpatur. 

Stili  aridita*  ,  &  verborum 
quorundam  ajperitas  vitio  ma- 
gno  ab  iifdem  vertctur.  Ego  veri 
in  illa  h&refi  profteor  me  verfa- 
ri  >  ut  quum  propofitum  efl  docere , 
duobus  verbis  non  dicendum  ejje 
\  putem  ,  quod  uno  dui  potest  \  & 
cligendam  effe  clavem  qu&  maxi- 
meaperit  ,  quamvis  fit  lignea  yfi 
aurea  nonfuppetat  ejufdem  effica- 
cia. 

Po&remo  (t  quifint  ,quipra£ii- 
ca  qu&dam  ,  pr^cipue  in  poflerio* 
re  parte  hujus  MedulU  ,  latiu* 
vellent  explicari  y  iis  posthac  ( (i 
Deus  dederit )  fatisfacere  Jludebi* 
i  tnus  pecutiari  trattatu  ,  quemjam 
tjfe6tum  habemus  ,  de  qu&ftioni^ 
bus  quACzCusConfcicntixfoient 
Vocari. 

Qui  atU  adhuc  vel  cutyanty 


vel  defderant  ,  rogatos  eos  *ucC 
lim  7  ut  candtde  mihi  cogitata. 
fua  impertire  dignentur  ,  aut  a- 
pologid  juH&  ,  aut  emendationi 
debtta  materiam  opatam  fr&bi- 
tura. 


THEO, 


THEOLOGIiE 

LIBERPRIMU  S. 

C    A     P.      I. 

De  TheologU  defnitune  vel 
natura* 

i. 

HEOLoGiAefl    do£hina   Deo  vi- 

vendi.  Ioh.  6.  d%.    Verba  vita  aterna. 

A&.j.io.  Verba  vita  hujiu.  Rom.6.  n. 

Col  igitevos  vivere  Deo. 

2.  Doclrina  vocatur  ,  non  quafi 
afiena  hic  efTst  intelligentia? ,  fcientiae  ,  fapientia?, 
artis ,  aut  prudentias  appellatio  ;  haec  enim  omnia 
cuilibet  accuratn:  difciplina: ,  &  prarcipue  Theolo- 
giae  infunt:  fed  quiabxcdifciplinanoneft  exna- 
tura,  &indaginehumana,  (utreliqua? ,)  fed  ex 
revelatione&  inftitutionedivina » Ifai.f  !•  vetf.  4. 
Doclrina  a  me  prodibit. Matth.  21.  2 j.  Eccelo  :qua~ 
re  trgo  non  credidiflis  ei.  Ioh.  2.  25.  Nos  fcimu3>Deum 
effe  loquutum  Mofi.  Gal.  1. 11,  12.  Euangeliumnon 
efl  fecundum  bominem.  Q^ecjue  enim  ab  homine  id  ac- 
eepi,  nequeedoclusfum  ,fedper  reve&tidnem.  Ioh. 
6.  4S.trrlor(lfii>riyr  npon.Hfnr  rr4,t?,  £/ 

3.  Reliquarumartium  pnncipia,  nobisinnata, 
fenfu  ,  obfervatione ,  experientia  Sc  induclione 
poffunt  cxcoli ,  &  ad  perfedtionem  deduci :  fed 
Theologix  principia  folida,  qua:  ftudio  &  indu- 
ftria  poMint  ad  perfe&ionem  promoveri  ,  nobis 
non  infunt  a  natura.  Matth.  16. 17.  Caro  &Jangztis 
hocnondettxit  tibi. 

4.  Cum  autem  omnis  arsconfiftatcxregulis, 

A  quibus 


^  THEOLOGU  / 

quibus  a&usaliquiscreaturar  dirigitur,  &vitafic 
a&uum  omnium  nobiliflimus ,  circaaliudnonpo- 
teft  proprie"  verfari ,  quam  circa  vitam. 

5.  Quandoquidem  vero  illacreaturaefit,  vita 
perfe&iflima,  quae  maxime  ad  Deum  vivum  ,  ac 
vivi£cantem  appropinquat ,  idcirco  Theologicx 
vitae  natura  cft  vivere  Deo. 

6.  Deo  vivitur  t  quando  vivitur  fecundum  vo« 
luntatem  Dei ,  in  gloriam  Dei ,  Deo  intus  agente. 
1  Petr.4.  1.  6.  Vt  voluntati  Deivivat :  fecundum 
Deum  Gal.  I*  19.  10.  Vtvivam  Deo :  vivit  in  me 
Chrifttti*  1  Cor.  4.  10.  Vt  vita  illa  Icfu  incorpore 
iioftromanifeftafiat.Vhll.i.  10.  Magnificabitur  Chri- 
fim  in  corpore  meotfcu  per  vitarn  }feuper  mortem. 

7.  Vita  hxc  ,  una  &  eadem  ,  quoad  eflentiam  a 
fuo  principiopermanet  in  aeternum  ,  Ioh.  5. 36.  6c 
f.  14.  Qui  cred.it  m  filium  habet  vitam  aternam. 
iloh.  3.15.    Vitam  aternam  infe  manentem. 

8.  Quamvis  autem  in  hac  vita  tam  beate  quam 
bene  vivere  contineatur  ,  potiores  tamen  funt  par- 
tcs  0$&i*tt  quam  £XteffewH  c :  &  illud  quod  prac- 
cipue'  ac  ultimo  fpectari  debet ,  non  eft  beatitudo  , 
quaerefpicit  noftrum  commodum  ,  fedbonitas  il- 
la  quacadDeigloriam  refertur.  Redtius  igitur  de- 
finitur  Theologia  per  vitam  illam  bonam  ,  qua 
Deo  vivimus  ,  quam  per  beatam  ,  qua  nobis  vivi- 
nius :  ficut  ab  Apoftolo  per  fynecdochen  vocatur 
dottrina  qu&  eft  fecundam pietatem.  1  Tim.  6-  3. 

9.  Hxcporro  vita  ,  cum  fit  fpiritualis  adtus  to- 
tius  hominis  ,  quo  ferturad  Deum  habendum  ,  & 
fecundum  voluntatemejusagendum  ,  hxc  autem 
propria  voluntaris  clTeconftat,  fcquitur  primum 
ic  proprium  Thcologia:  fubjectum  efle  voiunta- 
tem  ,  Prov.  4.  2$.  Ex  cor.e prodeunt acliones  vita  , 
21   26.   Cedocortuummihi.  * 

10.  Ciim  autem  hacc  vita,  Sc  voluntas  fit  vere 
&  proprie'  praxis  noflra  perfe&iflima  :  Theolo- 
giamnoncommunirantumiliaratione  ,  quaom- 
nes  difcipiin*  pro  finc  habent  fuam  ^«^fi^v  * 

fed 


LIBER    PRIMVS.  * 

fed  praecipue,  ftri&e\ac  praeaiiis  omnibus  cflc/r4» 
tticam  ,  non  fpeculativam  patct  cx  fefe. 

ii.  Nequc  revera  quidquam  eft  in  Theologia, 
quodnonad  finem  uicimum ,  aut  admcdia  iliuni 
fincm  fpettantia  Fefertur  :  cujus  gcneris  omnia 
directetenduntadpraxin. 

12.  Praxisifta  vitae  ,  tam  perfe&e  inTheoIogta 
continecur,  ut  nullum  fit  in  Oeconomicis,  Eihi- 
cis  ,  Poiiticis,  auc  Iuridicis ,  catholica:  veriratis 
prarceptum,  ad  bene  vivcndum  fpe&ans,  quod  non. 
propriefpec*tat  ad  Theologiam. 

13.  Theologia  igitur  eft  omnium  artium  ordi- 
nedo&rinaraccurata: ,  pro  noftro  proficiendi  mo- 
do,  ultima,  fed  dignitate  prima  ,  &  quoad  fum- 
mum  finem  diredtrix  ,  vel  archite&onica  a  Dco 
finguiariter  profecta  ,  de  Deo,  &  rebus  divinis 
agens  ,  &  adDcum  tendens,  hominemquededu- 
cens:  quorefpectu,  non  minus  recte  Jho^ciii  vcl 
Se*f)\x  poceft  vocari,  quam  Theologia. 

C  A   p.     II. 

De  Thcologi&  diflributione ;  velpartibus. 

THeoIogia:  dax  funt  partes;  fides  ,  &  obfcr- 
vantia.  2.Tim.  I.n.  Sxprejfam  formam  te- 
neto  fanorum  fermonum  >quos  a  meaudiflt^cum 
Jide,  &  charitate.  t  Tim.  1. 19.  Habens fidem ,&  bo- 
namconfcientiam.VCa.l.37.  3.  Confide  in Iehova7&  fac 
bonum.  Ex  iftis  partibus  conftabat  Thcologia  Pauli. 
Att.  24.  14,  1  j,  \6.  Credo  omnibus  qu&  fcriptafunt , 
&fpem  habeo  in  Deo  :  &  exercito  mead  confcientiam 
habendamfine ojfenfa.  Exdem  partcs  fuerunt  Theo- 
logix  Abraham.  Genef.  if.  6.  &  17.  1.  Credidit 
xAbraham  lehova.  lndef.nenter  ambula  coram  me><&* 
tflo  tnteger.  Eafdem  poftulat  Chriftus  afuisdifci- 
pulis,  dum  prarter  fidem  ,  requirit ,  ut  obfervarent 
omniaqux pracepit.  Matth.  28.  20.  Eafdcm  trattat 
Paulus  in  epiftola  ad  Rom.  qua  fummarn  Theo- 
logiae  contincrc  conftat.  Eafdem  denique  in  Ec- 
clcfiis  YOllUtdoccri.Til.3.8.  Hac  volo  teajfeverare 
1  A  Z  nt 


4  THEOLO-GIit 

tit  qui  crididerunt  Deo  ,  curcnt  bcne  agenao  prxire, 
i.  Partitionis  hujus  proprium  cfl  fquodinge- 
nuina  artis  cujuflibet  difiributione  requiritur  )  ut 
fluat  cx  objc£U  natura.  Cum  enini  vita:  fpifitua- 
lis  (quod  obje&um  proprium  eft  Theofogix^ 
principium  ,  &attusprimus  fit  fides  >  &c  fecundus 
adtus,  vcl  operatio  ex  illoprincipio  emanans  fit 
obfervantia  ,  neceflario  fequitur ,  iftas  duas  genui- 
nas  efleTheologixpartes ,  necullasalias  efle  qur- 
rendas. 

3.  In  veteriTeftamento  ( accommodatead  fta- 
tumlegalem  ,  &  fervilem)  viderur  aliquando  par- 
titioquxdam  Theologix  inftitui  ,  in  reverentiam 
Dei,  &  obferva.ntia.rn  prxceptorum  cjus:  fecundum 
illud  Eccl.11.if .  Sttmma  efi;  Deumipfrim  reverere& 
pr&cepta  ejm  obferva:  qutahoc  cjltotum  hominu.Sed 
metonymice  includi  in  prioreparte  fidem  ,  appa- 
xet  ex  Prov.  3.  f .  7.  Fiduciamhabe  i?i  lehova,  ex  toto 
animo  tuo  >  revcrere  lehovam  t  &-  recede  a.  malo. 

4.  Partes  iftx  dux  ,  ufu  quidem  ,  &  exercitio , 
ftmperconjunguntur:  natura,  tamen,&prxceptis 
diftinguuntur. 

5.  Sicetiam  diftinguuntur ,  ordinenaturx ,  ut 
fides  primum  locum  tcneat,  cV  obfervantia  fpi- 
ritualispofteriorcm.  Acliones  enim  vitales  nul- 
Ixpoffuntelici,  nifi  principio  vitxprius  ingene- 
rato. 

6.  Ex  duarum  iftarum  partium  reliquiis  du« 
apud  Philofophos  quofdam  enatx  funt  Thcolo- 
gix.  Metaphyfica,  Sc  Ethica.  Metaphyfica  enim 
eft  Peripateticorum  fides  ,  &  Ethica  eft  eorum 
obfervantia.  Hinc  utriquc  harum  difciplinarum 
illud  tribuunt ,  quod  fummum  hominis  bonuni 
tradat.  De  Ethica  hoc  omnibus  notum  eft.  De 
Metaphyficaautem ,  quam  etiam  Theologiam  ap- 

1  pellant,  fic  Suarez  difp.  i.fe&.s.  n.  43.  Inperfecltf 
fimo  atlu  metaphyficA  beatitudo  bominu  confijlit.  Con 

-  templatur fummum  bonumt  &  ultimumfinem  fimpli' 
citer,  Divina  contemplatioformaiiterffen  eiicitive, 

ai 


1 


LIBER.    PRIMVS.  f 

idhanc  fcientiampertinet.  Theologia  igitur  in  iftis 
partibus  re&etradita,  Metaphyfica  &  Ethicaflia 
iponte  evanefcunt,  poftquam  ejus  diftributioni 
illuftre  teftimonium  prxbuerunt. 

C  A  p.     III. 
D*  Fide. 
i.  *V~*ldes  eft  acquiefcentia  cordis  in  Deo ,  tan* 
l^quam  in  authore  vita:  vel  faiutisaeterns  :id 
eft  ,   ut  pcripfumabomnimalo  liberemur, 
&omncbonum  confequamur.  lef.  10.  20.  Inni- 
tetur  Iehova  ,  fantto  Ifraeiis  infide.  Pf.  57.  f .  Devol- 
\  vefuper  Iehovam  viamtuam>&  confidein  eo,  ler.  17. 
V.  7.  Bencdiclus  vir  ille  ,  quifidnciam  habtt  in  Ieho~ 
va  ,  &  cnJHs  confidentia  eft  Iehova. 

2.  Credere  vulgo  fignificat  adtum  intellcctus, 
sftenfum  teftimoniopra:benns;  fedquoniam  con- 

|  fequenter  volunras  moveri  folei  ,  &  extenderefe- 
fe  ad  ample&cndum  bonum  ita  probatuni,  id- 
circb  fides  etiam  hunc  voluntatis  a&umdcfignai 
fatisapte:  quomodo  hocin  loco  neceffario  intel- 

|  ligitur.  Eft  enim  receptiobon»  fubrationeboni , 
&  intimaunio  cum  eodem.  Ioh.1.12.    QuotquQt 

.  exceperunt  eiym  :  qui  credunt. 

3.  Hi-nc  fidesfertur  in  bonum,  quodperiftam 
,  fit  noftrum  ,  cftadtus  eleftionis ,  eft  adtus  totius 
I  hominis,  quas  a&ui  intellectus  nullomodo  con- 

Veniunt.  Ioh.6.3  s.Quivenit  adme.qui  credit  in  me. 

4.  Quamvis  igitur  fides  pra?fupponat  fempcr 
notitiam  Euangelii  ,  nulla  tamen  datur  inquo- 
quam  cognitio  falutifera,  &  ab  illa,  qua:  in  quibuf- 

1  dam  non  falvandis  reperitur  ,  diverfa  ,  nifi  confe* 
|  quenter  ada&um  iftum  voluntatis  >  &c  abipfo  de- 
,  pendcns.  loh.  7.  17.  &:  8  31, 5  .    iloh.  2.3. 

5.  Fides  illa  vere' Chriftiana ,  qua^locum  habct 
j  in  inteilectu.  nititur  femper  teftimonio  divino  , 
1    qua  eft  divinunu  itaautem  recipi  ncquit ,  nifi  ex 

pio  voluntatisafFectu  erga  Deum  ,  Ioh.  5.  33.   Qui 

recipn  ejus  teftimoniumtti  obfi^navit  Deum  veracem 

■      >  A  3  efe, 

) 


6  THEOLOGIifc 

fffe.  Rom .  4.  lo.   Corroboratusfuitfide  *  tributagle* 
ria  Deo. 

6.  Ncquc  tamen  quod  teftimonio  folo  nitatur, 
cb  eftincertior  &  magis  dubia  :  fed  certiorquavis 
humanafcientia  ,  ex  fuanatura:  quia  in  fuum  ob- 
jettum  fub  formali  ratione  infallibilitatis  fertur  : 
quamvis  propter  imperfe&ionem  habitusexquo 
fluit  fides,  infirmiorfaepeappareataflenfus  fidei, 
quam  fcientiae  in  hoc  vel  illo  fubjc&o. 

7.  Deus  vcro  eft  objec"tum  fidei ,  non  ut  in  fe 
confidcratur ,  fed  quatenus  ipfipcripfum,  benc 
vivimus.  iTim.  4.  10.  Speramm  in  Deo  vivo  ,  ejui 
eft  confervator  omntum  hominum  ,  maxime  verofide- 
iium. 

8.  Chriflus  qua  rcdemptor  eft  fidei  obje&um 
mediatum  ,  fed  non  ukimum  :  credimus  cnim  pcr 
Chriftum  in  Dcum.  Rom.  6. 11.  Vivere  Deoper 
Chriftum.  1  Cor.  3.  4.  Ftduciam  habemut  ,per  Chri- 
fiumt  apud  Deum.  iPetr.1.21.  Per  eum  credentes 
$n  cDcum. 

$.  In  Scripturis ,  vel  promiftionibus  enunciatio- 
«j/continent  &cxhibent  objettura  fidei,  vocan- 
turquc  obje&um  fidci  per  Metonymiam  adjuntH. 
£onumy  quod  proponitur  aflequendum  qua  tale, 
cft  finis  &:  efFe&um  fidei ,  noifiproprie  obje&utn 
ipfum.  llludvero,  cujus  vi  nitimur,  in  aflecutio- 
ne  boni ,  illud  ,  eft  proprium  obje&um  fidei  1  Cor. 
1.1,3.  Pr&dicamus  Chriftum ,  &  1.  2.  non  ftatui 
quicquamfcireinter  vost  nifi  lefum  Chriftum.  z  Cor. 
y.  19.   Deusin  Chrifto. 

10.  Fidehac  divina  ,  qux  fpettat  ad  voluntatem 
Dei  &  faiutcm  noftram  ,  nulii  homini  fimplicitcr 
credendum  ,  fedfoli  Dco  ,  Rom.  3.  4.  Omnuhomo 
mendax.  1  Corinth.  2.  c.  ne  fides  veftra  confiftat  m 
faptentia  hominum. 

11.  Authoritas  igitur  Dei  eft  propria  &imme- 
diata  ratio  omnis  veritatis  hunc  in  modumcre- 
dendx  :  unde  iliud  folenne  apud  Prophetas  ubi- 
<juc ,  Verbum  lehov*.  Stcdicitlehova. 

I      12.  Hinc 


JLIBER  PRIMVS.  7 

12.  Hinc  ultima  refolutio  fidci  ,  quatenusde- 
m  notat  rem  credendam  ,  eft  in  autoritatem  Dei ,  vei 
I  divinam  revelationem.  1  Pet.  1.  10,11.  Si  illud 
primum  noventis  j  nullam  prophetiam  Scriptura 
ejje propria  explicationis,  &c.  Ioh.9.29.  Tfosfcimus 
Dcum  ejfeloquntum  Mofi.  Sicut  ultima  ejus  refolu- 
tio ,  quatenus  defignat  a&um  credendi  ,  eft  in  ope- 
rationem  &  perfuafionem  internam  Spiritus.  S. 
1  Cor.  12.  : .  11.  Q^eminem  pojje  dicere  lefum  DomU 
num ,  mfiper  Spiritumfandum. 

13.  Fides  ifta  ,  qua  credimus  non  tantum 
Deum  ,  aut  Deo  ,  fed  in  Deum  ,  eft  vera  ac  propria 
fiducia  :  non  qua  hac  voce  notatur  certa  &  abfo- 
luta  perfuafio  de  bono  futuro  ,  fed  qua  fignificat 
ele&ionem  &  apprehenfionem  fufficientis  ac  ido- 
neimedii,  acin  quo  perfuafio  Sc  expe&atio  talis 
fur.datur.  Quofenfu  dicuntur  homines  fiduciam 
habere  in  fapientia  ,  potentia,  amicis  ac  opibusr 
fuis.  Pfal.78.  22.  non  credtderunt  in  Deumtneque 
confifi  erant  injalute  ejus. 

14«  indicatur  hoc  pafllm  phrafibus  illis  Scri^ 
ptura:,  quibus  fidei  folida:  natura  vera  expiicatur  : 
cum  n»a  ^  ^k  ^ji  ?ttb  -\r.v  m&6eiv  \m  vel 
«r  Prov.  3.  ferf.  f»  Efa.  10.  verf.  20.  &  50.  to. 
Pfal.71.6.  Efai.  31.1.  Pfal.  37.  j.s.&^i.7.  Rom. 
10.  verf.  11. 

if.  Credere  igitur  inDeum,  eft  credendo  ad- 
hsrereDeo,  inniti  Deo,  acquiefcerein  Deo,  tan- 
quam  in  vita  ac  falute  noftra  omni  fuflficiente. 
Deut.  30.  20.   ^idharendo  ei  :  nam  ipfe  ejt  vita  tua. 

:6.  i  inc  afienfus  ilie  gcneralis ,  quem  Pontifi- 
cii  fidem  ftatuunt,  noneftfides:  quia  ipfis  faten- 
tibus,  poteft  efle  fine  uila  vita  ,  Iac.  2.  17. 

17.  AfTenfus  vero  fpecialis,  quo  ftatuimus, 
Deum  efle  noftrum  Deum  in  Chrifto,  noneft, 
a&us  primus  fidei ,  fcd  a&us  ex  fide  emanans. 
Nullaenim  eftmajor  in  te,  quamaiio,  certitudo 
hujus  veritatis  ,  nec  veriorejus  apprchenfio,  an- 
tequam  te  ad  Deum  fide  fingularitcr  applicave- 
A  4  ris 


S  THEOLOGII 

ris.  Rom.  5.  l.  i.  Ittftificati  exfidetpacem  habemns 
erga  Deum  :  gloriamur  de  Deo. 

18.  Fides  etiam  cum  fit  primus  a&us  vit*  no- 
ftra?,  quaDco  in  Chrifto  vivimus,  confiftatne- 
cefleeftin  unione  cum  Deo ,  quam  nulio  modo 
facere  poteft alfenfus adhibitus  veritati ,  nus  eft  de 
Dco. 

19.  Crediturus  etiam  porro  cum  ex  miferine 
fcnfu  »  &  omnimoda:  iiberationis  ,  cum  in  fe  ,  tum 
inaliis,  defe&u  ,  necefle  habeat ,  fededereDeoin 
Chrifto,  tanquamfcrvatorifurricienti ,  Sc  fideii, 
dcditionem  iftam  facere  non  poteft  ulio  modo 
per  aflenfum  intellectus ,  fed  per  confcnfum  vo- 
luntatis. 

10.  Quamvisin  Scripturis  aliquando  aflenfus 
veiitatiqua»  eft  de  Deo  &:  Chrifto  ,  lohan.  1.  so. 
habeturpro  vera  flde,  includitur  tamen  femper 
fpecialis  fiducia  :  atqueadeo  omnibusin  locis  ubi 
fermo  eft  de  faiutari  fidc  >  vei  prxfupponitur  fidu- 
cia  in  Mefliam,  &  indicatur  tantum  determinatio, 
vel  applicatio  ejus  ad  perfonam  lcfuChrifH;  vel 
per  aifenfum  illum  defignatur ,  tanquam  effc&um 
per  fuam  caufam.  Ioh.  1 1.  25,  26, 1?.  Qui  creditm 
7ne  vivet :  credis  hac  ?  ait  illi :  Etiam  Domine  ,  ego 
credo  te  ejfe  Chrtftum  illum  ,  Filittm  Dei  illum  >  qui 
in  mundum  venturus  erat. 

ii.  Quod  vero  fiducia  dicitur  frudlus  fidci ,  ve- 
rum  eft  de  fiducia  pr-out  refpicit  Deum  in  futu- 
rum  ,  6V:  eftfpes  firma  :  fed  prout  refpicit  Deum  in 
Chriftoinpraefentia  fe  ofterentem  ,  eft  ipfa  fides. 
Hinc  etiam  oriuntur  tituli  ilii ,  quos  Scriptura  fi- 
dei  falvifica:  tribuit,  quod  fit  it\7t^i -yscnt ,  ^ujipnoia, 
2  Cor.  5.  4.  &  s>  &>  7,  8-  Ep^-  3-  11.  I  Petr.  1 . 1 ;. 
iloh.  f.  ).;•  14.  7rhti&$ipi&  Rom.  4.21.  Coi.  2.  3. 
■Jarrr^C*  Hebr.  ir.  r. 

2t.  Quod  autem  vera  fides  a  quibufdam  par- 
tim  in  intellettu  ,  partim  in  voluntate  coliocatur., 
iiiud  minusaccuratedicitur,  quia  eftunacVfim- 
picx  yintis,  6c  actus  eiicit  homogeneos  r  non  par- 

cim 


LI3ERPRIMVS.  9 

tim  fcientiae,  &  partim  aflfe&uum  ,  i  Corinth.  r$. 
Aftenfus  autem  iile  folidus  Euangelii  promiffioni- 
busadhibitis ,  dicitur  fides,  &  fiducia,  partim  quia 
paritfidem,qua  eftafTenfus  generalis  :  partim  cjuia 
nuitex  illa  fiducia  ,  qua  eft  afTenfus  fpecialis,  5c 
folidus,  apprehendens  gratire  jam  factx  pofYeflio- 
nem  aclualem.  Sic  enim  nititur  fiducia  cordis  , 
tanquam  medio  ,  vel  tcrtio  argumento  ,  cujus  vi 
fola  conclufio  talis  poteft  inferri.  Docet  etiam 
experientia  ,  particularem  iftam  certiorationem 
intelle&us  in  quibufdam  deefie ,  adtempus,  qui 

!  tamen  fidem  veram  in  cordibus  fuis  habentinte- 

I  rim  latencem. 

C  A  p.      IV. 

De  Deo ,   &  ejus  ejfentia. 
i.TN  prscedente  difputatione  egjmus  de  Fide , 
IjamdeDeo,    quieft  obje&um ,  ut  agamus  , 
ordinis  ratiopoftulat :  quod  ut  paullo  accu- 
ratius  fiat  >  primum  de  cognitione  Dei  dicemus. 

2.  Deus  prout  in  feeft ,  anemine  ,  niftafemet- 
ipfo  poteitapprehendij  i  Tim.  6.  i<.  Lv.cemhabi- 
tans  inaccejfamyquem  vidit  nemo  hominnm  neqtte  v'$+ 
derepoteft. 

3.  Proutfemetipfum  nobis  revelavit,  concipi» 
tur  quafiex  dorfo  ,non  defacie.  Exodi  3?,  z%.  Vi* 
debis  pofteriora  mea  :  facies  au-tem  mea  videri  nonpom 
teft  >  arnigmatice  ,  non  clare  >  hoc  eft  noftro  more 
&  modo.  1  Corinth.  13.  1  2.  Per  fpecnlnm  ,  per  &ni- 
gma ,  aliquatentts. 

4.  Quia  noftro  more  neceflarioexplicanturil- 
la  quae  ad  Deum  fpe&ant.,  hincfrequens  in  iftis 
rebuseft  modus  iileloquendi ,  qui  dicitur  «»-6^- 

5.  Quia  noftro  modo  etiam  adcaptum  huma* 
num  explicantur  ,  hincmulta  dicunturde  Deo  fe- 
cundum  conceptus  noftri  rationem »  potius  quam 
ex  ipfiusnatura. 

6.  Aliterieum  cognofcere  non  poflumus  *  i*a  ut 

A  s  vi?a- 


xo  THEOLOGIAi 

vivamus :  neque  opus  habeamus  ,  ut  bene  viva- 
xnus.  Exod.  53.  19.  zo.  \ 

7.  Quod  reveiatum  eft  dc  Deo  ,  fufficitnobis 
adbene*  vivendum.  Deut.  25.19.  j^*  revelatafunt, 
nobis,  &  filiu  noftris  ufcjuc  infeculum  revelatafuntt 
utfacramus  omnia  verba  hujus  legu. 

8.  Hoc  autem  quod  fciri  poteft  de  Deo,  eft 
ejus  fufficientia  ,  &  efficie.ntta.  Rom.  4.  21.  Plene 
perfuajttm  habens  ,  eum  quodpromiferat ,  poffe  etiam 
efficere. 

9.  Hx  duac  funt  coiumnx  fidei ,  confolationis 
fulcra,pietatisincitamenta,  cVreligionis  verce  cer- 
tiflimae  notx.  Ibidem, 

10.  Sufficientia  Dci  eft,  quaipfe  in  fefe  ,  fibi  & 
nobis  fatis  habes.  Hinc  etiam  omnifufficiens  ap- 
pellatur,  Gen.  17. 1.  Quaperfetleexcludit  omnem 
indigentiam  ,  vocatur  xp*eix  j  qua  eft  ab  ipfo  Deo  , 
nonaliunde  ,  vocatur  wTapK^-  ;qua  non  fibitan- 
tum  ,fed  &  omnibusaliis  fufficit ,  vocatur  •zrava.i- 
xeia. 

11.  SufficientiaDeieftprima  ratio,  curineum 
credimus  :  ouiafcilicet  idoneuseft  ad  vitam  nobis 
fuppeditandam.  Rom.  4.  10. 

u.  Sufficientia  Dei  eft  in  ejus  eflentia  6c  fubfi- 
ftentia. 

13.  EflentiaDeieft,  qua  eft  Ens  abfolute  pri- 
mum.  Efa.44.1.  Egofum  primus  fattltimus ,  prs- 
tcrmenon  efl  Deut ,  Apoc.  1.  8.  &  n .6.  &  12.  13. 
£gofum  x  &  a  ,  id  eft^principinm  &finis  ;  primia  & 
ultimu/. 

14.  Indicatur  hxc  eflentia  nomine  Iehova?. 
Quia  vero  Dei  eiTentiataliseft,hinc  fequitur  : 

ij.  j.  Deum  efle  unum&unicum.  Deut.  6.  4. 
iTim.2.5.  Ephcf.  4.  6.  iCor.  8.  j.  6.  Marc  12. 
31.  Rom.  3.  29,30. 

16.  11.  Dcum  efTe  feipfo  ,  hoc  eft  ,  neque  ao 
alio,nequeexalio  ,  nequeperalium  ,  ncquepro- 
pter  aliud. 

17.  Hincdcniqueexperscftpoceotifsillius,  quae 

dicitur 


LIBER    TRIMVS.  ir 

dicitur  paflivarHincimmutabilis  Pfal.  102.  27,  iS. 
Tu  p  rmanes  :  tu  iJ..7n  es.  Rom.  I.  23.  Gloria  incor» 
rnptibilis  Dei.  Iac.  i.  17.  ^Apua  cjuem  non  ineft  transm 
mutatio  ,  4«?  converftonis  obumbratio, 

18.  Quia  vero  ha?c  eflenria  non  poteft  fufficien* 
ter  a  nobis  comprehendi  per  actum  unum  ,  ex- 
piicatur  a  nobis  quafi  multiplex:  per  multa  fcilicec 
attributa. 

19.  Attributa  vocantur  quia  potius  Deo  tribui 
dicuntur,  quam  proprie  inefle,  fi  prout  verbafo- 
nant,  accipiantur.  Ex  hisenimquae  creaturis  vi- 
demusinefle,  tribuimus  quardam  Deo ,  &  aliaab 
ipforemovemus. 

20.  Ha?c  attributainDeofunt  unus  puriffimus, 
1  &  fimpliciflimus  actus.Hinc  attributorum  divino- 

rum  natura  iftisaxiomatis ,   quafi  totidcm  confe- 
dariis,  recte  poteftexplicari. 

2T.  Primum  ,  Omnia  attributa  divina  vere  df- 
cuntur  de  Deo ,  tam  in  abftracto,  qwamincon- 
creto. 

2:.  ir,  Attributa  illa,  qux  Deo  aliquomodo 
communiafunt  cum  creaturis,  reipfa  conveniunt 
priino  in  IocoDeo,  creaturisautemfecundario  s 
quamvis  nomina  transferantur  a  creaturis  ai 
Deum  ,  atque  adeo  primo  conveniant  creaturis. 

23.  iii.  Attributa  divina  nullam  intrinfecam 
intenfionem  ,  extenfionem,  remiflionem  aut  im- 
paritatem  admittunt. 

24-«  iv.  Attributadivinafibiinvicem  noncon- 
trariantur ,  fed  maxime  confentiunt. 

27.  v.  Attributa  omniadivinafunt  quafl  divi-j 
nx  perfe£tiones :  ita  tamen  ut  omnis  imperfettio  9 
quac  hujufmodi  proprietatem  in  creatura  comi- 
tatur  ,  in  hac  attributione  fitamovenda  ,  &  per- 
fe&io  illa  cum  eminentia  maxima  concipienda. 
Quia  vero  attributuna  efl  divinx  eflentias  perfe&io 
formalis  ,  idcirco  neque  relationes  illae  quas  re- 
fpiciunt  creaturas,  nequeillas  qux  perfonalcs  vo- 
cantur ,  atuibmis  iiint  annumcrand*. 

A  *  itf.Yi.Af 

\ 


12  THEOLOGTA 

16.  vr.  Attributadivina  infunt  Deo,  non  tan- 
tum  virtualicer  *  &  eminentcr,  udetiam  formali- 
rer,  quamvis  non  co  modo,  quo  qualicates  in- 
funtcreaturis. 

27.  vii.  Deo  infunt  quafi  In  ertefecundo  ,quia 
non  funt  de  formali  ratione  ertentix  divinx ,  con- 
cipimus  enim  Deum  erte,  antequam  concipere 
poflumus ,  eum  ertejurtum,  &:  bonum.  Ellentia 
igitur,  exirtentia  .  fubrtantia  ,  fpiritus ,  non  funt 
attribura  ;  quoniam  ad  primum  elle  fpe&ant ,  ne- 
que  prius  cuidquam  habcntcui  attribuantur  per 
modum  perfedtionis  advenientis  &:  qualificantis  , 
ut  fapientia  ,  jurtitia  ,  &c. 

18.  vin.  Ab  eflentia,  Scinterfe  dirtinguuntur, 
non  folumratione  (utdicitur)  ratiocinante  ,  fed 
ctinm  ratione  ratiocinata,  ita  ut  fundamentum 
diftinctionis  fit  in  ipfo  Deo. 

15?.  ix.  Irtaattribura,  qux  in  fuoformaliinclu- 
duntaliquid  efientix  divinx  proprium.funt  planc 
incommunicabilia  :  uc  omnipocencia,  immenfi- 
ras ,  xternicas  &:  fimilia. 

30.  x.  Qux  communicari  dicuntur  creaturls , 
conveniunt  illis  peranalogiam ,  non  prorfus  eo- 
demmodo,  quoDeoinfunt :  nequc  tamen  plane 
acquivoce. 

$t.  Attributa  Dci  explicant ,  quid Jit  Sc  quU  Jit \ 
52.  Quidfit  Deus  ,  nemo  poteft  perfecle  dcfi- 
nire,  nifi  qui  Dei  ipfius  habet  logicam.  Imperte&a 
autemdefcriptio  ,  qux  proxime  ad  Deinaturam 
explicandam  accedit ,  &anobis  concipi  poteft, 
ralisert. 

33.  DeuseftSpiritusfe  ipfo  vivens.  Ioh.4.  24. 
Deut  eftfpiritus  ,  &:  cap.  5.  2.6.  Pater  h.ibet  vitam  m 
feipfo.  Conceptus  enim  (  utquidam  loquuntur  ) 
formaliter  quidditatibus  Dei ,  debet  eflequafi  ul- 
rima  ratio  complens  naturam  Dei ,  quafiinper- 
fectiffimafpecie  entis  :  nulluni  autem  perfe&io- 
remconceptum  habemus ,  quam  Spiritus  feipfo 
yiventis. 

1    34.  Dici- 


LIBER  PRIMVS.  ij 

34.  Dicitur  Spiritm:  1.  Negative,  quianoneft 
Corpus.  1.  Analogice  vel  per  fimilicudinem 
quandam ;  quia  in  fpiritualibus  fubftantiis  per- 
fecliones  multas  funt ,  qua?  naturam  divinam  ma- 
gis  adumbrant,  quam  corporeum  quicquampo- 
teft. 

35  Dicitur  vivens;  r.  Quia  maxime  Deus  ex 
feipfooperatur,  non  motusab  alio.  1.  Quia  a£tio 
vitalis  Dci  efi  ipfiuseflcncia.  3.  Quia  fons  eftaliis 
viventibusomnisentitatis  &  operationis  vitalis. 
Ad.  17.2^.  28  Dat  omriibus  vitam  &  halitum  ,  & 
omnia.   ln  ipfo  vivimus  ,  e£"  movemur  &•  fumtts. 

$6.  Dicitur  viverefeipfo  ,  quoniam  a  nullo  ,  ulla 
ex  parte,  accipit  aut  efle  aut  vivere. 

37.  Hinc  primarius  Dei  titulus,  quo  ab  omni- 
bus  idolis  diftinguitur,  quod  fit  Deus  vivcns.Dzut , 
31.40.   Pfal.  84.  23.   ler.  5.  2. 

38.  Hinc  fides  noftra  vicam  a»ternam  qu^rens  , 
InDeofoIoacquiefcit;  quia  Deus  clt  fons  omnis 
vicar.  Iob.  5.  26. 

3p.  £>ui*  fit  Deus ,  explicant  nobis  proprietates 
illae  ,  quibus  a  ca?teris  omnibus  rebus  diftinguitur» 

40.  Oftendunt  autemiliaeproprietates  divina?5 
quantus  fit  Deus  &  qualis  fit. 

41.  Sub  notionequanticatisdicitur ,  1.  Vnus  , 
2.  Infinitus.  Primointerne,  quoniam  cfcimmen- 
fus  :  Secundoexterne  >  quatenus  incomprchenfi- 
bilis.  3.  Dicitur  aeternus.  Iftiufmodi  autemper- 
fecliones ,  qua:  fignificantur  per  nomina  negativa, 
Ut  infinitas,  immenfitas  ,  &:c.  inciudunt  femperin 
fignificato  fuo  materiali,  non  tancum  negationem 
imperfedionis,  fed  etiam  perfe&ionis  maxima? 
afiSrmationem :  qua  etiam  ratione  funt  proprie 
di&aattributa. 

42.  Vnus  diciturnon  genere,  fed  unitate  illa 
peife£ti(fima,  quae  in  creaturis  numerica  &indi- 
vidualis  folet  appellari. 

4?.  Infinicus  eft  Deus,    quatenus    eft   expers 

omniscflentiacliniitatioais,  Pfal.  139.8.  Sifcan. 

\  derew 


,4  THEOLOGU 

derem  ctehs  illic  cs ;  aut ftratum ponereminfepulchro* 
ccce  ades. 

44-  Deus  eflimmenfus ,  quatcnus  omnis  ma- 
terias  dimenfionis  eft  cxpers.  1  Rcg.  8.  2.7.  Cceli 
ipfi  *  &  ccelt  ccelorum  non  capiunt  te.  Efai.  66.  1.  Ccc- 
ium  tpfum  folium  meum  eft  ,  &  terrajcabcllumpedum 
meorum. 

45»  Hinc  fides  nullam  ccrtam  fpedat  beaticu- 
dinismenfuram  a  Deocommunicandam  t  fedglo. 
riam  immenfam. 

46.  Deus  eft  incomprehenfibilis  ,  quiaomnia 
ambieniis  terminationis  expers  eft. 

47.  Hincomniprnsfens  eft  5  quia  nullum  datur 
ubi ,  unde  eft  exclufus,  neque  alicubi  efl  inclufus. 

48.  Deus  eft  ctiam  atternus,  quia  principii& 
finis  eft  expers.  Pfal.  'oi.  25.  16.  Efai.44.  1. 
I  Tim.  1.17. 

4«;.  Hinc  eft  quod  fides  nofira  vitamauernam 
apprehendit  inDeo. 

5n.  Qualu  ti\  Dcus,  explicant  proprietatcs  illae 
per  quasdicitur  opcrari.  lftis  attnbui  debent  om- 
nes  proprietates  eflentiac  &  quantitatis  :  Simplici* 
cas,  immutabilitas ,  acternitas  &  immenfitas. 

51.  Qualitates  ifla*  concipiuntur  >  velfub  ratio- 
TitfacvLtatum,  vdvirtutum  ,  quibus  illx  faculta- 
tcsornantur. 

52.  Facultares  funt  intelletfus  &  voluntas.  Vnde 
fidcs  innititur  ipfi,  quinovit  quidnobisopus  fic, 
&  vult  etiam  illud  fuppeditare. 

<i.  Intelledus  Dei  eft  fimplex  fine  omni  com- 
pofitione,  difcurfu  ,  aUt  repra*fentatione  fpccic- 
rum.  Hebr.  4.13.  Omnia  funt  nuda  ,  &  intimcpA* 
1ei:ttaoiulueju% 

54,  lntelletlus  Dei  eft  immutabilis :  non  aliter , 
neque  magis  unam  rem  novit ,  quam  aliam :  ne- 
que  magis  antea  ,  quam  nunc  *  autnunc,  quam 
ante.  A&.  ij.jS.  Notafunt  Deoabomni  avoomnia 
tptrafua. 

$$.  IntelletlusDeiefta-termis:  nonincipitne- 
«cjuedefinir,  Ibidw*  I        56.  In- 


LIBER   PRIMVS.  if 

56.  Intelle&us  Dei  eft  infinitus ;  quia  omnes 
omnium  rerum  veritates,  ac  rationes  percipit. 
Iob.  n.8.  $,  Sapientia  Dei  efi  alttor  cceln  ;  longtor 
terra  :  latiormari»  vide  Pfal.  155.  6. 

V7.  Eadem  etiam  ratione  voluntatis  divinx, 
natura  debet  a  nobis  concipi. 

5?.  VoluntasDei  eft  fimplex ,  &unicainDeo. 

fj>.  Voluntas  Dei  eft  immutabilis,  quia  idem 
femper  &  eodem  modo  vulc.  Pfal.  33.  11.  Confilium 
lebova  infeculum  cenfijiit. 

60,  Voluntas  Deieftanerna  ;  quia  nonincipic 
vrlle  quod  antea  noluit ,  neque  definit  vellc,  quod 
antea  voluit.  Malach.  5 .  6".  Ego  Iehova  non  mutor, 

61.  Voluntas  Dei  dici  poceft  infinita  3  quia  nul- 
lam  externam  habet  limitationem. 

6i.  ^ffeftus  qui  Deo  in  Scriptura  tribuuntur, 
utamor,  odium  &  fimilia  ,  vel  ac"tus  voluntatis 
defignant ,  velconvcntunt  Deo  tantum  figurate. 

6i.  Virtus  eft  perfe&io  incel  eftus  &  volunta- 
tis  ijualis  in  Deo  eft  fapiencia  ,  fanditas  &  cetera. 

64.  Vircus  cribuicur  Deo  ,  qu5  prompticudinem 
agendi  notat :  non  fub  ratione  habitus  a  facultate 
&a£tudiftin£ti. 

6$ .  Virtutcs  autcm  quae  in  homine  cx  occafione 
pcccati  &  imperfeclionis  oriuntur,  non  conve- 
niunt  Deo.ut  humilitas,  caftitaSjpudor,&  fimilia. 

66.  Ex  iitis  omnibus  attribuiis  refuicat  illa  Dei 
perfettio,ex  quadicitur  beatus  ,1  Tim.n.  8c  6.    f. 

67*  Hinc  fides  noftra  firmum  habet  fundamen- 
tum  ;  quianicicur  Deo  ,  omnis  perfectionis  ,  bea- 
dtudinis  ,  &  gloriae  pofleflbrc  ,  &  autore. 

C  a  p.     V. 

De  Subfijlentia  DsL 
1.  O  Vbfiftentia  Dei  eft  una  iila  etlentia,  prout  eft 
Jjcum  fuis  proprietacibus  hypoftaticis. 

2.  Eadem  effencia  eft  communis  tribus 
fubfiftentiis.  Vnde  quoadefientiam  ,  fubfiftentiae 
iingulae  a  feipfo  eflc  rededicumur. 

\\  3.  Nihil 


i<  THEOLOGI.t 

3.  Nlhil  infupcr  eflentine  tribuitur  ,  quod  fin- 
gulis  fubfiftentiis ,  quoad  eflentiam,  tribui  non 
potcfl. 

4.  Qux  vero  proprieattribuuntur  fingulis  fub« 
fiflentiis  ,  quoad  fubfiflentiam  effentia:  tribuinon 
poilunt. 

f.  Subfiftentia:  diflinguuntur  ab  efTcntia  ,  ut 
modi  fubfiflcndi ,  cum  eadem  concrcti  ,  ab  cadem 
abfoluteconfiderata. 

6.  lnter  fe  diflinguuntur  ut  relata,  per  pro- 
prietates  quafdam  rclnrivas :  ita  ut  una  non  pofiit 
cflc  alia  ;  fimul  tamcn  funt  natura  ;  neque  priores, 
ncquepofleriores  dici  poilunt ;  nifi  ordine  origi- 
nis  ,  &  modo  fubfiflcndi. 

7.  Cum  autem  proprictatcs  illrt  relativrr  fint * 
quafi  individuantes  ,  in  efVentia  fpiritualitcr ,  &: 
perfe&iflime  vivcnti;  Subfiftentireiftac  rcdte  dicun- 
tur  perfon.?. 

g.  Sunt  autemiflx  proprietates,  non  qualita- 
tel  inhxrcntes:  fcd  arVedciones  relata: ,  quibus 
convenit  tota  ilia  perfedtio  ,  quar  repcritur  in 
crcaturarum  analogis  affectionibus  ,  fed  imperfe- 
rtionullaconvcnit. 

9.  Hinc  eft  qucd  rclativa  proprietas  in  Dco  in- 
fert  pcrfonam  ,  quod  in  creaturis  non  habet  can- 
derrtrationcm. 

10.  Subfiftentixifta:funt,  vel  fpirantes  ,  ut  Pa- 
ter  ,  &:  Filius ;  vel  fpirata  ,  ut  Spiritus  fandtus. 

11.  Spirare,  vci  emitterc,  efl  relatio  ,  non  talis, 
tft  pcrfeconflituat  perfonam  ;  fcd  communisdua- 
rum  perfonarum. 

12.  Patris  relativaproprietaseft  gignere  Pfal.  7. 
V.  7.  filiui  mctua ,  ego  hodie  gennite.  lch.  3.  16. 
VnigcnitUifiliUi.  Hebr.  i.  6.  Trimogenitus ,  hinc 
ordineprimus. 

1$.  Filiieft^/g»/,  id  efl  ,  a  Patreitaprocedere, 
ut  ejufdem  eflentia?  fitparticeps ,  &  naturam  cjus 
perfedte  referat,  &  hinc  ordine  fecundus  eft.Hebf. 
i.j.  Ef.ilgeniiagtQri&,  &  charatterVerfonoiilliiu. 

( 14.  Spintus 


LIBER    PRIMVS.  ij 

14.  Spiritus  fan£H  proprietas  eft  fpirari  >  vel 
ernitti,  Scprocedere  ,  a  Patre,  &  a  Filio  Ioh.  u. 
29.  Quem  egomittamvobis  d  Patre ,  Spiritus  ille 
veritatis  ,  ^«;  d  Patre  emanat.  Rorn.  3»  9.  Spiritum 
Chrifii ,  Gal.  4. 6 .  Spiritus  Filii. 

1 5.  Differentia inter^w/,  quod convenit  Filio, 
Scprocedere  illud  >  quod  proprium  eft  Spiritu  San« 
cto ,  non  poteft  anobispropriis  verbisexplicari, 
nifiquodFiliusprocedat  afolo  Patre  ,  &  Spiritus 
fanctus  a  Patre  &  Filio ,  unum  fimul  relatum  con- 
ftituentibus. 

16.  Potefttamen  (aliquaexparte)  fimilitudi- 
neabumbrari;  Pater  nempe  eft ,  quafi  Deus  inteU 
ligens  :  Filius.,  imago  Patris  ear prefla,  eft  quafi  Deus 
intelleclus ;  Spiritus  fanctus  emanans  a  patre  per 
Filium  ,  &fpiratus,  cRqua&Deus  dileftus.  Filius 
producitur  quafi  per  attum  intelligendi ,  veldi- 
cendi  >  ex  intellcctu  ,  vcl  memoriafarcunda  Patris : 
Spiritus  fanc"tus  producitur  per  a&um  amandi,  vcl 
fpirandi,  ex  voluntate  fzecunda  Patris  &c  Filii.Hinc 
Filius  dichur  firmo  tfapientia,  imagot  qua?  dc  Spirr» 
tu  fanctononaffirmantur.  Quia  veroincreaturis 
invenitur  Filii  generatio ,  fed  non  invenitur  quid- 
quam  ,  quoda?queproceditimmediateN ,  aduobus 
aequaliter  perfectis  (ficut  Spiritusfan&us  procedit 
a  Patre&Filio  )  idcirco  Filii  proceflio  propriedc- 
/ignatur:  fednec  fpecialisprocedendimodus  ,  nec 
fpecialenomenabioluteproprium  tertia:  perfonas 
datur.  De  Patre  enim  &  Filio  vere  dicitur  ,  quod 
fintSpiritus  3  &fan&i,  &  Filius  etiam  procedit  a 
Patregeneraticnefpirituali. 

17.  Nomen  Dei  proprium  ;  cum  propriis  fuis 
titulis ,  in  Scripturis  non  tantum  Patri  tribuitur, 
fed  etiam  Filio  ,  Ier.  23.  6.  lehova  juftitia  noftra, 
lohan.  1.2.  VerumcratDtus,  Rom.  9. 5.  Deus 
benediclus  infecula.  1  Tim.  $.:i£.  Deus  mantfeftatus 
incarne.  Apoc.  17.  14.  Dominus  dominorum  ,  & 
JRex.rcgum.  Tribuitur  etiani  Spiritui  fan&o, 
Act.  5.5.4.«?  mentircru  Spiritut  fanfto tmentitus  es 

Deo, 


18  THEOLOGl£ 

Deo.  A&.  i8.  25.  eum  Efai.  6.  9.  Iehovadixitt  Sptm 
ritus  fancim  ioejuutuA  eft.  r  Connth.  3  \6.bc6.  9* 
2Corint.  6.  16.  Ttmplum  Det.Tcrnpium  Sptriim. 

18.  Divinaattributa.  non  tantum  dc  Patrc  affir- 
xnantur,  fcd  ctiam  dc  Filio.  lcf  F«  9.  Detuforturo* 
buftifimus^  Pater  aternitatu.  loh.2.15.  Ipfefcicbat 
tjmdeffet  in  hominebc  3.  1  .  Ftiius  homtnti  eft  in  ca- 
lo.  tk  8.  f  8.    ^Trtufcjuam  yAbrahamus  exifteret ,  /£d 

y}</w.  Similitcrcriam  dcSpiritu  fando.  Plal.  135. 7. 
ejuo  fugiam  a  Sptritu  tuo  >  Cor.  i.  10.  Sptrttus 
fcrutatur  omniat  ettam profunda  Dci. 

19.  Opcrationes  Dei  propri.T  tribuuntur  non 
tantum  Patri ,  federiam  Filio,  cV  Spiritui  (andro. 
Elc&io  rribuirur  Filio  ,  Matth.  14.  ;i.  EUclos  ejus 
cVconfilium  Dei.xternum  tribuitur  Spiritui  ian- 
clo  ,  Ifai.4c.13.  Quis  expendu  fpirttum  lehovA  tut 
vir  aconfdits  ejus  ?  Creatio  tribuirur  Filio,  Ioh. 
1.3.  Omnia per  hunc  faclafunt  ,  &  abfaue  eo  falium 
eft  nthil  ejuod  failum  fit.  Tribuitur  etiam  Spiritui 
fan&o,  Pfal.  33.  6.  V crbo  Domtnt  caltfatti  funt ,  & 
Spiritu  ortt  ejus  omnts  vtrtus  ecrum.  Suflcntatio  ,  & 
gubernatiorerum  creatarum  tribuitur  Filio.  Hebr. 
J.3.  Qui  fufttnet  omnta  verbo  fuo  iilo potenti  Nec 
non  Spiritui  fanclo,  Gencf.  1.  2.   Spirttustncubabat 

fuperfciet  acjuarum.  Zach.  4.  6.  Spiritu  meo,att  le- 
hovaexercttuum.  Miracula  faciendi  propriapotc- 
flas  tribuitur  Filio,  A€t.  4. 10.  Pern.men  lefu  Lhri' 
ftt  adftat  fanus  &  9.  34.  Sanat  te  Icfus  Chriftus.Tri- 
buituretiam  Spiritui  fan&o,  A&.  2.4.  Caperunt 
locjut  iinguis ,  prout  Sptrttus  tlle  dabat  eu  effari.  fic 
Rom.if.  v.  19.  lfa.65.  10.  14.  Communicatio  vi- 
ix  fpiritualis  ,  5c  omnimod.x  gratiac  >  in  vocatione, 
jufhficatione,  adoptione,  fantlificationc  ,  &:  glo- 
rificatione  ,  ubique  tribuitur  tamFilio  &  Spiritui 
fancto  ,  quam  Patri.  nftitutio,  miflio,  &  bcnc- 
di&io  ccclefiaftici  miniiterii  ,  tribuitur  Filio. 
Ephef.  4.  veif.  8.  11.  Dedttdona.  Dedit  alios  sApo~ 
ftolos,  &c,  tk  Spiritui  fantto ,  1  Corinth.  11.  n. 
Omni*  hac  agit  unm  itle  &  tdem  Spirittu  ,   Attor. 

20.  z%. 


LIBER  PRIMVS.  15 

10. 1*.  Spiritus  ille  fanfttuconftituitvos  epijcopos. 
f  efurrc&io  ipfa  carnis  Filio  adfcribitur  tanquam 
authori ,  Ioh.  6.  verf  ^4.  Egofufcitabo  tllum.  Nec 
non  Spiritui  fancto  ,  Rom.  8. 11.  fufcitabit  corpora 
vrftraper  inhabitantemin  vobis  Spiritum. 

20.  Divinus  item  honor,  &  cultus.non  tantnm 
adPatrem  refertur,  fed  &  adFilium,  Hebr.  1.  6. 
^Adorent  eum  omnes  ^Angeli  £>*/.•  Atque  etiam  in  Spi- 
ritumfan&um  :  quando  verbum  ejus  audiendum 
proponirur  ,  Apoc.  1.  29.  tk  nomen  ejus,  una  cum 
Patre  >  &  Filio  in  vocandum  proponitur  fuper  ba- 
ptizandos,  Matth. 22.19.  in  nomen  Patrts,&  Ftltt  & 
Spiritus  fanfti.  Invocatur  item  Filius  >  &  Spiritus , 
in  folemni  illa  formula  falutationis:  Gratta  Domi* 
ni  lefu  Chrrfti,  &  charttas  Dei  Patris  &  tommunicam 
tio  Spiritus  fanfti  ,  ftt  cum  omnibus  vobis  .  i  Cor.  U. 
15.  Etquicquid  pertinet  adcultum  ,  refcrtur  tam 
adChriftum  ,  quam  adSpiritum  fanclum  ,eoipfo, 
quod  veriDei  cultores ,  qua  funt  tales  ,  templadi* 
cantur  non  tantum  DeiPatris  ,  fedetiam  Chrifti, 
&  Spiritus  fancli.  Apoc.21.12.  Dominut  Deus  0- 
tnnipotcns,  templum  ithus  eft>  &  ^Agntts.  I  Cor.  $.16. 
%An  nefttu  vos  ejfe  templum  Dei ,  &  SpiritumDei 
habitareinvobis  I  &  6.  19.  ^An  ignoratts  corpusvc 
ftrum  ejfc  templum  Spiritus  fanfti ,  aui  eft  tn  vobu  ? 
11.  Authoritas  denique  &:  majeftas  illa  >  quae 
1  eflDei  propria  ,  tribuitur  Filio,&  Spiritut  fantto. 

1  Cor.  1.  8.  DominusGloria.  1  Petr.  4.  14.  Spiritui 
ille  gloria.  Omnis  prophetia  facra  tribuitur  Chri- 
fto,  &  Spiritui  fan&o.  1  Petr.  3.15.  Chriftus  per 
Sptritum  pr&dicavit  fpirittbu*  csut  funt  in  carcere. 

2  Pct.  I.  11.  *Afti  aSpiritufanfto  loquuti  funt  fanfti 
Dti  homines  Ac"tor.  28.  2  y.  Spiritusfanftus  hquutus 
eftper  Efaiam  Prophetam. 

21  Spiritura  autem  fan&um  in  iftis  omnibus 
proponi  nobis  ut  perfonam  fubfiftentem ,  appa- 
ret  ex  eo  manifefte',  quodvita,  inteliigentia,  vo- 
luntas  &  potentia  ipfi  tribuatur  ubique ,  una  cum 
a&ibus  omnibus  propriis  perfonas. 

23.  DU 


20  TIIEO  L  O  G  I  £ 

13.  Diftinttio  ctiam  cjus  u  Patrc  &  Filio  clartf 
docetur ,  quando  vocatur  ,  atius ,  mtjfust  veniens  a 
Tatrc,  &  Filio.  loh.  14. 

24.  HincDeus,  ut  nofln  fidei  obje&um  ,  eft 
omnimodo  fufficiens  ad  lalutem  nobis  commii" 
nicandam.  Omnis  enim  charitas ,  gratia  ,  &:  com- 
municatio,  eorum  quac  fpcctant  ai  bencviven- 
dum ,  fluunt a  Patre  ,  Filio,  &  Spiritu  fancto. 
iCor.  13.  vcrf.  13. 

C  a  r.     VI. 

De  Efficicntia^Dti- 

1.   \  *J  Fficientia  Dciefr,  qua  cmnia  in  omnibu* 
«"joperatur  Ephef  I.  11.      &**    agtt    omnia. 
Rom.  11.  36.  Exeo,  pcreura,  &  in  tjfum- 
funt  omnta. 

1.  Efficcrc ,  operari,  vel  agcre  Dei  a&ivcfum- 
ptum,  prout  eft  in  Deo  agente,  non  eftaliudrca- 
Jitcr  ab  ipfo  Dco-  Nulla  cnim  compofitio  ,  aut 
luutatio  potentix,  tk  actus  locum  potcfthabcrc 
in  fimpliciiTima  &  immutabili  Dei  natura.  Addit 
tamcn  rclationcm  quandam  Dci  ad  erTe&um 
rcale. 

3.  Omnia  in  omnibus  operatur ,  quia  efricientfa 
omnium  omnino  rcrum,  pcndet  2  prima  caufa 
cfficiente,  non  tantum  quoad  fubfiantiam  ,  fcd 
etiam  quoad  circumllantiasomnes  reales  Efa.  4f» 
v.  7.  Me  lehovamfaccre  omniatfla.  Lamen.  3.3  7,58. 
Ecqtio  dtcente,  cxiftit  aliqutdjfi  Domtnusnon  przce» 
pcnt  ?  Ex  ore  excelji  non  prodtt  malum  cjuidqtic  & 
bouum  ?  Rcalibus  opcrationibus  annumeratur 
etiam  quicquid  pcrfcctionem  fonat  ingencre  mo- 
ris :  fcd  non  dcfcctiones  qux  fubje&ioni  Deo  debi- 
ix  adverfantur. 

4.  ln  elficientia  Dei  ,  elucct  ratio  EfTentix  di- 
vinae  ,  &  ratio  SubfitUntix. 

5.  Ratio  illa  cfficicns  ,  qux  ad  eiTcntiam  Dei 
pertinct  ,eft  Omnipotentia. 

C7.   PotentiaDci,  quaconfideratur  ut  fimplici- 

tcr 


L  IB  E  R    PRIMVS.  it 

rcrpotens,  eft  idem  planc  cum  ejus  SuSicientia, 
5c  percinec  proprie  ad  natur^m  Dei,  gua:  confi- 
deratur  fub  ratione  Encis,  aijue  adeo  prior  cft 
fcientia&  voluntate  Dei.  RomjJi.25.  Potensenim 
eft  De:u  rurfum  eoswferere. 

7.  Potentia  vero  ,  in  quanttim  eft  exequens , 
pofterioreftaliquomodoSurrlcientia,  &  pertinec 
ad  Efficientiam  Dei ,  atque  adeo  fequitur  fcientiam 
&  voiuntatem  Dei  Pfal.  nj.  3.  &  155.  6.  Quicqmd 
placet  ,facit. 

8.  Iniftis  igicur  talisordo  coneipienduseft,  ut 
primo  in  Deo  concipiamus/^o^,  fecundo/c/r*., 
tertio  velle,  &  yoflrtmo  ejficere  pot?nter,  quod  non 
nifi  ratione  differt  a  voluntate  pei  sfficaci.  Vnde 
fyllogifmusillefidei,  quiMatth.  g.  1.5.  diftincle 
explicatur  :  Domine  fivelu,potes .  Volo.  Ergo fatlum 
eft  :  ubi  argumentum  eft  a  voluncatead  potentiam 
accedente. 

9.  Hinc  ipfa  voIuntasDei,  quaef\principium 
effcclivum  habet  rationem  potentis  ,  Rom.  9,  j  9# 
Ejus  voluntati  qttUobfiflit  ?  Neque  ipfa  Omnip©. 
tentiaexecurivaaliudquicquameft,qjam  volun- 
tas  Dei  effe&iva  >  Pfal.  35.  verf.  5.  Ipfopr&cipicnte, 
cxiftitquicquid  efl.  Apoc.  4.  11.  Per  voiuntatcm 
tuamfunt ,  &  creatafunt. 

10.  Error  igitur  eftDei  natunealverfus ,  dice- 
re ,  Deum  multa  proprie  velle  efficen ,  quae  tamen 
per  Omnipotentiam  nonefficit,  Ephcf.  1.  verf.  19. 
20.  Supereminens  illa  magnitudo  potentia  ipfinsin 
nobis  qui  credimus  ,  pro  ejficacitate  virium  ipfitis. 

ir.  Omnipotentia  Dei  cft  ,  qua  potens  eft  effice- 
re  omnia  qux  vult ,  auc  velle  poceft.  2.  Chron.  10. 
V.  6.  In  manu  tuaeftvis,-  &  potentia,  acnemotibi 
poieft  obfiftere  ,  Luc.  1. 57.  *Apud  Deum ,  non  eftul- 
lumverbum,  quodfierinon pofiit.  Phil.3.11.  poteft 
etiam  fubjicerefibi  omnia. 

12.  HincetiamDeus  paflim  in  V.  T.  apellatur 
Xfai.  c,  verf.  6.  Ier.  52.  verf.  ig.l^aSwitemn^^ 

Genef. 


it  THEOLOGI£ 

Gcncf.  17«  vcrf.  i.&?y.n.  Ruth.  1.  10,  11.  Ec  i'a 
N.  T.yocatur  7m.vT^<epj7it'f)  1  Cor.  <5. 1  g.  Apoc.  1. 
verf.  8.&  4.8.  Etfolus  fuv*<p,c ,  1  Tim.  6.  5. 

1?.  PocentiaDeotribuitura&ive,  quiavimha- 
bet  aliis  aliquidcommunicandi,  qualiseft  poten- 
tia  *  vel  poteftas  caufac :  proprie  tamen  potentia 
a&ivanon  convenicDeo,  quafi  refpe&u  fui  ipfius 
primo  otiofuseflet.acpofteafefeinattum  promo- 
rcrecDeusenimeftpuriflimus  a£tus,Iacob.  1.  »7. 

14.  Non  igitur  i&iva  porentia  talis  in  Deo  fin- 
gcnda  eft ,  quae  aiiquid  fitab  ejus  eflentia  diver- 
fum ,  ipfa  enim  etfentia  Pei ,  eft  illa  potcntia ,  qua 
potenseft:  Sicur/eadem  eft  ipfa  mifericordia,  qua 
xnifericors  eft. 

15.  Convcnit  autcm  Dco  potentiaa&ivarefpe- 
t"tu  creaturx,  cuaedicitur  propriepofle  recipere, 
&  cxpcriri  aclum  illum  Dci ,  qucm  antea  Bon  fen- 
ticbat ,  &  cxperiebatur.,Matth  19.1C.  ^pHdDcum 
omritafunt  pcfitbilia. 

16.  Ommpotentia  divina  verfatur  circa  abfolute 
poffibiiia ,  quarcun^ue  Deus  vult ,  aut  poteft  vcllc. 
lbtdem. 

17.  Deus  autrm  non  proprie  dicitur  aliquid 
polTe,  quia  illi^i  eft  poflibile,  quafipriusnatura 
eflet  poflibile  auam  Deus  illudpoflet:  fed  caufa 
prima  cur  hocAut  illud  eft  poflibile,  cft,  quia  Deus 
iiludpoteft.  S/cetiam  nihilproprie  dicitur  Deus 
iconpofle,  qi/ia  e(t  impoflibile,  fed  ideo  eftim- 
poflibile,  qu/aDeusillud  nonpoteft  facere.  Deus 
verohocautillud  non  poteft,  non  propter  defe- 
ctum.,  fedabundantiam  Potentiae  infinitar.  Vnde 
etiamrettediciturhocaut  illud  potentiflime  non 
poflej  quia  fcil.  ipfius  potentia  infinita  (quaeeft 
a&us  puriflimus )  eidem  repugnat.  Et  hoc  fenfu 
accipiendum  eft,  quoddicifolet  >  Deo  impoflibi- 
liacflcquaecontradittioneminvolvunt  i  ita  nem- 
pe  ut  prima  caufa  cujuflibet  impoflibilitatis  ,  &  re- 
pugnantias  in  Deo  collocemr,  2  Tim.  2,  13.  ^f^* 
teftipfnm  nonjjotejl. 

18.  Hine 


LIBER  PHIMVS.  25 

18.  Hinc  diftinaio  quaedam  Omnipotenti;edi« 
vinx  oriturjCiiadiftinguitur  in  potentiam  abfolu- 
tam,  &  in  potentiam  ordinatam,  five  adtualem. 

\$.  Potentia  abfotuta  illa  eft ,  qua  potens  cft 
Deus  efficere  omnia  pofTibilia.,  etiamfi  ea  nun- 
quam  fint  futura.  Matth.3.5.  Dcuspotcsl exlapi- 
dibiu  ijiu  excitare liberos  KAbrahamo,  6c  25.  3$.  *^» 
putas  me  nonpojfe  nunc  precari  Patremtqui  hucjijiat 
mihi  plures  quam  duodecim  legiones  ^Angelorum  ? 
Marc.  10.  17.  Ephef. 3.  10. 

10.  Potentia  Deiordinataeft  ,  qua  illudnon  fo- 
lum  poteft  facere,  cuod  vult,  fcd  etiam  reipfa 
adualiteragit,  quicquid  vult.  Pfal.115.3.  &  I3f.5. 
Ephef.  3.  II- 

11.  Ratio  Subfiftentlx  Dei ,  quae  in  ejus  "effi- 
cientia  elucet ,  eft  primo  perfonarum  omnium 
cooperatio ;  fccundo  ,  carundem  in  operando  mo  • 
dusdiftin&us. 

22.  Cooperatio  eft ,  qua  rcm  candem  operantur 
infeparabiliter  r  omnes  enim  operationes  ad  ex« 
tra  funtomnium  perfonarumcommunes.  Ioh.  5. 
17.19.  Pater  operatur »  &  ego  operor.  §luacunquc 
illcfacit ;  hac  etiam  Filius pariter facit.  &  r6.ij.14. 
Spiritus  ille  non  toquetur  a  femetipfo  ,  fed  quacun- 
queaudierit  9  locfuetur.  Demeoaccipiet ,  &  renun- 
tiabit  vobis. 

23.  Hinc  qurclibet  perfona  operatur  a  CcCc, 
quoad  vim  caufalem  ,  quam  excrcet. 

24.  Hinc  nulla  dignicatis  praeeminentia  eftia 
fta  cooperatione ,  fed  unius  &:  ejufdem  caufae  fum- 

a  unitas  &  identitas. 
!     2f.  Hinc  aequalis  honor  omnibus  perfonis  di- 
vinis  arqualiter  a  nobis  debetur. 
j     i5.  Modus  operandidiftin&aseR»  quoquxlibct 
perfona  operatur  fecundum  diftin&am  rationem 
fuae  Subfiftentiac. 

1    17.  Diftin&us  ifte  modus  partim  eft  in  ordinc 
agendi,  &  partim  in  aftionis  terminatione. 

t8.  Quoad  ordinem,  eitPatrit  operandi  mo- 

dus 


24.  THEOLOGI;£ 

dusafe,  perFilium,  &:  Spiritum  fan&um.  Hinc 
origo  rcrum  ,  ncmpc  Creatio  t  proprie  tribuitur 
Patri,qui  ordine  originis  eftpcrfonarum  prima. 

19.  W/iV opcrandi  modus  eftaPatre,  pcr  Spi- 
rftum.  Hincrcrum  difpcnfatioilli  propric  tribui* 
tur,  ncmpc  Rcdcmptto  t  $c  omnium  in  Ecclefia 
munerum  conftttutio  Eph.  4.  it.  Isigiturdcd.it  alios- 
quidcm  ^poftclos ,  <j//0/  x/rro  Prophrtas  ,  c£-c. 

3?.  ty/r/;/*/ operandimoduseft  a  Parre  &Filio 
pcr  fefe.  finc  rerum  confummatio  tribuitur  Spi- 
ritui  San&o ,  ut  regencratio  Tit.  5,  5.  donorumo- 
mnium  fpiritualium  Communicatiot  1  Cor.11.  4.  &: 
rerum  ipfarum  naturalium/>*r/>#/0,  Gcncf.  r.  1. 

3r.  Quoad  terminum  actionis,  illud  opus  ,  in 
quo  unius  perfonxoperatio  ,  vcl  operandi  modus 
potillimum  clucet ,  prxcipuectiam  illi  tribuitur. 
Sic  Patri  crcatio  ,  Filio  redemptio  >  &c  Spiritui 
fanftiflcatio  ,  pcr  appropriationem  folennem  at- 
tribuuntur.  Sic  in  myfterio  incarnationis,  quam- 
vis  Pater  ,  Filius  ,  8cSpiritus  Santtus  caufe  ratio- 
nem  habeant ,  folus  tamen  Filius  eft  tcrminus  rc- 
lacionis. 

C  a   p.     VII. 
De  Dccrcto ,    &  Con/ilio  Dci. 
1.  TN  potcnti  DeiEfficientia  primum  locum  ob- 
I  tinet  Decretum  Dei:  quia  hic  modusefficien- 
di ,  quum  fit  omnium  perfecliffimus ,  maxi- 
mcconvenitnaturas  Divina?. 

2.  Decretum  Dei  eft  deflnita  ejus  fcntentiade 
rcbus  omnibus  per  omnipotentiam  t  &  fecandunv 
confilium  fuum  efficiendis.  Ephcf.  1.  rr.  %Agit 
omnia  exconfdio  voluntatu  fudt. 

3.  in  Decreto  Dei  apparet  ejus  conftantia  >  vc* 
ritas,  Scfides. 

4.  Confhntia  cft,  quaDecretum  Dei  perma- 
nct  feraper  immutabile.  T^um.  23.  23  Dcusfortis 
non  cft  homo  qui  mentiatur  ,  aut  filius  hominis  quem 
fceniteat.VtOY*!?*  Z]>  CQnfilinm lehoya ipfitmftabit. 

f.  Veri- 


LIBER    PRIMUS.  25 

$,  Veritaseft,  quailludfolumenuntiatquodde- 
Crevit.  Jer.io.io.  Ieb»va eft Deutyeritatis.  Rom.3. 
4..  Efi  Dem  verax,  omnis  autcm  homo  mendax.  Quam- 
yis  enim  vecba  e)us  videri  poffintnonnunquam  a- 
liiud  quid  fonare  ,  eorum  tamen  fenfus  cum  decreto 
femper  confentit. 

|  6 .  Fides  eft,  qua  efficit  quicquid  decievit,  5c  pro- 
tutdecrevit.  Jefai.46.10.  Confiliummcumftabity  0* 
zmncm  deleclationem  meamfaclurui  fum. 

7.  Omnedecretum  Deicftxternum.  i.Cor.2.7, 
Aa.15.18. 

;  8.  Ad  hoc  decretum  Dei  pertinet  confilium. 
(Eph.i.iT.  A&or.  4.28. 

9  Confiiium  Deicftquafi  deliberatio  de  requa- 
'.ibet  approbata  jam  intelle&ui ,  &  voluntati ,  opti- 
me  efficienda. 

10.  Confilium  Deo  tribuitur,  refpectu  judicii 
perfe&i,  quo  omnia  facitconlultb.  r.  Sciens  vo- 
iens  :  non  refpe&u  inquifitionis ,  a  qua  in  homini- 
jdus  judicium  iftiufmodi  pendet.  Deus  enim  omnia 
;5c  fingula  fimul  videtacvult.  Idcircbdiciturquafi 
Jeliberatio  proprie  di&a. 

:  11.  Adperfe&ionem  hujus  confilii  tria  concur- 
'cunt.  1.  Scopus  aut  finis  propofnus.  2.  Mentis 
•:onceptuseb  faciens.  3.  Voluntatis  intentio ,  5c 
tomplacentia. 

12.  Scopus  autfinis  hujus  confilii  eft  Deiipfius 
*loria,  id  eft,  Bonitas  vel  perfe&io  ilia  Dei,  qux  per 
fficientiamejusfit  manifefta,*  Scinoperibus  ejus 
|*ffulget.  Eph.l  .6.  ^ld laudcm gloricfefita grati*. 
I  13,  In  omni  artifice,  vel  efficientc  &  confilia 
W  extra  prseexiftit  Idea ,  quam  a&urus  infpicit ,  ut 
jad  eam  operationem  faam  aptet ;  fic  etiam  in  Deo, 
quum  nonerticiat  naturaliter  neque  temere ,  nequer 
pccoa&ione:  fed  cum  fumma  raiionisperfe&io- 
ne,  Idea  hujufmodi  prsexiftens  eft  concipienda,  ut 
omnium  rerum  efHciendsrum  exemplaris  caufa. 
jHebr ,  1 1 .  3 .  £htf  cernimus  factafunt ex  mn  apparw- 
*ibMt 

.  $  i4.Idca 


<i6  THEOLOGIA 

14.  Idea  omnium  rerum  eft  efTentia  divina, 
prout  ab  ipfo  Deo  intelligitur  ut  imitabilis  acrea- 
turis  ,  vel  ita  ut  aliquo  modoexprimipoflit  per- 
feetionis  illius  imago  r  aut  veftigium  aliquod  in 
creaturis;  hoceft,  ipfar  creaturse ,  prout  inmente 
divina  concipiuntur ,  funt  Idea  illius  naturs ,  quam 
habent  in  femetipfis.  Parum  cnim  ,  autnihilpo- 
tius  intereft  inter  iftas  defcriptiones ,  dum  in  utra- 
que  concipitur  effentia  divina  virtute  conftituens 
omnia  intelligibilia  Sc  eorum  rationes. 

15.  Idea  inhomine,  qui  cognitionem  acquirit 
per  <Arialyfin ,  colligitur  ex  rebus  iplls  :  atque  adeo 
ies  primb  in  femetipfis  exiftunt,  tum  ad  homi- 
num  fenfum  perveniunt,  5c  indead  intelle&um , 
ubi  poffunt  Ideam  aliquam  conftituere  ad  opera- 
tionem  infequentem  dirigendam.  Sed  quoniam 
Deus  intelligit  omnia  pcr  Gentfin ,  ck  non  requirit 
cognitioncm  per  ^nalyfin  rerum  ,  ideb  omnia  funt 
prius  in  ejus  mente,  quam  in  femetipfis. 

16.  In  nobis  res  ipfce  funt  exemplar,  &  cogni- 
tio  noftra  eft  imago :  fed  in  Deo  fcientia  divina  eft 
cxemplar ,  &  res  ipfx  funt  imago  vel  fimilitudo  ejus 
cxpreffa. 

17.  Ideain  homine  eft  prius  impreffa  ,  &  poftea 
cxprimitur  in  rebus  :  fed  in  Deo  eft  tantum  Jex- 
primens  proprie ,  non  impreffa  ,  quia  non  accedit 
aliunde—>. 

18.  Exhoc  uno  fundamento  fatis  refutaripof- 
funt  omnes  errores  de  meritis  &  fide  praevifa.  Si 
enim  decretum  aliquod  Dei  penderet  proprie 
cx  ejufmodi  prsvifione ,  tum  Dei  Idea  advenirct 
cialiunde,  quod  ejus  naturx  haud  quaquam  con- 
yenit. 

:  19.  Idea,prOutinDeoabfoluteconfideratur,eft 
unica,  fed  quatenus  includit  varios  refpe&us  ad 
creaturas  fit  multiplex :  ita  ut  verum  fit ,  Ideam  u- 
nius  creaturs  non  effe  Ideam  alterius . 

20.  In  Deo  funt  Ide#  omnium  perfe&ionumt 
cju«  funt  in  creaturis:  cjuia  proveniunt  exvirtute 

Dei 


LIBER    PRIMUS.  17 

Dei  a&iva ;  fed  non  imperfe£ionum  ,  fi  confide- 
rentur  formaliter  fub  ratione  imperfe&ionis. 

21.  Cognitio  igitur  mali  pendet  ex  negatione 
boni,  proutefle  maliconfiftit  in  privationeboni; 
eodemquippemodo  habentomnia  cognofci,  quo 
habentelfe^. 

22.  Ideaeprout  funtplures  „  ita  quaedam  earum 
funt  inter  fe  connexce  ,  &  ex  fe  invicem  pendent : 
unde  etiam  ordo  quidam  exiftit  prioris  tk  pofte- 
rioris. 

23.  Ideae  prout  confiderantur  antecedentes 
Decretum  divinae  voluntatis ,  quidditatem  rerum 
reprcefentant  &  exiftentiam  tantiim  poflibilem ; 
prout  confiderantur  poft  determinationem  di- 
vmx  voluntatis  ,  reprsfentant  eafdem  res  ut 
ac"tu  futuras  ,  fecundum  a&ualem  fuam  exiften- 
tiam. 

.24.  Exvariaifta  confideratione  exoritur  diftin- 
ftiofcientiaedivina:,  in  illam  quae  dicitur  Scientid 
fimplick  intelligcntixy  tk  illam  quae  dicitur  Scientit 
yifionif, 

25.  Scientia  fimplicis  intelligentiseeft omnium 
poflibilium ,  id  eft,  rcrum  univerfarum  tk  fingu- 
larum ,  quae  fieri  poflunt ,  perfe&iflima  in  Deo 
fcientia. 

26.  Scientia  vifionis  eft  fcientia  omnium  futu^ 
rorum,  llve  fint  m  fua  natura  neceflaria ,  five  libera* 
five  contingentia. 

27.  Quae  noyitDeus  per fcientiamfimplicisin- 
telligentix,  novit  ex  fua  omnifufficientia:  qusc 
verbnovitper  fcientiam  vifionis ,  novitper  fuam 

jefficiehtiam,  vel  Decreto  fux  propria:  voluntatis. 
iPfalm.  33.  15.  Formator cordw  eorum  ,  animadvertit 
{] ad omnia opera eorum.  Jef.  44.  2.  Xhfif  utego  frotdi- 
\cat  &  indicat  iftud,  aut  ordinat  iftud ,  mibi  ex  qu* 
idijpofui  populvm  setemum  j  utfut.way  &  quxeyenturA 
I  Cunt  indicentur  iilis  \ 

28.  Scientia  media,  per  quam  Deus,  a  non- 
Wlis  ante  D^cietum  fua;  voluntatis  exHypothe- 

3  1  fino* 


i3  THEOLOGU 

fi  novifife  fingitur  tales  eventus  mere  cOntingcntes 
futuros,  fitales  caufae  libene  ciim  talibus  conditio- 
ribus  ponantur ;  quum  &  ftatuat  cventus  certb  fu- 
turos  independenter  a  Dei  voluntate ,  &  fcientiam 
aliquam  Dei  ab  obje&o  praecipue  penderc  faciat  j 
Hujufmodi  (inquam)  fcientia  cum  fumma  Deiper- 
fc&ione  ftare  non  poteft. 

29.  Idea  Divina  pro  varietate  notionum  quae 
funt  in  rebus,  varias  induit  rationes :  refpe£tu  prin- 
cipiorum  dicitur  Intelligentia ,  qua  Deus  in  fingu- 
lis  fingulare  quodque  percipit:  refpedtu  verita- 
tis  ad  fingula  fpe&antis  dicitur  Scientia ,  quac  quo- 
ad  latitudinem  eft  omnifcientia :  &  quoad  illnd 
efie  quod  res  habent  in  propria  fua  menfura ,  di- 
citur  prxfcientia  :  refpe&u  dependentix  verita- 
tum  ,  quam  habent  inter  fe  ,  dicitur  Sapjentia , 
qua  novit  quid  cuique  rei  conveniat,  &  Cjuid  ab 
ipfa  fit  aiienum :  relpe&u  ordinis  totius  in  praxi 
inftituenda  dicitur  Prudentia^quo.  novit  retus  omni- 
fcus  oportuniflimas  accommodarc  occafiones  : 
xefpe&u  denique  praxcos  exequendafe  ,  dicitur 
i4rs ,  qua  efticcre  novitomnia  peritiflime,  Hebr. 

II.  IG. 

30.  Promifcue  quidem  fa>pe  hx  voccs  in  fcri- 
ptuds  ufurpantur,  ad  explicanidum  perfe&ionem 
Jntcllettus  divini ,  ad  captum  eorum  qui  intel- 
leciuni  habent  maxime  imperfettum  :  fua  tamen 
mtura  hanc  diftinctionem  admittunt  ,  &  non 
aliam. 

2  1 .  Coniecturalis  iila  fcientia,quam  folam  non- 
SwiliDeo  tribuunt  circa  futura  contingentia ,  re- 
pugnat  plane  naturac  &  perfe&ioni  divina?. 

E x  tribus  illkt  qua fuerunt  propofita  ad  confilii  divini 
ftrfe&iotiem  ccncmrenria,  yidelicet^fcopm  mentw^  con- 
ccptus  &  yaluntatis  intentio ,  reFtxt  tertiurn  confideran- 
dum,  qnod  benepJacitum  vocatur. 

2,1.  Beneplacitum  Dei,  eft  a&us  divina?  volun- 
tatis ,  libenime  &  eflicaciter  ftatueus  de  rebus 
©mnibus. 

3  3 .  Bene- 


LIBER    PRIMUS.  t<> 

33.  Beneplacitum  in  Scripturis  quidcm  ufitatif?:- 
•  medefignatbenevolentiam  Dei,  qua  bonum  falu- 

tarefuisvult  ac  decernit :  quiatamen  omneconil- 
I  lium  bene  Deo  placet,  idcircb  re£te  adhibctura 
\  Theologis  ad  omneconfiliumexplicandum ,  etiani 
I  fecundum  fcripturam.  Maath.li.26. 

34.  Voluntas  haec  eft  veielibcra:  quoniamquic- 
I  quid  illavult,  illudnonvultcxneceffitatenauu:e, 
'  fedconfilio. 

35.  Eft  liberrimay  vel  maxime  &  abfolute  11- 
bcra  ex  nulla  alia  pendens:  hominum  autem_» 
&  Angelorum  voluntatis  libertas  per  depen- 
dentiam,quam  habetaDeo,  minoreft,  ocparti- 
cipata. 

36.  Libertas  iniftis  operationibns  adextra  non 
eft  concomitans  tantum,  ut  in  operationibus  ad  in- 
tra,  fed  etiam  antccedens  fub  ratione  principii : 
quoniam  quod  Deus  vult  operari  ad  extra  ,  non  vult 
ex  neceflitate  natura?,  fed  electione  praecedente : 
non  eft  enim  ncceflaria  connexio  internaturam  di- 
Vinam  5c  iftos  a&us. 

37.  Vcluntashxceftfjjforf*:  quiaquicquid  vulf , 
dat  erTe&um  fuo  tempore ,  nec  quicquam  eft ,  11  vc- 
lit,  quodnonflat.  Pfalm.  115.3.  6c  13  5.6.  ij«/c- 
quiciplacetfibi,  Iebovafacit. 

38.  Hincvoluntas  Dei  eftprimacaufa  rerum_>. 
Ap0c4.IT.  Per  voluntatem  tuamfunt  O*  creata  funt.  . 
Voluntas  autem  Deiut  velit  operari  adextra,  non 
praefupponit  bonitatem  obje&i  ,  fed  volendo  po- 
nit  5:  facit.  Jacob.  1. 1 8.  XJ^irf  voluit ,  progenuit  noi. 
Rom.9. 18.  Cujus  vult  miferciur. 

39.  Voluntatisigiturdivinx  nullaproprie  dicla 
caufadatur. 

40.  Hicre&e  dicitur,  Deum  unam rcm  velle_>> 
propter  aliam  exiftere;  fed  illam  unam  rem  nou 
cffe  caufam  proprie  di&am,  qua  Dei  voluntas  in- 
terne  movetur  ad  aljteram  iltam  decernendam_>  * 

_  Sic  voluit  Deus  exiftere  folematque  aftra,  pro- 

ptci  generationem  ,  confervationem ,   &  corru- 

M  l  ptio- 


30  THEOLOGIA 

ptionem  inferioris:  fol  tamen  &.  aftra  nOn  funt 
caufa,  curDeus  velit  illagenerari,  confervari  & 
corrumpi.  Et  llc  fe  res  habet  in  omnibus  rebus 
extra  Deum ,  qua;  quidem  inter  lefe  funt  caufa  & 
erTe&a,  etiam  qua  clependent  a  divina  volunta- 
te,  fed  ipllus  voluntatis  Dei  nulla  eftcaufa  extra 
jpfam. 

41.  Neque  etiam  in  Deo  volitio  unius  rei  eft 
proprie  di&a  caufa  efficiens ,  ut  in  femetipfo  ve- 
lit  aliam  :  cjuoniam  efficientia  caufae  in  erTe&um , 
&  dependentia  effe&i  a  caufa,  involuntatem  di- 
vinam ,  oux  eft  Deus  ipfe  omnia  fimul  &  femel 
unico  a&u  vere  &  fimpliciter  valens ,  caderenon 
poteft.  Verum  tamen  eft ,  quod  Scholaftici  di- 
cunt ,  attingentiam  divinx  voluntatis  paflivam,  re- 
fpe&u  unius  rei ,  efTe  caufam  attingentia:  pafHvx, 
lefpeclu  alterius :  atque  adeo  hoc  fenfu  re&e  ac 
pie  dicitur,  Deum  unum  allcjuid  velle,  quia  voluit 
eliud. 

42.  Quamvis  igitur  multa  velit,  qux  non  funt 
confequuturi  nifi  ex  ac~tu  aliquo  creaturx  antece- 
dente,  ipfe  tamen  volcndi  a&us  ,  in  Deo ,  non  pro- 
pri  e  pendet ,  ut  confequens  quid  ,  ex  a&u  creaturx. 
Neque  fub  appellatione  voluntatis  antecedentis , 
tribuere  fas  eft  Deo  imperfc&am  illam  volunta- 
tem ,  qux  yellcius  in  fcholis  nominatur.  Non  con- 
venit  enim  naturx  omiiifcienti ,  cmnipotenti,  & 
infimtx  beatx. 

43.  Quare fententia  illaqux  ftatuit  Deum  ali- 
quid  velle  antecedenter  ad  ac"tus  creaiurx,  quod 
idem  confequenter  ad  illos  nolit ,  fed  aliud  veiit , 
non  eft  admittenda :  quia  voluntatem  Dei  ftatuit 
mutabilem,  &  aba&ucreaturxdependentem,  ita 
utquoties  mutatur  a£tus  creaturx,  toties  £c  ipfa 
mutetur. 

44.  Ex  iftaet'am  fententia,  non  elTet  adhiben- 
dainomnibusformula  llla  loquendi ,  quanos  ,  & 
omnia  noftra  Deo  ccmmittimus,  in  verbo  Dei 
prxfcxitua:  Ego  roh  hot  yel  iilud ,  fi  Dtw  vdmit  •, 

fed 


LIBER    PKIMUS.  31 

fed  contrarie  inverfa,  Dem  vult  hoc  yel  illud,  fi  homt 
yoluoit.  ' 

45.  Voluntas  hxc  ftatuit  de  vebus  omnibus  max'- 
mis,  minimis,contingentibus,  neceiTariis  ,  libeiis, 
(ine  omni  exccptione.  Hoc  de  omni  rerum  gene- 
refcriptura  demonftrat:   utdeChrifto  Jefu  glori- 

i  ficando,  &ecclefia  peripfum  fervanda.  Pfalm.  2. 

|  &110.  4.  &  4C.  7.  8.9.  Hebr.  7.  16.  21.  Ephef. 
5.  25.  2.  Tim.  1.9.  DePharaone.  Exod.  13.  Ubi 
Deus  ita  difpofuit  omnia,  utPharaonem  moveret 
ad  infequendum,&  obtuendum  populum  Ifraelem  > 
imb  obduravit ,  ut  infequeretur  eum ;  libere  ta- 
men  egerunt  &  Pharao  &  Ifrael.  Similiter  de 
venditionejofephi,  inqua  omnialibere,  &  con- 
tingenter  acciderunt ,  Deo  de  illa  ftatuente  pro 
voluntate  fua.  De  ipfo  corde  humano.  Pfalm.  3  3 . 
14.  1.  Sam.  10.  9.  26.  Prov.  2T.T.  De  homine 
fortuitbaltfcrum  occidente.  Exod.  12. 13.  Defor- 
te  in  urnam  conje&a.  Prov.  16.33.  Ce  paflerculjs 
in  terram  cadentibus  :  Dcfingulis  crinibus  capitis 
humani.  Matth.  10.  29.  30.  Deliliis,  floribus  & 
gramineipfoterrx.  Matth.  6.  28.  30.  Denique  clc 
rebus  omnibus  creatis.  Job.  38.  Plal.104.  Ifai.45. 
7.  Jerem.  T4.  22. 

46.  Si  Deus  non  ftatueret  de  rebus  omnibus, 
volunras  ejus  nonelTctcaufaprima,{impliciter,  6c 
univerfaliter  :  ac  proinde  qui  contrarium  fentiunt, 
neceffe  habent  vel  duo  prima  principia  ftatuere, 
vclpluraduobus ,  quod  eft  ab  cvmniveritateplane 
alienum—j. 

47.  Voluntatisautemnoneadem  eftratio,  quae 
fcientiac  &  potentiae  divinx  :  Scientia  enim  fcit  o- 
mniafcibilia,  &  potentia  poteft  omniapoflibilia, 
fimulque  extenduntur  ultra  illa  quara&ufuerunt, 
funt,  &erunt:  atpcr  voluntatem  nonvultomnia 
volibiliaquccpoteft  velle ,  fedomnia  qnxjudicavit 
volcnda  ,  idecque  a&u  futurafunt:  unde  quamvis 
omnifcius  &  omnipotens  dicatur  Deus,dicitamen 
non  potcft  cmnivolens. 

B  4.  4?,  Xa 


32  THEOLOGIA 

48.  Iniftisomnibus,  quxcumque  Deus  vult,  eft 
univerfalisefrlcax:  ita  ut  nuilo  modo  porlitimpc- 
diri ,  autfruftrari ,  quo  minus  obtineatquod  vult. 
Kam  fi  quid  proprie  vellet ,  &  non  poifet  aflequi , 
non  elTet  fumrne  perfe&us,  ac  beatus. 

49.  Voluntas  tarrien  divina  noninfertneceflita- 
tem  omnibus  rebus  futuris  ,  fed  certitudinem  tan- 
tiim  quoad  eventum.  Si  fieri  non  potuit,  quoad  cer- 
titudinem  eventus ,  ut  oiTa  Cbrifti  confringeretur , 
quia  Deus  voluit  ut  non  confringerentur ;  nu41a  ta- 
men  militibus,  haftis,  &  aliis,  qux  tunc  adfuerunt  , 
cauils  fecundis  illata  eft  neceflltas. 

5  c .  Imo  tantum  abeft ,  ut  voluntas  divina  ,  quae 
certiflime  aiTequitur  quicquid  vult  ,  res  omnes 
urgeat  dura  neceflitate,  ut  prima  radix  ad  caufa 
efficiens  fttomnisillius  contingentix ,  ac  liberta- 
tis ,  quae  eft  in  rebus :  quoniam  eflicaciter  prae- 
conftituit,  ex  talibus  caufts,  tales  erTcclus'fecu- 
turos. 

51.  Iniftisrebus  quas  Deus  vult ,  ordo  quidam 
concipitur :  videlicet  quod  prius  velit  finem ,  cum 
agat  cx  rationc  perfe&ifllma ,  quam  media  ad  fi- 
uem  j  Scinter  media,  prius  illa,  quae  propius  ad 
finem  accedunt :  quod  cnim  prius  eft  ordine  exe- 
cutionis  ,  id  pofterius  cft  ordinc  intentionis ,  &« 
contra. 

52.  Voluntas  ifta  Dei,  exparteoccultaeft,  dcex 
parte  rcvelata.  Deut. 29.29. 

55.  Mediaiila,  perquce  voluntas iftarevelatur, 
recTe  vocantur  voluntas  figni ,  non  tantum  meta- 
phorice ,  quia  folent  interhomines  indicare  quid 
vclint ;  fed  etiam  metonymice,  quia  funt  vel  erTe- 
&a,  vel adjun&a,  propriam  Dei  voluntatem expar- 
te  indicantia. 

54.  Signa  ponuntur  quinque,  veteri  illo  verfi- 
culo  :  Prxcipit ,  &  prohibet ,  ptrmittit  5  confulit  *im~ 
plet :  fed  quia  confilium  coinciditcumpraecepto,  rc- 
cl:ius  pro  eo  \>oi\ziznt\\i  prcmittit. 

liacienm  in  gencre  de  tfficientia  Dei ,  qua  ttna  am 


LIBER    PRIMUS.  tf 

fufficlentid  fidci  obicclum  conftituit  aptum  &  *ti.<q.(.t- 
tum :  feqHHnturfyccies  e)us. 

C     a     r.         VIII. 
Dc  Creatione. 

t.  T7  Tficientia  Dci,  eft  vel  crcatio,  vcl  provl- 
-£-'  dentia. 

1 .  Creatio  eft  efficientia  Dei,  cjua  mundum  fccit 
ab  origine,  ex  nihilo,  valde  boni!m_/ . 

3.  Creatio  a&iva  concipitur  per  modum  a- 
&ionis  tranfeuntis,  in  qua  fempcr  prxfupponi- 
turobje&um,  circa  quod  agcns  verfatur :  non  eft 
tamen  formaiiter  tranllens ,  fed  tantum  virtuali- 
ter,  quoniam  objectum  non  prarfupponit ,  fed 
efRcit. 

4.  Creatio  pafliva  concipitur  per  modum  mu- 
tationis,  qua!  impropriedicitur  mutatio. 

5 .  Creatio  refpicit  mundum  totum,  id  eft,  qtdo 
quidcxiftitextra  Deum_;. 

6.  Hinc  &  res  omnes  qux  extra  Deum  exiftunt » 
funt  creatx,  &  funt  omnino  creata*,  id  cft,  ;tam  fe- 
cundum  materiam,quam  fecundiimformamApoc. 
4 . 1 1 .  Qura tu  condidifti  omnia.  C ol.  1 . 1 6 .  ~X.rtr. pcr 
eum  cond.tafunt  omnia  qu*  in  coelis  funt  £r  qu<%  in  ter- 
rayViftbiliai  &  invifibilia. 

7.  Creatio  producit  originaliter ,  quraproducit 
Ens  ncn  folum  qua  tale .,  fed  etiamabiblute  omni 
cxparte_j. 

8.  Ante  creationcm  igitur,  creaturrs  nnllam  ha- 
buerunt  efle  reale,  vel  exiftcnticr,  veleilcnciae,quair.- 
viseffe  cognitum  habuerunt  ab  sterao  infcientia 
divina. 

9.  Creatio  igitur  producit  exnihilo,  ideft,  ex  . 
nonprxexiftente,  fed  coexiftenre  materia.   Neqi  c 
enimquicquam  fuit  abauerno  prster  Dcum  j  nc- 
que  Deus  eft  materia ,  vel  pars  uliius  creaturar ,  fed 
cfficicnstantum— ;. 

ic.  Quardam  revera  dicuntur  creari,   cjfu 
mateiia£ia;aiftebat ;  Sedtumcicauononnnmc- 
£  5  diatuiH 


54  THEOLOGU 

diatam  tantum  illam  a&ionemrefpicit,  quafitut 
talia  exiftant,  fed  etiam  mediatam,  qua  fa&um 
eft,  ut  ipfa  materia  exifteret,  exquailla  forman- 
tur :  ficfuit  in  creationeplantarum  &  animalium , 
Genef.  i.  20. 

11.  Kihiliftud,velnoneiTererum,  prxcefiitea- 
lum  effe  ,  non  ordine  natura:  tantiim  s  fic  enim  ab 
aeterno  potuilTent  coexiftere  Deo :  Sed  &  ordine 
durationis,  pro  noftro  concipiendi  modo. 

12.  Hinc  principium  illud,  in  quo  Deus  dici- 
tur  creaffe  mundum,  fuit  finis  duiationis  illius , 
quam  habuit  nihil ,  ck  initium  illius  ,  quam  habuit 
mundus. 

1 3 .  Voluit  igitur  Deus  creaiione ,  &  perfe&io- 
nem  fuam  oftendere ,  quod  non  indigeret  ulla  crea- 
tura  ,  vel  re  externa.s  tunc  enim  quam  primiim  po- 
tuit  mundum  crealTet  :  Et  etiam  libertatem  illam  , 
qua  omnia  produxit  abfque  naturali  neceflitate :  il 
enim  neceffario  crcaffet,  ab  zterno  illud  feciffet. 
Apoc.4.  Ti.  Pfalm.  IT5.  3. 

14.  Mundus  nequeab  xterno  conditus  eft,  ncque 
ab  anerno  potuit  creari  illa  difpofitione  &  ordine 
xerum,  quem  modb  habet. 

15.  Diesifte  nonextitiffct ,  fiinflnitidies  ante- 
cederedebuerint.  Illienimantecedentes  dies  nun- 
«guam  finiti  fuiffent,  ut  ifte  fucccderepoffet  ipfis. 

1.6.  Hinc  etiamfequiturnuliamcreaturam  fuif- 
fe,  aut  potuiffe  caufam  vcl  inftrumentaiem^vel  prin-r 
eipalem  fuiffe  in  creationis  actu. 

17.  Valdebonumfuitcreatum  omne,quianeque 
temere,  neque  fruftra  fadum,  fedadflnem,  quem 
affequebatur  efficiens.  Gen.  1.  3  1.  Quicquid  fece- 
raty bonum erat "palde.  I .  Tim .  4 .  4 .  J^uicquid condi- 
tlit  Dem ,  bcnum  efl. 

1 8 .  Bonitas  rei  creatx  eft  illa  perfe&io ,  qua  apta 
fit  ad  ufum ,  cui  infervit :  Ufus  autem  ifte ,  veleft 
partrcularis,  vel  univerfalis. 

19.  Particulariseftoperatioillapropria,  cuires 
eliqua  in  fua  fingulari  aamra  infeivit, 

20.  Uni- 


LIBER    PRIMU5.  $ 

20.  Univerfalis  eft  ordinatioreiunius  cumaliis 
ad  perfe&ionem  univcrfi.  Pfalm,  104.  &  148  .  E- 
,   fai.  40.  r}. 

2r.  Perhancbonitatem  res  omnescreatsc  natu- 

ralifuo  modo  tendunt  ad  Deum ,  a  quo  provenie- 

1   bant.  Ens  enim  fecundum  eft  a  primo ,  &c  proptcr 

!   primum.    Hinc  phrafes  illae  *b  ipfo,  peripfum,  <w 

1   fropter  ipfumfunt  omni*.  Rom.  1 1 .  3  6 . 

22.  Tendunt  autem  ad  Deum  res  naturales. 
x    I.  ineoquoddeclarant  Deigloriam.  Pfalm.cji.i. 

II.  quodoccailonemnobisprxbentDeum,  Sc  co- 
gnofcendi  &quxrendi.  Rom.  1.20.  A&or.  17.26. 

III.  quodfuftentani: vitam  noftram,  utbeneDeo 
1   vivamus.  T.Cor.10.3 1.  i.Tim.4.3.4. 

23.  Rebus  omnibus  creatis  coexiftit  Tempu*fi~ 
1  cut  apparet  exilla  phrafi,  inpyincipioy  tum  enim  ini- 
l    tium  fuittemporis. 

24.  CoexiftitetiamZcc«j,  hoceft,  certu.m  fpa- 
I    tium,  qno  creaturx  extenfio  definitur.  Gen.  i.  22. 

2  5 .  Ha:c  autem  non  funt  proprie  creata,  fed  con- 
creata ,  vel  rebus  creatis  annexa  :  quia  non  habent 
j    cntitatem  abfolutam,  fed  relativam  folum_». 

26.  Q^uia  Deus.  creavit  omnia  ex  nihilo :  Id- 
circb  fides  noftra  acquiefcit  in  ipfo  contra  fpem , 
fubfpe  ,  dciis,  qnsnonfunt,acfieiTent.  Rom.4. 
17.  i3. 

27.  Creatio  mundi  diftribuitur  fecundum  par- 
tesmundi:  quamvis  enim  mundus  unum  fit ,  uni- 
tate  aggregationis  ,  ordinis,  ac  finiss  partibusta- 
men  conftat ,  non  folum  fecundum  fitum ,  veriim— » 
etiam  fecundum  clTentiam,  6c  exiftentiam  diftin- 
ftis. 

28.  Creatio  autem  harum  partium  mundi  non 
fuit ,  fimul ,  &  uno  momento ,  fed  peragebaturper 
partes ,  fibi  jnvicem  fex  dierum  interftitiis  fucce- 
dentes. 

29.  Creatioigitureftpartium  mundi  velimme- 
diate  perfe&arum ,  vel  mediate,  Pfalm.  33-  6« 
Hcbr.  xi.  3.  Gen.  2,7.29.22, 

£6  30.  Ciea- 


j6  THEOLOGU 

30.  Crcatio  rerum  immediate  pcrfe&arum eft , 
cui  res  fa&£  funt  principiis  primum  ipfis  ingene- 
ratis,  tam  materiali  quain  formali,idquc  in  exiften-  . 
tiacompleta. 

31.  Hinc iftx creaturae  nulli  effentiali  mutatio- 
nifunt  obnoxiatperfe,  utgcncrationi,  vel  corru- 
ptioni.  ^ 

32.  Partes  ltnmediate  pcrfe&xfunt  Coelumfu- 
premum,  &:  illius  incola?,  Angeli. 

33.  Coelum  fupremum  eft  fan&itatis  Dei  habi- 
taculum ,  rcpletum  omnibus  qux  pertinent  ad  bea- 
titud.inem  aeternam ;  ubi  fe,  quafi  a  facie  ad  faciem, 
confpiciendam  prarbct  Majeftas  Dei.  1.  Cor.  2.  9. 
Apoc.21.23.  i.Cor.13.12. 

34.  DiciturCcelumtertium ,  Empyrcum,  Coe- 
lumCoelorum,  ck  Paradyfus.  i.Reg.8.27.Mat.i8.. 
ic.  Marc.  12.25.  2. Cor.  12.2.4. 

35.  Koc Coeium intelligitur ,  Genef.1.1.  Hebr. 
H.ic.t6. 

36.  Angeli  funt  Spiritus  primaria?  perfc&ionis 
ad  minifterium  Deicreati. 

37.  Quod  creati  fucrint Angeliapparet.  Col.  1. 
16.  Pfaim.  148.  5.  Quod  fint  pnmo  die  cum 
Cctlo  fupremocreati,  apparet.  I.  Ex  fimilitudine 
naturx,  quam  habent.  II.  Quod  in  casterarum 
jrerum  crcatione  dicuntur  quafi  applaufifTe  Deo. 
Job.33.7. 

38.  Quiaautemfuntfpiritus,Hebr.i.i4.  Luca: 
24.  29.  Miniftratores  Dei.  Hebr.1.7.14.  Prima- 
jix  perfe&ionis  &  natura  immortales,  Luc.20.  3  6. 
Hincfumma  rationis  perfpicacitate  fic  excellunt, 
utquafi  undique  oculati  dicantur,  ftatimvidentes 
quid  Dcus  velit  ab  ipfis  fleri,  &  quomodo  fit  facien- 
dum :  Voluntatis  etiam  libertate,  ut  officiisfuis 
fungantur  fedulb  :  Pfalm.  103.20.  Viriumitidem 
£erfe&ione ,  ut  robore  valeant  magna  praeftandi. 
2,Per,2.ii.  Agilitate  denique  fumma,  utquafialati 
celeriter  expeciiant  qugd  habent  in  mandatis.  E- 
Eech.i«i6. 

39.  Miiai- 


LIBER    PRIMUS.  37 

39.  Miniftcrium  corum  eft,  gloriam  Dei  celc- 
brare,  8c  cxequi  ejus   mandata.  Pfalm.  105.  ?.c. 

j  J'raecipueverbcirca  illos  ,  ,qui  haercdes  futuri  funt 
falutis  anernae.Hebr.T.ri.  Pfalm.cyr.  ir.  &:  34.8. 

40.  Conditi  funt  mtegri,  in  fanelitate  ck  juftitia. 
Lucx  9.26.  Joh.8.44.  Judae6.  2.Pet.2.4« 

4r.  Sunt  numero  plurimi,  ufque  ad  myriadcs 
myriadum.  Daniel.7.ic.fHebr.i2.22.  Matth.26. 
5  3 .  Diftingnuntur  inter  fe ,  refpe&u  ofriciorum  6c 
obje&orum  circa  qux  verfantur  lecundum  varios 
gradus.  Ephef.i.2r.  &  fubfunt  imperio  Dei,  Sc 
Chrifti  folius. 

42.  Creatio  partium  mundi  mediate  perfecta- 
rum  eft ,  qua  fa&£  funt  res  ex  principiis  prceexi- 
ftentibus. 

43.  Hincifta?  crcaturaefuntobnoxiac  rnutationi  J 
dccorruptioni, 

44.  Res  iftae  mcdiate  perfcdx  duplicem  ha- 
buerunt  exiftentiam  ,  rudem  6c  incompletam 
primb,  Sctum  pofteacompletam,  diftin&am,  Sc 
ornatani^. 

45.  Rudis  &  incomplcta  rerum  exiftentia  fuit 
in  malTa  illa,  qua:  in  principio  creata  fuit  informis  , 
inanis,  5c  tenebrisinvoluta,  quaedicitur  terra,  a- 
quac,abylTus. 

46.  Informis  dicitur,  non  quia  nullam  habuit 
formam  j  fed  quia  neque  formolitatem ,  &  orna- 
tum,  neque  a&um  completumhabuit  earum  for- 
marum  quae  ex  ilia  poftmodum  erant  emerfurx. 

47.  In  conftitutione  exiftentiae  rerum  comple- 
tx ,  duo  praxipue  fpe&anda  funt ,  nempe  modus  6c 
crdo. 

48.  Modus  conftitutionis  quatuor  contmet. 
I.  Mandatum  Dei  rem  quamque  producens  :  cflo  , 
yel  fiat  boc  aut  aliud  ;  in  quo  elucet  Dci  potentja  , 
quod  folo  verboaut  voluntatc  fecitomnia.  Pialm. 
35.96C  115.3.  **•  Approbarionem  ,  eandem  rem 
produ&am  ut  bonam  agnofcentem :  Vidit  Dewt 
efftbmw,  Iiinc  clucet  bonitasDei,  quod  omnia 

,  produ- 


^8  THEOLOGU 

produxit  ad  finem  &  ufum  bonum.  Pfalm  16.  2. 

III.  Ordinationem  ,  eidem  rei  fuum  ufum  afli- 
gnantem, eflo  in  bunc  aut  illum  finem.Hinc  elucet  Dci 
fapientia ,  qua  fingulis  rebus  creatis  fingulares  fucs 
ufus  aptiflima  ratione  aflignavit.  Jer.  1  o.  1 2.  &  5 1 . 
1 5 .  Fecit  tcrram  yirtutefua  ,  flabiliit  orbem  babitabi- 
Urn  fapientia  fua  ,  c>  prudentia  fua  extendit  c-ocks» 

IV.  San&ione  legis,  atqueordinis  ,  iniliareper- 
•  petuo  obfervandi ,  quae  conjungitur  cum  ordina- 

tione.  .Hinc  elucet  Deiconftantia,  quod  non  in 
dies  autannos  aliquot,  fed  ad  finem  ufque  mun- 
di ,  fingulas  creaturas  voluit  fuum  ordinem  obfcr- 
vare. 

49.  Quatuor  hxc  fingulatim  non  exprimun- 
tur  in  quibufdam  rerum  generibus  :  quia  imper- 
fe&io  earum  ex  aliarum  rerum  perfeftione  pen- 
det:  communi  tamen  rationesqueomnibuscon- 
veniunt. 

50.  Ordo  conftitutionis  talis  fuit :  dieprimo, 
poft  cocli  fupremi ,  Angelorum  &  informis  maiTse 
produ&ionem  ,  fubtiliflima  illius  maiTcepartefur- 
fum  evocata ,  facia  fuit  lux ,  id  eft ,  ignis  lucens. 

51.  Diefecundo,  exparteilla,  qure  ad  priorem 
fubtilitate  proxime  accedebat ,  fa&us  fuit  aer. 

52.  Die  tertio,  crafliores  partes  maiTx  itadi- 
ftributae  fuerunt ,  ut  aquis ,  ex  parte  longe  maxi- 
ma  ,  in  concepracula  fua  cclle&is ,  feorfum  extite- 
rit  mare ,  &  terra  compareret  herbis  tk  arboribu$ 
omata. 

5  3 .  Die  quarto ,  Luminaria  coeli  fa&a  funt  ad 
lucem  fuper  terram  deferendam. 

54.  Die  quinto  ,  produdi  funt  pifces  &:  avcs 
aqure  &  aeris  incolae. 

5  5 .  Die  fexto ,  animantia  omnia  terreftria  .  pri- 
mumbruta,  &  tumpoftea  homo  :  atque  ita  perfe- 
&ifunt  cceli  &  terra  omnifque  exercitus  illorum. 

56.  In  iftocordineelucetmaxime  Dei  fapientia, 
potentia  &  bonitas. 

57.  Sapientia  1 ,  Quod  ekmenta  fimplicia  prilis 

cieau 


LIBER    PRIMUS.  fy 

.creata  fmt  quam  elementaria ,  vel  concreta  &  com- 
.pofita.  2  .Qucd  in  fimplicibus  prius  pcrfecliora,qua2 
proprius  accedunt  ad  naturam  Dei.  3.  Qupdilla 
prius  fint  creata  ,  qua:  tantum  habent  effe ,  tum  illa 
qua:  prster  effe  habent  etiam  vivere:  poflea  illa  q\xx 
prauer  effe  &  vivere ,  habent  etiam  fentire :  tum_> 
demum  illa ,  qua:  prxter  effe ,  vivere  &  fentirc  ,  ha- 
bent  etiam  rationem.  4.C£uod  in  fimplicibus,  a 
perfecrioribus  ad  imperfe&iora  fuit  progreffus:  (ed 
in  compofitis  ,  ab  imperfe&ioribus  ad  perfe&iora , 
aplantis  adhominem^. 

53.  Potentia  Deielucebat,  eo quod  plantas,  her- 
,bas,  arbores  prius  creavit,  quam  folem  &c  aftra , 
quae  vim  caufarum  haberc  folet  in  eorum  produ- 
ftione^. 

59.  Bonitas  Dei  elucebat,quod  prius  domicilia 
<pam  incolas ,  prius  pabulum  quam  animalia,  prius 
illa  qua:  homini  forent  ufui,  quam  hominem  ipfum 
creavit. 

60.  Homo  prout  ultima  fuit  creaturarum  ,  flc 
fuit  credturarum  omnium ,  tam  immediate  quam— > 
mediate  perfe&arum  compendium ,  earum  natu- 
ram  participans  quod  animam  ,  &  harum  quoad 
corpus. 

6t.  Mediateperfe&arum  fuitfnis,  atque  adeo 
in  iilis  ,  6c  fupra  illas  ,  quoad  intentionem  fpe- 
&ans. 

62.  Hinc  alio  modo  creatus  dicitur  quam  exter* 
creatura:.  Ilbc  enim  per  folum  verbuni  productx 
fuerunt :  efto  lux  ,  eflo  expanfnm.  Homo  autem_-> 
quafi  confilio,  &  delibcrationemajore  :  faciarnus 
\pominem)  Gen.  T.  16. 

1.  "6j.  Corpus  enimprius  fuit  prxparatum,  &  po- 
ftea  anima  infpirabatur.  Gen.  2.  7.  Corpus  cxma- 
teriaelementari:  Animaveroexnullamateriapra:- 
exiftentc,  fed  per  potentiam  Dei  immediateprodu- 
ccbatur. 

64.  Prxftantia  hominis  in  eoprxcipueponcba- 
tur,  quod  ijrnagincm  Dcigcrebat, 

65.  Ad 


4^  THfiULUUlA 

65.  Ad  rationem  imaginis  tria  requiruntur." 
I.  Ut  fit  fimilis.2.Utftt  exprefla  &  effigiata  ad 
imitationem  alterius  rci  tanquam  exemplaris. 
3.  Ut  ifta  fimilitudo  fitvelinnatura  ipecifica,vel 
in  nobilifllma  ejus  perfectione. 

66.  Hinc  eft  ,  quod  in  inferioribus  creaturis , 
imago  Dei  proprie  non  reperitur  ,  fed  urnbra  & 
veftigium  tantum_>. 

67.  In  homineverbpropriaratioimaginis  repe- 
ritur*.  non  tamenperfe&a,  qualis  eft  in  Filio  Dei 
folo.  Col.  i.  15.  Hebr.  1.  3.  Sed  imperfe&a,  non 
privativa  imperfe&ione,  fed  negativa. 

68.  Imago  hxcigitureft  conformitas  hominis, 
pro  fuo  modulo  ad  fummam  Dei  perfectionem. 

69.  Imagohxctota  fuithomini  naturalis,  fed 
alia  &  alia  ratione :  partim  enim  fuit  ipfa  natura 
hominis  ,  partim  fluebat  ex  principiis  &  perfe- 
&ione  natura: ,  Sc  partim fuit  naturse ,  aliquo  modo 
debita. 

70  ImagoDei  in  homine  fuitpartim  interna* 
partim  externa.  Interna,.eftperfeCtio  corporis  £c 
anima?. 

71.  Corporis  perfe&io  eft  ,  qua  fuit  abfolute 
comparatum  ad  decus  Sc  ufum  divina:  voluntati 
congruentem.  Gen.  2.25.  Rom.  6.13. 

72.  Animae  perfe&io  fuit ,  qua  erat  immorta- 
lis  natura? ,  non  folum  facukatibus  ,  quibns  libc- 
rumprincipium  elTetfuarum  a&icnum ,  intellectu 
&  voluntatc,  fed  etiam  donis  ornara :  quibus  ad 
bene  vivendum  potens ,  £c  aptus  homo  reddeba- 
tunfapientia  nempe,  fanclitate  &  juftitia.  Ephef. 
2.  24.C0I01T.  3.  ic. 

73.  Externa  perfe&io  hominisfuit  imperiurrLj 
in  creaturas  alias,  quo  uti  illis  liberrime  potuit, 
ad  Deigioriam,  ckfuamnecellitatem.  Gen.  1,26. 
&  2. 19.20. 

74.  Hinc  demandata  fuit  illi  terrx  cultuia,  & 
cibi procuratio  ex  plantis  terrar.  Gen.  2.25. 

75.  Hinc  ajQirnaliiuu  ad  ipfum  accefibs  ,  tau- 

quam 


LlfeER    PRIMUS.  41 

quam  ad  dcminum:  &  indita  iis  ncmina  ab  ipfo 
tanquamadomino.  Gen.  2. 19. 

76.  Hinc  collocatus  fuit  in  horto  Edenis ,  ut  in 
regiafua.  Gen.  2.  19. 

77.  In  iftis  omnibu5conjun£im  perfe&io  ho- 
minis  fuit  completa,    Sc  cxiila  refultabat  imago 

'  qutfdam  Dei  velperfe&ionisdivinn*. 

78.  Creatio  haec  hominis  fuit  maris  &  fcemi- 
'  na?,utriufque  quoad  animam  ex  nihilo.Maris  quoad 

corpus  extcrracaeteris  elementis intermixta.  Foe- 
mincE  ex  viro,  propter  virum ,  ne  quid  ipfi  deelict  ad 
fuumbene  effe.  1.  Cor.  n.  8.  9. 

79.  Per  opera  ha:c  Dei  cognofcitur  Deus  quo- 
I  adxternam  ejus  tumpotentiam  tum divinitatem  : 

Rom.  1.20.  Sed  exeis  non  cognofcitur  Deus  Ta- 
ter,  Filius  &  Spiritus  fan&us  :  quoniam  vis  ilh  cf- 
ficiens  ,  qua  mundus  fuit  creaius ,  £c  qoaE  in  mun- 
do  tanquam  ineffe&o  fuo  apparet ,  pfrtiirci  ad  efc 
fentiamDei,  non  ad  fubfiftentiam  ejus  pcrfcna- 
lem. 

80.  Ex  creationis  confideraticne  fides  noftr* 
afcendit  fnpra  omnem  ordinem  naturae,  2c  luccm 
glorit€  Dciapprihfndit  in  (ctcie  lefu  Chrifli  prtelcndam9 
quia  Deus  cfl  us  cjui  dixit  ,  ut  e  ttmbtis  Ittx  ftltndt* 
fcmt,  i.Cor.  4.  6. 

C      A      P.       IX. 

De  Froyidcntia. 

1  T)Rovidentia  Deieftefflcientia  illa,quae  crea* 
X   turis  jam  exiftentibus  profpicit ,  inomnibus» 
j  fccundum  confilium  fux  voiuntatis. 

2.  Hxc  providentia  extenditur  ad  omnia,  non 
(  folum  quoad  communia ,  fed  etiarc  quoad  pro- 
)  pria:Pfal,  145.  15.r6.Prov.  16.9.  jj.Exod.  21.13. 
;  anulla  caufa  propriedeterminata,  fedomnes  cau- 
\.  fas  determinans  ,  Sc  hinc  fuo  mcdo  eft  omnium 
1  caufa  &  univerfalis  ,  &  particularis. 

3.  Providentia  Dei  tftvel  immediata  y  qua  Deus 
-■  per  femetipfum  ut  caufa  abfolute  folitaria  profpi- 

ci€ 


4*  THEOLOGIA 

citrebus,  vel  mediata,  qua  mediis  adhibkis  pro- 
ipicit. 

4.  Immediate  Deus  omnia  operatur  qus  flunt 
tum  rztione  virtutx  ,  refpe&u  omnis  entttati<s  cjucc 
ieperitur  inefte&o  (virtus  enim  Dei  attingit  omnc 
crfe&um.  Deut.  8.3.  Efai.  28.  26.)  tum  ratione_-> 
fuppcjiti  ,  refpe&u  iliius  effe  quodhabet  ,  quaeft 
cns.  Id  enim  in  omnibus  etiarii  operatur  Deus 
ipfe,  qui  immediate,  &  intime,  femper,6c  ubiquc— * 
adeft. 

5.  Refpe&u  tamen -eorum  ,  in  qu*  agentia  fc- 
cunda influunt ,  virtute  fux  proprix  formx ,  Deus 
non  dicitur  agerc  immediate,fcd  mediatc,qironiam 
agit  etiam  mediantibus  fuppofitis,  ac  virtutibus 
caufarum  fecundarum. 

6.  Deusigitur  mediis  utitur,  non  propter  defe- 
£tum  (ixx  virturis,  fed  propte*  abundantiam  fuac  bo- 
nitatis :  utfcilicet  dignitstcm  aliquamcfTicientiac 
creaturis  etiam  communicaret ,  &  in  ill  is  cflkicn- 
tiam  fuam  reddere:  magis  perccptibilcm.  1.  Sam. 
14.  17.  Kcn  eft  Jchov*  imprdimtntum ,  quin  fnyct 
MMltysautpaucis.  Hinc  fepe  Deus  mediis  illis  utitur 
ad  erfe&a  nobilifllma  producenda,  quz  ex  fcfe^» 
pullam  habent  aptitudincm  ad  iftiufmodi  efreota. 
T.Cor.i.  27.28.  A1110S5.0.  2.  Chron.24.  24. 
fxpeetiam  aptillima  mediarcddit  inefiicacia ,  Plal. 
33. 16.  &  127.  i.  2.  Hof.4.1'-. 

7.  Hinc  fidcsnoftra  non  refpicit  proprie  media 
illa ,  quibus  Dcus  utitur ,  nequepcndet  ex  illis  ,  fed 
cx  Deofolo,  qui  velper  media,  veliine  mediis,  ne- 
ccflitatibus  omnibus  noftris  fuccurrerepoteft,prout 
%ipfi  videtur,  Dan. 3 .  17.  Deu*  noflcr,  quemnos  colimus. 
fotens  eji  ad  eripimdum  a  fornace  ignis  accenfa ,-  &  d 
mami  tua  ,  0  l(ex. 

8.  Providentia  Dei  eft ,  vel  ordinaria  5c  uiitata  , 
velextraordinaria  &  inuiitata. 

9.  Ordinaria  providentia  eft,  qua  Deus  obfervat 
ordincm  ift  rebus  a  principio  ftatutum.  Cujus  qui- 
dem  ordinis  ratio  poftulat ,  ut  certum  aiiquid  anre- 

cedat 


LIBER    PRIMUS.  45 

cedat  &  ex  illo  pofito ,  aliud  aliquod  certurn  confe- 

quatur ,  Hof.2.  22.  Exaudiam  coelos&r  fyfi  exattdient 

tcrram ,  &  terra  exaudiet  frumtntum  ,  &  nwflum  ,  & 

slcum  5  &  ifta  exandicnt  Ifraelem. 

•      ic.  Ordoiftein  rebus  naturalibus  eft ,  Lexnatu- 

t  r*  omnium  rerum  communis ,  vel  ipfa  rerum  natura 

I  frout  certo  ordine  firmantur ,  proveniens  a  vi  8c  effica- 

;  citate  illius  nunquam  irriti  verbi  a  Deo  in  princtpio 

|  adhibiti :  fiat ,  efto  ,  fit  ita ,  quod  futuri  exprimens 

'  xationem,  perpetuitatem,  Sc  conftantiam  indicat, 

atque  fua  virtute  omnia  efficit,  qua?  dc  iifdem_> 

I  rebus  ordinarie fiunt,  Jer.3  1.35.  36.  Statutdluna, 

I  c^  fteiiarum.  &c  c>  3  3  •  2 o.  fccdus  meum  cle  die ,  & 

foedus  meum  de  noclc. 

1 1 .  Providentia  extraordinaria,  qua  Deus  provi- 
det  rebusultraordinem  earum  folitum,  &  ftatu- 
tum,  quo  quidem  mr»do  quicquid  efHcitur ,  per  Me- 
tcnymiam  efie&i ,  dicitur  Miraculum. 

12.  Miraculum  eit  operatio  fupra  ordinem  con- 
ftitutum.  Unde  miracula  vera  femper  atteftantur 
omnipotentiam  facientis.  Hinc  Deus  fclus  eft  au- 
thor  verorum  miraculorum. 

13.  Miraculorum  homines  polTunt  elTe  cauftk 
morales ,  quatenus  a  Deo  hoc  impetrant  ut  ipfe^» 
faciat,  vel  quatenus  Deus  utituripforum  opera,tan> 
quam  figno ,  vel  indicio  miraculi  ab  ipfofaciendi : 
non  magis  tamen  poffunt  elTe  caufx  realiter  effi- 
cientes,fiveprincipales,  five  inftrumentales  in  mira- 
culo  proprie  dicto,  quam  in  ipfa  creatione. 

14.  Providentia  Deieft  ,  vel  confervatio ,  vel 
gubernatio. 

1 5 .  Confervatio  eft,  qua  Deus  perfifterefacit  rcs 
omnes  &  univerfales  &  fingulares  tam  quoad  elTen- 
tiam  &  exiftentiam ,  quam  quoad  vires  ,  Pfal.  104. 
19.  20.  A£tor.i7<  28.Hebr.Li3.  quaea  Scholafti- 
cis  non  inepte  vocatur  Manutenentia  Dei,  quiaper 
cam  Deus  omnia  fuftentat  quafi  manu  fua. 

16.  Confervatio  hcec  neceffarib  intercedit  in- 
ter  creationem  &  rcrum  creataram  gubernatio- 

nenu 


44  THEOLOGIA 

nemrquia  quicquid  creatur,ad  aliquem  finem  & 
nfum  creatur,adquem  etiam  debet  dirigi,&gu- 
bernari  :  finem  verb  iftum  non  poteft  attingere, 
ncque  ad  eum  dirigi ,  nifi  ejfe  continuetur ,  aut  con- 
fervetur. 

17.  Confervatio  Dei  eft  neceffaria  creaturae, 
quoniam  crcatura  omnimode  pendet  a  creatore, 
non  tantum  quod  fitri ,  fed  etiam  quod  ejfe ,  exi~ 
ftere,  fermAnere9&  cperari :  ita  ut  omnis  creatura 
rediret  inillud  nihilumexquo  fa&a  fuit ,  il  Deus 
illam  non  fufteniaret,  &  ipfa  ceffatjo  divinae  con- 
fervationis  ,  fine  ulla  alia  operatione  ,  rcdigeret 
ftatim  quamlibet  creaturam  in  nihilum  ,  Pfal.  104. 
V.  29.  Tt  abfcondente  faciem  tuam  contnrbantur ,  reci~ 
fientc  jpintxm  cornm  exftirant ,  &  in  puhercm  fuunt 
reverttmtu?. 

18.  Quardam  confervantur  immedediate  ,  qu« 
nempc  fupjiciumur  foli  Deo.  Haec  confervatio 
cum  creatione  re  ip/keft  eadem,  diiferens  folara- 
ttonej  eo  quodcrcatio  novitatem  quandanrincUr- 
dit  ,  quam  confervatio  excludit  ,  &  cxiftentiam 
j>raecedcntem  excludit  ,  quam  confervatio  inclu- 
dit :  ita  ut  nihil  aliud  fit  ifta  confcrvatio,  quam 
quail  creatio  continuata  ,  ideoque  ccnjungitut 
cum  creationc,  Kehem.  5.6.  Tvfccifti ,  &  tu  confer- 
ya$  hxc  omnia. 

to.  Gubernatioeft,  quaDeus  omnes  creaturaj 
ad  proprios  fines  dirigit  acperducit.  Pfal.  29. 10. 
Sedet  lehora  rex  in  fecttlttm. 

20.  Gubernatio  rerum  debet  cffe  a  Deo.  Fi- 
nem  enim  ad  quem  crcat'%  fuerunt ,  nifi  eadem  vi 
regerentur,quafunt  creatae,  nunquam  certb  affe- 
queretur:  &  ab  imperfeeVione  provenit  inartifice, 
dum  opus  quod  fecit ,  alteri  poftea  dirigendum  rc- 
linquit. 

21.  Gubernatio  ha:c  includit  intrinfece  non  fo- 
lum  rationem  mediorum  convenientium  ad  fi- 
nem ,  Ccd  etiam  ipforum  efficaciam  certam ,  vel  af- 
fecutionem  ipfam.   Ordoigitur  hujusgubcmatio- 

nis 


I 

LIBER    PRIMUS.  45 

llis  eft  certus  immobilis  ,  &:  indiffolubilis ,  ita  nt  ab 
omni  ordinc  gubcrnationis  crcatura  non  poflit  fc 
totaliter  fubtrahere;  quamvisab  aliquoejus  ordi- 
neparticularideclinarepofilt.  Gen.  50.  20. 

21.  Gubematio  eft  ,  vel  ccmmunis ,  vel  fbeciatis, 
2  3 .  Communis  eft ,  qua  Deus  omnia  fimili  mo- 
do  gubernat.  Ad  banc  gubernationcm  pertinct. 
Primb  Lex  naturx  omnium  rerum  communis  :  qu£  eft 
participatio  qua?dam  lcgis ,  &  voluntatis  divina?» 
rebus  omnibus  a  principio  indita.  Iob.  38.  12. 
jln  unquam  prxcepifii  matutino  tempori  £  notwm  fe- 
.cifii  aurorx  locum  fuum  \  &c.  2.  inclinatio  naturx  : 
cjua:  eft  principium  agendi  fecundum  illam  le- 
gem.  J ob.  5.7.  Filii  prunx exultant  yolare.  3 .  tnfti/t- 
ftus  naturalis :  qui  eft  peculiaris  inftigatio  anima- 
lium  ad  adus  quofdam  nobiliores  ,  cum  fpecicqua- 
dam,  aut  veftigio  rationis.  Prov.  6.  C.Stbiadfor- 
micam  opiger3a]fice  yias  e)us3&fape.Et  3  o.  24.  jQ*<*- 
tuor  ifiafunt parya9  bumilia-jtamen funt fapientia>appri~ 
mefapientia  :formicx3mures3  /ocufi^c,  aranex.  ler.  8.7- 
Ciconix,  turtu/igruSf  &hirundo  obferyant  tempora ad- 
ycntus  fiti.  4.  Potentia  qnxdam  obedientialis  ,  qua 
omnes  crcatura:  aptae  funt  ad  imperio  Dei  paren- 
dum.  Pfal.  103.  2T.  &  148.8.  facientcs  placitum 
ejus ,  ejficicntes  yerbum  e)us. 

24.  Elucct  ifta  gubernatio  in  omnium  rerum 
Operatione.  1.  quod  fpe&ent  femper  certum  ali- 
quem  nnem  ;  atque  adeo  neceffe  eft  ,  ut  agantur ,  6c 
regantur  ab  intelligentia  ubique  prxfente  ,  6c  o- 
mnipotente,ideft,  a  Deoipfo.  Job.  38.27.  Dcmii- 
tendo  pluyiam  ,  ut  fatiet  yafiatum  hcum ,  efferatque 

.  prcduciionem  tencrx  bcrbx.  lef.  55.  10.  Pluyia  facit, 

I  ut  terra  edat  fimcn  fatori  ,    &  panem  comcdenti.  2. 

I  quod  tam  accurate  ordinentur  opera  naturac  ,  £c 
rationi  confentanea  ,  ut  nonpoftint  non  proficifci 

.  a  fumma ratione.  Prov.  30.25.  26.  27.  28.  3-quod 
praner  ordinationem  propriam  ,  qua  fingula 
fuam  pcrfedionem  quatrunt  ,  communem  quall 

1   focisutcm  colimt,&  omnia  totius  unjyerfi  con- 

feiva- 


46  THEOLOGU 

fervationem  magis  appctunt,quam  fuimet  ipforum: 
ut  videre  eft  in.gravibus  illis  ,  qux  feruntur  furfum , 
ad  vacuum  vitandum—». 

2  5 .  Gubernationis  hujus  vi,  caufae  Omnes  fecun- 
dxy  aliquomodo  prxdeterminantur ,  i.c.  i.  excitantu/ 
ad  agendum  per  influxum ,  aut  motionem  prxviam, 
quatenus  ad  producendum  illud  in  a&um,  quod  an- 
tea  fuit  in  potcntia  creaturx  (praeter  communica- 
tionem  virtutis ,  &  ejufdemfuftentationem)  tale_-J 
quid  necelTario  requiritur.  2.  applicantur  ad  obje- 
&um  certum  ,  circa  quod  in  agendo  vcrfantur. 
Ezech.21.2r.  22.  &c.  2. Sam.16.ro.  $.Ejufdem 
ctiamgubernationes \\ordinantur,  id  eft,  1.  Limites 
actcrminiadtioniflatuuntur.  Job  rr.  verf.  2.  &  2. 
6.  &  28.  10.  2.  Eoni  aliquid  ex  cadem  elicitur. 
Gen.50.20. 

26.  Provida  ifta  gubernatio.  non  patitur  Deum_> 
apud  ullam  gentem  unquam  expertem  eiTe  teftimo- 
nii ,  ut  qu&rerent  Dominum,  fi fort  e palpando  eum  invc~ 
nirtnt.  A&or.  14.  17.  &  17.  27. 

27.  Quia  vero  cxercitium  virtutis,  quae  eft  in 
creaturis,  pendet  ex  Dci  voluntatc  gubernarrte,  hinc 
in  Deum  iolum  confidimus ,  non  in  creaturas  illas , 
per  quas  Dei  benignitas  in  nos  derivatur. 

C  a  p.    X. 

De  Gtthcrnatione  fpeciali ,  circa  creaturas 

intelligentes* 

In  fupcrlore  difputatione  fuit  gubernatio  com- 
munis :  fcquitur  nunc  fpecialis. 


T.OI 

Oc 


*  Pecialis  gubernatio  eft ,  qua  Deus  rationales 
Screaturas  morali  modo  gubernat. 

2.  Difterentiamfacitilngularisrjeaturarum 
iftarum  conditio.  Cum  enim  ^d  imaginem  Dei 
crcatz  fihi  atque  intrinfecum  principium  fuorum^ 
aftuum  habent  a  confilio ,  idcirco  gubernands  funt 
confilio  &libertaticongruenter. 
2,  Reaiem  tamen  illam  rationahs  creaturzgu- 
0  berna- 


LIBER    PRIMUS.  47 

^ernationem  ,  qure  communis  eft  creaturarum— ► 
lomnium ,  haec  fpecialis  non  excludit ,  fed  ad  eam_> 
^ccedit. 

i  4.  Moralis  haecgubernatioconfiftitindocendo, 
,&  implendo  fecundum  illud ,  cjuod  antea  docuit, 
(Mich.6.  8.  Indicayit  tibi  0 humo  quidfitbonumy&c» 
Deut.  30.15.  Vitam  ac  bonum  :  mortem  ac  maium  , 
'Huc  proprie  pertinet  voluntas  illa  Deireve!ata,qux 
^agendi  regula  eft  rationaiicreatunsquoadmores. 

5.  Docendo  Deus  gubemat  }  partim  legem  feren-- 
;do ,  partim  eandem  fanciendo. 
j    6.  Lexferturprzcipiendo,  &  prohibendo. 
|    7.  Sanciturpromittendo,£c  comminando. 
1    8.  /wp/rw^  gubernat  Deus  ,  cum  illa  qux  doCuit 
praeftat.  Jerem.  32.  19.  Or*fc*  fiw  aperti  fpt&ant  it% 
omnes  yias  hominum  ,    ut  des  cuiqne  fecundttm  yiM 
ipfim ,  ^  fecundum  fruBum  aclionum  ipfius. 
:     9.  Exfpecialiifta,acpropriarationegubernandi 
creaturas  rationales  exiftitfoedus  illud,  quod  eft 
jinter  Deum  &c  ipfas.  Eft  enim  foedushoc,  quafi 
|transa&io  quxdam  Dei  cum  creatura,  qua  Deus 
tfrxcipit ,  promittit,  minatur ,  implet,  &  creatura  DeO 
:flipulantifuumobftringitobfequium.Deut.26.i6* 
17.  18.  19.   Hodieyno  die  lehoya  Deus  tuwi  prxciph 
iibi,  &c.  ^4.  lehoyaftipulatta  es  fponfionem  hodie>  &C» 
j  lehoya  yet.b  ftipulatus  eft  f]>onfienem  a  te  hodie ,  (jrc. 
tum  ut  efficiat  te  fublimem  ,   &c.    tum  ut  fis  popultn 
fantlus. 

10.  Quiaautem  hxc  fcederis  ineundi  ratio  non 

eft  intereos,  quifuntparisjuris ,  fed  interdomi- 

num  &  fervum,  idcirco  pcrtinetadgubernationem. 

Urde  etiam  maxime  proprie  dicitur  non  foedus 

hominis,  fedDei,  quiejus  autoreft,  &  executoc 

primarius.  Deut.  8.  17.  18.  Vt  praftet  fadws funm* 

1      it.  Vi  hujusfcederismoraliaopera  creatur&in- 

I:  telligentis  dum  eft  in  via ,  refpe&um  femper  ha- 

bent ,  vel  adfcelicitatem  ut  prafmium ,  velad  infce- 

licitatcmutvindi&amj  fedinhaceftmeritum,  in 

jiillononitem-;. 

12.  Hinc 


fd  Ttt£OLOCI£ 

proprirc:  utdcparentibus,  conjugio>  cibis&fi* 
milibus. 

18.  2.  Cum  homo  natura  fit  imperfc&ior  An- 
gelis  ,  adeoque  majore  egeat  inftru&ione&excr- 
citatione,  idclr«o pofuivuin  quid  accellit  ad  le- 
gcm  natun,  cjufdcm  aliasrationiscum  ipfa  :  ut , 
ciicifeptimi  fanctificatio. 

29«  3  Quia  homo  in  iftac  vitaanimaliintelli* 
git  per  fenfus ,  atque adco  a  fenfibilibus  ad  intelli- 
gibiliacV  fpiritualia  cjuafi  manu  ducitur,  idcirco 
adlegem  iftam  fpiritualem  homini  adjun&a  funt 
cxterna  fymbola  &  facramenta  ad  eam  illuflran- 
dam  &  confitmandam.  In  hifccautem  fymbolis 
3c  Jexquacdamfpecialisacpofitiva  continebatur, 
2c  obedientix  generalis  profeflio  erga  legem  na- 
turx  prius  inditam  ,  &  etiam  fanttionis  iilius  fo- 
lennis  confirmatio,  qux  cx  promifiionibus  & 
comminationibus  conftabat. 

30.  4.  Quia  Adam  fuit  principiumgeneris  hu- 
xnani ,  ex  quo  omnes  homines  erant  progignendi , 
jdcirco  iex  ipfi  poiita  eit ,  non  tantum  ut  perfonx 
uni  fingulari,  ficut  fa&um  eft  in  Angelis,fed  eriarn 
ut  publicx  ,vel  capiti  naturs  humanar,a  quo  omne 
bonum  acmalum  ad  fuos  polteros  fuit  derivan- 
dum.  A&or.  17.  16.  Rom.  5.  18,  i£.  iCor.  t$. 
v.  21,  22. 

31.  5.  In  Iegis  hujus  fanclione  contincbatur 
promiilio  animalis  vit*e  continuandx ,  Gc  exaka* 
tionispoiteaadfpirituaiem  ,  necnoncomminatio 
mortis  corporalis ;  qux  in  Angelisnullumlocum, 
habuerunt. 

32.  Hacinterpretationeadhibita.  1.  lexvelfce» 
dus  Dei  cum  homine  in  creatione  fuit ,  fiic  hoc ,  & 
vives  ;fi  non  fecerit,  morte  morieru:  in  quibus  verbis 
primo  contineturpraeceptum,/dc  hoc. r.Promiffio 
connexa, fifccirit  vives.  j.  Simiiiscomminatio, 
/inonfeceris,  morte  morier$s. 

33.  Huic  fcedcri  duo  fymbola  vcl  facramenta 
fucrunt  adjun&a:  quonjm  uno  prarmium  obfigna* 

batur 


LlBER    F&IMVS.  5r 

batur  obedientia:dcbitum  tarlroreCc\Ucetvit4  :  &• 
altera  pccna  inobsdientix,  trbore  ncmpc  fcienti* 
(?oni&m*li.  Illud  f»ic  facramcntura  vitar ,  hoc 
mortis. 

C  A  p.     XI. 

De  bominit  ^pojfajta. 

Superiorc  Difputationc  de  parte  prima  fpeciafcis 
gubernationis  hominum ,  quar  confiftit  in  prar- 
feriptione  legis ,  a&um  efl  :  pars  altcra  fequitur 
in  ordinatione  eventus. 

i  I.  TN  ordinatiofiecvcntusquoadhominemdu» 
Jfunt    confideranda  ,  >s77sV«9-/c  6c  «tacscr u 
-^Defcttio  5c  RcJHttttio  hominis.    Rom.y.  iq# 
i  Cor.15.  tf. 

a.  In  Angelis  fuit  quorundam  prarfervatio,  a- 
liorum  Apoftafia,  fed  Apoftatarum  nulla  «ras-affic 
.  vel  reftitutio:  In  homine  vero  ic  praefervatio  6c 
Apoftafia  fimuleflenon  potuit:  quia  homines  o- 
:  mnes  inuno  Adamo  tanquam  inprincipio,  radice 
I  &capite  creabantflr  :  in  unoautem  &  eodem  A- 
!  damo  non  potuerunc  homines  quidam  a  iapfa 
.  praelervarij&aliilabi. 

3.  In  Angelis  nulla  fuit  **/«-***? rtl  reftitutio. 
1.  Quia  prolapfi  funt  abaltiflimofitblimitatisfa- 

1  fligio.  1.  Quoniamin  Angelorum  lapfu  non  tota 
J  Angelica  natura  pcriit :  fed  primo  hominc  peccaa- 
tctotum  humanuragenus  periit. 

4.  Apolrafiahominiseftlapfusejusabobedie»- 
tia  Deodcbita:  vcl  Tranfgreffio  legis  a  Dco  prar- 
fcriptac. 

fi  In  hac  duofunt  confideranda  :  1.  Tranfgrcf- 

fionis  perpetratio.  2.  ejufdem  propagatio. 

(|      6".  Tranfgreflionisperpetratioconfummatafuit 

in  efu  fru&us  arboris  prohibitaequa:divta  fuitar- 

bor  fcicntia:  boni  &  mali :  fed  hu;us  inobedientiae 

jj  primus  modus  ac  gradus  neceflario  antcccdcbac 

t*tcrnumilIumaGum  commeftionis;  itautre&e 

C  z  dicc-* 


Si  THEOLOGI& 

cltccre liceat ,  horainemfuifle  peccatorem ,  ante- 
quam  externum  illutn  a&um  comeftionis  perfecc- 
rat.  Vnde  etiam  ipfe  appetitus ,  quo  ferebatut 
Eva  verfus  fru&um  prohibitum  ,  notari  videtur 
quafigradusaliquis  peccati.  Genef.  3  6.  Qttumvi- 
deret  mulier  ,  benum  ejfefruclum  arboris  illius  in  ci- 
bum  ,  & gratijfimam  ejfe  illam  ocuiis  ,  ac  defiderabi- 
lem  ejfe  arborisfrutlum  adhabendum  intelligentiam^ 
accepit,  &comeditt  &c. 

7.  Primus  motus  &  gradushujus  inobedien- 
tiae  nonpotuiteiTeerror  ,  ignorantia  autinconfi- 
deratio  aliqua  in  intelle&u.  Neque  enim  pecca- 
tum  fuiflet ,  quod  nullo  modo  voluntarium  ftiit , 
Sctalisorigo  gravitatcm  hujus  peccatiminuifler. 
Fuit  igitur  voluntatis  intentio  inordinata ,  ex  qua 
fequebatur  intellettus  inordinatio,  vel  judicium 
inconfidcratum.  lllaautem  intentio  fuit  inordi- 
natus  appetitus  excellentiae  alicujus  per  elationem 
animi:  quam  ut  aflequipoflet ,  poflhabito  Deiin- 
terdi&o,per  infidelitatem  ,  experiri  voluit,  an  frti- 
£us  ille  vetitus  vim  aliquam  haberet  excellen- 
tiam  talcm  conferendi.  Ordo  &  progrefliis  bujuf- 
modi  ex  tentationis  hifloria  confirmatur.  Eri- 
tisficut  Dii»  &c . 

g.  Hinc  hujuspeccati  gravitas,  quod  non  fo- 
lumfuperbiam  ,  ingratitudinem  &  infidelitatcm 
Jn  fe  continebat :  fed  etiam  per  violationem  facra- 
mentiillitis  maximefoicnnis  ,  prae  fe  fercbat  quafi 
profefltonem  inobedientix  generalem,  6v  fccde- 
ris  totius  contemtum.  Qua:  omnia  etiam  eo  fue- 
xunt  atrociora  ,  quo  perfe&ior  fuit  conditiopec 
cantis. 

9.  InTranfgreflionishujusperpetratione,  duo 
funt  confideranda,  caufae,  &c  confcquentia  ejus. 

10.  Caufarum  una  principalis,  alia?  adjuvantcs. 
rr.  Gaufa  principalis  fuit  ipfe  homo  per  Iiberi 

arbitriifuiabufum  ,  Ecclef.  7. 39.  acceperat  enirh 
illam  juflitiam  t  &  gratiam,  per  quam  poterat  per- 
fiftere  iii  obedicntia,  fi  voluifiet.    lila  juftitia& 

gra- 


LIBER  PRIMVS.  53 

gratia  nonfuit  ipfi  detra&a  ,  antcqiiam  pcccave- 
rat  ;  qiumvis  grarra  illa  corroborans  &confir- 
mans,  qua  peccandi  actus  fuifTec  a&u  impeditus,  &: 
concrarmsobedientin:  clicitus,  non  fuitipficonr 
cefia  ,  idgue  certo,  fapienti.T,  &:  jufto  Deiconfilio. 
Deu^igitur  nullo  modo  fuit  cauia  lapfus  :  neque 
iinpofuit  homini  peccandi  neccfTitatem  :fedhoino 
fua  fponte  libercdeficiebat  a  Dco.  • 

12.  Caufa:  adjuvantesfuerunt  Diabolus  &  Mu- 
lier. 

13  Diaboli  primum  peccatum  fuit  fuperbia. 
Ex  fuperbia  ftatim  fequcbatur  invidia  erga  Deum, 
&  Deiimaginem  inhomine.  Quia  enim  inordi- 
natam  excellentiam  afFe&ando  ordinatam  amife- 
icrat,  idcircodealiorum  excellentia  doiebat,  &c  ad 
cam  oppugnandam  matitiose  ferebatur.  Diabolus 
autem  non  fuit  caufa  ccgens  ,  nequc  fufficientit , 
dire&c  ,  necefiaria:  vel  certa:  efficaciae,  in  iftoc  pec- 
cato  procurando:  fedconfulenstantum  ,  6c  fua- 
dens  tentando ,  unde  etiam  Tcntatoris  nomenha- 
bet.  Marc.  4.  ■-. 

14.  Tentatio  Diaboli  efc  fallacia  velargumenta  - 
tiofophiltica  :  quafub  fpecie  veri  £c  boni ,  feduce- 
reconaturad  falfum  ,  &c  inducerein  malum. 

] «;.  In  ifta  tentationebonura ,  quod  propofuit, 
6c  quafipromifit,  oflendebatur  quafi  uimnaum  , 
medium  adhibendum  ad  bonum  illud  afiequen- 
dum,  proponebaturquafi  facile  ac  levc  :  malum  il- 
lum  maximum,quodimminebat,  fuit  occultatum 

16.  Similem  plane  rationcm  inirc  folet  Diabolus 
in  omnibus  fuis  tentationibus  ,  quibusgenerihu- 
mano  infidiatur;  in  hac  tentatione  tamen  fingula- 
re  quoddam  artificium  eltobfervandum  quod  va- 
riasaitutiascomplecticur ,  cafque  valdcfubtiles. 

17.  Earum  primafuit  »  quod  fcrpentem  elegic 
pro  infhumento,  qui  naturalem  quandara  apti- 
tudinem  habuic#  qua  Diabolus  novitabuti.  Gc- 
ncf.  5.  1. 

ig.  Secunda  aftucia  fuit ,  quodcum  fceminac- 
C  3  git: 


$i  THEOLOGI£ 

dicereliccat,  hominemfuiflo  peccatorem ,  ante- 
quam  externum  illum  aclum  comeftionis  perfcce- 
rat.  Vnde  etiam  ipfc  appetitus,  quo  ferebatur 
Eva  verfus  fru&um  prohibitum  ,  notari  videtur 
quafigradusaliquis  peccati.  Genef.  3  6.  Quumvi- 
deret  mulier  ,  bonum  ejfefruclum  arboris  iliius  in  ci- 
bnm  ,  &grntifiimam  ejfeillam  oculis  ,  ac  defidcrabi- 
lem  ejfe  arboris  fruclum  adhabendnm  intelligentiam, 
accepit,  &  comedit  t&c, 

7.  Primus  motus  tk  gradushujus  inobedien- 
tiae  non  potuitelTeerror  ,  ignorantia  autinconfl- 
deratio  aliqua  in  intelle&u.  Neque  enim  pecca- 
tum  fuiiTet ,  quod  nullo  modo  voluntarium  fuit , 
&talisorigo  gravitatcm  hujus  peccatiminuitTer. 
Fuit  igitur  voluntatis  intentio  inordinata  ,  ex  qua 
fequebatur  intelle&us  inordinatio,  vel  judicium 
inconfidcratum.  lllaautem  intentio  fuit  inordi- 
natus  appetitus  excellentiae  alicujus  perclationem 
animi:  quam  ut  aflequi  poflet ,  pofthabito  Dei  in- 
terdiclo,per  infldelitatem  ,  experiri  voluit,  an  fru- 
&us  ille  vetitus  vim  aliquam  haberet  exccllen- 
tiam  talcm  conferendi.  Ordo  &  progreflus  hujuf- 
modi  ex  tentationis  hifloria  confirmatur.  £r#- 
tisficut  Dii,  &c 

g.  Hinc  hujuspeccati  gravitas,  quod  non  fo- 
lumfuperbiam  ,  ingratitudinem  &  infidelitatcm 
in  fe  continebat :  fed  etiam  per  violationem  facra- 
nienti  illius  maximefolcnnis ,  prae  fe  fercbat  quatl 
profelTionem  inobedientix  generalem ,  tk  fccde- 
ris  totius  contemtum.  Qua:  omnia  etiam  eo  fue- 
xunt  atrociora  ,  quo  perfectiorfuit  conditiopec- 
cantis. 

9.  InTranfgreflionishujusperpetrationc »  duo 
funt  confideranda,  caufae,  tk  confcquentia  ejus. 

10.  Caufarum  una  principalis,  alias  adjuvantes. 
it.  Gaufa  principalis  fuit  ipfe  homo  per  liberi 

arbitrii  fui  abufum  ,  Ecclef.  7.  ?  9.  acceperat  enirh 
illam  juflitiam  ,  &  gratiam,  per  quam  poterat  per- 
fiftere  th  obedicntia,  fi  voluiflet.    lila  jufticiaSc 

gra- 


LIT3ER  PRIMVS.  53 

grananonfuit  ipfi  detra&a  ,  antequam  peccave- 
rat  ;  quamvis  graria  illa  corroborans  &confir« 
mans,  qua  peccandi  actus  fuifTec  attu  impeditus,  &c 
contrariusobedientia:  elicitus,  non  fuit  ipfi  conr 
cefia  ,  idsjue  certo,  fapientice,  &:  jufto  DeiconfiJio. 
Deusigitumullo  modo  fuit  caufa  lapfus  :  neque 
impofuit  homini  peccandi  neccititatem  rfedliomo 
fua  fponte  liberedeficiebat  a  Dco.  • 

12.  Caufe  adjuvantesfaerunt  Diabolus  &  Mu- 
lier. 

13  Diaboli  primum  peccatum  fuit  fuperbia. 
Ex  fuperbia  ftatim  fequebatur  invidia  erga  Deum, 
&  Deiimaginem  in  homine.  Quia  enim  inordi- 
natam  excellentiam  afTectando  ordinatam  aniife- 
ferat,  idcirco  de  aliorum  excellentia  doiebat,  &c  ad 
eam  oppugnandam  matitiose  fercbatur.  Diabolus 
autem  non  fuit  caufa  ccgens  ,  neque  fufficientis , 
directx ,  neceflaria:  vel  ccrtac  efficaciae,  in  iftoc  pec- 
cato  procurando:  fedconfulenstantum  ,  6c  fua- 
dens  tentando ,  unds  etiam  Tcntatoris  nomen  ha- 
bet.  Marc.  4.  ;. 

14.  Tentatio  Diaboli  eftfallacia  velargumenta  - 
tio  fophiltica  :  qua  fub  fpecie  veri  Sc  boni ,  feduce- 
reconaturad  falfum,  5c  inducerein  malum. 

if.  In  ifta  tentationebonum  ,  quod  propofult, 
&:  quafipromific,  oftendebatur  quafi  fummum  , 
medium  adhibendum  ad  bonum  illud  afiequen- 
dum,  proponebaturquafifacileac  leve:  malum  il- 
ium  maximum,quodimminebat,  fuit  occultatum 

16.  Similem  piane  rationem  inire  folet  Diabolus 
in  omnibusfuis  tentationibus  ,  quibusgenerihu- 
mano  infidiatur;  in  hac  tentatione  tamen  fingula- 
re  quoddam  artificium  eftobfervandum  quod  va- 
riasaituciascomple&itur,  eafque  valdcfubtiies. 

17.  Earum  primafuit  ,  quod  ferpentem  elegtc 
pro  inftrumento,  qui  naturalcm  quandara  apti- 
tudinem  habuit  #  qua  Diabolus  novitabuti.  Ge- 
nef.  5. 1. 

1 8.  Secunda  afcutia  fuic .  quod  cum  fcemina  e- 

C  3  fciw 


54  THEOLOGI/E 

gh  :  iTim.  1.13.  an  vero  prsefente  *  vcl  abfente 
f  iro  fcripturatacet. 

15.  Tertia  aftutia  fuit,  quod  nihil  primo  fcr- 
moneftatuebat :  fed  tantum  mulieri  qua?ftionem 
quanfiam  propofuit ,  quafi  infcius  iftarum  rerum  : 
itiamne  dixtjfe  Dettm  r 

ic.  Quarta  ,  quodquxftioejus  muhiplicem  in 
fcCc  habuit  ambiguitatem.  Sic  enim  intelligipo- 
*uhr  ot  ncnrogaret  de  mandato  Dei,  feddefenfu 
vel  fententia  iilius  mandati,  ab  homine  forfan  non 
fatis  intelletti. Si  de  mandato  ipfo  intelligatur  qu#- 
f:io  ,  tum  videri  potuit  rogafle  an  Deus  interdixif* 
ict  ipfis  ,  ne  deuliiasomnino  arborisfru&ucom- 
mederent  :vel,  proutmulier  ipfa  refpondit  ,an  in« 
rerdixifietipfts  unius  ulliusaiborisufu,atqucadea 
cmnium  fimpiiciter  non  feciftet  iis  copiam. 

21.  Quinta,  quodmandatoDci  perqu.Tftionem 
illam  prius  in  dubium  vocatc  fantlioncm  ejus  vel 
^omminationem  adjunctam  ,apud  nutantem  foe- 
minam  tam  artiftciosedevabat ,  ut  vel  vcritatem  , 
vcl  faltcm  ncceflitatem  ejus  negaret. 

21.  Sexta,  quod  poft  mandatiSc  fan&ionis  ejus 
infirmationem  ,  prxdiclionem  plane  contrariam 
opponit. 

25.  Septima,  quodadillam  praedi&ionem  con- 
firmandum  ,  &  Dei  nomine  abutitur  .  &c  nomine 
quodarbori  Deus  impofuerat.  Gcn.  1.  verf.  4.  N?- 
vit  Deus,quo  die  comedentis  ex  eOjaperturos fe  oculos 
veflroSj  &  vosforejicitt  Deos  3fcientes  boni  &  mali. 

24.  Hinc  diaboius  dicitur  ferpens  ,  mendax, 
feductorjhomicida.  Apoc.  12.  verf.  9.  Ioh.S.  v.4<t 
Apoc.  20.  v.10. 

15.  Cum  hac  tenrationediaboli  conjuncla  fuit 
tentatio  Dei ,  qua  ncgotium  iftud  fic  ordinavit  >  ut 
manifeftumindeheret  quideifec  in  homiac.  Ha?c 
autem  Dei  tentatio  ,  neque  mala  fuic  ncque  ad 
malum. 

z6>  Tentationes  iftas  fequebaturtertia:  homi- 
nis  nempe  erga  Deum  ,  qua  experimcntum  quo- 

dam- 


LIBEH    PRIMVS.  n 

dammodofumpfir  gratixac  veritatis  divinac :  pe* 
xiculum  fcilicctfacicns  ,  an  Deus  velleripfum  con- 
fervare,  quamvis  non  adhxreret  rpfi  ,  velnncerto 
fatturus  efTet  ,quoderat  interminatus. 

17.  lllam  quarra  comitabatur:  tentatio  Evae 
nempeergafeipfam  ,  qua  tentationem  vel  fuggc- 
flioacm  Diaboli  in  fe  recipit,  &  fibimetapplica- 
vitadruinam. 

18.  Ex  illa  oricbatur  quinta  >  qua  mnlier  Dia- 
bolo  inlerviens  ,  ut  inftrumeotum  ejus  ,  Adamura. 
tcntavit :  &  cx  illa  fexra,  qtia  Adamus  fcmetipfum 
tentavit ,  dura  mulieri  ac  Diabolocertoconfilio 
«onfentiebar. 

29.  Iftac  tentatione;  vel  omnes,  vcl  p!era?que 
rcperiuntur  etiam  in  finguli;  hominum  peccati*. 

30.  Atque  fic  peccatum  illud  fuii  confumma- 
tum  quoad  humani  generis  defe&ionem  in  Ada- 
nio.  Adam  enim  proprir  fuit  principium  r  umant 
gcneris,  non  Eva:  nifi  qua  prcpter  illum  fadta 
fuit ,  &  oum  illo  unum  &  idem  piincipium  confti- 
tuebat.  Hintefl  quod  defeeundo  Adamo  legimus 
in  fcripturis s  fed  nonde  fecunda  Zva.. 

C  a  p.     XII. 

De  Ortis  ex  peccato. 

ln  fuperiore  Difpntatione  aclum  eft  de  ApofUGa  , 
6c  cjus  caufis  :  fequuntur  jam  ex  eadem  orta. 

1«  /^\^ta  cx  peccato  funt,  I.reatus,  cVrturpi- 

\^/tudo  :    II.  pccna  propric  cV:  diftincte  iiQ 

vocata. 

2.   T^eatns  cft  obligatio  pcccatoris    ad   pcenam 

juftam  fuftinendam  proptcrculpam.  Lev.r.  vcrf.  1, 

I,4i5«6cc.  T^euseJi.R^om.  %.  ver[.  9.  CrtmmatijHmHs 

emnesejjefnb  peccatg.    Et  verf.  19.    mundus  obnoxms 

condemnathni  Dei.   1  Cor.  c.   vcrf.  17.  EJiis  in  pee* 

catis  vejlris.  ^ 

5-  Hinc  illa  diftin&io  in  reatum  culpx&pcc- 

&a?,  uc  diftin&io    Pontificiorum  in  rcmiilloncm 

C  +  pcenr 


ftf  THEOLOGIA 

pcena:    &    culpar,  cft  diftin&io  ilnc  difFerenna. 

4.  Reatusiftasnon  eftforma  peccati,  fed  affe- 
&io,  vel  adjun&um  ejusconfcquens,  partim  fepa- 
rabile  ,  eV  partim  infeparabile. 

S-  Sequitur  autem  peccatum  partim  virtutele- 
ps  divinae,  peccatis  pcenam  adjudicantis  :  qua  ra- 
tioneboniaiiquid  in  fe  habet  Cvefta  Deo  :  atque 
hoc  refpe&u  Deus  reatum  illum  a  peccatis  feparare 
poteft,  quatenus  tamen  fluit  ex  peccato,  &eftdi- 
gnitas  velmeritum  pcena?  ,  naturam  ejus  etiam* 
partieipat,&  cft  vitiofum  quid ;  atque  hoc  refpectu 
a  peccato  feparare  nequit.  Dupicx  harc  reatus  con- 
fldcratio  innuitur.  Rom.i.32.  Deijure agnito >eos 
qtti  taliafaciunt , dignos  ejfc  mortc. 

6.  Ex  ifto  reatu  oritur  confcientia  prorfus  ma- 
la:  accufans  nempe  ,  Sccondemnans  jufte\  \  Atquc 
jiincfequitnr  horror,  &  fuga  prxfentia:  divinae , 
Gen.  3.  8.  10.  Hebr.  2. 15.  .Rom.  8.  rr. 

7.  Turpitudo  eft  pollutio  iiia  fpirituaiis,qua  pcc- 
cator  dsftituitur  nitdre,  &  honore »  &  fuviiis. 
Matth.iy.  11.  Apoc.  2..  11. 

8.  Uxc  turpitudo  immediate  fcquitur  ofTen- 
fam  peccati,  &  manec  in  peccatore,  poftquam 
a&uspeccati  tranflic,  ac  defiic  efle ,  vocari  foiec 
macula  peccati ,  corruptio ,  inquinatio  ,  deformirtatt 
dehoneSiamentum»  nuditas ,  impuritas,  iabes ,  &  ali- 
quando  culpa. 

t}.  Ex  ifta  turpitudinefequitur  primo  Dei  aver- 
fatio,  Efa.  t*  if.  quac  etiam  dicic  abominatio  & 
deteftatio.  Proverb.  3.  32.  praecipuerefpe&u  gravio- 
runi  peccatorum.  Prov.  6.  16.  ler.  id.  i».  fecundo 
hominis  pudorad  confufionem  ,  Gsnef.  3.7.  Pudor 
enim  hujufmodi  eft  metus  exortuscx  confcientia 
turpitudinis  aiicujus.  R0m.tf.2i.  guem  frufium 
habebatis  ex  iu  ,  dcquibutnunc  erubefcitis. 

10.  Pcena  cft  malum  peccatori  proptcr  pecca- 
tum  infiictum. 

11.  Mafum  dichur,  quiaeftprivatioboni.  Non 
eft  autem  priyatio  boni  honefU  ,  qua  taiis ,  ut  pec- 

cauim* 


LIBER    PRIMVS.  f7 

catum  ,  fcd  boni  fcelicis ,  refpe&u  peccatoris  >  qui 
punitur. 

n.  Dicitur  malum  inflitlum  ,  non  fimpliciter 
contraclum  ,  quia  pertinct  ad  juftitiamretribuen- 
tem  ,  &  vindicantem. 

13.  Infl'gi  dicxtur  propterpeccatum>  quia  refpe* 
fturn  ,  &  ordinem  femper  habct  ad  meritum  pec- 
cati  :adquodex  orFenfionej  rationeprohibitionis, 
&  ex  reatu,  rationccomminationis,  fequitur  poe- 
na. 

14.  Pcenaigitur  propricdi&a  nonhabet  locum, 
nifi  increaturis  intelligentibus  ,  in  quibus  etiam, 
peccatum  reperitur. 

ij.  ^Qjioniam  peccatum  per  pcenam  inordinem, 
redigitur:  &  peccatum  in  fefc  Dei  bono  aliquo 
modo  adverfatur,pcena autem  creaturac  bono  tan- 
tum:  idcircopeccatumplushabetinfemali,quam 
pcena. 

\6  Hinc  nc  minimum  quidcm  peccatum  eft 
admittendum,  quamvis  maxima  poena  pofliteo 
pa&o  vitari  aut  maximum  bonum  procurari. 
Rom.  3.8. 

17.  In  pcena»  ordinationcvaria,  eluccnt  Dei  attri- 
buta,  praecipue  fanttitas,jujiitia%  &mifertcordia, 

1?.  Sanclitas  Dei  latiflima  fignificatione  eft,qua 
immunis  exiftit,  &c  quafi  feparatus  abomniim- 
perfe&ione  Efa.  6.  3.  Apocal.  4.8.  Sed  fantVitas 
illa  Dci ,  quae  hic  proprie"  elucet ,  ell  qua  purus  exi- 
jftcns  ab  omni  labe  peccati ,  nulli  peccato  coramu- 
nicare  poteft.  Pfal.  ?.  5.  'tyn  es  Deusfortis  quide- 
letletur  improbitate  t  non  eji  commoraturum  apud  te 
malum.  Habac.  1.  13.  Turiores  otulis^  quamuta- 
fpicias  malum. 

19.  lujittta  Deivindicans  ,  qtix  bicelucet,  eft 
qna  malum  infert  male  agentibus.  2  TheiT.  1.  6, 
luftum  eji  apud  Deum  vicifim  reddere  tts  ^uiaffli- 
gunt  vos  affliclionem. 

20.  luftiiia  haec  ,  qua  fimpliciter  advcrfuspcc- 
caturacxardct,  diciiur>r4,Rom.  1.  18.  Ephcf.  s-tf. 

C  5  ^ua 


IV 


5§  T  H  E  O  L   O  G  I   fi 

quaacriusquafi  excandefcit,  dichurfuror.  Dcun 
29.  20.  qua  ferc  fentcatiarn  in  peccatorcm  exe- 
quendam,  dlciturjttdicstem^Rom.  1.  c.  quafenten- 
tiam  latam  exequitur,  dicitur  proprie  vindMa» 
Hcbr.  10.  50. 

24.  Miferiardia  hicelucens  eft ,  qua  peccatum 
jmnit  citra  meritum  condignum. 

21.  Mifericordia  ha:c  ci\vel  clementia,  vel  £*• 
neficentia. 

13.  Clementia  cft,  qua  moderatur  pcenas  debi- 
tas.  Lament.  3.21.  Summa  benigriitatis  efi,  Iehtva, 
stHod  non  fumus  abfttmpti, 

24.  Cleinentia  apparct  lnpatientia  *  & longani* 
mttate, 

25.  Patientia  cft  qua  tolcranter  furTerr  pecca- 
tijm,  &  peccatoribas  parcit.  2  Pct.  5.  9. 

26.  Longanimitas  eft,  qua  diu  vindi&am  fufpca- 
dit,  Exed.  34.  6. 

17.  Bencficentia  eft ,  qua  dives  bonitatemuha 
bonae£und*r,etiam  in  peccatorcs,  Matth.  j.  45. 

5ic  fuit  peceati  reatus  ,  turpitudo ,  &  pccna  in 
gcnere  :fequicurpccna  in  fpccie. 

2*.  Pcena  homini  infli&apropter  peccatum  cft 
Mors.Gcn.i.  ij.  Ror».  f.12,. 

19,  Mors  haec  eft  niifera  privatio  vitae. 

30.  Per  vitam  hominis  intelligitur  Sc  conjun- 
Wio  animae  cum  corpore,  &  tota  ilia  perfedtio,  quar 
homini  in  ifto  /tatu  congruebat ,  five  adu  fuir 
communicata.fiveex  conditione  communicandd. 
Pfai.  3^  10.  Penes  te  efifons  vita,  in  Ittce  tnafrha' 
7irtirlr.cc. 

31.  Mqrs  fgicurnon  eft  aDeout  naturam  infci- 
sucnte  >  fed  eit  a  Deo  ur  peceaturn  vindicantc  j 
atqueadeoa  peccatoproprie,  ut  caufa  mericoria 
vcrprocurante. 

32.  Eftautem  Mors  ifta  n©n  ilmp!ex,&  nuda 
fnvatio  vHXj  Ud  cum  fubje&ione  ad  miferiam 
conjua&as  atque  itkifco  non  eftpeccamisanni- 

feila* 


LIBER    PRIMVS.  j? 

hilatio,  quiafublatomiferiaefub;e£to,  &ipfami- 
fcriatollerctur. 

33.  Mortis  hujus  imago,  Scrcprajfentatitfqtiac- 
dam  faic  ,  ejectio  hominis  ex  Paradifo ,  in  qua  vit£ 
fymbolum  contiacbatur.  Gen.?.  22,23,24. 

Haclcnus  de  Morte  ingencrc:  fequi- 
turin  fpecie. 

34.  In  morte  velmaledi&ioneDei ,  peccatores 
urgente ,  duo  funt  gradus ,  incbtatio  ejus  ,  Scperfe- 
clio:  duo  membra,  pcena  damni  vel  privativa ,  pcena 
fcnfns  vel  pofltira:  duae  fpecics  j  M*rsfpiritHalis>§c, 
corporalis, 

$5.  Spiritttaiis  mortij  inchoatio  mgemre  damni, 
eftimaginisDeidcformatio,  idelt,  gratiieac  jufti» 
i\x  originalis  omifTio.Rom.?.  23.  Deficiuntnr ilg- 
ria  Dei.  Ephcf.  4.  S.   ^ilienati  a  vita  Dei. 

56.  Per  hancamiflioncmgratix ,  fpoliationem 
patitur  homo  donorum  omnium  falutiferorum  : 
arque  ita  natura  dcbilitatur ,  deordinatur,  6c  quafi 
vulneratur. 

37.  Spiritnalis  mortis  inchoatio  mgenerefcnfM> 
eft  Scrvitus  fpiritualis. 

3tf.  Servitns  fpiritualis  eft  fubje&ioad  potcfta- 
tem  tertebrarum,  flvehoftium  fpiritualiterletha- 
lium.  CoJ.r.  13.  Eripiatms ex  poteftate  tenebrarum* 
2  Pet.  2.19.  *A  (*U9  etais  fuperatus  ejl ,  buic  etiam  i/t 
fervitutem  efi  addiftus. 

?9-  Servitus  haeccftdiahoii  >  6v  eorum  quiDla- 
bolo  inferviunt. 

40.   Servitns  Diaboli ,  eft  fubje&ioad  illam  po- 

tefiarem  Diaboli  ,  qua  efficacitcr  agic  inhomini- 

I  bus,    6c  eorum  refpe&u  imperium  habct  mortis. 

Aftor.  26. 18.  rCor.  4.  4.  lohan.  12. 31.  Sc  16. 11. 

!  iTim.2.26.  Ephcf.i.  l. 

4'.Sctvitus  fervoru  diabo!i,e(t mnndi  v-p^ccatU 
4  .  ocrvitHsmundi,  eft  fubje&ioad  irritaaoenta 
1  malorum,  quaein  mundo  reperiuiuurjPfeil, ;.  19. 
Ueb  4-f.  &2.15,  iG> 

C    6  J.  Ser. 


K 


*o  THEOLOGU 

43.  Servitttspeccatictt. ,  quahomo  adeo  capti- 
vus  fa&us  cft  fub  pcccato  >  ut  exfurgcndiab  co  non 
habeat  poteftatem.  Rom.  6.  16,  17, 19,  xo. 

44.  Pcr  hanc  fervitutem  fit ,  ut  quamvis  liber- 
tasarbitrii  maneat ,  quasefthominis  naturaeelTen- 
tialis,  illa  tamenlibertas  ,  quae  pertinebatad  per- 
fe&konem  humana:  naturac  t  cujus  proprietas  fuit 
ifta  poteftas  a<Stus  exercendi  fpiritualiter  bonos,  Sc 
illarationegratos,  in  ftatupeccatinon  rcpcritur, 
nifi  remota ,  8c  emortua. 

45.  Ex  hac  fpiritualis  mortis  inchoationc  fequU 
tur  peccati  multiplicatio  in  vita  prxfente. 

46.  Peccataifta  fequentia  habetaliquam  ratio- 
Bempoenae  ,refpe&u  peccatiprimi  Rom.i.  \6. 

47.  Hxc  autem  ratio  pcenas  tribuitur  pcccatis 
iftis  ,  primo  ,  rationeerFe£torum  ,  aut  confequen- 
tiuna  eorum  ,  quia  mortem  bominis  promovent , 
&  miferiam  adaugent.  Secundo,  dicuntur  etiam 
poenae  refpe&u  illius  internae  prxpeflionis  ,  cui  ho- 
xno  in  peccando  fubjicitur  ,  qua  etiam  deprimitur 
ejus  natura,  &  redditur  vilior.  Tertio  dicuntur 
ipxjeflaprions  peccati ,  quiaprarcedens  illudpccca- 
rumcaufafuit  propter  quam  orbatur  homojufti- 
lia  illa  ,  &  gratia,  velauxilio  divino  ,  per  quorum 
abfentiam  ficut  homoruatin  ifta  peccata.Quarto, 
dici  pofiunt  etiam  aliquo  modo  poena  prioris  pec- 
cati ,  quia  prajcedens  iJIud  peccatum  caufa  fuit  dif-- 
ponens,  &  praeparans  hcminem  adfequentia  pec- 
cata  perpetranda  ,  atque  illa  rationeattulit  homi- 
ni  iftaomniapeccata,  &:  quaecunquemalaipfa  vel 
comitantur,  velconfequuntur. 

C  a  p.     XII. 
De  Peccato  Ortginali, 

Inprscedente  difputatione  ex  fpiritualis  mortis 
inchoatione  ,  tanquam  confcquens  ponebatur 
multiplicatiopeccati,  quam  fequentibus  Thc- 
fibus  fic  oftc-ndemus. 

1,  Pec 


LIBEX   PRIMVS.  6l 

l.T"\Eccatum  confequenslapfum  illumprimum, 
Keft  vcl  Originalt ;  vcl  ^A&uale. 

z  Ortginalecft  tocius  nacunc  hominis  ha- 
bitualisexorbitatio  ,vcldeviatio  a  legeDei. 

5.  Quia  totiuseft  hominis  corruptio  ,  hinc  vo- 
catnrinfacris  Scripturis,  Vetm  homo .  Rom.  6.  6» 
Ephef  4.  21.  Col.  .  v.Corpus peccatt,Rom. 6. 6.7.14. 
LexmembrorumyKomr/.ii.  &  ipfa  mcmbra.Coi.$.f . 
Cars  Aoh.  i.r .  Rom.  7.  5,18,26. 

4.  Hinc  etiam  non  generacim  rantum  toti  ho« 
vnini ,  fed  fingulis  etiam  ejus  parcibus  attribuicur 
iu  Scripturishomogeneaquacdamcorruptela.  In- 
telledtui ;  Gencf.6.  5.  Figmentum  &  cogitationes 
tantummodo  malum.Rom.8$>6,?.  £$uacarnis  funt 
fapinnt.  Confcienciae  ;  Tit.  1.  if.  Poiiuta  efl  eorum 
\mens  &  confctentia.  Voluntati:  Gencf.  S.  z  .  Fi~ 
gmentum  ccrdis  bomtnis  malum  apueritia  ip/ius.A£- 
fe&ionibus  omnisgeneris:  Rom.  1.  24.  Cupidita. 
ttbus  cordium  ad  impuritatem.  Corpori  denique  3c 
omnibusejus  membris  :Rom.6.  19.  membraveftra 
Jerva  impuritati  &  intquit ati ,  ad ini quit at em . 

5.  Peccatum  hoc  dicitur  exorbitatio  veldevia- 

tiohominis,  quia  eft  in  homine  hac-itualispriva* 

tio  conformicatis  debicae  adiegcm  homini  impo- 

ficamaDeo,  in  quadebuicambulare  canquam  ia 

,  via  fua. 

6*.  Hinc  per  fingularcra  quandam  appropria- 
tionem  originalis  ifta  depravatio  dicitur  peccatum 
|  inlacris  S.  vel  iUud  peccatum,  Rom.  6.  .11.  7. 17. 
j».*  tfttfn?  Rom.7.  S.  10.  Lcx peccati.-' .23. peccatum 
inhabitansj  inbtrens,  &  circumcingens  nos.  Rom.71 
17.10,  11.    Hebr.  )z.  1. 

7.  Pcrverflo  haec  duas  habet  qnafi  partes  :  Vnam 
formaiem,  &  aitcrum  quafimaterialem.  ]erem.2.i$. 
Dno  malafectt  populu*  men6  :  me  dereliqnerunt,  &c. 
nt  effodercnt  Jibicifiernas.  A&ualis  peccati  defcri- 
ptio  imaginem  conrinet  originalis,  ficut  filiama-  ' 
tris. 

S.  Fermalisy  cft  avcrfio  abono.Rom.  3.  11.  Non 

*    V 


Sz  THEOLOGI£ 

efiam/aciat qnodbonnm eft ,  non  eft ufqtte adunum. 

p.  Materiatis  eft  converfiofc  inclinatioadma* 
Ium.  Rom.  7.  23.  lexpeccati. 

10.  Per  iftam  originalem  depravationem  fit, 
quodarbitrium  hominis  in  ftatu  peceati ,  quam- 
vi$  libernmficquoad  a&us  omnes  qUos  exercet, 
captivum  tamenacfervam  eft,  quoadmodnm  a- 
gendi;  quia  deftituiturifta  virtute,  quabenevel* 
iet ,  &quafiinformatur  inclinationcilla,  qua  fit 
ut  velit  male.  etiam  cumbonum  fic  iiiud,  circa 
quod  volendo  verfatur.  Rom.  3.  12.  7.  14.  1  Cor. 
3.  y.  loh.  8.  34.  1  Pet.  15.  Rom.  6, 16 . 

C  a  p.     XIV. 

De  Peccato  ^iclttali, 

I.  XJ^Afttnus  de  Originali :  ftqttitur  ^Aftttale. 
j  j  2.  Psccatttm  atlttale  cft  exorbitatio  a« 
clus humani ,  vet  dcviatio  ejus  a  lege  Dei. 
Tloh.5.4.  Fiuit  ab  Originali  peccatoutattus  ab 
habitu:  vel  ficuc  perfonx  vitium  fiuit  a  vitio  natu- 
ra?.  Quo  ctiam  refpe&u  originaie  peccatttm  rc&e 
Tocatur  Fomes  Peccati. 

3.  Attualia  igitur  peccata  quamvis  quoad  ob- 
jectafua,  &  fpeciales  illasrationes,  quibusinilla 
objedtafcruntur  ,  fint  inter  fefeoppofita  fjtpe  :ta-. 
mcn  quoadjpriccipium  ,  autfundamentum  illud 
cx  quo  procedunt ,  funt  plane  conncxa  &  colliga- 
ta,Iac.2.  10.  1  Tim.  5.5. 

4.  Diftinguuntur  inter  fefe  peceata  aclualia  va-< 
rie.  i.  Quoad  gradum ,  peccaittmalittdeflalioma- 
jitsantmmus.  Ezech.^.tf.  Mtttavit  jttra  mea  pltts 
qvtam gentes  ipfa  ,  &  8.  16.  sAmplius  adhuc  vifttrtts 
es  abominati&nes  majores  iftist  Ioh.15r.lt.  Majwpec» 
tatttm  habet.  Vnde  pcena  peccati.,  major  eftaat 
Biinor.  Lucac  12.  47,  4S.  Cadetur mttitit plagii  qui 
novii&  nonfectt :  qui  non  novit  &  ficit ,  cadiJttr 
pAHcis.  Matth.  n.  22.24. 

f. 'Pcndet  autem  h.tc  dirreremia  graduum. 
I.  vd  refprfitt pirfan*  k  %na.admittit»r*  Num.n. 


LIBER.    PRIMVS.  dj 

.  verf.  14.  Vndc  differcntiaeftinter  fcortalienem,  aU 
ultcruim ,  &  inceftum.  1 1.  *Agener*&  natura  rei, 
Matth.  $.  verf.  21, 11.  ^uiirafiitur  temere.aui du 
xerit  raca  :  qui  dixeritfatue.  1 1 1.  ^Ab  intentione  & 
remifiuone  atlus.  Philip.  5.  6".  Qitod  ad  z,elum  t  per» 
feejucns  Ecciefitm.  1  Timoth.  I.  1$.  Blafphemus, 
pcrfecutor  ,  contumeliofus.  IV.  Ratione  &modopa~ 
trandi ;  vcl  cnim  fit  exignorantia  ,  vel  ex  infirmi" 
tate  tvei  eUtamanu.Nam.  is-verf.  27.  *o.  Siani- 
mapecqaverit pcr  errorem  ,  ojferet  capram.  ^Animn 
vcro  illa  ejua  commiferit  elata  manut  excindetur. 
Pfalm.  ip.verf.  13. 14.  1  Cor  6.  verf.  7.  Omnino 
defcclusin  vohisefi.  V.  tAcircumJiantiis  locit  tem- 
poris  &fimilil/Hs%  Efaiac  16.  v.  10.  Quumgratiafit 
improbo,  non  difcitjujiitiam:in  terra  xquitatum  ini- 
que  agit. 

C.  II.  DifTercntfa  fpecifica  pcccatorum  a<5tna- 
lkim  eltproprie  privativa,  &c  pendct  formaliter 
ex  differentia  re&itudinum  ,a  quibusaclusilli  de- 
fleflunr. 

7.  Diftributio  igitur  peccatorum  prout  oppo- 
nuncurprxceptisDei,  eiimaximegenuina. 

8.  III.  Diftinguitur  peccatum  a&ualc  ratione 
partium.,  in  peccatum  Omiilionis&  Commiffio- 
nis.  Cumenim  pcccati  Originalis  dua:  tlnt  cjuafi 
partes;  averiio  abono,  &converfioad  mahim  : 
Peccatum  atVuale  indc  fiuens  duplicem  induit  ra- 
tioncm  :  Vbi  enirri  avcrfio  abono  mairime  appa-1 
ret,  dicicur  ittud  pcccatum  omiflionis:  ubi  vero 
convcrfio  ad  malum  maximeapparet,dicuur  illud 
pcecatum  Commiflionis. 

9.  Peccatum  igitur  Omifiionis  eft  ,  Ron  agere 
quod  agidebuir.  iacob.4.17.  Qui  noverit  reliefr- 
ceret  necfacit,  is  ficrato  tenctur.  Matth.  if.  42. 
Efurivt,  &  non  dcdtftis  mihi  qxod  cdercm,  &c. 

10.  Pcccatum  Omifiionis  eft  ,  agere  quod  agi 
nondebuit. 

1 1 .  Peccatum  Omifsiovs  rnaxime  dtrtQi  advcr- 
faturpr.xcepto  Dei ,  &  fcft.if*M  conmifsior.is  pro- 

hibi« 


d  4  THEOLOGU 

hibitioni:  in  Commifsionis  peccato  eft  quaedam  addi- 
tio,  &  in  Omifsione eft  detra&io  a  lege  Dei :  quorum 
utrumqueprofiibetur.  Deuter.  *.2. 12.  32.  Apoe. 
21.  18,  »5« 

ii.  Diftributio  ha?c  peccati  non  efl  in  fpecies. 
I.  Quia  commiflio  k  omiflio  circa  idem  obje- 
£tum,  fubeadem  ratione  formali ,  non  difFerunt 
fpecie,  «tinavaritia.  II.  Quia  moraliter  ioquen- 
do,  non  datur  omiffio  abfque  ac"hi,  vel  prxcedente, 
ycl  concomitante.  lll.  Quia  omiflio  non  poteft 
efle  voluntaria ,  5c  Iibera  fine  a&u.,  cui  actui  fem- 
peradhaeret  peccatum  commiffionis. 

13.  IV.  Diftribuitur  peccatum  rationefubje&i, 
in peccatum  cordis  t  oris  &  operts :  Ita  ut  fit  diclum  , 
faciumaut  concupitum  contra  legem  Efaia:  28.13. 
Matth.  5.  18.  if.  15. 

14.  V.  Diftribuiturratione  objefti,  inpeccatum 
illudy  auodejiadverfm  Deumy&  in  illud^uod  eji  ad- 
'oerfus  homines,h\ic.\$.-\%.  iSam.2.  2,5.  Nontamen 
cadem  plane  ratione  rcfpicit  Deum  &  homines. 
Peccatumenim,  quaeft  tranfgreffiolegis  Dei,  of- 
fenfio  eft  adverfus  Deum  tantum  :  fed  materiali 
tamen  ratione  ,  quoad  injuriam  &  damnum,quod 
perpeccatum  infertur  faspehominibus  ,  refpe&um 
ctiam  habet  ad  homines. 

ij.  VI.  Diftribuitur  peccatum  rationc  effe&i  > 
inpeccatum  vaftans  confctenliam*  &  non  vaftans-,  in 
regnans,&  mortificaturn\  in  remifitbile,  &  irremifsi- 
bile qua:  tamen  non  funt  proprie  hujus  loci. 

\6.  Ex  hacpeccatimultiplicarione  fequiturin- 
cremcntum  fpiritualis  mortis  »  &inge»ere  damni, 
&  in  generefenfus. 

ij.  Ingemredamni ,  eft  confcientiae  fecuritas, 
acftupiditas^  ideft,  privatio  fenfuspeccatiac  mi- 
Ui\x. 

18.  Hac  fecuritas  provenit  a  confuetudinc  pec- 
candi  &  animi  inpeccarisobftinatione :  peccata 
enimfivefint  comnnflionis  ,  fivc  fint  omifiionis., 
per  inukiplicationem diutumam  ,  in  coniuetudi- 

ncm 


LIBER   PRIM  VS.  €f 

nemdufta,  &  inveterata,  pravum  habitum  gi- 
gnunt ,  ac  quaficallumobducunt  voluntati  fimul 
ac  menti.  lerm:  13.23.  ^Anmntare  poteft  v&tbiops 
cutemfuam,  attt  pardus  tiventes  mactilas  inas?  etiam 
vos  pojfetis  benefacere^edofti  malefac»re.  Ephef.  4.  J£. 
Pofiea  qt*am  dedoluertint ,  fefe  dedtderunt  lafcivi*  ad 
ctrtattm  patrandam  impuritatem  omnem. 

19.  In  genere  ftnfus,  eft  confcientiae  fummus 
terrorcum  defperatlonc  conjun&us.  Hcbr.  10.26* 
27.  Gen.  4.ij. 

.  10.  Terror  hic  oritur  cx  gravitate  ac  multipli- 
citate  reatus ,  uru  cum  incvitabilitate  pcenae  immi. 
ncntis. 

11.  In  hacautemfpiritualis  mortisinchoatione, 
moderatio  qua:dam  a  Deo  adhibetur.  Modwatio 
hac  eftvelinterna,  velexterna. 

1  .  Interna,  apparet  adhuc  inimaginisdivina: 
rcliquiis.  lao  3.9.  Iftas  autem  reliquiasapparent. 
cnm  in  inteltecltt ,  tnm  etiam  in  volttntate. 

23 .  Intntellcclu,  perprincipiaill*  veritatis,quas 
judicium  dirigunt,&  theoreticum  &pra&icum. 

14.  Theorettca  principia ,  funt  de  vero  &  falfo  , 
quorum  aliquam  cognitionem  habent  omnes  ho- 
mines,  qui  aiiquem  ufum  habent  rationis,Rom.  1. 
Verf  >8.  Pfal.  1  g.  2,  3. 

2j.  Praclca,  funt  dehonefl:o&  turpi,arquoSc 
iniquo.  Deum  eflecolendum ,  alteri  non  efle  fa- 
|Ciendum  t  quod  quis  fibi  fieri  non  vult. 

16.  Hacc  efllcr  infcriptacordibu'  omnium  ho- 
minum.  Rom.  1.  if.  Oftendunt  opus  legis  fcriptum 
in  cordibusfuis. 

27.  Ex  his  principiis  coofcientiae  naturalisvis 
iquacdam  oritur.  Rom.  2.  if.  Vnateftim«niumred- 
\4ente  tpforum  confiientia,  &  cogitattonibtu  fefe  mti* 
tuo  accufanttbus  t  aut  etiam  defendenttbus.  Qua:  ta- 
men  unacum  principiis  iftis  eft  corrupta,i  atque 
jideoraortua.  Tit.  1.15.  Polluta  eft  eorum  mens  & 
'onfcientia. 

28.  In  voluntatc  apparcm  ifoe  reliquiar ,  per.in- 

clina- 


66  THEOLOGIA 

ciinationem  quandam  adbonum,  eomodoco- 
gnitum  :  qux  quamvis  evanida  fit  ac  emortua  >  m 
omnibus  tamen  aliquo  modo  reperitur.  Vnde 
ctiam  limulachra  faitem  virtutum  ab  omnibus 
probantur ,  ac  coluntur.  2  Tim.  3.  verf.  j.  Haben* 
tes  formam  pietatiu 

15.  Ad  voluntatem  etiam  pertinet  una  cum 
intelle&u  vis  illa  refrarnans ,  qua  exceflus  peccati 
inplerifque  cohibetur,  ita  ut  peccatores  etiam 
abhorreant  abatrocioribus  mulris  flagitiis.  1  Cor. 
5*1.  Sjnfmodifiortatio ,  qna  neinter  Gentes  qmdcm 
fiominatnr, 

30.  Externa  modcmtio  hujusmiferiaseftperme- 
diailiaexterna,poIitica,  &ceconomica,  quibus 
peccati  ac  mifcrfce curfus  aiiqua  ex  parte  folet  im- 
pediri. 

C  A  p.     XV. 

Dt  Morte  Corporali. 

Ha&enus  de  inchoatione  mortis  fpiritualis.,  fe* 
quitur  nuncdeinchoatione  mortis  corporalis, 
cumucriufqueejus  confummatione. 

1.    y^"~>  Orporalis  mortis  inchoatio  in  genere  da« 

l       ,mnielt ,  velinterna,  velexterna. 

^^^  7.  Interna,  eft  amiilio  bonorum  cor- 
poris  internorum  :  fanitatis  nempe  &c  vivacitatis. 
Dcut.  **.  21*11,  27»  iS'  xCor.  ri.30.  Marth.p  2. 

j.  Hinc  mortalitas  quoad  ftatum&potentiam 
proximam  ad  mortem. 

4.  Mortaiitas  hxc  enim  eftfolutio  fivelaxatio 
illius  vincuti,  quo  anima  fuic  cum  corpore  con- 
juncta. 

j.  Externa.  inchoatio  hujus  mortis  in  genere 
damni  eft  amiffio  bonorum  externorum  ,  quibus 
vita  ifia  vel  cohoneiiabatur ,  vel  fuftentabatur. 

6.  In  priore  genere  eft,  I.  Amiffio  dominiiin 
creaturas;  quae  poft  lapfum  exuerunt  magna  ex 
parte   fubje&ionem  jllam   erga   honjinem  >  ad 

qttam 


LIBER  PRIMVS.  4y 

quim  #ondita:fuerunt ,  &  hoftes  ejus  exitialese- 
vafcrunr,  nifiprovidentiaDei  fingulariinordincm 
rcdigantur.  Iob.  f.  11.  t$.  *Abtftiis  terrx  ne  time- 
to.  ^{<tm  cum  laptdibns  agri  eritfadus  tuitmJ&  befli* 
*jri  erttnt  parata  tibi.  Hof.  2. 18.  Pangam  f>ro  ipfis 
fadhs cum  beftiis  terra.  II.  Ignorainia,illa »  quaaf- 
ficitur  &  vivcns  &  mortuus.  Deut.  18. 10. 37» 

7-  In  pofterioregenerecil  paupcrtas  ,  velamif- 
fioeorum,quxpertinent  ad  viftum,  veflitum  &C 
poiTeiTiones.  Dcut.  18.  17,  i*. 

8.  Inchoatio  hujus  mortis  in  gener»  fenfuseft 
ctiam  velexterna,  vclintcrna. 

9.  Interna  eftin  fctigatione,  Gen.  3.  ]>'.  dolorc 
Bc  morbis.  Deu*  28. 3f.  48. 

10.  Externa  efl  in  calamitatihus  illis  omnibtrs 
quibus  hominis  vita  cxtrinfccus  eil  obnoxia. 
Deut.28. 15.4«. 

11.  Modcratio  in  ifta  corporali  poefca  ehrc«ns,  cft 
qHoadinterna  &  cxtcrna. 

12.  Quoad  intcrna,  quod  virar  fpatiuna  Sc  com- 
xnoditatcm  habct  homo  adhucex  benignitatedi* 
vioa  fibi  concefTam.  Gcn.  tf.  5. 

ij.  Qimad  externa,  quod  reliquias  quafdam 
habec  vcteris  dominii  in  creaturas.  Gcncf.  9.2. 
Timor  veftri ,  tcrrorqnc  xeftri  inefto  omnibas  beftiis 
tcrrat  &e.  Ita  uc  quamvisexcideric  homo  per  pec- 
eacum  omni  jure,  quodancca  habuic,  utcndi  crea- 
1  curis  in  fuum  corumodum  :  ex  concetfionetamen 
!  &  indulgentia  divina  ,  poffit  illis  uti ,  &  in  co  non 
jpeccac,  quod  fimplicicer  utatur,  quamvispccccc 
tin  modo  utcndi :  quia  dum  conceditur  6c  proro- 
igatur  ipfivita,  co  ipfo  conccditur  fimul  eorum 
|ufus  c,uje  neceflario  rcquiruncurad  vitam ,  &  ipfi 
ialiquo  modo  dcbeatur. 

14.  Hinc  efr,  quod  quam vis  creaturx  vanitati  8c 
malcdi&ionifubjeccx  fuerint ,  proptcr  pcccatum 
hominis.  Gcnef.  5. 1  7,  1».  Rom.8.  to,  2t.  Confer- 
vantur  tamcn  inilloftatu  ,  utpoffinc  fufficercne- 
cciliutibus  humarre  vitx. 

Cap. 


68  THEOLOGIit 

C  a  p.     XVI. 
De  Confummatione  mortis. 

I.  J^Onfummatie  mortis  eft  fummus  gradus  poe- 
V^n^ .conftiturar,  &  in  aeternum  duraturse. 
Quoad  gradumdicitur  infinita. 

2.  Eft  antem  lnfinicarefpc&u  damni  tantum  & 
privationis  :  quiaeft  amilTioboniinfiniti :  nonre- 
fpcclu  fenfus  aut  pofitivae  affiictionis  :  infinita  ta- 
mcn  pofitive  dici  poteft  quoad  rem  affiigentem,fed 
nonquoad  modum  affligendi. 

3.  Hinceft  quon*  gradus  quidam  funt  in  ifta 
pcena,  pro  vanetategraduum  ,  qui  in  peccatis  rc* 
periuntur.  Lucae  12.47.48.  C&dctur  multis ptagu , 
Cfidetu  r  pauctr  plagis. 

4.  Quoad  durationem,  dicitur  hxc  pcena  neter- 
na.,  velnunquam  finienda.  Marc.  9.44.46.  48. 

5.  Eftautemasterna  1.  Propterasternam  perma* 
nentiamculpae.  1.  Propter  immutabilitatern  fta- 
tus  ,qucm  iftae  gradus  pcena?  confequitur.  3.  Pro- 
pter  fathfa&ionis  defe&um. 

6.  Hinc  corruptibilitas  damnatorum  ,  eftim- 
mortalitas  eorum  in  morte,  &:  ad  morcem 

7.  Spiritualis  mortis  confummatio  in  genere 
damni ,  eft  totalis  ac  finalis  dereli&io  ,  qua  homo 
feparatur  penitusa  facie,  praefentia  vcifavore  Dei. 
Matth.  7.  23.  ^bfcedite  ame.  Et  24.  41.  ^Abite  a 
me  exfecrandi.  iThefT.  1.  $.  Qut  panam  pendent 
Aterni  exitii  ,  expulfi  afacie  Domim  3  &  gloria  vi* 
tium  ipfins. 

8.  Hincfumma&auernaobduratio  in  malo&: 
defperatio  boni.  Lucac  1  6.  z6. 

9.  Spiritualis  morcis  confummatio  in  genere 
fenfus  ;  eft  fcrvitutis  plenitudo .,  qua  penitus  tradi* 
tur  in  Diaboli  poteftatem.  Matth.  15.  41. 

10.  Hinc  terrorum  confcientiaj  &  peccati  plc- 
nitudo.  Pcccantenim  damnati ,  &  peccabunt  in 
«ternum  ,  quamvis  neque  eadem  peccata  quxin 
hac  vita,furtum  puta,honiicidium  veladultcrium, 

ns- 


LIBER    PRIMVS.  69 

neque  ejufdem  prorfus  conditionis  cum  ils ,  quas 
viventes  admittebant.  Peccant  enim  prsecipueo- 
dio,  invidia ,  indignatione  6c  fimilibus  afte&ibus , 
quoruni  pcenaeacerbitas  occafionem  ipfis  praebet. 
Hsc  ctiam  peccata  non  habent  poft  mortcm  can» 
dcm  rationcm  meriti,  quam  habent  iti  hac  vita: 
quiatum  nequeulla  poffibilitas  eft  vitandi  pecca- 
tum,  neque  locus  eftcomminationibus  acincre- 
mentopoenaeex  ipfis. 

ii.  Hinc  peccata  ipfa  in  damnatis  plus  habenc 
rationispoenae,  quam  in  viventibus  :  fedinvivcn- 
tibus  plus  habcnt  rarionis  cuipje. 

12.  Confcientiar  terror  eft  quafi  vermispcrpe« 
tuorodens.  Marc.9.  44.  Efa.  66.24. 

13.  Confummatto  mortis  corforalu  una  cum  fpiri- 
ituali ,  eftprimo,  perfeparationem  aniroae  a  cor- 

porc.  iCor.  ij.42,  43.  Cui  Horaogenea  eftcom- 
mutatio  iila  quorundam  quas  Umilis  erit  morti. 
1  Cor.  iy.  51,  f2.  1  Thefl.  4. 15,  j6.  Secundo  per 
injecYionem  anima;  cV  corporis  in  gehcnnam ,  feu, 
locum  illum  quem  ad  fumma  tormentapeccato* 
rum  Deusprajparavit.  Apoc.  11  8. 

14.  Hinc  dolores&cruciatus  maximi,tam  ani- 
mi ,  quam  corporis.  Luc.  86*.  23. 

1?.  Hinclamentatio,cjuIatio  ,ftridor  dentium 
&  fimilia  maximi  craciatus  effe&a.  Luc.  1 3.  28. 

16.  De  loco  autem  gehennar ,  &  de  tortura:  mo- 
do  &c  de  natura  externarum  rerum  quae  co  fpe- 
i&ant,  quia  non  funt  nobis  cognituneceftaria,fcri- 
I  ptura  nihii  diftin&e  pronunciavit. 

C  a  p.     XVII. 

De  Propagatione  Peccatu 

Ha&enusaftumeftdetranfgreflione:  Sequitur 
nunc  de  ejus  propagatione. 

f  I.  "TJRopagatiohxceft  ,  qua  tota  pofteritasho- 

£minis   naturali  modb  ab    Adamo  defcen- 

dens,  particeps  fit  ejufdemcum  ipfocon- 

ditio^ 


7o  THEOLOGl/E 

dtcionis.  Iob.  14. 4.  Pfal.  jt.  7.  Rom.  y.14.  Ephef. 
2.  j.  £c  hac  juftaDciordinatione.  Cujusxquitas 
apparct  aliquo  modo  intcr  homines.  1.  Iure  na- 
curali,  quo  innacx  qualicaces  agcnerantein  geni- 
tum  derivancur.  1.  Iure  hxredirario,  quoonera 
parentum  in  filios  transfcruncur.  |.  Iurctalionis , 
quoboni  rejcctio  ,  &  maliperpeuio  cqualitcr  ex- 
tenduntur. 

2.  Propagatio  hxc  peecati  duabus  partibus  con- 
fat<imputatione  ncmpe\  &  reali  communication*. 

|.  Imputatione,  idcm  fingularis  adus  inobedicn* 
tix,  qui  fuit  Adami,  fic  ctiam  nofter. 

4«  Reali  communicatione ,  non  idem  fingulare 
peccatum ,  fcd  idem  generc  vel  fimilis  plane  racio. 
xiis  ac  naturx  ;  in  nos  derivatur. 

5.  Peccacum  Originale  cum  fitformaliterpri* 
vatiojuftitixoriginalis,  &  hxc  privaciofcqaatur 
peccatum  primum,  tanquampcena,hinc  prius  na- 
tura  pccnxrationcm  habet  quam  peccaci.  Prout 
ajuftitia  Dcidenegaturoriginalis  illajuftitia ,  ea- 
tenus  eft  pcena:  proutnobis  debct  incfle,  &hu« 
mana  culpa  deeft,  eatenus  eft  peccatum. 

4.  Traducitur  ergo  hxc  privatio  ab  Adamo, 
per  modum  merici,  quatenus  eft  pocna:  Etper 
modum  efficicntix  realis,  quacenuspcccati  ratio- 
nem  babetadjun£tam.  Ex  eo  enimquodquisna- 
fcitur  filius  Adami ,  dignus  cfrlcitur,ut  juftitia  non 
donetur:  iilam  cum  debet  habere  &nonhabct, 
illa  carentia  cft  ipfi  peccatum. 

7.  Vna  cum  ifta  privatione  traducitur  etiam  in« 
eptitudo  6c  perverfitas  quxdam  corporearum  o* 
mnium  facultatura ,  qux  fuo  modo pugnant  cum 
recYitudineDeo  probata. 

8.  Ex  privatione  enimjuftitix,  qua  omnes  fa- 
cultateserantdirjgendx,  fequitur  inillisomnibus 
talis  defe&us,  quo  fit  ut  cum  ad  aliquid  moralc 
fcruntur  ,  illa  ipfa  inciinatio  fit  moraliter  mala. 

tj.  Ex  iftis  oritur  a&ualc  quodlibet  peccatum  : 
zmens  cnim  cxca  ex  priyatione  lucis  facile  admittit 

quos- 


LIBER  PRIMVS.  71 

quosllbecer/ores :  Ec  voluntas  averfa  jama  Deo  * 
ardec  amore  fui  cV  pravarum  cupidicatum  fineDeo. 

10.  Ex  peccato  fic  propagato  ,  fequitur  etiara 
propagacio  mortis,  cam  inchoac*,  quam  confum- 
mac*  :  cam  quoad  fenfum,  quam  quoad damnum: 
cam  corporalis «  quam  fpiricualis  adomncs  pofte* 
ros  Adami. 

fi.  Per  Apoflafiam  irtam  humani  generis  ftc , 
quod  fides  noftra,  qua  jam  credimusinDeum  , 
noncftfimplicirerad  vitam  ,  fed  adfalurem.  Non 
facis  eft  eoim  homini  la  pfo,  uc  Deus  illi  vicam  fim- 
plicitcrdonct ,  Ced  requiricur  eciam  uteamhomi- 
ai  in  peccacis  morcuo  donarc  vclic  t  Ephef.  i.  v.  t. 
Acque  hacc  una  difFerentia  fuic  interquxltionem 
adolefcentis  divicis.  Macth.  15.  iC*  £»id  boni  fa- 
ciam,  nt  habeam  vitam  atemam\  &  commentarien» 
fisillam.  A&or.  16.  30.  Sl»id  me  oportet  facere  ttt 
ferveri 

Cap.     XVIII. 

De  Perfona  Chrifii  Mediatoris* 

Poft  hominis  Apoftafiam  >  confequitur  ut  Re- 
ftitutionem  ejusvideamus. 

i-  T}  Eftitutiohominiseftelevatioex  fhtupec- 
JhC  cati  Sc  mortis,  in  ftatum  gratiz  &  vitre. 

1.  Caufa  hujus  rcftitationis  fuitmife- 
ricors  Dei  propofitum.  Ephef.  t.  9.  Secundttm  fttam 
gratuitam  benevolentiam  quam  prafiituerat  in  fefe, 
In  homine  enim  nihil  fuicquod  vim  aliquam  con- 
ferre  pocuit  adreflitutionem  iftam  procurandam  ; 
fedraultum  potius  quodcontra  facicbat ,  uc  pec- 
cacum  ,  in  quo  ftiit  inimicitia  erga  Deum  :  quod 
illa  ratione  commendac  hanc  Dci  crga  nos  chari- 
tatem  Rom.f.  9.  Ccmmendat  atttem  fuarncharita» 
tem  erga  not  Deus  ,  eoquodqunm  adhttc  ejfemus  pcc- 
catores ,  Chrifitts  pro  nobis  mortuus  fit. 

5.  Reftitutionis  hujus  parcesduxfunc ,  Redem* 
JtieM  e}\isapplic4tio.llU  cft,quafi4^«//T;>;/*/hu- 

jus 


72  T  H  E  O  L  O  G.I  £ 

jusreftitutionisj  hxc  quaGaftMsfecundu*.  Illaefb 
quafi>»4**r/W*falutisnoftr#,  ha:c  quzGfirmale: 
Ilia  eft  quzftfufficientia ,  ha;c  */A  efficientia. 

4.  Partcs  iftae  unius  &cjufdcm  planefuntlatl- 
tudinis.  Finis  enimrcdemptionis  eftejus  applica- 
tio  :  &  prima  ratio,  regula,  &  menfura  applicatio- 
nis  ,  eft  eadem  illa  gratiofa Dei  voluntas,  quae  cau- 
fa  fuit  rpfius  redemptionis.  Eph.  1. 9»  10.  Kotumfe* 
cit  nobis  myfterium  volnntatis  ftta ,  fecnndum  graxui* 
tam  fuam  benevtlentiam ,  tjuampraftitueratinfefe% 
vA  inplena  temporum  illornm  praftitutorum  difpen- 
fationifnmmatim  recolligeret  omniain  Chrifto. 

5.  Rcdemtio  igitur  omnibus  &  ftngulisappli- 
catur ,  quibns  ex  intentione  Dei  fuit  imperata :  f«- 
cundum  illud  Chrifti  Iohan.  6.  37.  Quicquid  dat 
mihi  Pater ,  ad  me  veniet. 

6.  Redemptio  cft  vindicatio  hominis  inliber- 
tatem^  fervitutepeccati  &DiaboIi,  pcr  juftiprc- 
tiiexhibitionem.  1  Pet.  I.18,  \9*Scitisvosnoncor* 
ruptibtlibus  rebus ,  argento  velauro,futJfe  redemptos^ 
fedpreciofofanguine.  iCor.  6. 20.  Emptieftts  prctio, 
6c  7.  23.    Pretto  emti  eftts. 

7.  Nequcenim  per  potcntiam,  ncque  pcr  pre- 
ccs  primario  effedta  fuit  harc  liberatio  ,  quamvis 
etiam  hxc  fuam  vim  habeantiniftocnegotiopcr» 
ficiendo ,  fcd  per  jufti  pretii  folutionem. 

8.  Pretiumiftud,  cum  perhominem  folvinon 
potuit,  neceflaria  fuit  opera  Mediatoris ,  qui  inter- 
cederedebuit  inter  Deum  &  homitiem ,  faciens- 
inter  eos  reconciliationem  perfe&am.  iTim.  2.5. 
A&.  20.  28.  Ecclefia*i  IJeit  quamfuoille propriofan- 
gutne  acquifivit .  1  Tim.z.  6.  Homo  Chrtftus  Iefits qui 
fefetpfum  dedii  redemptionis  pretium. 

9.  Mediator  autem  hujufmodi,  nonunotan- 
tum  feculo  datur,  fed heri,  hodie&  inarternum: 
Hebr.  13.8.  Iefus  Chriftus  heri  &  hodietdem  eft& 
infecula.  Apoc.  13.8.  ^fgnus  mattatus  ajaclo  mun* 
di  fundamento.  Quamvis  plenitudine  temporis 
tantura   manifeftacus.     ColonV.i.  zG*   Tit.i.  2. 

iPeti. 


LIBER    rPxIMUS.  75 

I.Tctr.  i.  20.  Kxc  mediatio  enim  in  omnibus  fe- 
culis  fuit  arque  ncceffaria :  abinitio  ctiam  virtute 
decreti ,  promifllonis ,  oz  acceptationis  divinx  fof- 
fkiens&efficax. 

to.  Mediator  ifle  ,  unicus  eft  Iefus  Chriftus, 
iAB.  4.  12.  ~N.ec  cftinalio  quctjuamfaiM.cKec  enim 
aliud  n-jtncn  cfi  fub  ccclo  ,  quoci  ciatum  fit  intcr  homi  • 
ncs,  fcr  cjuodcforteat  Kosfirvari. 

11.  InChrifioduo  funt confideranda.  1,  Apti- 
tudo  quam  liabuit  adopus  redcmptionis  peragen- 
dum.  2.  Partesipfiusredemptionis. 

12.  Aptitudo  ejusduabuspartibus  conftat:pri- 
nia  eft  ,  iffius ferfina ;  fecunda,  offuium  huic  perfo- 
nx  impofitum. 

13.  In  Perfona  Chrifti  Mediatoris ,  duo  funt  ob- 
fervanda:  Diftinctic duarum  naturarum,  Stearum 
wiio  ferfonalis. 

14.  KatuY*.  diftinbljc  funt  :  Divina  quatenus  eft 
fecunda  perfona  Deitatis  ,  <k  humana,  noftrx  per 
omnia  fimilis  (excepto  pcccato  ,  &  fubfiftendi  mo- 
do)  Mat.  1 .2  3  .  Emmanuel ,  nobifcum  Deut.  Joh.T.14. 
Sermo  ille  fatitu  eft  caro ,  &c.  Diftinclio  ipfa  inter 
iftas  naturas  manct:  quia  mancnt  abfolute  cardem 
qux  antca  fuerunt,  tam  quoad  cfTentiam  ,  quam 
quoad  effentiales  omncs  proprietates.  Hinc  nec 
Deitas  m  Chiifto  cum  humanitate ,  nec  humaniias 
cum  Deitate,vel  commutatur,  vei  mifcetur ,  vei 
ullo  modoconfunditur. 

15.  Vnio  fcrfinalis  cft  :  qua  fecunda  perfor.a 
Dcitatis  humanam  naturarfi  afiumpfit  ,  ut  infe- 
parabiliter  fubfifleret  ineadcmpcrfona  ,  Iohan.  I. 
vcrf.  r  4- 

16.  Pcrfona  enim  fecunda  Deitati.s  quamvis  u- 
i  nicam  habeat  fubfiftcntirm ,  dupliccm  tamcn  ha- 
|  bet  fubfiltendi  rationem :  unam  in  naxura  divina 
:  ab  auerno,  alteram  innatura  humana  pcfl  incar- 
t  Kationem.  Rom.  9.5.  Ex  quibtts cfl  Chriftusfquod  ad 
I  carnem  attinct ,  qui  eft  fufraomncr  Deus  bcncdiciits  in 
1  ficui.u  Amcn.  Qux pofterior  fubfiftcndi 

D 


bcncAtCtUi  in 

di  ratio  ccn- 
vciiit 


74  THEOLOGIA 

venitfilloDei,  ratione  unionisquamhabetcum_> 
natura  humana. 

17.  Unio  hxc  perfonse  &  natura:  divince  nihil 
additnifirelationem  ,  in  humana  verb  naturafacit 
commutationem ,  dum  elevatur  hoc  pa&o  ad  funv 
mamperfe&ionem  :  fit  enim  quafi  ad)unBum  fro- 
■prium  divinx  perfonx,  a  qua  affumitur  :  quall  mem- 
brum  ejufdem  integri  SscwJji&Trts,  cujus  divina  natu- 
ra  eft  quafi  pars  altera  :  &  quoad  fubfiftentiam  quall 
effeftum,  fingulariter  a  divina  natura  fuftentatum_> : 
ac  etiam  quzfi  fubjeftum ,  in  quodivinanaturafin- 
gulariterhabitat.  Col.  2.  9. 

18.  Multis  rationibus  Logicis,  unionem  iftam— > 
defcribere  conamur:  quia  nulla  una  fufficienter 
poteftexplicari. 

19.  Omnes  illos  terminos  adhibemus  quibus 
confenfionis  &  unitatis  fontes  continentur  ,  ut  u- 
nionem  iftam  ar&iflimam  effe  demonftremus. 

2G.  Hofce  tamen  terminos  limitatione  illa  <?#<*/£ 
temperamus  :  quia  unio  hxc  eft  myftica  tk  arcana, 
ita  ut  vocibus  <k  notionibus  humanis  non  plane 
exprimatur,  fed  adumbreturtantum_>. 

2T.  Exhac  unione  fequitur  perfonalis  commu- 
nicatioproprietatum;  quxnoneft  realps  transfufio. 
Tumenim  divina  natura  acciperetproprietates  hu- 
mana? ,  &  humana  acciperet  proprietates  divinx  , 
atque  adeb  humana effet  divina,  &  divina  humana  , 
vel  tam  divina  quam  humana  ceffaret  cffe.  Neque 
eftrealw  dcnatio ,  ex  qua  fequeretur  quod  humana 
natura  pofTet  uti  proprietatibus  divinis,  tanquam_» 
fuis  inftrumentis.  Sec)  eft  Communio  vel  concurfut  ad 
eafdem  operationes,  ita  ut  fimul  prrtftentur  ab 
ntraquenatura  ,  fecundiim  fuas  diftiuclasproprie- 
tates. 

.22.  Hinc  fit  quod  omnes  actiones  tk.  pafllones 
Chrifti,  referunturproprieadejusperfonam,  tan- 
quam  ad  terminum  earum  proprium,  qnamvis  quae- 
dam  ad  unam  ,  tk  quardam  ad  alteram  naturam  pro- 
prie  fint referendx  ,  tanquam  ad  eamm  principia  & 
proprias rationes.  23.  At- 


LIBER    PRIMUS.  75 

1 3 .  Atque  hinc  fccjuitur  communicatio  harum_/ 

proprietatum  quoadpraedicationem  velattributio- 

nem,  quouniusnaturxpropria  tribuuntur,  veltoti 

perfonae :  ut  cum  Chriftus  dicitur  mortuus  >  quod 

'  proprium  fuit  humanac  naturac,  6c  faitfkinprincipio, 

qnodpropriumfuitdivinx :  vel  alteri  naturacpro- 

}  pter  perfonam ,  utcum  Deus  dicitur  affumptus  in 

,  gloriam.  i.Timoth.  3.16.  crucifixus.  1.  Corinth. 

i    2.8.  quacnondivinxnaturx  proprie  conveniunt , 

:  fed  humanac.  Et  qux  funt  totius  perfonac  propria  , 

I   alterutri  naturac  feorilm  tribuuntur  :  utcum  Htw» 

1    Chrijius  dicitur  Mediator   inter  Deum  &  bominem. 

i.Tim.  2.5.    Quod  non  convenit  Chrifto  quaeft 

homo,  fed qua  eft  Deus  &  homo> 

24.  Sicut  autem  communio  illa  proprie  perfo- 
nam  Chrifti  refpicit,  non  ipfas  naturas  in  fcCos 
coniideratas  j  iic  ifta  communicatio,  qux  in  pracdi- 
cationeverfatur,  Deum,  zuthominem,  inconcreto 
refpicit,  non  Deitatem  ,  aut  Humanitatem  in  ab- 
ftrado. 

25.  Proprietatum  igiturcommunicatio  non  eft 
mere  verbalis  ,  neque  tamenita  realis  eft  ,  ut  unius 
naturx  proprietas  tranfeat  in  aheram  quoad  intrin- 
fecam  poiTeilionem,  &  ufurpationem_>. 

26.  Exempla  qux  a  contta  fentientibus  adferri 
folent,  de  communione  illa  quac  eft  inter  materiam 
&  formam,inter  ammam  ck  corpus,ac  interferrum 
&  ignem  ,  nequeconveniunthuicmvfterio ,  neque 
thefin  ipfam  probant. 

27.  Duo  fuerunt  in  Chrifto  intelle&us  :  unus 
divinus,  quoomniafcicbat.  Johan.  21.17.  &alter 
humanus ,  quo  qu&dam  nondum  fervit.  Marc.  1 3  » 
32.  Dux  etiam  fuerunt  volnntates,  una  divina. 
Luc.  5.^3-  &  altera  humana,  una  cum  appetitu 
etiamnaturali.  Matth.  26.  39.  Sic  duplexeft  prx- 
fentiaChrifti:  fed  humana  tamen  neque  ubique, 
neque  in  pluribus  locis  llmul exiftere poteft. 

28.  Qma  Deus  in  Chrifto  $icu>J]>d>7r»>  reftituit 
nobis  vitam,idcircb  fjdes  noftrafextm  inChriftumv 

D  2  C  ap. 


7S  THEOiOGU 

C    a    i>.    X  I  X. 
De  officio  Chrifti. 

Ha&enusde  PerfomTchrifti,  fequitur 
ejufdem  ofticium. 
l.  /^rficium  Chrifti  eft  illud  quod  fufcepit  ad 
^^falutem  hominibus  acquirendam.  i.  Tim* 
J .  1 5 .  Certus  cft  hic  fermo  ,  &  dignus  modis  omnibus 
f]tii  recifidtur :  Chriftum  lefum  ycnijfein  ,rnu?tdum,  ut 
fcccatores  fryaret. 

2.  Qui  enim  negant  finem  proprium  j  Peo  ac 
Chrifto  propofitum,  inifto  myfterio  ,  fuiffe  falu- 
tem  hominum  ,  Deum  ac  Chriftum  fuo  honore ,  & 
homines  confolatione  fua  privant. 

3 .  In  eo  duo  funt  conftderanda :  Vocdtio  ad  hanc 
fundionem,  &  ipfa  funclio ,  Hebr.  5.4.5.6.  Kcque 
fbi  ipfi  quifquam  hunc  honorevn  Jumit ,  fcd  qui  yocdiur 
J  Dco}ficut  &  .Aaron.  Itd  &  Cbriftus,  &c. 

4.  /^c^/cefta&ioDeij^T  *%W  Patris  ,  qua 
fingulariquodampa&o  inito  ,  Filium  huic  muneri 
deftinavit. 

5.  Pachimiftud  exprimitur.  Iefaia:  53.  10.  Util 
Chriflus  cxfoneret  fe  fdcrificiumpro  reatu ,  tum  yideret 
ftmen ,  prolongartt  dits ,  <*7°  dekBdtio  lehoya  per  eum 
frofperaretur. 

6.  Vocatioigiturhaecinfecominetfeleelionem, 
prarordinationem  &  miflionem.  ifa.  42.  1.  Eleclus 
vneus.  1.  Pet.  1.2  0.  Prtfcogr.iti-ante  )aBa  mundi  fun- 
^dmentd.  Johan.  3.  17.  Mifit  Deus  filium  fmtn  in 
raundum.  Vccatur  in  Scripturis  obfignatio,  joh.  6. 
27.  fdnclificatio.  Joh.  ic. 3  6.  unclio  Efa.  61.  i.pfaL 
45.  8.Hebr.  1.  9.  &  donatio  Johan.  3.  16. 

7.  Ele&io  refpicit  finem  :  prxordinatio  ,  me- 
dia :  miflio  ipfam  executionem  ,  ex  mera  gratia, 
41nc  nlla  conditione  prsevifa ,  vcl  in  hominibus ,  vel 
inipfoChrifto. 

8.  Prsdefinita  fuerunt  omnia  ,  qus  Chriftus 
cgit  aut  paflUs  eft  ,  etiam  quoad  circumftantias 

omncs. 


LIBER    PKIMUS.  y7 

fcmncs.  Luc.  22.22.  Filius  bominls  prout  definitum 
tftabit*  Aclor.  4.  28.  Vt  facerent ,  qus.cunaue manus 
tua  ,  cS~  ccnfilium  tuum  prius  pradefiinavU  ut  ficrent. 

9.  Hxc  autem  vocatio  non  fuit  ordinario  mo~ 
do  inftituta,  fed  juramento  fclemni  confirmata , 
i  ad  excellcntiam  5c  xternitatem  ejus  confirman=- 
dam,  Pial.  rio.  4.  Kebr.  5.  6.  &  7.  24. 

ir,  Functio  ipfa  ad  quam  Chriftus  vocatur  tri- 
plexeft,  ProplxtXySacevdotis,  Rsgis. 

11.  Kumerum  &  ordinem   iftum  functionum 
1   oftendit,  primo  hominum.neceifitas  ,  cx  ignoran- 

tia,  alienationea  Deo,  &  impotentia  redeundiad 
ipfum  graviffime  laborantium  :  quorum  primo  me- 

;  detur  Prophetia  Cbrifti ,  fecundo  Sacerdotium  &$ 

j   tertio  Regnum. 

12.  Secundo  ,  hunc  etiam  numerum  oftendit 
falutis  conferendae  ordo,  qui  prius  debuit  expii- 
cari ,  dcinde  acquiri ,  &  tum  poftea  applicari :  quo- 
rum  primum  eft  Prophctae ,  fecundum  Sacaxiotis* 
cctcrtium  Regis, 

13.  Tertio,klcm  ordoetiam  apparetex  folem- 
ni  illa exequendi  ratione ,  qua  Chriftus  primo  doce- 
bat  alios,  voiuntatem  divinam  ipils  declarando  ; 
deinde  femetipfum  orferebats  Scpoftea  Regnum_> 
fuum  ingrediebatur. 

14.  ProphetiaChriftieft  ,qna  tOtam  Dei  volun- 
tatem  falutifcramperfe&e  reveiavit :  undevocatu? 
in  Scripturis  ncn  tantum  Propbeta,  Deur.  iS.  15,- 
A<fh  3.  22.  fkDotlor,  Matth.  23.7.  <ApoftoIus  pvo- 
fcflimU  noftr*,  Heb.  3 . 1 .  &  ^ingelusfcederisy  Mal .  3 .  r . 

Sed  cthmipvi  Sapientia  Dci.  1.  Corinth.  1.  24.  & 
Thep.urus fiientia  atqueintclligentixy  Colof.2 . 3 . 

15.  Prophetia  ha?c  in  Chrifto  fuit  tanquam  in 
caufa  principali :  in  aliis  ,  llve  fint  Angeli ,  five  ho- 
minesjtanquaminejusinftrumentis,  1.  Petr.r.ir. 
Propbet*  fcrutatifunt  in  quem  autqualem  tcmporis  ar- 
ticulum  yprjenuncius  ille  qui  in  ipfis  crat  Spivitus  Chti  * 
fti ,  dcclararet  ,*  &c.  Et.  3  .  1 9.  Per  qucm  Jpirittbus  qul 
funt  m  carccre  profcclus  pradicavit.  In  Chrifto  fuit 

D  3  per 


7$  THEOLOGI.A 

permodumhabitus,  itautpotuerit,  quumipfipla- 
ceret,  omnia  Deiarcanarevelare.  In  aliis  veroper 
modtim  aftns  &  corufcationis,  ita  ut  non  potuerint 
Prophetiamexercere  ,  nifi  certis  temponbus  Cjuum 
ipfi  placebat.  Jer.  42.7.  Exaclkf  decem  diebus  fuit 
yerbum  lebora>  ad  leremiam. 

16.  "lit  ralis  elTet  Propheta  ,  neceffe  fuit  ut  effet 
Beus.  Ioh.  r.  18.  &  3.  13.  Atqueiimuletiam ,  ut 
effet  homo.  Act.  3.  22.  comparacum  Deut.18.15. 
Nill  cnim  Dens  fuiffet ;  neque  perfe&e  intellexiffet 
voluntatem  Dei,  1.  Co.  2.  11. 16.  neqne  peromnia 
feculapotuiffet  eam  revelare:  nifi  homo  fuiffet, 
non  potuiiTet  eam  hominibus  commode  in  fua 
propriaperfonaexplicare.  Hebr.  1. 1. 

17.  SacerdotiumChrifti  eft,  quapeccatahomi- 
num  cxpiavir;  &  Dei  favorem  ipfis  conciliavit. 
Col.T.20.  &  22.  2X0^5.15.  Rom.5.10. 

18.  Nonfuit  legalehoc  Sacerdotium ,  auttem- 
porarium  ,  fed  fecundum  ordinem  Melchifedech , 
Heb.  7.  17.  nonexprarceptocanali,  fedexviindif- 
folubilis  vitae,  ibid.  yerf.  16.  non  ordine  infirmo  &c 
mutilato,  fed  ftabili  &.  confummato,  ibid.  yerf.  18. 
C^  i^.nonad  tempus,  kdin-ztcmmriyibid.verfiq. 
nullum  denique  fucceffcrem  aut  vicarium  admit- 
tens,  fedperpetuum,  &  Chriftiproprium,  utfem- 
per  viventis,  ibid.  verf.  24. ,&  2 5 . 

10.  In  ifthoc  munere  fuit  ipfe  Chriftus  Sacer- 
dos,  facrificium,  &  altare.  Sacerdos  fuit  fecundum 
utramque  naturam  ,  Hebr.  5.6.  Sacrificiummaxi- 
meproprie  fuit  fecuudum  humanam  naturam_~>  : 
undehoc  in  Scripturis  tribui  folet  non  tantum-# 
Chriftiperfonae,  fed  ipfius  corpori,  Hebr.  12.  13. 
I.  Petr.  2.  13.  Colof.  I.  n.fanguiniColoC.  1.  20. 
C^  amm*.  Efa.  53.  10.  Matth.  20.28.  praecipua 
tamen  vis  ,  quafacrificiumhocefficaxreddebatur, 
pendebat  ex  natura  divina :  quod  fcilicet  filius  Dei 
offerebat  femet  ipfum  pro  nobis.  ^clor.  20.  28. 
Rom.8.3.  Akarefuit  proprie  fecundum  naturam 
divinarn.  Hebi.  9.  14.  &  13.  10. 12. 15.  aitariscft 

enira 


LIBER    PRIMUS.  79 

enim  fandtificare  illud  quod  in  ipfo  offertur  ,  atqr.e 
adeb  majoris  debet  effe  dignitatis  quam  ipfun\_; 
facrificium.  Matth.  23.  17.  Chriftus  autem  per  di- 
vinam  naturam  fan&ificavit  aliquo  modo  fcmct- 
ipfum  fecundum  humanam,  Joh.  7.  19. 

20.  Hici^ituretiamapparetquamneceiTarium^ 
fuerit ,  ut  Chriftus  mediator  eiTet  tk  Deus ,  &  Ko- 

\  mo  :  nifienim  homofuifTet,nonfuiffet  idoneum— » 
facrificium  :  &  nifi  Deus  fuiffet,  facrificium  illud 
;  non  fuiffet  furricientis  virtutis. 

21.  Regnum  Chrifti  eft  ,  quocun&acumautho- 
ritate  aut  potentia  difpen^at  ac  diminiftrat,  quac 
fpe&antadhominemfalutem.  Pfal.2.6.Dan.2.44, 
Luc.3.33. 

22.  HujusRegniproprietates  funt.  I.  Quod  fit 
j    univerfale  i.refpe&uomnium  feculorum.  Matth. 

22.  43.44.  & 45.  2.  Refpe&u  omnis  generisho- 
minum,  Dan.  7.  14.  Apoc.  17. 14.  3.  Refpe&u 
omnium  etiam  creaturarum ,  prout  aliquo  modo 
fpe&ant  ad  falurem  hominum  promovendam  aut 
illuflrandam.  Eph.1.1.12. 

23.  II.  Quod  fit  in  ipfas  animas,  &  confcientias . 
hominum,  Rom.i 4  17. 

24.  III.  Quodvitam  ac  mortem  ccternain  di- 
fpenfat,  Apoc.i.r8. 

25.  IV.  Qupd  fit  rsternum,  Dan.  2.  44.  6:7. 14. 

26.  V.  Quodfummam  pacem  ac  perre&amfeli- 
citatem  adfert  iis,  qui  funt  ejus  haeredes  ,  Efa.  9.6. 
Eph.2.i6.Hebr.7. 

27.  Hinc  Regnum  illud  in  fcripturis  dicitur  Re- 
gnum  2>/,  paflim  :  Regnum pac />,  glort*,  locis  fu- 
pra  citatis  :  &  regnum  luci*  aeglarid ,  regnum  coelo- 
rum,  C7"  mundusfuturus  ,  Hebr.  2 . " . 

28.  Atquehincetiam  apparetquamneceffariura 
fuerit ,  ut  Chriftus  Mediator  efTet  tk  Deus  ck  Ho- 
mo:  nifienim  Dsus  effet,nonpoffeteffefpiritualis 
Rex  animarum  noftrarum ,  vitam  ac  mortem^ 
anernam  difpenfans:  &  nifi  homo  fuiffet,  non 
potuifTet  effet  capmejufdem  gencris  cum  corpore. 

D  4.  2  9=Chri- 


go  THEOLOGIA 

29.  Chriftusin  ofticiis  fuis  omnibus  habuit  ty— 
pos :  in  prophetico  habuit  etiam  homines  ita  fibi 
Fubordinatos,  ut  illietiam  appellati  fint  prophe- 
tx:  fed  facerdotium ,  &  regnumejus  ncnadmit- 
tunt  hujufmodi  fubordinationem  :  neque  mune- 
re  facerdos  ,  aut  rex  fpiritualis  uncjuam  fuit  quif- 
cjuam  ,  prxter  Chriftum  foium. 

30.  P\atiodifcriminis  eft ,  quod  voluntatis  divi- 
n:s  dectaratio  apud  homines  ,quod  eft  prophctsc, 
poteft  aliquo  modo  per  merum  hominem  pra?fta- 
ri :  fed  expiatio  peccatorum  coram  Deo ,  quod  eft 
facerdotis  ,  &  imperium  in  animas  &  confcientias 
hominum  ,  quod  eft  r*gis  ,  nequaquam. 

31.  Re^es  gentium  ,  Chrifto  non  fubordinan- 
tur  proprie  in  authoritate  fua,  fed  Deo. 

C    a    p.      X   X. 

De  Satisfatlione. 

I.  j~\  Edemptionis  partes  dux  fant  ,  Chrifti  ut 
AvMediatoris  noftri  bumiliatio ,  &  ejufdem— r 
exaltatic. 

2.  Humiliatio  eft  ,  qua  fubditus  eft  juftitix  Dei, 
ad  ilia  omnia  perfkienda  ,  qux  requirebantur  ad  ho- 
minis  ledemptionem  ,  Phil.  2.  8.  Habiiu  inycntus ut 
homo,  ipfi  ft  fubmifit9factuj  olediens  -ufque  ad  mortcm. 

3.  Hmniliatio  iftanon  fuitproprienaturae ,  aut 
perfonaedivinx  in  [eiQ  confiderata: ,  fed  mediatoris 
SssufJpuTTig. 

4.  Aifumptio  igitur  humana?  naturae,  fimplici- 
ter ,  .&  in  fe  coniiderata ,  non  eft  humilitationis  hu- 
juspars:  quiafuita&io  foliusDei:  fed  ftatus  ille 
fervi  ,  qui  affumptionem  naturz  humanas  comi- 
tabatnr,fuit  prima  &  propria  ratio  humiliatio- 
nis.  Hujus  tamen  conditionis  refpe&u  ,  per  rela- 
tionem  inde  redundantem  ,  perfona  ipfa  divina 
re&ediciturexinanitafuiffe.  Phil.2.  7.  quiaexifte- 
bat  inilla  forma,quae  ad  tempus  vacuafuit  omni 
glcria,  &  majeftare  divina.  Comprimebatenim  & 
occultavit  {q(q  divina  majeftas  ,  per  totum  illud 

fpatiura 


LIBXR    PRIMU5.  ** 

fpatium  humilitationis  ,  ne  conftanter  exereret  illa 
dignitatem  ,  qua:  poftea  apparuit  in  cxalatione-^. 

5 .  Humiliationis  hujus  finis  eft  ,  fittisfaciio ,  C4 
merii . 

6.  SatisfaHio  dicitur,qua  ordinaturad  Dei  ho- 
ncrem  ,  per  ccmpenfationem  quandam  lnjunx 
ipli  per  peccatanoftia  fa&a:,  Rom.  3.25.  ^rn 

j  fr.tfiituit  Dms ,  ttt  c/Jet  .placamenium  fer  fimguincrk 
iffitus  ad  dtmonflrationcm  )ufliti<£  [ux.  Oftenditur 
hoc  omnibus  illis  Scriptura:  locis  ,  quibus  dicitur 
Chriftus  pro  nobls  mortuus  ,  illa  enim  erficientia  hac 
phraii  denotatur,qua:Paulo  aut  Petro  inipforuni 
mortenonpoteftattribui ,  i.Cor.  i.vcrf.  x^.quas 
ccrviemnaticnem  tollit,  Rom.  8.  verf.  34.  qu£ 
denique  reconciliationem  ad  falutem  fecum  adfcr:. 
Rom.  5.  ic. 

7.  Idem  etiam  eft  quod  fignificatur ,  cum  dici*- 
turp/onobisfacIuspeccatumyi.CoT.  5.  2  1.  Aliaenini 
ratione  non  potuit  fieri  peccatum,  quam  vel  in- 
terna  pollutione ,  vel  externa  reputatione  :  a  pollu- 
tione  autem  maxime  abfuit  :  neque  imputatio 
peccati  alia  ratione  ipficonveniebat,  quam  utpce- 
nas  peccato  debitas  pro  nobis  poflTet  fubire. 

8.  Zadem  ratione  dicitur  peccata  ncflra  fertafle, 
Efa.  55.4.  Ncqueenim  patientiaealicujus  toleran- 
tiam  fonatifta  phrafis  inChrifto:  portando  enim 
fuftulit  peccata  mundi ,  Joh.  1.  29.  Nequepoteila- 
tem  folam  indicat  auferendipeccata :  portavit  enini 
incorporefuo  fuper  crticem.  i.  Pet.  2.  24. 

9.  Similis  eft  vis  iliius  formula: ,  filvit  pro  noii* 
frttium rcdemptitnii.  Matth.2c .28. Neque enim  me- 
ra  liberatio  illa  phrafi  fignificatur  ,  ncque  quod- 
huet  ejus  medium;  quiapretium  ipfum  ncmina- 
tur,  ck  ejufdem  communis  rationis  eiTe  innuitur 
cumargenti  velauri  folutionead  res  venales  mer- 
car.das,  r.  Petr.  r.  18. &  applicatiocriam  hujuspre- 
tii  acccdir,  Hebr.  9.  13.  11.  15.  Sangnis  ajfrergen* 
inquinatos  ,  c>  I  C .  2  2.  ^ifberf.one  furyttu  cordibut  * 
coujcicntia.rn<ila ,  ita.  ut  ipfe  Chriftus  idckco  fit  me- 

D  5  d:atcr, 


§2  ThEOLOGIA 

diator ,  quia  dedit  femer  ipfum  red.emptionls  pretium , 
'  i.  Tim.  2.  5.  6.  ck  idcircbnosparticipesreddimur 
iliius  redemptionis ,  quiaChriftus  ^eic  traditpro 
nobis  ,  Gal.  2 . 2  c .  &  nos  credimus  in  ipfum ,  ]  oh. 
I.i2.acper  ipfumin  Deum,  i.Petr.i.2i. 

to.  Eodem  etiam  fenfu  dicitur  oblatiu&vitlima 
pro  peccatis  noftris,  Eph.  5.2.  tradidtt  ftmetipfum 
pro  nobis  oblationem  ac  yiHimam  Dco ,  in  odorem  bonat 
fragrantix.  Tam  verum  enim  ac  proprium  fuit  fa- 
crificiumpro  peccato,  ut  canera  omniaquxantece- 
debant,  umbra?  fuerint  hujus  ,  &poft  illud  pera- 
ftum,  nec  opus  ftt,  nec  liceat  aliud  ullum  offerre^ , 
Hebr.To.12.14. 

11.  Pendet  autem  totum  hoc  myfterium  ex 
eo,  quodCfmftus  conftitutus  fit  talis  mediator; 
ut  lit  etiam  Jpmjbr ,  Hebr.  7.22.  &  conununO 
principium  redimendorum  ,  ficut  Adamus  fuit 
creatorum  &:  perditorum  ,  Rom.5.  16. 17.  18. 19. 
i.Cor.15.22. 

12.  Ineadem  Chrifti  humiliatione  fuitetiam_> 
weritum  ,  qua  ordinatur  ad  noftrum  commodunu  , 
vel  ad  boni ,  aliquid  fub  ratione  mercedis  nobis 
acquirendum.  Cftendirur  hoc  omnibus  illis  Scri- 
pturxlccis,  quibus  dicitur  obedientia  fua  procu- 
raiTe  nobis  juftitiam,  Rom.  5.19.  jufti  conflituunturi 
favorem  Dei,  Rom.  5.10.  rcconciliatifutmus  Deoper 
mortemfilii ejus,  ac  vitam  xternam,  Rom.5.2 1.  yita 
atertta  in  Chriflo  leju. 

x  3 .  Meritum  &  fatisfa&io  Chrifti  non  differunt 
reipfa ,  ira  ut  in  variis  &  inter  fe  diiferentibus  ope- 
rationibus  debeant  quxri  :  Ced  varia  ratione,  in  una 
&  eadem  obedientia  debent  agnofci. 

14.  Ncqueabiftadignitate&  ufu ,  excludidebct 
ullaparsillius  obedientiae,  qux  iri  humiliatione— t 
Chriftireperitur. 

1 5 .  Exaltatio  verb  Chrifti  quamvis  fit  mediatio- 
nis  ejus  pars effentialis,  non  pertinet  tamen  ad  ejus 
S&eritum  vel  fatis  fa  6t  i  onem_> . 

16.  Satisfa&io  ha;c,  quoad   fubftantism  rei, 

fuit 


LIBER    PRIMUS.  8$ 

fuit  perfec"ta  ex  rigore  juftitia: :  gratiam  tamen 
prsefupponir ,  qua  vocatus  fuit  Chriftus  ad  opus 
hocprxftandum,  &  quaprsftitum,  acceptatum_; 
fuit  noftro  nomine ,  &  in  bonum  noftrum  :  qua 
denique  ex  pafto  remunerante  perficitiir  illud  , 
quod  in  ifta fatisfa&ionequaerebatur ,  Joh.  3.  16. 
liadilexit  mundum ,  ut  dedcrit  filium  fuum  unigcni- 
tum,  Rom.  3.24.  Iufltficanturgratkr,  cjusg/atia,  per 
redi  mptioncmfaclam  in  Iefu  Cbriflo,  &  5  .  15.  Gratia 
Dci  &  dcnatio  pcr  gratiam  ,  quai  cfl  nnius  illius  horni- 
nif,  Iefu  Cbrifli. 

17.  Hincmmma  juftitia,  &  fummagratia  fimul 
manifeftantur ,  Sc  operamur  in  hommis  redun- 
tione,  Rom.  5.  17.  Exundantiam  il/amgratia ,  & 
donumjuflitite accipiunt ,  ira  ut  fatisfactionis  hujus 
fru&usomnes  re&efimul  dicantur  fruc~tus  ScerTe- 
ctagratia:  Scmifericordia:  Dei. 

18.  Satisfa&io  hacc  valorem  habuit  fufficien- 
tem,  &aliquarationeinfinitum  :  primb,  aperfo- 
na  orfereniis,  qui  fuit  Dcus  :  fecundo,  adignitate_^> 
&  prxftanriareioblatae ,  obtulit  enim  femetipfum 
Deum  &:  hcminem  :  tertio,  a  modo  offerendi,  cui 
divina  quazdam  perfe&io  infuit  ratione  hypoftarics 
unionis. 

19.  Sicut  enim  gravitas  injuria:  crefcit  ex  di- 
gnitateperfona:  orTenfce,  quia  ibi  lxditur  dignitas 
perfonx  orTcnfae :  ira  valor  fatisfactionis  crefcit 
exdignitate  fatisfacientis  ,  quia  hic  fpe&aturexhi* 
bitiohonoris,  qui  pendet  exdignitateperfonxex- 
hibcntis. 

2c.  In  fatlsfa&ioneetiam  non  a&us  tantum_» 
ant  paftio  ,  fcd  ipfa  etiam  perfona  qua?  agit  &  pati- 
tur,  volumariefubmittiturobfequio  illius,  cui  ho- 
nor  illecxhike  ur ;  mcdus  eciam  opcrationis  fluit 
femper  ab  opcrante  cum  proporiior.e_^. 

2i.   Ubi  illud  etiam  obfervandum,  quod  fubftan- 

tialis  dignitas  qualis  in  Chrifto  fuit,  magis  pro- 

prieconrcrt  addignitatem  operis,  quam  acciden- 

taria,  qualis  eit  io  hommibus  quibufdam,  prae 

D  6  ahls 


$4  THEOLOG:iJE 

aliis  :  Prlncipibus  puta  ,  fapientibus  aut  paremibus? 
22.  Ex  ifta  dignitate  perfona:  fa&um  eft ,  quod 
iatisfa&io  Chrifti  fuerit  fnfficiens  quoad  fubftan- 
tiam  :  &  fuperabundans  quoad  quafdam  circura- 
ftantias ,  qua;  Chrifto  minime  conveniebant. 

Cap.     XXI. 
De  rtta  Chrifti  humiliati. 

i.  pArtes  humiiiationis  Chriftidua:  funt:  vita, 
*  &  mors. 

2 .  Vitx  partes  dua? ,  prior  in  c6nceptione  ac  nati- 
vitatc,  fecunda  poftquam  natus  fuit. 

3.  Adconcepdonem  duoprincipia  cdoperaban- 
tur :  paflivum  untinv,  &  alterum  a&ivum_>. 

4.  Paflivum ,  fuit  beata  Virgo  Maria :  quae  dici- 

tur  paffivurn  principium ,  non  quod  nihil  egerit  ad 

Chriftiprocreationem ,  fed  quodnihilex  fefeege^ 

rit,  niii  quod  materiam  illam  fubminiftrabat ,  ex 

qua  formata  fuit  Chrifti  caro.  Neque  tamen  im- 

mediate  idoneam  potuit  eam  adferre  ( nam  nul- 

larn  habuit  puram )  fed  idonea  fa£ta  eft  per  pra> 

parationem  6c   fanc~tifIcationem  quandam  fuper- 

Baturalem  ,  Luc.  1.  35.  Propterea  quod  nafcetur  ex 

te  fantlum.  Vere   tamen  ac  realiter  fuit  Chriftus 

Jilius  Marise  &  femen  mulieris  ab  initio  promif. 

fum.  Neque  idcirco  dux  funt  in  Chrifto  ftliationes 

realiter  diftin&a:,  velduofiiii  conjun&i.  Tempo- 

ralis  enim  illa  filiatio,  quarefertur  ad  Matrem, 

fuit  refpe&us  rationia  tantum.   Natura  quidem—» 

Chrifti  humana  realem  rationem  habuit  ad  Ma- 

riam  ut  ad  caufain.    Filiatio  autem  nullo  modo 

convenit  natura: ,  fedperfonae  foli :  illa  tamen  rela- 

tio  eft  naturx  h  umana:  ad  perfonam  ,  &  Mariae  ad 

illam  naturam,ut  vereacre&e  dici  poflit,  "Maria 

fttit  Mater  Dei. 

5.  Activumprincipinm  hujus  conceptionis  non 

fuit  vir  ,  unde  beata  Maria  mater  &  virgo  fimufr 

fuit ,  Matth.i.  23.  Efai.7.14.  SedSpiritusfan&us,. 

Nec  tamenpoteft  C  iuiftus  appeUari  JFil.hjs  Spiritus. 

.    -  fan&i» 


LIBER    PIWMUl  $-„ 

fan&i,  ne  quidcmin  quantumeft  homo  ,  riequO 
cnimquatenus  eft  homo  ,  cjufdem  eft  naturxcum 
Spiritu  lan&o,  ncqueconvcnitnatura:,  fcdpcrfonr, 
ut  filii  racionem  fubcat. 

6.  Inprimoinftantehujus  conceptionis accepit 
Chriftus  fccundum  humanam  naturam  ptenitudi* 
ncmomnisgratixquoadactum  primum>Job.  t.i.\. 

\flemu4  zrdti*  *t  vctitatif.  Luc.?...;~.  Lmpleba 
fientut,  ita  tamen  ut  augeri  potuent  quoad  aetus 

I  fccundos,  &  per  cxtcnfionem  ad  objccta  nova,  Luc. 
2 .  s  2  •  Vrtficiebat  Japientia. 

7.  Hinc  Chriftus  fuit  quidem  ab  inftanti  con- 
ccptionis  bcatitudineditatus ,  fcditaut  more  via- 

!  torum  inilla  progreflus  fecerit,  ufquedumperve- 
ncritad  fummam  e:\altationem_s. 

8.  InnativitateChrifti  fuit  fummx  paupertatis 
humilitas ,  cum  atteftatione  fumma:  gloiiae :  ut 
utraque  natura ,  6c  utraque  mediationis  pars  ab 
initio  pofllt  indicari. 

9.  Terrcftria  omnia-qux  ad  nativitatem  Chrifti 
fpeclabanterant  humillima.  SedAngcli,  &  ftcUac. 
coeligloriam  illam  indicabant,qua  omnegenus  ho- 
minnum  commovebarur,Paftores,Magi,Herodes  &c 
Saccrdotes,  cum  tota  plebe.  Luc.  1 .  1 8 .  Mat. 2.2.5. 

10.  Nativitatis  hujus  rationefuitfecimduin  car- 
ncm  filius  Patriarcharum  totius  mundi,  attamen 
lpecialitcr  fuit  femen  iilud  Abrahami,iu  quo  ornnes 
gentes  erant  bencdicenda?,  fic  Filius  illc  Davidis  ,. 
qui  rcgnum  non  hujus  mundi ,  fed  alterius  poflcifu- 
rus  crat  in  aetcrnum,  Joh.  18.36.  Hjrgnum  meum  non* 
efiexhoc  mundo.  Luc.1.33.  Hjgnabit  in  domo  lacobi 
in  atfernum,  O"  rcgni  t)us  noneritfinit. 

n.  Tcmpus,  locus  &  circumftantia:  fimilcs,  na- 
tivitatcm  iftanvcomitanies,  eandcm  veritatem  ma~ 
nifeftamfaciebant. 

12.  PoftnativitatemChrifti  fuit  vltaejus  priva- 
ta&publica. 

1  ] .  Privatam  vixit  ante  publicam  ,  quia  i\z  po- 
fblabat  cond,iao  humana,  cui  fcmetiyjfum  lub^ 

jccerat.. 


S6  THEOLOGIA, 

jecerat,  quiafic  lex  Dei  conftituerat ,  ccfieetiam 
hominum  infirmitas  requirebat  ,  uc  per  gradus 
ipfis  appareret  Sol  juftitiae  &  ab  omni  imperfe&o 
ad  perfe&um  quafi  manu  ducerentur. 

14.  Inprivata  vita  fuit  infantia  &  fubjeotio  er- 
ga  parentes. 

15.  In  infantia  fuit.  1.  Circumcifio  6c  oblatio, 
2.  Fuga  in  Agyptum  &  inde  reditus. 

t6.  Circumcifus  &  oblatus  fuit  Chriftus ,  quia 
fubjiciebat  fe  Legi  non  xtexnx  foli ,  &  morali ,  fed 
etiam  ceremoniali ,  &  cuilibet  divinae. 

17.  Ceremoniales  iftiufmodi  obfervationes  toti- 
dem  fuerunt  peccati  confefliones  :  Chriftus  igitur, 
qui  faclus  eft  peccatum  pro  nobis  ,  congruenter 
etiam  illis  factus  eft  conformis. 

18.  Fuerunt  etiam  modi  quidam  externi  ad 
cultum  divinum  pertinentes  :  Chriftus  igitur 
eos  obfervavit  ,  ut  omnem  juftitiam  poffet  im- 
plere. 

19.  Fuerunt  denique  typi  quidam  Chriftum 
adumbrantes  :  hcs  ut  polTet  implere  ,  &  eofdem 
quafi  hoc  pa&o  fanftificare  ,  illos  voluit  ftbimet 
applicare. 

2c.  Circumcifiofuitfigillumfcederis  Dei. 

2T.  Oblatio  fuit  pra:fentatio  ac  dedicatio  pri- 
mogeniti  Deo  fa&a :  congruenter  igitur  Chriftus 
fuit  Sc  circumcifus  &  oblams,  quia  fcedus  illud 
falutare  fuo  fanguine  elTet  conf  rmaturus ,  &  inter 
piimogenitcs  foius  fuitperfe&e  fan&us  Deo  ,  cu- 
jus  reliqui  omnes  tantum  typifuerunt. 

11.  Fuga  in  Agyprum  &  inde  reditus  filit: 
i.  Ut  ab  initio  xtatis  oftenderet,  feadmiferiam 
fubeundam  ef?e  natum:  2.  Ut  pro  ratione  ftatus 
ad  quem  fe  fubmiferat  ,  humano  more  profpicc- 
ret  fuac  vitx.  3.  tltoftenderet  fimul  feillum  efXe, 
qui  edu&urus  nos  erat  ex  Agypto  fpirituali  in 
terram  promifiam. 

23.  In  fubjectiore  erga  Parentes  ,   quac  perti-  - 
net  ad  quintmn  prscqnum  Decalogi ,  oftendebat 

fe  fub- 


LTBER    PRIMllS.  87 

fefubje&um  totiLegi  morali.  i.Quia  eadem  cft 
ratiouniusprxcepti  &  omnium.  2.Qmanulla  pars 
eft  obedientia?  moralis,qux  magis  aliena  videri  pof- 
iit  a  Chrifto  Domino  coeli  &  terrs,  quamfubje&io 
erga  homincs. 

24.  Qnamvis  hxc  obedientia  legalis  a  Chrifto 
jam  homine  fadto  jure  creationisexigebatur,  quo- 
niam  tamen  non  pro  feipfo,  fed  pro  nobis  homo  fa- 
£tus  eft,  pars  fuit  humiliationis  &  fatisfa&ionis  ac 
meritiillius,  quod  Dcus  pronobis  ab  illo  poftula- 
vit  &accepravit. 

25.  In  fubje&ione  ifta  duo  funt  obfervanda, 
exceptioquampatiebatur,  6c  effettum  quod  pro- 
ducebat. 

26.  Exceptiofuitdifputatio,  quamhabuitcum—» 
fcribis,  cum  duodecim  tantum  eflet  annorum_>. 

27.  Difputatiohxcprxviateftificatiofuitpubli- 
ca:  illius  vocationis ,  qua  ordinatus  ac  miflus  cft 
Magifter  ac  Dodor  Ifraelis. 

28.  Fuit  etiam  in  documentum ,  quod  fcientia  ac 
Kaptentia  illa  ,  qua  przditnsfjit  Chriftus  ,  nonfuit 
progreiTu  temporis  *cquiiita,  fed  abinitio  divinitus 
collatavelinfufa. 

29.  Lffec~tum  hujus  fubje£tion!s  fuitlaborma- 
nuum,  id  eft,  noftrai  iiiius  mak4i-cYionis  toieratio  , 
qua  fit  ut  cum  laborc  illo  pancm  comedamus  infti- 
dore  facici. 

;  c .  Vita  publica  cft ,  qua  palam  manifcftavit  fe_ > 
eiTeMefliam.  Inhacvitaiuit :  I.initiatio.  H.pe&r 
actc  III.  conclufio. 

3 1 .  Ad  initiationem  pertinet  Baptifmus,St  Ten- 
tatio. 

32.  Baptifmus  Chriftifuitpublica  illius  inaugu- 
iat'10  ad  officium  fuum  publice  fangendum  :  In 
eoigitur  tria  Chrifti  munera  aTeruntur  Sc  confir- 
mantur. 

33.  Afferuntur  Patris  teftimonio  publice  pro- 
nunciantis,IefumChriftu ..  im  fuum,aique 
adeoRcgeui  a  fc  conftauuun,  efc  c:iam  illum-r 

in 


U  THEOLOGU 

inquoCbi  complacuit,  id  eft ,  fummum  Sacerdo- 
tem  ,  qui  fua  intercefiione  ablaiurus  erat  peccata 
mundi ,  Scfummum  Prophetam,  Matt.^.i^.  &  17. 
5 .    Hi c  filiiw  miite  in  qm  acqmejco  :  ipfum  audite, 

34.  Confirmantur  eadem  munera  fignis  :  apcr- 
tione  fcilicet  cceli,  dcfccnfu  Spiritus  fancli  mb  cor- 
porea  fpecie  columba: ,  fupet  Ghriftum  acquiefcen- 
tis,  acvoceaudibiiicoelitusdemiifa,  cjua  teftimo- 
nium  Patris  fuitllgnificatnm— .. 

3  5 .  Confrmata  etiam  fuerunt,teftimonio  Joan^ 
nis  ,  ciui  conftitutusfuit  in  tcftem  ,  prarconcm ,  & 
p>rxcurforem  Chrifti ,  &  partim  RevelaticneSpiri- 
tns,partimautemllgnis  illis  antepofitis  ceruorfa* 
clus  de  Chrifto,  de  ipfo  apud  alics  teftabatut. 

3  6.  Eaptifmo  infuper  Chrifti  conf  imatus fuit  & 
fan&ificatus  Baptifmtis  nofter;  ck  fimul  indicata 
perfcna,  cui  ita  adhacret  Baptifmus,  ut  vis  ejus  tota 
in  ipfo  fit  quacrenda. 

37.  Tentatus  fuitChriftus  ut  cftenderet  fe  mul~ 
to  fortiorem  effe  primo  Adamo ,  St  tentationes 
etiam  vincere  poffe ,  ac  nobis  etiam  fuccurrere  cura 

38.  Peradiovitaepublicxfuit.  I.  Inpaupertate, 
Sclaborc^.. 

39.  PaupertasChriftifuitfinevotoilngulari,  6t 
finemendicitate^. 

40  LaborChrifti  fuit  in  peregrlnatione  varia* 
rum  regionum,vigiiiis  &  omnium  viriumintentio- 
«e  maxima  ad  benefaciendum_^. 

41.  II.  Peragebatur  ha:cChriftivita  publicain 
prardicando,  ac  miraculis  edcndis.  Prsdicationi 
Chriftiadjun&afemper  fuit  cjuoadipfumgratiacV: 
authcritas,  cjuoad  illos  velapertio ,  velobduratio 
ccrdis. 

42.  Pra:dicationis  obje&um,  EuargeUum,  vel 
Regnum  coelormn  proprie  fuit.  Marc.  1. 14.  Prrfdi* 
xant  Eftdngelhtm  Rcgni  Dci. . 

43.  Miraculcrum  f  nis  fuir.  I.  Perfonam  Chri- 
fti  dcmonirrare.  1 1.  Doctrinam  ejus  ccnfirmare^\ 

III.  S£i- 


LIBER    PRIMUS.  89 

III.  Spiiitaalesipfius  operarioncs  GgnirTcaie_>« 

<l  \.  MiracuIacdiditChriftusin  Angclis,  homi- 
nibus,  brucis,  5c  inanimatis  :  In  caeio  tcrra,aere  2c 
mari :  In  corporeis  5c  fpiritualibus  ,  ur  oilcndcrct 
dbiveilalem  iuatn  ac  divinam  potcftatem  in  omni 
gcncrc  rerum  rquivalenrcm_/. 

4^.  Coucltrno  vitxChnili  ruit  in ipla prxpaia* 
tione  ad  mortenu/. 

Przpaiatio  ad  moitcmfuit  in  difcipuloruin 
inftru&ionc  &  confolatione__;. 

47.  Initructio  5c  confolatio  partim  adhibita 
fuitin  transfiguratione,  Luc.o.jr.  Mofit  &Elias 
yifi  cwmeleria  dieebdnt  ipfitu  exitum  -}  Lr  iacramcntii 
illis  ,  qux  ilngulari  cjuadam  ratione  ad  moitemj 
Chrifti  fpe&antj  Palchatc  fcilicet  *c  CcenaDo- 
minica  :  partiminexemplo,  Johan.l  3.  15.  Exem~ 
fUm  pr.dui  Vobif  ,  ntfreut  egoftci  vobis,  ita  &  Vosftt- 
cuttie  :  parrim  in  ultima  ejus  concione^Joh.i-^.i}*. 
16.  Scpartiminorationc  Joh.17. 

C    a     p.        XXII. 
PeMorttChrifti. 

1.  \/JOrs  Chrifti,eftukimus  humiliaaionis  a&uS 
^   "*quo  fubiit  cxtremas,  horribilcs  5c  maximaa 
pro  hominnm  peccatis  poenas. 

2.  Fuit aftus  Chrifti ,  &  non  merapaiTto:  quta 
eipfumexconfiliodifpofuit  ad  cam  fubcundam  5c 
uftinendam.  Joh.  10.  II.  Ege/kmfdfioriHebenntX 
\eteut  faffor  animavn  fitam  defenit  p/oovibus.  y.  18. 
Kcmo  teuit  eam  a  me ,  fidego  defeno  tmmfer  meipfum. 
Eademetiamrationefuit  voluntaria,  noncoacta: 
Etexpoteftate,nonexinfirmitate  tanturn :  exobe- 
lientiaerga  paucm,  &c  amoreerga  nos,noncxpro- 
•rioreatu  velmeriro:  ad  fatisfactloucm,  vincen- 
lo ;  nonadpcrditioncm,  fuccumbcndo. 

?.  Continebatpoenas  ma  imas:  quia  mileriam 
ilam  toram  xquabar,  quam  hominum  peccata 
rcercbamur.  Hinc  illa  coj)ia  verborum  5c  phta- 
ims ,  cjuibus  ia  Scriptuiis  ifta  m^rs  dcii^natur. 

Isoa 


90  THEOLOGU 

Nonenimfimplicitermors  appellatur,  fedetiam_> 
fuccfio,  abjeBio,  conculcatio,  malediciio,  flagarum  ac- 
cumulatio,  &  fimilia,  Efa.  15.  Pfal.22. 

4.  Iftas  autem  poenas  fic  continebat ,  ut  earum_> 
duratio,  deorclinatio,  &  circumftantiae  fimiles, 
quspeccatorurn  omnium  damnatorumpoenas  co- 
mitanturabiftamortefuerintremotx.  A&.  2.  24. 
Fieti  nonfoterat,  ut  tpfe  a  morte  retineretur.  Ratio  eft, 
primb  ,  quia  huiufmodi  circumftantia:  non  funt  dc 
effcntiaipfus  pcenx:  fed  adjun<ftapoenamillam_j 
confequentia  &  comi.ant;a ,  in  iis  qui  non  pofThnt 
poenam  ira  fcrre,  ut  ferendo  fatisfaciant.  Secundb, 
quiain  Chr>fto  &  dignitas  &  poteftasfuit  poenam 
impofitam  hoc  pa&o  cjuall  vincendi.  i.Cor.  15. 
54.  57.  .Aiforpta  ffi  mors  in  vibloriam.  Deohabctor 
gratia ,  qni  dat  nobis  yiclo;  iam  per  Dominum  Iefum 
Chrifinm. 

5.  Quiaautem  in  ifta  morteconfummatio  fuit 
omnis  humiliationis,  cujus  illa  etiam  fuit  pars 
longe  maxima :  liinc  facpe  in  Scripturis ,  per  fynec- 
dochen  membri,  mors  ipfa  Chrifti  ponitur  pro  tota: 
fatisfa&ione  illa,  quaMnhumiliationeejusintegra 
continebatur. 

6.  Limitationibus  iftis  adhibitis,  eadem  fuit  hsc 
mors-Chrifti,  genere  &  propcrtione,  cum  illa  mcr- 
te,  qus  hominum  peccatis  ex  juftitia  debebatur, 
eofdemplane  gradus  ,  membra  ,  &  fuecies  reprx- 
fentans. 

7.  Spiritualis  mortis  Chrifti  inchoatio  ingene- 
re  damni  fnit  amiffio  gaudii  ac  dele&ationis  illius , 
quam  ipfi  fruitio  Dei  &  gratixplenitndo  folebat 
adferre.  Amittcbat  autem  hoc  fpirituale  gaudium  , 
non  quoad  principium  tk.  habitum,fed  quoad  a&um 
&  fenfum. 

8.  Spiritualis  mortis  Chriftiinchoatio  ingeriere 
fenfus  fuit  irae  divinar  deguftatio  ,  &  fubje&io  quac- 
dam  ad  poteftatem  tenebrarum.  Iraautemilladi- 
vina  maxime  proprie  fuit,  calix  ille  qui  Chrifto  tra- 
debaturbibendus.  Matt.26.39.  Pater mi,fi fofiibilt 
efi,  abeat  d  mepcuhm  ijincl»  9*  *IX 


LIBER     PRIMUS.  91 

9.  Irs  autem  hujus  obje&umfuit  Chriftusnon 
biolute  ,  fed  tantummodo  quoad  poenam  ,  qua; 
>er  iram  infertur  ,  quamille  tanquam  fponfor  no- 
ter  fubivit. 

10.  Subje£Ho  illa  adpoteftatem  tenebrarum_^ 
lon  fuit  ad  fervitutem  ,  fed  ad  vexationem  ,  quam_ 3 
nanimo  fuo  Chriftus.expertuseft. 

11.  Exilfis  affedta  fuitanima  Chrifti  triftitia, 
iolore,  pavore,  &:  horrorein  etyevict.  Matth.26. 
|59-  Ioh.i2.  27.  Hebr.5.  7.LUC2  22.  24- 

12.  Hunc  autem  in  modum  facla  fuit  anima 
'Chrifti ,  non  parte  tantum  illa  ,  quam  nonnulli 
jippellant  inferiorem,  fedetiaminfupcriore:  non 
jtantum  neque  prxcipue  ex  ffvpTtv.Qf-u  c;':am  ha- 
'ouit  cum  corpore,  fed  proprie  6c  immediate:  necue 
^raecipueexcompaiTionequam  habuitrefpe&ualic- 
rum,  fed  ex  propria  palTione ,  quamnoftro  nomine 
'fpontc  fubivit :  nondcnique  ex  corporaiis  mortis 
Ihorrore,  quammulti  etiam  ex  Ghrifti  fervis  ejus 
virtute  fuperarunt,  fed  ex  fenfu  quodam  mcrtis  fpt- 
ritualis ,  ac  fupernaturalis. 

j  13.  Kynna*  hujuseffe&a  duo  fuerunt  ,  Primo 
jdeprecatio  vehemens ,  animuni  attonitum  6c  natu* 
.ram  ab  acerbitate  mortis  fugientem  cftendens  ,  fed 
jfub  conditione  ,  &c  cum  fubje&ionead  voluntatem 
-Patris.  Marc.4.35.  eravitutfifieripcsfit,  abiret  ab 
>ipfo  hora  illa,  Joh.  12.27.  ^-nima  mi*  turbaza  eji :  &* 
! quid  dicam  ?  Pater ,  liberame ab  hac  hora  :  f(dpropte~ 
rea  veniinhanc  horam.  Secundo,fudor  aqueus  mixtos 
habens  grumos  fanguinis  in  terram  ftillantes  ,  Luc. 
22.24.  Confiitutm  in  angore ,  intentim  orabat.  Erat 
autem  fudor  e)m  quafi  grumi  fanguinkt  defccndcntes  in 
terram. 

14.  In  hac  fpiritualis  mortis  Chrifti  inchoatio- 
ne,  mcderatio  quaxiam  &:  mitigatiofuit ,  utlocus 
interim  eiTe  t-ofrlciis  illis  ,  quae  ante  mortem  ejus 
crant  peragenda ,  precibus  nempe ,  colloquiis  ,  mo- 
nitis,  refponfis. 

•  1*.  Mo- 


92  THEOL0GI& 

1 5 .  Moderatio  kxc  fuit,  vel  interna  vel  externa. 

16.  Internafuit,  per  intervalla  exremiflione— > 
preffurx  Sc  vexaticnis  ,  quam  in  anima  fentiebat. 
Hincinteile&u  attendebat  ad  fufceptimunerisra- 
tionem,  ad  gloriam  inde  Patri  &  fibi  exorhuram,8c 
ad  ialutem  ecrum  quos  Pater  ipfi  dederat :  volun- 
tate  etiam  omnis  mortis  rmferias  eligebat ,.  &  am- 
plexabatur,  ad  flnes  illos  aifequendcs. 

17.  Externa  hujus  mortis  mitigatio  fuit,  pcr 
Angelum  qui  ipfum  colloquio  corroborabat ,  Luc. 
22 .4  3  .  Consftecru*  eji  antem  ei  <Angelus  e  cotlo  ccryobo- 
rans  eum. 

18.  Corporalis  Chrifti  mortis  inchoatio ,  nulla 
fuitintcrna,  prxter  mortalitatem  naturalem,  6c 
debilitationem  illam,  quam  externa  vis  inferebat. 

19.  E::iernafuitmultipiex,6c  ingeneredamni, 
&ingener:icnfus. 

2Q.  Ingencredamn!,  \  populofuofuit  reproba- 
tus,  Sc  peflimo  iicario  pofch?bitu8,  a  difcipulis  inti- 
mis  defcrtus ,  abnegstus  &  proditus  ,  ab  omni  ho- 
jninum  gcncrc,  prxfertim  a  primariis ,  &  iisqui 
prudcntiores  habcbantur ,  infanus  ,  impoftor ,  bla- 
fphemus  ,  dxmoniacus ,  magus  &  alicni  regni  in- 
vafor  audivit,  vcftibus  nudatus  fuit,  ck  po:u  necef- 
fario  deftitutus. 

21.  In  genere  fenfus  fuit:  Primo  ,  apprehenfio 
probrofa :  Secundo,  raptio  violcnta :  Tenio ,  ju- 
dicia  iniquiflima,  cam  Ecclefiaftica,  quam  Folitica: 
Quartb,  inirrifione,  flagellatione  &  crucifixione, 
cum  contumeliis ,  &c  injuriis  omne  genus  adjun- 
&is.  Iflius  tamenmortis  mitigatio  quardamfuit: 
Primo,  per  majeflatis  divinxmanifeitationem,  ad 
miracula  quxdam  edenda:  utin  militibus  confpe- 
ftu  &  voce  fua proflernendis,  &  in  auricula  Malachi 
fananda :  Secundb ,  per  providentix  divinx  opera  - 
tionem,  qua  factum  efl,  ut  a  judice  ,  prius  juftirlca- 
tusfuerit,  quam  condemnatus ,  Matth.27.24.  In- 
mxius  cgofv.m  a  ftnguine bt-fcs  jufti '. 

22.  Confummatio  mortis  Chrifti  fuitin  fummo 

gradii 


LIBER    PRIMUS.  ^j 

;radupoen3econftituta:,  ubi&mors  ipfaeft  confh 
leranda  dc  ejus  continuatio. 

23.  Spiritualis  poenx  confummatio  ingcnerc^ 
lamnifuit,  dcrclictio  illa  Patris  ,  quaomni  fenfu 
'•onfolationis  fuit  privatus.  Matth. 17.46.  Detumi, 
DciM  mi,  rur  defermfli  me  ? 

\  14.  Confummatio  Chrifti  mortis  in  genere  &n- 
,'us,  fui:  maledi&io  ,  quaplcnum  judicii  divini  in 
iiominimi  peccata  fcnfum  fejcebat.  Galat. 3.15-  Pro 
nobis  fa&us  eji  execratio ,  hujufmodi  malcdi&ionis 
,'ion  c&ufa  &  ratio,  fedilgnum  &  fymbolumfuitfu- 
'penfio  in  cruce.  lbid. 

j  25.  Confummatio  mortis  corporalis  fuit  in  ex- 
pirationcanimx,  cummaximo  corporis  cruciatu 
Ikdolorc^. 

|  26.  In  ifta  morte,  feparatio  fadta  eft  anima:  a 
'rorporc,  feu  utriufque  tamec  unio  manebat  cum 
!iatura  divina,  ita  ut  perfcna:  folutio  non  fit  fe- 
!:uta. 

1  27.  Morsifta  Chrifti  fuit  vera ,  non  h*£ta:  fuijt 
jiaturalis,  vel  a  cauiis  naturaliter  eftkacibus  ad  eam 
nferendam,  non  iupernaturalis  :  fuit  voiuiitana , 
,ion  plane  coacla  :  fuit  tamen  violenta,  non  ex  prin- 
bipiis  externis  :  fuitetiam  aliquo  modo  fupernatu- 
jalis  Sc  miraculofa ,  quia  vitam  cc  vires  quoufque 
Voluit  Chriftusconfcrvabat,  tk  quando  voluit  dc- 
)onebat.  joh.ic.  18. 

1  28.  Continuatio  hujus  mortis  fuit ,  quoad  fta- 
,:um  extremx  humiliationis  ,  non  quoad  pcenam_^ 
hfrli£tionis  ,  de  illis  enim  poenis  inteliigitur ,  quod 
iixit  Chriftus  ,  co-nfnmmatum  (fl. 

29.  Continuatio  fuit  pcrinanfio  fub  dominio 
mortis  per  tridunm.  A<5t.  2.  24.  ftatus  ifte  propn.e 
aotar-i  folet  per  exiftentiam  apud  infercs. 

30.  Status  hujus  teftimonium  &.  rcpraefentatio 
rjtixd.am.  fun  uiduaiia  Chrifti  fepukma» 

C  a  d 


94  THEOLOGU 

Cap.    XXIII. 

De  Exaltatione  Chrifli. 

i.  in  Xaltatio  Chrifti  eft,  qua  gloriOse  trium- 
•E/  phavit  de  fuis  &  nofttis  inimicis.  Luc.  24.. 
26.  Konne  hxc  oportuit  pati  Chriflum  &  introire  in 
gloriamfuam  f  Eph.4.8.  Quum afcendiffet in fublime^ 
captiyam  duxit  captivitatem  ,  Col.2.15.  Expoliata 
imperia  ac  poteflates  traduxit  palam  tviumphatw  iUis 
peream. 

2.  Mortem  fuperavit  ferendo ,  peccato  fatisfa- 
ciendo,  Diabolum  fpoliando,velpra:dam  e  manibus 
ejuseripiendo. 

3 .  Hujus  vicloriae perfe&io  tk  manifeftatio eft  in 
exaltatione.  (^uamvisigitur  triumphus  virtualis  Sc 
meritifuit  inmorte,  6c  incrucc,  inquaChriftus 
dicitur  exaltari  vel  extolli.  Iohan.  3.  14.  non  fitu 
&  loco  tantiim,  fed  etiam  virtute  &  merito ,  a&ua- 
lis  tamen  triumphus,  quoad  ftatum,  non  fuit  in  hu- 
miliatione,  fed  in  exaltatione^. 

4.  In  cruce  triumphavit  Chriftus,  tanquam  in 
campovl&oria::  inexaltatione  verb,  quafiinfella 
regia  &  curru  ttiumphali. 

5.  Gloriahujus  triumphifuit ,  commutatio  hu- 
milis  forma:  fervi,  &  abje&iffima:  conditionis 
iftius  ,  quam  in  illa  fubierat,  in  beatitudinem  plane 
coeleftem.  Phii.2.9.  S^uapropter  etiam  T>em  ipfum  in 
fv.mmam  extulit  fublimitatem ,  (£7"  donayit  ei  nomen 
quod  efi  fupra  omne  nomin. 

6.  Quoad  naturam  divinam,  fuit  manifeftatio 
tantuma&iva.  Quoad  humanam  natuiam ,  rece- 
ptio  fuit  realis,  cum  adionibus  congruis  ex  illa  ma- 
nantibus. 

7.  Humana  natura  recepit  omnes  illas  perfe-  , 
&iones,  quas  natura  creata  capere  poffet.  In  anima 
enim  vigebat  omnimoda  fapientia:  &;  gratix  ple- 
nitudo ,  non  tantum  quoad  principium  6c  habi- 
tum,  fed  etiainqtioadaclum  &.  exercitium  :  cor- 
pusetiamfummapuritate,  agilitate,  fplendore& 

robore  I 


LIBER    PRIMUS.  95 

robore  fuit  ornatum.  Hebr.  12.2.  Pro  fibi  propofito 
yaudio  fufiinuit  crucem.  Phil.j.21.  jQui t/anfigurabit 
corpus  noflrum  bumile,   ut   conforme  fiat  e)us  Cjrpori 

t&hrriofo. 

8«  Quemadmodum  autem  animaChrifti  jam_> 
cxaltata  ,  animx  naturamadhucretinebat,  itacor- 
pus  etiam  glorificatum  corporisefientiam,  &  effen- 

|  tiales  propnctatcs  nequaquam  dcponebat :  nequc 
igitur  ubique,  nequc  fimul  in  muitislocis,  nequc_^ 
incodcm  loco  cum  alio  corporepenetrative  fe  po- 
teft  habere.  Quod  quidem  omncs  qui  oculos  ha- 
bcntadvidendum,  clare  perfpicerepofllnt  in  iilis 
Scripturrc  phrafibus  :  dkfjunciu*  stb  eis  furfum  fereba- 

I  turin  cxlum,  Lucult.5  I .  Konefl  hic,rcfurrexit  cnim  , 

!  Matth.28.6.  5:  fimilibus  multis. 

9.  Exaltationisgradus  tresfuere,  totidem  gra- 

1  dibus  extremae  humiliationis  oppofiti,fcilicet  refur- 

:  rectioa  mortuis  ,  oppofitamorti^  afcenfio  in  coe- 
los,  defcenfui  in  fepulchrum,  8c  ad  inferos  ;  &  fef- 
fio  ad  dextram  Dei,permaniioniinfepulchro  ,  &  in 

;  ftatu  mortis,  vel  apud  inferos. 

io.  Refurre&io  Chrifti  funt  totiushnmanatna- 
turx  :   quae  antea  per   mortem  ceciderat.    Refpe- 

I  &u  animx  fuit  ab  inferis  ,  vel  a  ftatu  &  dominio 
mortis,  cui  anima,  prout  pars  erat  humanx  naturoe , 
fuitfubjeCta.  Refpe&u  corporis  fuit  amortuis,  & 
fepulchro. 

ir.  Animaimproprie  dicitur  furrexilTe :  corpus 
autemc<  humana  natura  proprie.  Corpus  enim__> 
&  homo  perfe&ionem  fuam  proprierecuperavit: 
anima  autem  perfc&ionis  actum  $c  motum  in  cor- 
pore^. 

12.  Refurre&ionis  duar  funt  partes  :  prima  eft 
attus  internus,revivificatio  fcilicct,  per  corporis  &. 
animx  unionem  redintegrata ;  fecunda  eft  a&us 
externus  ,  exitusnempe  efepulchro  ad  patefa&io- 
nemvitxreftitutae. 

15.  Refurrectioni  huic  teftimonia  praebebant 
I.  Angeli.    2.  Chriftus  ipfe  yariw  apparttionibM 

(qua- 


c/*  THEOLOGU, 

(quanimdecem  faltem  in  fcripturis  enumcrantur) 
&.probationiou*  etiam  ex  fcriptura  petitis.  3.H.0- 
sxnnes,quivivcndo,audiendo,  &palpando,  certio- 
rcseaderefiebant. 

14.  Refurrexit  autemChriftus ,  non  virtutc  a- 
liena,  autprccaria,  cjuamvis  Deo  Patri  tribuatur 
tec  operatio.  Aftor.2.24.  fed  propria.  Joh.2-.T9-- 
Deftrulictcmplum  hcc ,  fj^  inira  triduum  excitabe  iliv.d 
&  10.  I 8«  %,4-utlcritatem  halco  animam  rurfus  ajfu** 
mendi. 

15.  Refurre&ionis  tempus  fuit,  teitiusdies  a 
morte&fepultura.Matt.  19.21.  Luc.24.7.Ac"t.io« 
4C.  1  Ccrr.15.4. 

16.  linis  refurre&ionis  fuit.  i.Ut  Filius  Dci 
demonftrarciur.  Rom.T.4.  Declarato  Filio  Dei  po- 
tcntcr  pcr  rcfurrcciicncm  cx  mortuis.  2.Ut  viftoriam 
•plenamde  mcrte  obfignaret.  t- Cor.  15.  57.  Deo 
baieiur  gratia^  qui  dat  nobi*  yiclcriampir  Dnminum 
ficftrnm  lcfum  Chriflum.  3 .  Ut  ofricii  fui  partes,  qu# 
mortemfcquebanturimpleret.  Rom.  4.25.  Sufci- 
talum  ad  ncftri  juftificationem.  4.  Ut  fe  &  juftifica- 
tum,  cxalios juftificantemoftenderet.  i.Cor.  15. 
•I 7 .  Si  Chriftus  ncn  cft fufcitatu* ,  inanis  cft  fidu  ycftra : 
acihuc  cftis  in  peccatis  vcflrij.  5.  Ut  refurre&ionis 
noftrx  taoi  fpiritualis,  quam  corporalis,  hypcftafis, 
exemplar, '&  initiatiofieret,  verf.20. 21.23.  ejuf- 
demcapitis.  Primitia  eorum  qui  obdormicruntfaclus 
tfl.  In  Chrifto  cmncs  Vivificabuntur. 

17.  Chriftusenim  utDeus,  eft  caufa  abfolute  j 
principalis  noftra:  refurre&ionis  :  uthumiliatione  | 
6c  morte  fua  fatisfaciens ,  eft  caufa  ejus  merito-  j 
iia :  fcd  exemplaris  caufa  eft ,  ut  a  morte  refur-  i 
gens,  &  flrnul  etiam  tam  cemonftratioquamini-  i 
tiatio. 

18.  Afcenfio Chriftiin ccelum eft  medius gradus,  \ 
-vel  progreffus  quidam  exaltaticn:s,quo  rclicla  terra  I 
inCcelum  Empyreum  tanquam  m  folium  gloria;  [ 
afcendit.  A£t.  1 .  1 1 .  Surfum  rcccptus  cft  a  yobis  in  cgs-  j 
Ir.m,  Eph.^.io.   ^fcendit  longefupraomxes  coeks. 

19.  Afcen-  \ 


LIBER    PRIMUS.  97 

19.  Afcenfio  hafc  totius  fuit  pcrfonar.  Naturc 
tamcn  divinoe  non  convenit,  niii  figurate :  quatenus 
r.cmpe  caufafuitafcenfionis,  &  cum  Immana  nattt- 
ra  conjuncla  fuir  in  fublimitate,  gloriam  eriam 
fuaminillo  manifeftain  facicns ,  qua  femet  an-tea 
quafi  exinaniverat,  cum  in  illam  defcenderet  per 
incarnationem :  fed  hiimanx  naturx  maxime  pro- 
prie  convenit ,  quia  mutationem  inferioris  loci  in 
fuperiorem  patiebatur 

ic.  Tcmpus  afccnfionis  fuit  cjuadragcilmuf. 
dies  arefurre&ione,  Aft.  1.  5.  Non  citius  :  quia 
difcipulorum  infirmitas  hujus  interftitii  moram 
poitulabat  j  ut  eorum  fides  variis  apparitionibus 
confirmarctur ,  atque  illi  etiam  plenius  inititue- 
I  rentur  in  iis,  qux  pertinent  ad  Regnum  Dei,  Actor. 
1 .  j .  Non  ferius ,  ne  terrenam  vitam  videretur  me- 
ditari. 

II.  Locus  a  quO  afcendebat ,  fmfSions  Olheti , 
1  Ad.T.ii.  ubietiamextremam  humiliatiqncmin- 
'  grelfus  ett.  Lucx  22.39.  ut  paffionem  -6c  alcenfio- 
nem  eodem  fpe&are  docerct. 

22.  Lccusinquem  afcendebat,  fuitccelumbca- 
torum  &  empyreum,  quod  non  eft  coelum-» 
ubiqmtarwm ,  iit  quidam  imaginantur,  ita  ut  af- 
cenfio  ifta  mutatio  eflet  ftatu*  tantum,  &  non 
loci :  fed  eft  fupremum  fupra  omncs  aiios  ccelos  ; 
'Ephcf.  4.  10.  fedes,  domus  ,  vel  domicilium 
.  Dei,  j6h.  14 .2 .  ita  ut,  quoad  localem  praefentiam  , 
lChrifti  humana  natura  re&e  5c  vere  dicatur ,  non 
(efie  nobifcum  in  terris,  Matth.  29.  11.  quamvis 
lipfe,  quoadperfonam,  &  fpiritualemillamefrka- 
jciam,  quxpendet  ex  humananatura,  ubiquefem- 
per  fit  cum  fuis  ad  finem  ufque  mundi.  Matth. 
1*8.  2C. 

I    23.  Teftes  hujus  afcenfionis fuerunt,  &  homincs 
multickangeli,  A&.r. 

2  4 .  (^uoad  ordincm ,  primus  omniirm  fuit ,  qui 

'afccnderant  in  ccelum   prioritate    naturx :   qu:-a 

caufa  fuuejusajeemjo,  cujusvimrtecxte^-  afcen- 

£  dunt- 


dunt.  Hebr.9.8.  fedpriustemporealiiafcenderant 
animis  ,  Col.1.20.  &  quidam  etiam  (utmaxime 
verifiuiile )  corporibus.  Gen.5.24.  Hebr.11.5.  2. 
B.eg.2.11. 

25.  Caufahujusafcenfionis  eadem  fuitquaan- 
teafuitrcfurre&ionis;  virtus  nempe  divina,  qux 
cadem  efl  &  Patris  &  Filii.  Hinc  refpe&u  Patris 
dicitur  affumptio ,  qua?  refpe&u  Filiidicitur  afcenfio: 
AdT.11.  Sedaccedebat  infuper  conditio  corpo- 
tisglorificati}  quod  a:que  furfum  fertur ,  atqucj 
deorfum_>. 

26.  Fines  afcenfionis  fuemnt :  I.  Uthumanam 
naturam  jamglorificaramin  domiciliogloria:  col- 
locaret.  Il.Ut  feillumeffeoftenderet,quicceleftia 
&  altiiTimaeonfilii  Deipenetrarepoffet,  Joh. 3.13. 
Quomcdo  fi  dixero  Vobi*  coeleftia  credetis  ?  tiullus  enim 
t>fcendit  in  ccelum,  nifi  qui  defcendit  e  ccelo,  nempefilius 
hominis ,  quieft  incoelo.  IIL  Ut  fuis  omnibus  man- 
fiones  pararet  indomoPatris  ,  Joh.14.3.  IV.  Ut 
fuorum  nominepoffet  caperepoflfefiionem  cceleftis 
legni,  Ephs  2.6.  Vna  fufcitavit ,  unaque  collocaVii  in 
ttxlisfin  Chriflo  lefu.  V.  Ut  ea,  quaein  coelis  ad  falu- 
tem  eorum  erant  expedienda,&  intercefilone  &  po- 
tentiacuraret,  Joh.16.7.  SiprcfeBusfuero,  mittam 
^Adyocatum  ad  yos.  VI.  U t  afcenfionis  noftrx  in  coe- 
lum  certiflimnm  argumentum  habeamus  ,  i.Cor. 
15.  20.  Primitia'  eorum  qui  obdormierunt  fatlus  eft, 
Ut  nos  etiam  cogitatione,  arTe&u,  &  converfatione, 
cjua: cceleftia funt,  profequamur,  Col.3.1.  Fhil.3. 
2  o .  Suprema  quatrite,  nbi  Chriftus  eft.  Kos  nt  munici- 
pes  ccelorumncs gerimus  :  unde  etiamServatoremexflte* 
clamus,  Dominum  lefum  Chriflum. 

27.  Sefiioad  dextram  Dei ,  eft  fupremus  gradus 
exaltationis,  quo  fummagloria  fuas  mediationis  po- 
titur.  Hinc  refurreBio  6c  afcenfio  funt  quafi  motus  ad 
iftam  fefiionem  tendentes  :  \\mc  cuzmrefurreclio  6c 
itfcenfio  nobis  aliquo  modo  communis  eft  cum  Chri- 
fto :  feftio  autem  ad  dextram  Patw  non  convenit 
aliis  prsterquam  Cltf  iiio  foU, 

28«Siun- 


i8.  Summa  illa  gloria,  quadonatuseft  Chriftus 
liacfeflione,  proprieSc  formalitereftrogia.  A&or. 
2.36.  Certo  fciat  ergo  tota  domus  Ifratli*  ,  quod  Dtus 
hunc  ftctrit  Dominum. 

29.  Regia  hxcgloria  eft  poteftatis  &  majeftatia 
plenitudo ,  quia  omnia  gubernat  in  bonum  fuorum. 
Pfal.lic.  I.Cor.  T5.  25.  Kam  eportcteumrcgnare , 
ttfque  quo  $mnes  inimicos fuppofucritpcdibui  ejus. 

30.  Majeftas  &  poteitas  ifta  convenit  proprie 
perfonae  Chrifti  Mediatoris :  cujus  refpc&u  vere 
etiamdicitur,  humanam  Chrifti  naturam  tantam 
jam  habereeminentiam  dignitatis ,  &  irnperii ,  ut 
cumpoteftatc  prxfit  ac  prxficiatur  omnibus  rebus 
creatis.  Ephcf.1.20.  Exhacautcm  eminentia  di- 
gnitatis  concludere,  humanam  Chrifti  naturam 
(quxcreatafuit,  &  manetfinita)abfolute  &  abftra- 
&h  conlideratam ,  haberc  cum  ipfo  Deo  eandem_-> 
omnipotcntiam  &  omnipraefentiam,  nihil  aliud  eft, 
cjuam  ftupida  quardam  infania,  &  non  multum  abeft 
a  blafphemia. 

3  1.  Ad  regiam  iftam  dignitatempertinet  illapo- 
teftas,  qua  Chriftus  fa&us  eft  Judex  omnium  hcmi- 
num  &  angelorum__/. 

32.  RegiaiftaChrifti  gloria  redundat  etiam  in 
caetera  ejus  munera,  ita  ut  regium  exerceat  faccrdo- 
tium,&  prophetiam  Regiam_/. 

33.  Regiumhoc  facerdotium  eft,  quo  non  pa- 
tiendo,  &  humilitcr  fupplicando,  quafi  genibus 
flexis,  fedgloriose  qux  fecit  ac  tulit  reprxientan- 
do,  noftramcaufamagit.  Hcbr.  9.24.  Ingrcjfus  efi 
Chrijius  in  ipfum  cseium  ,  ut  compareat' '  apud  faciem 
Deipronobi*. 

34.  Prophctiamregiam  exercet  Chriftus :  dum 
fpiritum  fuum  effundit  fupra  omnem  carnem_> : 
dum  legatos  mittit,  cooperatur  ipfis,  &eorum_> 
fermonem  confirmat  per  fignafubfcqucntia :  dum 
fuos  denique  e  mundo  coliigit,  protegit ,  aidificar - 
&  in  aeternum  confervat.  Matth.  28.18.19.20» 
Marc.  16.24» 

E  a  Cap. 


to»  THEOLOGliS 

Cap.    XXIV- 

De  Applicatione  Cbrifti. 

Slcfuitredcmptio :  applicatio  fequitur 
ejufdem  redemptionis. 

*     A  2plicatiohxccft,qua  omnia  illa,  quxChtk 
x*ftusutMediator  fecit,  facitque,  a&uerrlca- 
ia  in  certis  quibufdam  hominibus  redduntur. 

2.  Applicatio  hxc  per  ilngularem  appropria- 
tionem  trtbuitur  Spiritui  San&o.  i.  Cor.  12.  15. 
Per  unum  [piritum ,  nos  omnes  in  unum  corpus  bapti- 
%atifumus.  Pendet  tamen  I.  a  decreto  6c  dona- 
tionePatris,  qua  certos  quofdam  homines  Chri- 
ito  dedit  redimendos  ac  (alvandos,  Joh.6.39.  Hai 
tft  iooluntas:Patrts  ,  ut  quicquid  mihi  dedcrit ,  non  per- 
dam  ex  co.  Omnes  enim  6c  foli  illi,  quosPater 
deditChrifto  veniuntad  illum.  ib.yerf.37.  II.  A 
Chrifti  intentione,  qua  fatisfa&ionem  fuam  io 
bonumeorum  deftinavit,  quos  habuit  fibi  a  Patre 
deftinatos,  Johan.17.9.11.12.19.  Egoprocisrogo^ 
quos  dediftimibi,  quia  tuifunt.  III.  Ab  acceptatior» 
nc  Patris  ,  quia  fatisfa&ionem  illam  ad  reconcilia- 
tionem  &  falutem  eorundem  habuit  acceptam  Sc 
ratam.  2.Cor.5.T9.  Kempe  quia Deus erat in  Cbriftt 
vnundum  recqncilians  fibi ,  non  imputando  eis  offenfas 
corum. 

3.  Haec  tranfa.&io  inter  Deura  &  Chriftum  fuit 
prxvia  quxdam  applicatio  redemptionis  &  libcra- 
tionis  noftrx  ad  fppnforem  noftrum ,  &  ad  nos  in 
ipfo  :  qux  ad  fecundariam  iftam  in  nobis  peragen- 
dam  rationem  habet  erKcacis  cujufdam  exemplaris, 
ita  ut  illa  fit  hujus  reprxfentatio ,  £c  hxc  illius  rir- 
tuteproducatur. 

4.  Hincliberationoftra  a  peccato  &  mortenfcri 
tanrum  in  Dei  decreto  fuit  ftatuta ,  fed  etiam  Chri- 
llo,  &  nobis  in  ipfo  conceifa  &  communicata  j  an- 
tecjuam a nobis percipiatur.  Rom.j.rc.n.  Rtcon-  > 

iuiati  t 


LIBER    PRIMUS.  ioi 

tlliAiifHtmus  Dcoyper  mortem  Filii  e)u*.  Per  qucm  nunc 
'tcmciliationcmrecepimus. 

5.  Hinc&Pater&  Filius  mitterc  dicuntur  Spi- 
[itum  ad  applicationem  iftam  perficiendain.  Joh, 
14.16.  &  16.7.  Paterdabityobis  ^Adyocatwm.  tAit- 
amcnmad  vos. 

6.  Hincomnis  donatio  bona ,  &  omne  bonum 
ntegrumfupemedefcendere  dicitiiE  a  Patte.  Jac. 
r.  17.  &  omnia  falutaria  communicari  nobis  di- 
:untur;*w  Chriflo ,  ut  in  capite  ,  propter  Chridum  ,  ut 
ncrito  fuo  iinpetrantem  '>  & per  Chriflum ,  utcfH- 
racicer  applicantem.  Eph.  1 . 3 . 5 .  r  t . 

7.  Hinc  etiam  applicatio  eft  finis,  &  effe&um 
mpctrationis.  Finis  autem,  cum  Ht  a  Deo  Patre  Sc 
^hrifto  intentus,  certam  habetcumimpetrationc 
n  medio  fuo  connexionem.  Si  enim  rcdemptio 
Dhrifti  ambigui  cffet  evcntus ,  tum  Pater  Filium 
ieftinarct  moiti,  6c  Filius  etiam  eandem  fubirec 
nccrtusadhuc  ,  anquifquam  per  eam  falvus  flerec 
lccne  s  tumetiam  totus  hujus  myfteriifru&us  ex 
lcminum  arbitriopenderct, 

8.  Kincapplicatio  ejufdem  plane  latitudinis  eft 
:um  ipfa  redemptione,  id  eft,  omnibus,&  folis  iftis> 
ipylicatur  Chriftircdemptio,  quibus  fuitexChriiti 
£  Patris  intentione  impetrata.  Horum  tamen  in- 
uitu,inaliosetiamqu^damChnftibeneficia  tem* 
►oraLiaredundant. 

9.  Atquehocfenfu,  refpe&u  fcilicet  intentionis 
ipplic2P.dx,  re&e  dicitur :  Chriftus  pro  ii^tantutu 
hiisfecit,  qui  per  ipfum  fervantur :  quamvis  refpe- 
ftufufTicientiaeillius,  quaeeft  inChrifti  mediatio- 
le,  reftectiamdicatur,  Chriftusproomnibus,  aut 
juibufvis  fatisfecit:  &  quia  confilia  ifta  Dei 
untnobis  occulta,  charitateconfentaneumeft,  de 
Ingulis  optime  judicare  :  quamvis  de  omnibus  col- 
e&ivenonliceatpronunciare,  Chriftum  ex  a?quo 
:orum  caufam  apud  Deum  egific-J. 

10.  Applicationis   hujus  ratio  ,  qua  rrtaxima 

;um  firmitate  prxftat  illud ,  quod  foedcre  priu? 

m  £  5  con- 


lo*  THEOLOGU 

contra&O  &  violato  continebatur ,  dicitur  in  Scri- 
Tptunsfoedu*  noyum.  Hebr.8.8.lo.  Fadusyitoc ,  fa- 
lutis ac grattx,  Rom.4.i6..Gal.3.i8.  Quodeodem 
(enCuEuangehum  etiam  vocatur,  Rom.  i.  16,  Bo- 
numDciyerbumjYitbx.^.6.  fermofidelis  y  &omniac- 
ceptationedignus  ,  l.Tim.1.15.  docirinabona,  T.Tim. 
4.7.  rerbum  yita: ,  Philip  2.26.  yerbum  rcconcilia~ 
iionls ,  2.Cor. $.ig»nEuangeliiimpacis,  Ephef.2.  17. 
&  6.15  •  Euangeliumfalutis,  &  ycrbum  yerijatis,1i]yh* 
X .  1 3 .  brachiuwDei ,  J£fa.  5  3 . 1 .  e^w  -*>*><*  *</  yitam  , 
2.Cor.2.i6. 

11.  Foedus  dicitur ,  quia  firmaeftpromiflio  ,  in 
fcripturis  enim  quodiibet  firmum  ftatutum,  quam- 
visiitderebusinanimatis,  dicitur  fcedus ,  Jer.  33. 
2C.25.  Foedus  meumdedie,&foedus  meum  denotle. 
Si  nonfoed  s  meum  interdiu  C7"  noclti ,  fiflatuta  coxli  & 
terrtf.  non  diJhonam. 

12.  Qmatamengratuita  donatione  conftat,  & 
inortedonantis  confirmaiur ,  nontampropriefce- 
dus  quam  tcflamentum  vocatur.  Hebr.o.T6.  quod 
cum  in  priore  non  invenitur,  illud  non  tam  proprie 
teftamentum  vocatur  quam  foedus. 

13.  DifTert  autcm  foedus  hoc  novum  a  veterc^ 
multiplici  ratione.  1 .  Genere :  illud  enim  fuit  quafi 
fcedus  amicitix  inter  creatorem  &  creaturam_> : 
hoc  verb  eft  reconciliationis  inter  inimicos. 

14.  11.  Efficiente  :  igteo  cnim  duarum  partium, 
Dei  nempe  tk  hominis  fuit  compa&um :  in  ifto  ve- 
rbfolusDeus  pacifcitur.  Homo  enim  jaminpec- 
catis  mortuus  nullam  facultatem  habuit  fpiritua- 
le  foedus  cum  Deo  conrrahendi.  Si  verb  dux  partes 
pro  foederis  ratione  fint  conftituendx ,  tum  tamen 
DeusfoluseftparsaiTumens,  &  conftituens,  homo 
autem  eft  pars  alTumpta. 

15.  DirTert  m.obje&o:  illud  enim  adomnes 
Jiomines  extenditur:  hoc  autem  ad  certos  quo£- 
dam  fingulari  quadam  ratione  fpedat.  Quamvis 
cnim  ejus  promulgatio  humano  more  promi- 
fcucficpeproponantur,  fpeciali  tamenproprietate 


LIBER    PRIMUS,  10$ 

ad  cos  pertinet  &  dirigitur ,  quibus  a  Deo  inten- 
ditur,  qui  idcircb  appellantur  filii  c>  hxrcdes  pro- 
mfiionif Uh)m  ,  ae  fiilutis  Gcn.Ij .  Act.  r.  39.  &  $. 
25.  Rom.4.  verf.r6.  i^.  6C9.7.8.  GaL3.2T.29. 
Q^uoad  ipfam  ctiam  promulgationem,  &  confce- 
dcrationemexternam  multi  funt  extranei.  EphefV 
2.  12. 

16.  iv.  Principio  vel  caufa  qua-fi  movente:  ibi 
enim  pro  imperio  egit  Deus  ex fapiente  &  jufto  fuo 
confriio:  hic  verb  mifericordia  folalocum  habuit. 
Ibi  quidem  ratio  aliqua  gratix  elucebat  in  conftitu- 
tione  prxmii  obedientice  debiti :  a  gratia  tamen 
proprienondirigebatur ,  atqueadebnonillud,  Ccd 
iftud  foedus  perficiebatur,  ideft,  a&uhominem  ad 
fcelicitatem  perducebat. 

17.  v.  Fundamento:  qnodin  priore  fuit  homi- 
nisipftusfacultaSjiniftoverbChriftus  Jcfus. 

18.  vi.  Materiavelbonispromiflis  :  inillocnim 
vitam  folam  pollicebatur  Deus:  inhocautem  jufti- 
tiam  etiam,  Sc  omnia  media  vitx ;  quia  homini 
jammortuo,  non  vitx  continuatio  vel  perfc&io  » 
fed  reftitutio  ipfa  fuit  necelTaria. 

19.  vii.  Conditionibus :  illud  enimperfe£tam 
poftul%fc>at  operum  obedientiam,  qux  tk  propriis 
viribus  ab  homine  fuit  pratftanda  anteomne  pro- 
miflionis  efFec"tum,  ut  meriti  rationem  ad  illud 
haberet :  hoc  autem  nullam  proprie  di&am,  aut 
antecedentem  conditionem  requirit,  fed  fubfe- 
quentem  folam ,  aut  intermediam ,  eamque  pet 
gratiam  communicandam  ,  ut  medium  fit  ejuf- 
dem  gratix  perficiendx  :  quaj  eft  fidei  propria 
natura.. 

20.  viii.  Effedis:  illud  enimdocet  acoftendit 
quid  juftumfit,  hocverb  ipfam  juftitiam  confert. 
In  eo fuit  litera  mortua,  8c  peccatori  mortifera  :  in 
ifto  verb  fpiritus  vivificans  2 .Cor.  3 .6.7 . 8 . 

2r.  Hinc  illud  nemini  hominum  falutem  un- 

quamattutlt,  nequepeccatori  cuiquampotuit  ad- 

ferre»  fed  mortem  folam:  hoc  verb  nemiui  pro- 

E  4  Pri5' 


»4  THEOLO  G  X  JE 

p*ie  ac  per  fe  mortem  adfert  aut  condcmnaticneit , 
fedommbusiis,,a  quibus  vere  recipitur,  ccrtam 
fert  falutem.  ib.  verf.  9. 

21.  ix.  Adjun&io  durationis :  illud  enimanti* 
qimumeftrefpe&ueorum,  quinovihujus  partici- 
pes  fiunt 1-  hoc  autem  eft  fempiternum ,  tk  refpcftu 
continnationis  cjuam  habet  in  CcCc,  quia  nullum  ad- 
mitlitfihem  aut  variationem  quoad  fubftantiam : 
-  &  refpectu  corum  quibus  communicatur,  quia  gra- 
tia  hujusfoedcrisduratperpctubcumiis,  quifeinel. 
funtverefoederati, 

C     A     Ta.        X  X   V. 

£)e  Fr^tdeflinationea , 

j.  /-"\Uoniam  hac  appiicatio  rcdemtionisincer- 
^^tosquofdam  homincs  fertur,  &nonmo- 
mnes ,  itautmanifeflam  differentiamoftendatin- 
tcr  homines  quoad  gratiaj  difpenfationem :  hinc 
primbnobisapparerc  facit  Dcicirca  homincsprze- 
dcftinationem-.*. 

2 .  Fuit  quidem  praedeilinatio ab  #terno  3Dph.  1.4. 
Tdegitnss  antefilla  mundi  fundamenia.  2.Tim.  1.  9. 
XlHtcrrjztia  data  efl  nobis  ante  tempora  feculo;-^n.  Et 
operabaturetiam  ab  initio  operum  Dei :  fed  nuliam 
difparitatemintcrnam  facitin  ipfls  prsedeftinatis  , 
ante  applicationis  hujus  a&ualem  diipenfationcm. 
Ephef.2.  9 .  Eramufqu:  natarafiVuirjt.,  ut  etiam  reli- 
cjui.  r.Ccr.6.n.  Hxceratt* quidem.  Prardcftinatio 
cnim.ante  applicationcm  gratia:  nihil  ponit  in  prae- 
deflinatis,  icd  latet  in  prsdeltinante  folo. 

5.  Prardeftinatiohxceftdecretum  Deide  fpecia- 
lisglodxfux  manifeflatione  in  hominurn  ftatu  a;- 
terno,  Rom.9.22.23.  Volens  cflendcre  iram  ,  Cj?  m- 
tam  facerepo/entiamjuam,  peytulit  mulia  cum  irai  cohi- 
liticriCy  Vafliira1 ,  compacla  ad  interitum.  Etutnotas 
fzceru  divitiasglori*  Juacrga  vafla  miflriccrditZ ,  qua\ 
prapat  avit  adgletriam .  1 . Thef.  5.9.  /*  on  conflituit  nos 
Vexs  ad  iikV.nffld..^dfainltrn  cblinendtim* 

a.  n.Tti^ 


LIBER    niMUS.'  *°$ 

4.  Deflinath  dicitur :  quia  eft  certa  determinar 
tioordinis  mcdiorum  adfinem.  Qdavero  ante^J 
omnem  exiftentiam  rerum  actualem,  Deus  hunc  cs*- 
dinem  apud  feipfum  ftatucrat,  idcirco  non  fimplici- 
ter  dcftinatio,  (cdprtedeftinatio  vocatur. 

5.  Decreturn  dicitur":  quia  definitam  fententiam 
continet certo  ccnfilio exequcndam.  Eodem etiam 
fenfu  dicitur  fropufitum  &  confilium  ,  quia  confulta 

,  quafi deliberatione finem  proponit afifequendum. 

6.  Kinc  prsedeftinatio  fapientiam ,  libertatem  » 
'  firmitatem  &  immutabilitatcm  fummam  habet  fibi 
I  adjun&am:  quia  hxc  rcperiunturinomnibus  Dei 
;  decretis. 

7.  Prxdcftinationis  igitur  ratio  efdmmobilis,  &  - 
j  indiffolubilis.  2.  Tim. 2. 19.  Sclidum  fundamentum 

1  Deiflat ,  habens  figillum  hoc :  Tlwit  Dominus  cos  qui 
>  funtfui.   Et  prxdeftinatorum  fub  iila  ratione  numc- 

rus  non  tantum  formalis  vel  numerans  (ut  loquun- 
'  tur)  id  eft,  Quot  homines  faivi  tandemfient,c<  quot 
!  non  :  fcdetiam  materialis,  vel  numeratus ,  i4eft> 

quinam  fint  fingularcs  illi  homines,  certuseftapud 
:  Ueum  non  tantum  certitudine  prsefcientix,  fed 

etiom  ordinis  mcdiorum,  Luc.2c.2O.  Gaudete qncd 
t  tiominayefira  fcriptafunt  in  coelis. 
;  8.  Pixdeftinatiocnim,  necterminum,  necobjc- 
\  &umfuumneceiTaribpraefupponit  utexiftens,  fed 
,  potuit  utexiftat:  ita  ut  vi  prxdeftinationis  ordine- 
j  turutfit,  l.Pet.1,20.    Chtijli  pacugnitt  anie  )acia 

rnundifu-.rdamenta, 
9    Hinc  etiaili  \  nulla  caufa  ,  ratione  vel  condi- 

tioneexternapcndet,  fed  pure  prcficifcitura  prce- 

deftinantis  voluntate.  Matth.  11.26'  EtiamPater, 

quiaitalibuit  tibi ,   Rom.9.16.18.  Konefl  yolentis  , 

neque  currentis ,  fid  miferentis  Dei.  Cnjtts  yult,  mifire- 

tur  3  quem  autem  vult>  indurat. 

ic.  Hincneque  neceffarium  eft,  neque  Scriptu- 

t  is  confentaneum ,   aut  ullam  qualitatem  prxre- 
|   Quifitam  ftatuere  in  homine  quafi  formaie*obje- 
;;  &um  prsdeftinationis ,  aut  ullum  cenum  homi- 
E  5  nil  *■' 


ic6  T.HEOLOGIA 

ttisftatimficaffignare,  ut  reliqui  excludantur.  Suf- 
ficit  enim  intelligere  homines  inter  fepares  effe_; 
°bje£tumhujus  difcriminantis  Decreti :  itautdif- 
*erentia  Decreti  nonpendeatexhomine,  fedditTe- 
jrentia  illa,  quce  in  hominibus  reperitur,  ex  Decreto 
illo  confequatur. 

ir.  Adprxdeftinationis  decretum,  quoadordi- 
liem  intentionis,  nulla  pra:requiritur,autpraefuppo- 
ni  debet  praefcientia,  prxterfimplicemintelligen- 
tiam  illam,  qu<e  eft  omnium  potlibilium  :  quoniam 
a  nulla  caufa,ratione  vel  conditione  externa  pendet, 
fed  pure  proficifcitur  a  prxdeftinantis  voluntate. 
Eph.  I.5.9.  Pra-dcftinayit  nos  pro  beneyolo  affeclu  yo- 
luntatisfua:.  Secundum  gratuitamfuam  beneyolentiam^ 
quamprjftituerat  infcfc. 

12.  Eft  proprie  a&us  voluntatis  divina: ,  quo  cir- 
cacircum  obje&um  verfatur,  quod  ad  finem  cer- 
tum  per  certa  media  perducere  ftatuit ,  Eph.  1 . 1 1, 
Jn  firtem  adfciti  fumus  ,  quum  cjfemus  pradeftinati , 
fecundum  prxflitutum  ejus  ,  qui  agit  omnia  ex  confilio 

yoluntatis fua. 

1 3 .  Ratio  hujus  decreti,  prout  exiftit  in  mente^ 
divina,  pracfupponens  a£tum  voluntatis,  vocatur 
froccognitio :  unde  fit  quod  Ptacfcientia  idem  ali- 
quandofonet,  quodprsdeftinatio,  fedminus  pro- 
prie,  Rom.  II.  2.  Tion  ab)ecit  populumfuum  quem 
pr^cognoyit. 

14.  In  Deo  proprie,  qu6niam  omnia  funtfl- 
mul,  6:  nihilprius  autpofterius,  unicus  eft  a&us 
voluntatis,  atque  ?deb  unicum  decretum  circafi- 
nem&media:  fcd  pronoft.ro  concipiendimodo, 
Deus  ordine  intentionis  prius  vult  fineni  quam_> 
media,  ad  Rom.8.  verf.  30.  J^Uos  pradcfiinayit,  yo~ 
cayit,  quamvis  ordineexecutionis  prius  velit  me- 
dia ,  quam  dire&ionem  eorum  ad  finem.  2.Theff.2. 
verf.  1 3 .  Elcgit  nos  adfalutem,  per fanBificationem  & 
fidem. 

15.  Mediaquacdamfunt,  &  finis  ,  &aliorum_j 
ctiam  medioimu  caufo.  Joh.  6. 37.  Qmcquid  dat^ 

tnihi 


LIBER     PRIMUS.  ic7 

mihiPater,  admeyenict :  cjr  eum ,  quiyenit  admet 
ncquaquam  cjecerim  foras ,  ipfius  tamen  Pra?  deftina- 
tionis  a&us  non  funt  caufae,  necjue  omnium  ejus 
cflc£torum_;. 

16.  Qujedamfuntmedia ,  qus  fuanatura  ordi- 
nem  habent  ad  prsdeflinationis  fincm :  cujus  ge~ 

\  neris  funt  omnia  illa  quae  pertinent  adgratiam  in 
Euangelio  revelatam.  Alia  verb  extrinfeca  quadam 
1  rationehuic  ordini  fubjiciuntur :  qualiafiint  bona 
I  &  malanaturalia,  quaefupra,  velpraeterfuamnatu- 
!  ram,  exfupervenientegratiaedirectione,  adfalutem 
noftram  cooperantur. 

17.  Prardeftinationisduaefuntfpecics :  Eltftie&f 
I  Kepyobatio. 

18.  Ele&ioeft  Praedeftinatio  certorumquorun- 
1  dam  hominum ,  ut  in  iis  manifeftetur  gratia  Dei 
( gloriofa.    Ephcf.  1.  4.5.6.  Elegit  nos  ,  prfdefiinavit 

nofy  adlaudem  gloriofafu#<irati<£. 

19.  Ele&ioeft  a&us  voluntatis,  quiinDeouni- 
,cus  3c  fimplexfuit :  noftro  tamen  concipiendi  mo- 

do  varios  acvtus  fynechdochice notat. 

10.  Primusactus  igiturEle&ionis  cft  ,vellegra- 
tiac  gloriam in  hominum  quorundam  falute.  2.Tef. 
I  2.  T  3 .  Elegit  vos  Deti4  ab  initio  adfalutcm. 

2T.  Secundusa&useft,  certos  quofdam  homi- 
nes  defignare,   qui  participes  fient   hujus  faluds. 

2.Tim,2.f).  ~Kovit  Dominu*  eos  qmfuntfui. 

22.  In  hoc  autem  fecundo  actu  propria  ratlo 
jele&ionis  verfatur  ,  qui  fuo  conceptu  hxc  tria 
jcompleftitur.  1.  Diledtlonem.   Pvom.  9.  verf.  1  ? . 

2.  Dile&ionem  in  ordine  ad  iupernaturale  fum- 
mumbonum,  Jcr.;  i.;.  Epu.5«28.  q.Dilectionem 
1  cum  fecreuonr  ab  aliis  in  quo  mocio  comparativo  , 
lautcollativo ,  virrualis  quaedam  dilectionisintei:- 
I  tiocontinetur.  Rom.9.13.  Joh.i7.6.  i.Corint.  r. 
27.28. 

23.  Tertius  elcclionis  a&us  eft  propofitum—» , 
vel  intentio  prarparandi  ac  dirigendi  media  il!  , 
quibus  honiines  ele&i  ad  falutem,  tanquam  ad 

E  6  finem 


f6t  T"H  E  OLOGl^. 

ft  nem  certo  producuntnr.  Hxc  verb  menfap  roprie 
fiint  redemptio,  cVc  redemotionis  applicatio,J[oh.6, 
57.  2.Thef.2.J$. 

24.  Aclus  ifte  tertius  ilngulari  rarione  dicitur 
pyjcdftinaf-io:  qusB  aliquando  in  fcripturis  ab  ele- 
ctione  diftingultur ,  etiam  cjuatenus  foios  eieelos 
refpicit,  Rcm.8.29.  Ephef  1.4.  &  5.  X£uos  praifci- 
T/V,  etiam  prschfrinavit.  Sicut  elegitnos.  XJui  pyxde- 
finavit  ;;$r.  quamvis  alias  per  fynechdochcn  eodem 
ufurpetur  fenfu  cum  electionc_J. 

25.  Kinc  prxdeftinatio  aliquando  feri  dicitur 
fec  tmattm  fropofitum,  Eph.  t  .  1 1 .  £c  propoii  tMV&fecun- 
du  m  eleBUnim^  R.0211.9.  1 1 .  &  ekfik}  etiam  fecundum 
fycpcfit::?n  ,  covfiliumdc  beneplfLtitum  vciuntatis  Dei , 
Eph.T.5. 

26.  Actus  hofcevolantatis  ineie&ionecomiia- 
ti-:v  particulariter  in  rnente  diviua  certa  feientia, 
qna  Dcus  certiilime  novit  hzredes  vitx  xterna!: 
unae  etiam  ipfa  electio  vocatur  fcientia  vdLprafcim-l 
fi.:}  Rom.8.29.  Hxcautemnotitia  Dei,  quia  fum- 
rna  cum  fumitate  diftin£ta  retinct  nomina  fal- 
vafidotum .  &  bona  iplls  deftinata  ,  quaii  o- 
mnia  in  libro  divino  eflent  confcripta,  idcircb  dici-  • 
1111  liber  yita%   Pfal.  69.  veif  2-9.  Apoc.  3.  5.  St 

27.  Ele&io  hxc  unicafuit  in  Deorelpe&u  totius 
Chrifti  myftici.  I.  .Chrifti  &  eorum  qui  funt  in 
Chrifto,  iicut  creatio  una  fuit  totius  generis  huma- 
fti  ;  prout  tamen  fecundum  rationem  diftin&io 
nuxdam  concipi poteft,  Chriftus primofuiteledus 
ut  caput ,  ac  dcinde  homines  quidarn  ut  menabra  *V» 
Jpfo,  Eph.  1.4- 

2,8.  Chriftus  tamcnnoneftcaufameritoria  *  vcl 
impultlva  refpectu  ipfius  elc&ionis  hominum , 
quamvis  caufx  rationem  habeatrefpe&u  omnium 
erfectorum  ele&ionis,  qui  ipfius  Chrifti  miflionem 
fecjuuntur. 

29.  Chriftus  ipfe  in  primo  a&u  elecYionis, 
cuoad  icdcmptionis  opus  3  reftc  dicitur  erTeftum^ 

&joac- 


LIBER    PRIMUST.  t$7 

&c  meMiuin  deftinatum  ad  fatutem  homi  ntim  ut  fi- 
ncm,  quatenus  falus  hxc  eft  a6tio  Dci ,  Joh.  ly.  6. 
Tnic/.mt,  &  mihi  eos  dedijli.  quatenus  tamen  hxc 
falus  ficbonum  noftrum,  Chriftus  non  eftc)uscrfc- 
clum,  fed  caufa,  Sic  recte  dici  poteft  ,  refpe&U  pri- 
mi  electionis a&us ,  Chriftum  redemptorem  fuille 
etfe&um,  &  mcdium  fubordinatum ,  fed  in  ter- 
tioele&ionisa&uconfiderar-iut  caufam.  Epb.  i.  3» 
.:  nobis  om/tibenediElioncJpiyiiHaU,  in  coelis  ,  i» 
Qfatiftoi 

3^.  Rcprobatiocft  Prxdeftinatio- certorumquo-  - 
rundam  hominum  ,  ut  in  iis  juftuix  divinxgloria 
manifcftetur,  Rom.9.12,  2.Thef.2.o.  Jud,  \. 

31.  Tres  a&iis  in  reprobatione  funt  conciptendi ,  . 
ficut  antca  inelec"tiane_->. 

32.  Primus  actus  eft  ,  vel  juftitix  oftsr.fionem  . 
Finis  igitur  DeLin  reprobatione  non  eft  proprie 
perditio  creaturx,  fed  Dei  juftitia,  qux  in  merita  1 
perditioneelucet. 

33.  Hincprimaimparitas  rationis  interelecVio- 
nem  &  reprobationem.  Inele&ioneenim  finis  ra- 
tionem  habet  non  tantum  Dei  gratiagratiofa  :  fed 
etiam  hominum  ipforum  falus :  in  reprobationc 
vero  damnatio-in  ici^  non  habetrationem  finis  aut 
boni. 

34.  Secundus  a&us  eft,'  certos  illos  homines  de- 
fignaie,  in  quibus  manifacfta  fiet  hacc  juftittaDci* 
Jud.4. 

35.  A&us  ifte  non  poteft  vocari  elcftio :  quia 
noneftexdileclione,  neque  boni  alicujus  commu- 
nicationcm  infert ,  {ed  ejus  privatlonem.  Propric 
Idcizco reprddtio  vocatur  :  quiarejicitvei  rcmovct 
illos  ,  circa  quos  verfatur ,  ab  amore  illo  ,  quo  ele- 
fti  ad  falutem  dcfignantur.  Sicut  igitur  in  elections 
dilectio  habetur  cum  fecretionc  j  fic  inreprobatio- 
ne,  dikftionis  negatio  cum  iccretionc  vei  collatio-- 
ocfpe&ant. 

36.  Q^uiaverbhxc  fecretio  negativa,  quxinre* 
=>robatione  re^eritiu,  peudet  ab  illa  fecretione»  , 

qiUjb 


Iio  THEOLOGI^ 

quce  eft  in  elecYione,  hinc  reprobationis  fims  remd- 
tus&fplendor  illius  gratiae ,  quxinele&ioneina- 
nifeftatur,  Xom.9.22.23.  Pertulit yafa irx, ut notas 
faceret  diyitias gloria: fuce.  erga  yafa  mifcricordia7. 

37.  Propter  hanc  fecretionem ,  qua  Deus  non 
vult  quibufdam  beatitudinem  communicare ,  dici- 
tuitos  odiohabere.  Rom.9.13.  Odium  hoc  dicitur 
negativum,  velprivativum,  quiaele&ionera  negat : 
fed  inciudit  tamen  aftum  pofmvum,  quo  Deus  vo- 
luit  quofdam  deiHtui  vita  a^terna. 

38.  Ineonihilominus  fecunda  imparitas eft ra- 
tionis  inter  ele&ionem  &  reprobationem,  quod 
ele&ionis  amorbonum  creatura:  communicatim- 
mediate,  fed  reprobationis  odium  bonumtantum 
negat ,  non  infert  aut  infligit  malum ,  niil  merito 
creaturx  intercedente^. 

39.  Tertius  reprobationis  a&us  eft  intentiodi- 
rigendi  media  illa ,  quibus  juftitia  poftit  in  reprobis 
manifeftari.  Media  hujus  gencris  maxime  propria 
funt,  permifllo  peccati, dereli&io  in peccato,  Rom. 
9.18.  2.Theif.2.ri.i2. 

40.  Iniftoc  a&u,  tertia  eft  imparitas  rationis 
inter  eledionem  ck  reprobationem ,  quod  ele&io 
eftcaufa  nontantum  falutis,  fed  &  omnium  eo- 
rum,  quxcaufa:  rationem  habentadfalutem:  re- 
probatiovero ,  nequc  damnationis,  nequepeccati, 
quod  meretur  damnationem,  cft  proprie  caufa,  fed 
antecedens  tantum— ». 

4 1 .  Hinc  etiam  fequitur  quarta  difparitas ,  quod 
ipfa  media  non  habent  femper  inter  fe  rationem.-» 
caur£  &erTe£tus  :  promiflio  enim  peccati  noneft 
caufaderelidionis,  obdurationis ,  pumtionis  ,  fed 
ipfumpeccatum-;. 

C  a  p.       XXVI. 

De  yocatione. 

Ha&enusde  applicatione:  fequuntur 

ejuspartes. 

C.     A    Ppiicationis  partes  dua»  funt ,  unio  curru 

x~4Chrifto,  &  commmiQ  beneficiorum >  gu« 

flmin* 


LIBER    PRIMUS.  III 

fluunt  ex  illa  unione.  Phil.3.9.  Vt  ccmpaiar  ineo 
habtns  juftitiam  quaeflpcr  fidcm  Cbrifti. 

2.  Unioharceft  fpiritualis  illarclatio  hominum 
adChriftum,  qua  jus  acquirunt  ad  omncs  illas  be- 
nedi&iones ,  quacinipfo  praeparantur.  i.Joh.5.  v. 
II.  Sl^ibabetFilium  ,  babetvttam.  £€.3.24.  In  c$ 
habitat,  &•  ipfe  in  eo. 

3.  EnSciturhxcuniopervocationem__j. 

4.  Vccatio  enim  cft  aggregatio  hominum  ad  Chri- 
ftum,  utuniantur  cumipfo.  i.Petr.2.4.5.  ,Adquem 

\  accedentcs.  Eph.4.12.  ^A id compaciionem  fantlaum  9 
adxdificationcm  corporis  Cbrifii.  Exqua  unione  cum 
Chrifto  fequitur  uniocum  Deo  Patre.  i.Thef.1.1. 
&2 . 1 . l.Ecclefiai  quai eji in  Deo Patre noftro  jCT  Domin$ 

;  lcfu  Cbrifto. 

5.  Hocigiturprimumillud  eft,  quodpertinet  ad 
I  applicationem  redemtionis.  Eph.T.7.8.9.  In  quo 

babcmus  redemptionemy&c.  poftquam  notumfcitnobis 

myftcrium  voluntatis  fux.    Et  primum  illud,  quod 

,  conftituithominem  a&uele&umin  fefe,  ideft,pri- 

musadtus  electionis ,  qui  in  homine  ipfoexeritur 

vel exercetur :   Unde  etiam  eft,  quod  vocatio  cc  ele- 

I  c^tioaliquandoin  Scripturis  eodemplane  fenfu  ac- 

|  cipiuntur.  i.Cor.i.  26.27.28.  Cernitij  yocationem 

yeftram.  Stulta,infirmaclegit Deus. 

6.  Hincvocatiohominumnullo  modoex  digni- 
tate,  probitate,  induftria,  velconatualiquovccan- 
dorum  oendet,  fedex  eledioneckprsdeftinatione 
Deitantum.  Ador.2.47.  Dominus addcbat  Ecclifia 
qui  fdvificrcnt.  Et  13.48.  dediderunt  quotquoterant 
crdinatiad  vitam  xternam.  Rom.8. 3  O.  £}g?s  pJtfde- 
ftinavit ,  eos  etiam  vocavit.  Tit.  3.5.  ~N.on  cx  opcribus 
ptftifajtd  exfua  mifcricordia.  Jac. T .  1 8 .  Q^ia  vcluii f , 
frogenuit  nos  fcrmcne  veritatis. 

7.  Vocationis  partes  dua:  funt:  cblaiio  Chrifti  , 
&ejufdem  rrpfp./o  Joh.l.lT.  Ad  fiui  vrnit ,  cy-fui 
eum  mn  exccpetunt.  S^uotquct  auicm  cum  accepcrunt  t 
dcdit  i;>,CT. 

8.  Oblatio  cft  obje&iva  propofuioChrifti,  ut 

mediis 


m  THEOLOGIA 

t  mcdii  fufncientis  &  neceiThrii  ad  falutem.>  i.  Cor. 
I.25.24.  Pradicamus  Chriftum  ,  Dei  pote-Miam  >  ac 
Dei  fapientiam.  Hcbr.7.25.  Servare  pprfefte  potcfi eosy 
qui  pcr  ipfum  accedunt  ad D  um.  Aftor.^.n.  Nec 
aliud  nomen  cftfub  ccelo  ,  r^sW  datv.mfit  inter  bomines , 
j>r  ?*  ^asf/  opcrteat  msfervMri. 

9.  De  Chrifto  autem  in  vocatione  hominum  ni- 
hil  omnino  proponitur  ,  aut  proponi  debet  creden- 
dum  tanquam  verum,  quod  non  eft  limpliciter  £c 
abfolute  verum.  Hoc  enim  &  pugnat  cum  teftimo- 
niiratione,  prouteftobje&umfideiillius ,  quajeft 
in  intelleclu.  cujus  formalis  ratio  cft  vcritas,  Sc 
cuin  Euangelii  ipfius  natura,  quod  ^.t  0;«%*^ 
dicitur (ermo yeritatis.  Ephcf. i.v. 3 . 
ic.  Oblatio  Chrifti  eft  externa,  vel  interna. 

1 1 .  Externa  eft  Euangelii ,  vel  promifllonum  de 
Chrifto  propofitio,  aut  prxdicatio.  Actor.  9. 15. 
Portet  nomcn  mejtm  m  consJ,efIum  Gentium. 

12.  Ut  prxparentur  tamcn  homines  aipromif- 
fiones  recipiendas  ,  legis  applicatio  ordinarie  prs- 
cedit  >  ad  peccati  dire&ionem-,  &  pcccatoris 
ecfdTroXcyiui  ck  humiliationcm,  Rom.7.7.  Pccca* 
tum  nan  cofnnrp+mft per  legem. 

1 3 .  PromiiiTones  ifta:  fine  difcrimine  proponun- 
turomnibus,  una  cum  credendimandato :  fed  o- 
mmbus  non  prsftantur,  quia  ipfi  deficiunt  in  condi- 
tionepraeftanda :  fed  ele&is  donaturconditio,  ut 
prarftentur  promifliones.  Ephef  2.  verf  S.  Acl.  5. 
JI.  &  11. 18. 

14.  Interna  obTatio  eft  fpiritualis  qna?dam  illu- 
minutio,  quacordibus  hominumproponuntur  illae 
promifiiones  quafi  per  verbum  internum.  hoiannis 
tap.  fexiOy  yerf.\^.  Ouijquis  audiyit  a  Patrc,  &  didi- 
citycnit  admc.  Eph.  1.  17.  ut  det  nobit  fyiritum  fk- 
picntia,  &  rtlationis  :  illumrnatio  cculis  mentis  yeftr^9 
adfciendum  quaifit  fpes  illa  yocationis  ipfeus. 

15.  Hsec  etiam  aliquando,  &  modo  quodam, 
concediturnon  clec^is.  Hebi.  6.  Yerf.4.  &  ic.  25. 
Mauhoi.2.5  2» 

l^.Huic  - 


LIBER    PRIMU5.  IT^ 

t6\  HuLcilluminationiiiquisexmalitiafeoppo-»- 
lar,  peccatum  admittitin  Spiritum  San&um,  quod-, 
rremiiTibile  dicitur ,  st\admortcm9  Hebr.6.6.8c 
0.29.  i.Joh.5.16.  Matth.r2.52.. 

17.  Receptio  Chrifti  eft,  quaChriftus  oblatus 
iominiconjungitur,&homoChrifto.  joh.  6.  56, 
vn  mc  manet9  &  eoo-in  eo, 

;  i8i  Hujus  ccmjun&ionis-  refpe&u  nos  dicimuc 
ffemCbrifto,  2.Corinth.5.T7.  & induijfe Chriftum , 
jal.3.17.  inhabitariaChriflo9  Ephef.  3.T7.  domus 
Uhrifli :  Hebr.  2 .6.  temflnm  Chrifti9  2  .G or. 6. 1 6 .  </<v 
fienfati  Chrijh  ,  Ephef.  5.25.  palmitcs  Chrifti ,  Jo^. . 
'  5 .  5  .  me,nbraJCbrifti9  j . Cor.  [  2 . 1 2 .  6c  C hrifti  pfius , 
jiomen  nobi-s  ariquo  modo  communicatur  a ,  1  •  Cor. 
2.12.  lta<&  Chriftut* 

19.  Receptioms  hujus  ratione,  vocano  dicitur 
:onyerfio.  A&.26.20.  quia  illi  omnes,  qui  vocatio- 
i  divinx  parcnt,  convertuntur  toti  a  peccatoad 
itatiam,  a  mundo  ad  Deum  in  Chrifto  fequendurn. 
:>kutut  exiam.^^»fr*«e,.quaienus  ifta  voceini- 
iumipiiim;iova:yitx,.novxcLcai:iGnis,  aut  nova: 
ireaturx,  in  Scripturis  farpedeilg;narur.  J0J1.  r .  r  5 . 
\c:$.6,  i.Joh.3.9.  i.Petr.  2:.  &  22.  Sicut  obla- 
\onis  refpectri  dicitur  proprie  y&catio9  quatenu* 
)eus  efTicacitcr  invitat,  &  trahit  homines  ad  Chri- 
kurn.  Joh.6.4.4. 

1  20.  Receptio  refpe&u  hominis  -c& ,vc!  palTiva,. 
jel a&iva.  Philig.  3.IT..  ^Apprebendam:  appyehen- 
s  fmi\  . 

2* .  PaflTva  receptio  Chrifti  eft,  qua  fplritualc 
Tincipium  gratix  ingcneracur  hominis  voluntatu 
iph.  2 . 5 .  Viyificayit. 

I  22.  Hnecenimgratiaeft  fundaraentum  relationis- 
lllius,  oua  homo  cum  Chriftc  unitur,  J oh.  3 . 3 .  Xijl 
■wiigcnnus fit  iterum,mn  poteft  Vtdci  c  regnum  Dci. 
,  23.  Voluntas  autem  cft  maxime  proprium  8c. 
jjrimum  fubje&um  hujus  gratix ,  qua  totius  ho- 
'ninis  converfionis  prineipium  efficax  cft  conver- 
iio  voluntatis.  j^iiip.  2.  13.  Dttu  efi  %*i  cjjficit  i* 


1X4  THEOLOGU 

yobis  &  ipfum  yelle ,  &  ipfum  agere  >  progratuita  fuA 
beneyolentia. 

24.  Illuminatio  mentisnonfufficitadilludeffe- 
ctum  producendum  :  quia  non  tollit  corruptionem 
illam  ,  quxeft  involuntate  ,  nequenovum  aliquod 
principium  fupernaturale  ipfi  communicat,  cujus  vi 
convertere  fe  polfet . 

25.  Voluntas  tauren  refpe£tu  hujusprima:  rece- 
ptionis  ,  neque  iibere  agentis,  neque  naturaliter  pa- 
tientis  rationem  habct ,  fed  obedientialis  tantunw 
fubjeclionis,  2.Cor.4.6  S^uoniamDem ,  qui  dixit 
•Kt*  tenebris  lux  ff/lenderet9  is  eft  qui  fjtlendmt  in  cordibus 
nofirur. 

26.  Receptioa&iva  eft  elicitus  a&us  fidei ,  qua 
vocatus  jam  totus  in  Ghriftum  recumbit  ut  fuum-i 
Servatorem,  &per  Chriftum  in  Deum,  Johan.  3. 
15.16.  jQuifqaiscreditineum,  l.Pet.l.2l.  Pereurrt 
crcdentes  in  Deum. 

27.  Actus  iftc  fideipendet  partim  ex  principiO 
vel  habitu  gratiac  ingenerato  ,  &  partim  ex  prx- 
movente  vel  excitante  Dei  operatione,  Johan.  6, 
44.  Kemo  potefi  yenire  ad  me  ,  nifi  Pater  traxerit 
eum. 

28.  Abhomine  quidem  libcre,  fed  certb,  in- 
declinabiliter ,  aut  invariabiliter  elicitur  &  exec* 
cetur.  Joh.6.37.  S£uicquid  dat  mibi  Pater,  ad  me 
yenict. 

29.  Ctim  iftafide,  quavoluntas  convertitur  ad 
verum  bonum  habendum ,  conjungitur  femper  tefi* 
pifccntia,  quaeadem  voluntas  convertitur  etiam-» 
ad  verum  bonum  agendum  ,  cum  averfatione ,  $c 
odiocontrariimali,vel  peccati.  Actor.i^.^.Marc, 
1 .  1 5 .  Jiffipifcite,  &  credit  e  Euangelio. 

30.  Refipifcentia  eafdem  caufas  ck  principia 
habetcumrlde:  funt  enim  ambo  gratuita  Dei  do~ 
na,  Ephef.2.verf.8.^/  efiDei  donum.  2.Tem.2. 
1 5 .  "Hum  aliquando  daturus fit  eis  Dcus  refipifcentiam* 
Idem  habent  fubjectum,  quia  ambo  fuas  fedes 
hahexit  in  coide  aut  voUuuate  hominis,  Rom.  T0.9. 


LIBER    PRIMUS.  ny 

I.  Reg.  8.  verf.  48.  cWe  creditur.  Rcycrtentur  cx 
toto  corcie.  Eodem  etiain  tempore  ingenerantur. 
Sedprimb,  varia  habent  obje&a :  fides  enim  pro- 
1  priefertur  in  Chriftum,  &  per  Chriftum  in  Deum  , 
refipifcentia  verb  in  Deum  ipfum,  qui  fuit  an- 
ttea  per  peccatum  otfenfus  ,  Ador.  20.  verf.  21, 
Con>erfi§ntm  ad  Deum,  0*fidcm  in  Dominttm  noflrum 
\Iefum  Chriflum.  Secundb,  varios  habentfiives ;  fi- 
des  enim  proprie  quxrit  reconciliationem  cpra__> 
Deo :  refipifcentia  autem  accorarnodationem  ad 
voluntatem  Dei;  Rom.  3.  verf.  25,  Placamtntnm 
fcrfidomin  fanguine  ipfius.'  A&or.  26.  2C.  ConiXr- 
terent  fe  ad  Dcum ,  cpera  facientes  ccnvenientia  rcfi- 
fifccniiae. 

31.  Refipifcentia ,  cjuoad  fotlicitiidinem  Sc 
auxietatcm ,  vel  terrorera  illum  ex  Lege  oriun- 
dum ,  quem  habet  fecum  conjun&um,  antecedit 
fidem  ordine  naturx  tanquam  eaufa  prxparans  ac 
difponens  :  atque  adeb  reperitur  etiam  in  irregc- 
nitis :  fed ,  quoad  enicacem  6c  genmnam  averfa- 
tionem  peccati ,  quatenus  per  ipfum  Deus  offen- 
ditur ,  fequitur  fidem  ,  cV.  ab  illa  pendet  tanquam^ 
crTeftum  a  caufa  fua,  &  hac  in  partepropria  eft 
fidelium_>. 

3?.  Quamvls  hxc  refipifcentia  dolorem  fe- 
cum  femper  adferat  de  peccatis  prxteritis  8c 
prxfentibus,  nontam  proprie  tamen  auteffentia- 
liter  confiftit  in  dolore ,  atque  in  averfione  ck  odio 
peccati,  &.  in  firmo  propofito  boni  confequendi, 
Amos.  5.  14.  15.  Odiobahtemalum ,  & amate  bo- 
num. 

3  3 .  Refipifcentia  illa  non  eft  vera,  ac  folida,  qux 
non  avertit  hominem  ab  omni  peccato  cognito, 
ad  omne  bonum  cognitum  :  neque  illa  ,  quse 
non  virtualiter  continuatur,  &  a&u  renovatur 
fubinde,  atempore  converfionis  ad  finera  ufque~> 
vitx. 

34.  Refipifcentia  prius  percipi  folet,  quara  fi- 
des;  quapeccator  nonfacile  fibiraetperfuadere->> 

poteft, 


fri6  T  H  EO  L  O  G  I  & 

poteft  ,  quod  Deo  in  Chrifto  fit  reconciliatns ,  an«~ 
tequam  fentiat  femeti|>ium  deferuilTe  illa  peccata,- 
gua:  feparaverant  ipfum  a  Deo. 

C     a    p.       XXVI  I, 
De  luflificatione. 

l.AOmmunio  benedi&ionum  cx  unione  curn 
V-^Chriftofiuentium,  eft  qua  fldeles  participes 
fiimt  omnium  eorum  ,  quibus  opus  habent  ad  bene 
bcateque  Deo  vivendum.  Eph.  1.3.  Ecnedixit  nobis 
cmm  b«nedi8ionc jforir*ali3  Rom.4.  3  2.  Is  quidem  qni 
froprio  Filie  non  ptpercit ,  &c.  quomodo  non  etiam  ctsni 
to  nobis  omnia gratificabitur  * 

2.  Hax  igitur  communio  tranflationem  &  mu- 
tationem  ftatus  adfert  fTdeiibus ,  "i  ftatu  peccati ,  & 
jnortis,  ad  ftatum  juftitia? ,  &  vitx  xternx.  1.  Joh. 
$.14.    "Hosfcimuf  nos  tranjlatos  cjje  a  morte  ad  vitam. 

3 .  Mutatio  hxc  ftatus  dupiex  eft  :  reiativa  5c  ab- 
foluta  ,  velrealis. 

4.  Reiativa  mutatio  flatuscft  111  a",  qUx  inrepu- 
tatione Dei confifttt.  Koni.4.  5.  Et qui  non  opera- 
tur  yfed tttditineum  qm^nftificatimpium  ,  imputatur 
fidcsfua  adyuflitiam.  2.  Cor.  s  - 1 9.  Deus  crat  zn  Cbri- 
flo  mundum  riconciHam  fil-i  ,  non  hnputando  eisoffcnf^u 
eorum. 

5.  Hinc  niillos  proprie  dicTtos-gtadus  adttixttit, 
fed  unico  a&u  fimul  ac  femcl  exiftit  perfc6ta:quam- 
vis  quoad  manifcftationex&j  fenfum  ,  U  eife&a ,  va- 
rios  giadus  habet.  Kuc  pertinet  juftiflcatio  ,  Sc 
adoptio. 

6.  Juftificatio  eft  fententia  Dei  gratiofn:,.  qua 
propter  Chriftum  fide  apprehenfum  abfolvit  fide- 
lcm  a  peccato  &c  morte,&  juftum  reputat  ad  vnanv 
Rom.  3.  22.  24.  lujiiiia  Dci  y  perfidem  lcJuCbrifli, 
in  omnh  ,  &  fupcr  omnes  qui  crcdunt^  ut  qv.i]tifl:ficen- 
tuv  %r*tw  ,  ejttfgrati*  , pcr  rcdcmptiontm  faclam  in  lefu 
Chrfo.  - 


XTBER    PRIMUS.  117 

■7.  Eft  ieruentia*pronunciatio  ,  ut  vocis  ufus  de- 
*!arat :  qui  non  phyficam  aliquam  aut  realem  com- 
mutationem  denotat  in  facris  Scripturis  ,  fed  fo- 
tenfem  ,autmoralemillam,  quaunfententiaspro- 
tiuntiatione&reputationeconlrftit.  Prov.  17. 15. 
jQjujuftificat  improbum.  Roin.  8.  35.  Quiiintenta- 
'  hit  crimina  adver/us  eUctos  Dei  \  Deus  eft  qui  jufti- 
ficat. 

8.  Teto  igitur  ccelo  errat  Thomas  cum  ipfius 
fe&atoribus ,  qui  juftificationem  volunt  effe  mo- 
tum  cjuafi  phyilcum ,  per  tranfmutationem  realem, 
tle  ftatu  injuftitiaj  ad  ftatum  juftitiae  :  ita  ut  tefmi- 
nus  a  quo  fit  peccatuin  ,  ter-rninus  ad  quem  fit  jufti- 
tiainha-rens ,  &  motusfitpartimiemiffiopeccatO' 
ium  ,  partim  inruiio  juftitia;. 

9.  Sententia  hazc  fuit :  t.  In  mente  Dei  quafi 
concepta  ,  peidecretum  juftificandi.  Gal.  3.  Pr*" 
yidens  '^wiptura  Deum  ex  fide  juftificaturum  Gentes. 
11.  Foit  in  Chrifto  capite  noftro  a  mortuis  jarn 
iefurgentepronunciata  ,  2.  Cor.  5.19.  Deuscrati* 
Cbrtfto  ^mundum  reconci  ians  fibi ,  »0»  imputando  eis 
ojfeyjftti  eorum.  1  t  r.  VirtuaJiter  pronuntiatur  cx  pri- 
mailla  relatione,  qux  ex  £de  ingencrataexurgit. 
Kom.  8.  I.  Kulla  igitur  e/i  ctndemnatio  eis  qui  funt 
in  Cbrifto  lefu.  iv.  E;<prefleprontmciatur ,  per  Spi- 
litum  Deiteftantem  fpiritibiu  noftris  reconcilia- 
tionem  noftrcmcum  Deo,  Rom.  5.5.  Cla.ita^Dei 
effufa  eft  in  covdibus  noftris  pcr  Spiritum  San&um  ,  qui 
datus  eft  nobis.  In  hoc  teftimonio  Spiritus  non 
tani  proprie  ipfa  juftificatio  confiftit ,  quam  a&ua- 
lis  antea  conceffe  pcrceptio ,  pei  a&um  fidei ,  quafi 
leflexum. 

10.  Eftgratiofafcntentia,  quia  non  fcrtur  pro- 
^rie  a  juftitia  Dei ,  fed  agratia,  Rom.  2.4.  Gratis^ 
tjusgratia.  Eademenim  gratiaqua  Chriftum  voca- 
vit  ad  Mediatoris  mnnus  6c  ele&os  ad  unionem 
cuin  Chrifto  attraxit ,  cenfet  etiam  eos  jam  attra- 
&os  eccredntes  ,  ex illa unione  juftos. 

IX,  EfcpxopteiChiiftum,2.Cor.  3. 11.  Vtnos 

effice* 

1 


3tt8  THEOLOGIifc 

efiicertmm '  luftitia  Dci  in  eo.  Chrifti  enim  Obediefl-* 
tia eft illud Smg.'i»Mg,>  cujus  nomine  nos gratia  Dei 
juftificat,  nonfecus  ac  Adami  inobcdientia  fuitil- 
lud  x^/ye(^s9  cujus  refpe&u  nos  juftitia  Dci  con- 
^iemnavit,  Rom.5.18. 

12.  Chrifti  igitur  juftitia  in  juftificatione  fide- 
libusimputatur,  quatenusejus  meritojufti  coram 
Deo  reputamur.  Phil.3 .9.  Vt  comperiar  in  eo,  non  ha- 
btns  meam  )ufiitiam ,  qu*  efl  ex  lege ,  fed  eam  qnx  eH 
ferfidcm  Chrijiijujlitiam  ex  Deoperfidem. 

13.  QuiaverbaDeo  hsec  juftitiainiftumfinem 
cft  conftituta,  &peripfiusgratiamapprobatur ,  6c 
rata  habetur  ♦,  ita  ut  coram  ipfo  peccatores ,  per 
iftam  juftitiam  poffint  confiftere,idcircb  appellatur 
juftitia  Deiy  Rom.  1  c .  3 . 

1 4 .  Eft  autem  hxc  j uftificatio  propter  Chriftum, 
non  abfolute  confideratum ;  pro  fenfu  Chriftus 
etiam  eft  caufa  ipfius  vocationis ,  fed  propter  Chri- 
Itumfide  apprehenfum,  qux  fides  vocationem  fe- 
cjuitur  tanrjuam  effe&um  ,  &  juftificationem-» 
antecedit  tanquam  caufa  inftrumentalisatprehen- 
dens  illam  juftitiam  Chrifti,  ex  qua  apprehenfa 
juftificatio  fequitur :  unde  &  juftitia  dicitur  effe^> 
exfide ,  Rom.9.  30.  10.  6.  &  juftificatio/w  fidem. 
Rom.3.28. 

15.  Fides  haec  jnftificans  non  eft  illa  generalis , 
qua  in  intelle&u.  aflenfum  prxbemus  veritati,  in 
S.  Scrip.  revelata::  illaenim  neque  eft  propriaeo- 
rumquijuftificantur,nequeexfuanaturavimullam 
habetinfefejuftificandi,  neque  eflfe&a  illaprodu- 
cit,quae  fideijuftificanti  ubiqueinfacris  Scripturis 
tiibuuntur. 

16.  Nequeeft(proprieloqucndo)  fpecialisfidu- 
cia ,  qua  remifllonem  peccatorum,  &  ipfam  juftifi- 
cationem  apprehendimus  j  Fides  cnim  juftificans 
prxcedit  juftificationem  ipfam ,  ut  cauia  fuum  crTe- 
^um:  fedFides  juftificationem  apprehendens  ne- 
ceflarib  prxfupponitac  fequitur  juftificationem^  ut 
a^us  obje&um  fuum  circa  quod  verfatur. 

17.  Fi* 


LIBER    PHIMUS.  '  119 

17.   Fidesigitur  illa  proprie  dicitur  fuftificans, 

qua  lncumbimus  in  Chriftum  adremiflionempec- 

catorumad  falutem.  Cliriftus  enimeftadaequatum 

/objettum  fidei,  quatenus  fides  juftificat;  fides  etiam 

non  alia  ratione  juftificat,  nifi  quatenus  apprehendit 

illam  juftitiam,   propter  quam  juftificamur:  illa 

lautcm  juftitia  noncft  in  veritate  alicujus  axiomatis, 

>cui  aflenfum  pracbemus,  fed  in  Chriftofolo ,  qui 

xfaclu  cftpro  nobi*  peccatnm,  ut  nos  effemui  in  ipfojttjii- 

tia.z.Cor.<$.u. 

|  18.  Hinc  toties iilx in  N.  T.  repetitx  conciones8 
qux  juftificationem ,  inperfona  fola  Chrifti  qua> 
rendam  oftendunt.  Johan.i.  12.  &  3.15.16.  6c  6. 
I40.47.  &  14. 1.54.  Rom.4.5.  &  3.26.  A&or.io. 
43.  St  25.18.  Galat.5.26. 

i  19.  Fides  ifta  juftificans  fua  natura  producit, 
latque  adeb  conjundam  fecum  habet  fpecialcm— 1 , 
,ac  certam  perfuaflonem ,  de  gratia  ac  mifericor- 
diaDciin  Chrifto:  unde  etiam  per  iftam  perfua- 
fionem  fides  juftificans  non  male  fsepe  defcribi- 
;tur  ab  Orthodoxis,  piaelcrtim  cnm  impugnant 
,'generalemillam  fidcm ,  cui  omnia  tribuunt  Ton* 
tificii.  Sed  I.  ifta  perfuafio  quoad  fenfum  ipfius 
non  fcmper  adeft.  Poteft  enim  fieri,  8c  faepe  fit# 
jvel  per  imbecilitatem  judicii  ,  vel  pcr  tentatio- 
nes  &  conturbationes  animi  varias,  ut  ille,  qui 
ivcrecredit,  &  per  fidem  coram  Deo  eft  juftifica- 
jtus,  ad  tempus  tamen  exiftimet  fecundum  illud 
,quod  fentit,  fe  neque  vere  credere,  neque  Deo 
j  cfle  reconciliatum.  II.  Varii  funt  gradus  hujus 
perfuafionis ,  ita  ut  neque  omnes  fideles  eandem_# 
plane  certirudinem  habeant  gratiae  ac  favoris  di- 
vini,  neque  iidcm  fideles  in  omnitemporis  mo- 
mento:  qua:  tamen  de  fide  proprie  juftificante_-* 
non  poflunt  affirmari,  fine  confolationis  6c  paci9 
illius  quam  Chriftus  fidelibus  reliquit ,  immani  dc- 
trimento. 

2c.  Juftificatioabfolvitapeccatock  m©rte,noD 
inuuediate  tolleado  culpam,  aut  maculam,  aut 

oauua 

/         n 


*io  THEOLOGU 

omnia  erTe&a  peccati ,  fed  obligationem  &  rcattir» 
»£ d  rnortem  x ternam  fubeundam.  Rorn.  8.1.33.34« 
2iulla efl  condcnrnatio.  JQ^f  intentabit  crimina  f  Quii 
t&quicdnderniiei  f 

2i.  NeouetamenitatoUitreacum ,  ut  meritum 
pcenae  a  peccato  auferat,  quod  peccato  ipfo  manen* 
te  nulio  modo  aufcrri  poteft ,  fethnrncritiilluw 
perfccutioncm  vindicantem ,  auticthalia ejus effe- 
^tapienetollat. 

22.  Haccabfolurio  apeccatis  variorefpe&u  ,  Ccd 
codcm  fcnfu  dicitur  in  facris  Scripturis  ,  remisfies 
redemptiiy  &rccontiliatio.  Ephcf.  I.  6.  7.  quatenus 
enim  itatus  peccati  conflderarur  ut  fervuus ,  aut 
captivitas  quacdam Fpiritualis  quoad  reatunv,  ea- 
tenus  haec  juftifkatio  dicitur  rtdantisj  quatenus 
verb  idem  ftatus  confidcratur  utfubje&ioadpoe- 
namdcbitam,  eatenusdicitur^ww^T»,  llcutetiam 
prscteritioy  dtktio ,  exonciatio ,  ablatio,  abVHio^  rcmotio 
&  pnjccliopofi  tfrgnm,  Rom.  4.  7.  Coloff.  2.  15. 
lviich.7.18.  Efai.43-12.  &.3S.  17,  Pfalm  3-2. 1.2. 
Xtquatenusidemftatus  confiuerarur  ut  niimiciti* 
quatdam  advcrfus  Deum ,  eatenus  juttifieatio  dici- 
tur  reccnciliaiio.  Rom.  5.  ic.ficut  &c  conniyentia 
quxdamadpeccatum,  Num.  23.  25.  bLtectiepecca- 
-*i,Pfalm.3i.i.2. 

23.  Rernirtuntur  autempeccata  juftiflcatorum, 
ttonpraeterita  folum ,  fed  etiam  aliquo  modo  futu- 
ia.  Num.  23.25.  Hon  intuetur iniquitatem  in  Iaxobo9 
\%ec  afpicit perverfitatem  in  Ifracle ,  quia  juftificatio 
liultamlocumreiinquitcondeirmatiom,  Johan.  5. 
24.  S^ui  credit ,  habet  yitamxtanam ,  &  in  condcm-> 
Tiationcm  nonyeniet ,  &  vitam  aeternam  certb  &  im- 
inediate.adjudicat.  Tbtain  etiam  illam  remiflio- 
tiem,  quae  fuit  vin  Chrifto  nobis  parata ,  noftram 
a&ufacit,  nequepofliintprxterita  &pra:fentiapec- 
<ata  plane  &  plene  remitti,  nifi etiam  futura  aliquo 
modoremittantur. 

24.  Hoc  eft  tamen  difcriminis  ,  quocl  peccata 
ftsteiita,  per  formalem  applicationem  remit- 

tuntur 


LI3ER    PRIMUS.  m 

tuntur  ;    futura  autcm  virtualitcr  tantum  pra:- 

a  in  fcfe ,  futura  in  fubjc&o ,  velperfona  pec- 

2  5 .  Pctitur  tamcn  quotidie  remiflio  pccc 
rificatis.  i .  Quia  continuatio  hujus 

3  &c  manifeftatio 

xnagis  magifque  percipiatur,  prout  fingularia  pecca- 
tapoftulant.  ;    Utexecutio  illius  fcntenti*,  oux 

in  ipf;  :-ne  eft  pronuntiata,  maturari  pof- 

romoveri. 
16.  Piaeterpeccatorum  rcmilTionem,  requiritui 
etiam  juftitix  imputatio  ,  ratione  faltcm  ab  illa  di~ 
ftinctx :  quia  totalis  abfentia  peccati  ibi  poteft  lo- 
cum  habexc,  ubi  tamcn  ncn  eft  juttitia  illa  ,  qux  ju- 
Itincationib  loco  eft  fubfternenda. 

27.  Hxc  autem  juftitia  non  eft  membratim 
quxrenda  in  puritatenaturx,  nativitatis ,  &  vitx 
Chrifti:  fed-ex  totaChrifti  obedientia  exurgit  jG- 
mul  cum  remiltionc  pcccatorum,  ficut  eadem  Ada- 
miinobedientia  &  fpoliavit  nos  juftitiaoriginali  9 
&  obnoxios  ctiam  rcddidit  rcatui  condemnationis. 

C  a  1».        XXVIII. 
De  ^Adoptionc 

j.  \  DoptiocftfententiaDeigratiofajquafi^elcs 
n  acceptatpropterChriftum,  adfiiiorum  di- 
gnitatern.  J oh.  r .  1 2 .  Quotavot  cum  exceperunt,  dtdit 
tis hot  )us ,  i^ao-icW)  ntfilii Deifintfa£ti9mmpt evt aui 
crcdunt  in  nomcn  cy.x. 

2.  Sententia  Dei  gratiofa  dicitur :  quia  gratio- 
fam  Deivoluntatem  erga  homincs  manifeftat.  r. 
Johan.  3 .  r .  Vidcte  quaicm  charitatem  dedit  nobis  P.i- 
ter,  ncmpc  utfitii  Dei  vcccmur. 

3.  Pronunciatur  hxc  fententia.  cadem  gra- 
duumvarietatecum  juftificatione:  fuit  cnim  Pn- 
mo,  inPixdeftinationedivina.  Ephef.  1.5.  prjede  ■ 
ftiihtyit  ncs  quos  adoptaresinfilics.  Pcftea  in  Chri- 
ilo  j  Galat.4.45.  ^mijitDewViiihmfuhm^  ut  ado~ 

H  pHCACYK 


122  THEOLOGIA 

ptioncm  acciperemm.  Poflca  inipfis  fidelibus.  Ejuf- 
dem  capitisverfu6.  jQ^oniam  autcm  efti* filii,  emifit 
Deus  Sjnritum  Filit  fui  in  corda  yefira  clamantem  y 
^A-hba^Vaicr. 

4.  Verfaturpropriecircafideles  vocatosSr  jufti- 
ficatos,  Johan.  1.12.  prr  adoptionem  enim  non 
conftituimur  jufti,  quod  neceffarib  feqneretur,  fi 
adoptioparseffet  ipfius  juftificationis,  utquidsm 
volunt:  necjueeft  vocatioad  Chriftum  ieddignitas 
quxdam  fublimis  ex ejus  applicatione  fiuens.  Rom. 
8.17«  Cobaredcs  Chrifli. 

.5.  Vocatio  tamcn  &c  juftificatio  fundamenti  ra- 
tionem  habet  ad  iftam  relationem  adoptionis  :  per 
fidem  enim  &  fidei  juftitiam  jus  adoptionis  acquiri- 
tur,  Joh.1.12. 

6.  Adoptio  autem  quamvis  fequatur ,  exfidc_j: 
non  ita  tamen  immediate  fequitur ,  quin  intercedat 
juftificatio  :  adoptio  enim  ex  fua  natura  prxrequirit 
&  prxfupponit  reconciliationem  illam  quae  in  jufti- 
rlcationereperitur. 

"  7.  Hiric  omnes  fideles  duplici  quafi  titulo  vitam 
aetemamexfpeclant ,  titulo  nempe  redemptionis^, 
cjuern  habent  ex  juftificatione ,  ck  titulo  quafifilia- 
tjonis,  qnem  habentex  adoptione-^. 

8.  Quod  ita  tamen  debet  intelligi,  ut  redemtio- 
nis  tkulus  iitfundamentum  hujus  juris  j  &  adoptio 
modum  quendam  excellentia:  &  dignitatis  eidem— » 
adjiciat. 

9.  Hincprimaoriturdiiferentia,  interadoptio- 
nem  divinam  &  humanam :  humana  enim  adoptio 
eft  perfona;  extranese ,  quaenullum  jushabet  ad  hze- 
reditatem  prauerquam  adoptionis  virtutem  :  fide- 
les  autem,  quamvis  cx  naturali  generatione  nullum 

.  jus  habeant  ad  hxreditatem  Vitae:  regenerationis 
tamen,  fidci  &  juftificationis  virtuiehabentillam 
fibiadjudicatam-^. 

,10.    Hinc  etiam   fecunda  dirTerentia  fequitur, 

quod  adoptio  humana  fit  extrinfcca  tantum  deno- 

minatio ,  Sc  communicatio  eorum,  qux  iunt  exter- 

.  na: 


LIBER    PRIMUS.  T23 

fed  adoptio  divina  tam  realis  cfl  rclatio ,  ut 

etiam  in  iinrinfeca  fuudetur  a&ione,  ck  in  commu- 

;  one  novae  vitx  xtcinx. 

11.    Adoptio  1uy.c  fit  propter  Chriftum  :   quia 

ClirlfU:s  nontantum  piomeruiteamui  redemtor , 

.  ;.  5.  Vt  eos  rediweret,  ut  adoptionem  acciperemus . 

1    Scd  etiam  ut  fide  jam  applicatus  ,  cft  vinculum  hu- 

,    jus  uuionis,  Rom.8.17.29.  Haredcs  Dei  ,coha:redes 

I   Cbi  ifii.  Confortnandos  imagini  Fiiii. 

12.     Sicut  enim  Chriftus  ,  in  juftificationeap- 

1  plicatur   tamcjuam   veftis   ad   obtegenda    peccata 

J  noftra  :  fic  in  adoptione  applicatur  tanquam  fra- 

ter ,  &  Princcpsfalutisnofcrx,  Hcbr.2.10.11.1  j, 

Multifilii.     Vrincepsfalutis.     J^utfanBificat,  £*r  qui 

fantHficantur ,  ex  uno  funt  omncs.     Kon  erubcfcit  eos 

j  yocs.re  fiatres.    Ecce  ego ,    &  pueu  quos  mihi  dedit 

I  Vcu<f. 

i  13.  Applicatiock  conjun&ioifta,  tamar&aeft, 
I  ut  quamvis  Chriflus  proprie  fit  unicus  filius  Dei 
'  naturalis  ,  ckmultomagis  primogcnitus  Dei :  per 
I  iftam  tamen  gratiam  adopiionis  &  commuuionis 
,  ciun  Cbiifto,  fidelesetiamomnesdicanturprimo- 
j  gcniti  Dei ,  Hebr.  12.23.  .Acccfiifiii  ad  conyentum 
yuniyerfalem  ,  CjT  concionem  primogcmtornm  ,  qui  con-* 
ifcripifuntin  ccelis. 

>  14.  Unde  etiam  apparet ,  fidcles  longe  alia  ra- 
jtioncfilios  effeDci,  quam  Aclamus  fuit,  in  pri- 
ma  creationc:  quamvis  enim  Adamus  proptcr 
dependentiam  illamquam  habuit  a  Dco,  unacuin 
llmilitudinc  &  imagine  illa  ad  quamfuitcreatus , 
meraphorice  dici  potuit  fiiius  Dei:  non  fuit  ta- 
mcnfilius  Dei  pcr  myfticarh  hancconjunc-tionem 
&communionemcum  Chriito  ,  qui  eft  filius  Dei 
naturalis. 

15.  Hinc  otitnr  tertia  diffcrentia ,  inter  ado- 
ptioncm  humanam  8c  divinam :  adoptio  enim— » 
llmmana  introducla  fuit  ,ex  defe&u  vel  indigen-  - 
jtiafllii  naturalis :  divina  autcmadoptiononefl  cx 
Ijidi^entia  ulia  :  fed  ex  abundanti  bonitate,  qua 
P  2  limili- 

>  \ 


IZ4  THEOLOGU 

'fimilitudo  filii  naturalis  &myftica  cum  ipfo  .con- 
jun&iofiliis  adoptivis  communicatur. 

16.  Dignitas  illa  quam  hxc  adoptio  adfeit  fe- 
cum,  nontantum  longe  fupeiatreiationem  illam 
-communem,  qua  Deus  omnis  cieatuiae  dicitur 
pater :  {cd  6c  illam  etiam  quam  habuimus  ante__-> 
lapfum  :  quoniam  illa  fuit  infiima ,  hxc  autem 
xatione  vinculi  manet  in  letcrnum  ,  Johan.  8.35. 
Servus  non  ma.net  in  dorno  perpetuo  :  filius  manet  per- 
petUO. 

,  17.  Hincnomen  Dei&Chrifti  fiiper  fideles  , 
fingulariquodam  iureacratione  vocatur,  1.  Joh, 
5. 1.  ficut  Jacob  cooptans  filios  Jofephi  pei  ad- 
optioneni  voluit  ipfos  fuo  nomine  appellaii,Genef. 
48.5. 

i8.Hinc  etiam  fideles  aiTumumui ,  quaii  infa- 
miliam  Dei,utfintejus  domeftici,  Gal.6.10.  ideft, 
ut  fint  fempei  fub  pateina  Dei  tutela ,  ab  ipfo  pen- 
dentes  proenutritione,educatione,  St  confeivatio- 
ne  perpctua :  licut  olim  apud  Hebratos  adoptio  non 
aliaratione  fuit  fa?pe  teftificata,  quam  exconfan- 
guineoium ptoximorum  enutritione ,  &  cducatio- 
ne.Heft.2.7. 

19.  Cum  filioium  dignitate  conjungitur  etiam 
ha:redum  conditio,  Rom.8.17.  Qujdfifilii,  ctiam 
haredes :  hxc  autenv  hxreditas,  ad  quam  fideles  ad- 
optantur,  eft  beatitudo  xteina  :  unde  adoptio  com- 
piehendit  nonnunqnam  in  fctiptuiis  totam  illam 
gloriam,  quarpiatpaiatur  fidelibus&ab  iis  in  cce- 
lisexfpectatui,  Rom.8.23.  ^Adoptionem  cxffecBan- 
tes,  redemptionem  corporum  mfirorum. 

20.  Beatitudo  igitui  acteina  ad  fideles  peitinet 
&  ipfis  cemmunicatui ,  non  a  juftitia  piopter  ipfo- 
*um  merita ,  fcd  a  gratia  illa  qua  in  fiiiorum  nume- 
tum  adfcifcuntut,  Galat.  3.29.  Quod  fi  yos  efiis 
Chrifliinempe%Abrnbamifemenejlpsi  Crfecundumpro- 
^nifiimem  h&redes. 

21.  Hincoitumfuumhabetquattaquxdamdlf-  , 
fetenuainteiadoptionein  humanam,  &divinamc 

adoptio 


L  IBER    PRIMUS.  12? 

adoptio  enim  humana  eb  ordinatur,  ut  in  hacredita^ 
tefiliuspatri  fucccdat :  adoptio  verb  divina  non 
ordinaturad  fucceffionem,fedadparticip3tionem 
harreditatis  affignatx :  quia&  pater  &  filius  ejus 
primdgcnitus  vivit  in  xternum,  atque  adeo  non  ad- 
mittit  fucccffionem. 

22.  Hujus  adoptionis  adjunctum  proprium  cft 
fpiritus  tcftificatio  ,  qux  fidclibus  datur,  qua  digni- 
cas  hxc  obfignatur  una  cum  hxreditatequxexilla 
eft  expe&anda,  <k  dicitur  Spiritus  adoptionisy  Rom, 
1,15.16.2;.  Gal.4.5.6.7. 

25.  Spiritus  autem  communicari  dicitur  fide- 
libus,  non  quia  fides  antecedit  omnem  Spiritus 
operationem,  utquidamimperiti  coliigunt:  nam 
ipfamet  prima  regencratio  &  converfio  apertetri- 
buitur  Spiritui  San&o  a  Chrifto,  johan.3.  5.  6.  8» 
Genitns  tx  Spiritu;  fed  quia  foli  credentes ,  poft  • 
quam  jain  crediderunt ,  opera^ionem  illam  acci- 
piunt  SpiritusSan&i,  qua  obiignantur;  tanqnam» 
arrhahxreditatis  futurx.  Ephef.  15.  14.  6^4.30 
Gal.j.T^. 

24.  Atquehincetiam  fatis  apparet ,  quodcenl- 
tudoialutis,  non  fit  propriefides  juftificans ,  fed 
fructus  illius  fidei :  quoniam  Apoftolus  cxprefse 
dicit  poflquam  credidzflis  ,  objignati  eftis ,  Epheh 
I.-IJ. 

2>.  Fru&us  adoptioms  primus  eft  libertas  illa 
Chriftiana ,  qua  fideles  omnesquafi  manumiffionc 
Hberantur  a  legis,  peccati,  &  mundi  fervitute.  Joh. 
8.^2.36.  Si  y>rtS  FHiu  r  in  lilertatem  mindicavcrit ,  yc- 
rc  U ') cri  critis,  Rotn. S .  2  2 .  Libcrati  a  feccato,  fcrvifa- 
Bi  Dcoy  Gal.4  26.  S^uxfurfum  eft  Hicrufaiem  libcra 
efly  cju^e  matcr  efl  omnium  nofltum,  Hebr. 2 . 1 5.  Vt  iibe- 
ros  rcddcret  quotquot  mciu  mortis  pcr  omnem  yitam 
damnates  erant  fcrvitutis. 

26.  Secundusfru£tus'eft,quod  fideles  dignitarcm' 
ftt  participantes ,  funt  etiam  per  ipfumquafi 

Frophetx,  Sacerdotes  &  Rcgcs,  Apoc  1.6. 
27. -Tercius  fruclus  eft,  quod  omnes  creatur* 
%      s:   i  ccqu» 


B6  T  H  E  O  L  O  G  I  A- 

&  qua:  pcr  illas  fiunt  *  vel  fubjiciantur  fidelium  do- 
minio  &  ufuipuro.  Tit. r.15.  i.Cor.3.21.22.  vel 
minifterii  munere  fungantur  proipfi s,  ficutde  An- 
gejis  affirmatur,  Hebr.  r.14.  vel  cedunt  fakemin. 
eorum  bonum,  P^om.8.2  8. 

C     a     p.        XXI  X. 

De  Sanclificatione. 

Sic  fuit  relativa  commutatio  ftatus  fidelium,  in  Ju- 

ftificatione  &  Adoptione  :  fequiturrealis,qua 

prior  iila  manifeftatur,&  cjuoad  effe&a 

quaii  executioni  mandatur. 

1.T3  Ealis  commutatioftatus  eft,  alceratioquali- 
£V.  tatum  in  ipfo  homine  fa&a  ,  2.Cor.  5 .  17 . 
Vetcra  pratefterunt,  novafaclafunt  omnia. 

2.  Quia  verb  non  in  relationc  &  ratione  confi- 
ftit,  fed  in  effefiuone  reali ,  idcircb  gradus  va- 
rios  admittit  inchoationis  ,  progreffus ,  &  pcr- 
feclrionis,  2.Cor.6.l4.  Lnternus  homo  reneyatur  irf- 
dies. 

3,  Alteratio  ifta  qualitatum  velrefpicitbonum 
yufittm  acboneftfun,  cc  dicitur  San&ificatio  j  vel  bo~ 
num  commodum  ac  honorificumy  &c  dicitur  Glorifica- 
tio,  Rom.6. 2  2 .  HabetisfruBum  yefirum  infanclimo- 
nia  :  finem  autem  vitam  aternam. 

4.  Sanctincatio  eft  realis  commutatio  hominis, 
a  turpitudine  peccati  in  paritatein  imagtnis  Dei, 
Eph.4.22.23.24.  Deponere  ,  quotl  ad  prifiinamccn^ 
verfationem  altinet,  vetercm  illum  homincmy  cjui  defe- 
du&ricihus  cupiditatibus  fife  corrumpit ,  renova:  t 
fftiritu  mentis  yefira  :  &  induere  novum  illum  borni- 
num  ,  quificundum  Deurn  conditui  efi  ad)ufiitiam  & 
fantlimoniam  veram. 

5,  Sicut  enim  per  juftificationem  liberatur  fi- 
delis  proprie  a  reatu  peccati ,  £c  vitam  habet  fibi 
adjudicatam  y  cujus  vitx  titulus  quall  determi- 
natur  ia  adoptione,  £c  fancUficacione   liberatur 

(  idcm 


LIBER    PRIMUS.  127 

idemfidelis  aturpitudine  tk  maculapcccati,  &  re- 
{tituitur  ipfipuritasimaginis  Dci. 

6.  Hicnamque  per  fanttificationem  non  in- 
telligitui  ipla  feparatio  ab  ufu  communi ,  &  con- 
fccratio  ad  ufnm  aliqucm  fingularcm ,  quo  fenfu 
vox  ifta  fixpe  accipitur  in  Scripturis ,  aliquando 
cxtcrnam  folam ,  aliqtiando  internam  ctiatn  Sc 
efHcacem  feparationcm  defignans ;  fic  cnim  ex- 
tcndi  porcft  ad  vocationem  ,autregcnerationem_> 
illam  primam ,  qua  fides  ut  principium  vitac  no- 
\:c  communicatur :  quo  fenfu  a  plerifque  rcgc- 
neratio  &  fan&ificatio  folent  confundi :  fcd  in- 
telligiturilla  hominis  mutatio  ,  qua  fidelis  habet 
fibicommunicatam  juftitiam  aut  lancl:imoniam_> 
inhxrentcm,  2.Thef.2.l3.  PerfanciificationcmSpi- 
titws. 

7.  San&itatem  enim  effe  gratia*  donum  inha:- 
rcns  manifefte  teftatur  Deus  ipfe.  Jer.  5  t .  3  3 »  I«- 
damlegem  meam  mcnti  eorum  ,  &  cordieoynm  infcri- 
bam.  Ezech.  3  6.26.27.  Dabo  vobis  coy  noyrum,  &  jjji- 
ritum  mynmfonam  in  medio  vcflri* 

8.  'Diftin^uif-ur  autem  hxc  fan&ificatio  ab  illa 
commueatione  hominis  ,  quae  eft  propria  vocationi 
hominis  in  fidc  &  refipifcentia  ,  eo  quod  fides  ibi 
non  proprie  confideratur  ut  qualitas ,  fed  in  relatio- 
nead  Chriftum:  neque  refipifcemia  ibi  fpe&atur 
ut  mutatio  difpofitionis,  ficenim  idem  fonatcum_> 
fan&ificationc:  fedutmutatio  propofiti  8c  inten- 
tionisanimi.  Hic  verb  reaiis  mutatioqualitatum- > 
&difpofitionum  fpe&atur. 

9.  ^?//*  dickurcommutatio,  utdiftinp;uatur 
non  tanturn  a  juftificatione,  fed  etiam  a  fan&i- 
ficatione  illa  quac  fit  per  iuflituiiomm,  qualis  eft 
fan&ificatiodiei  (eptimi;  vel  etiam  per  relatirnem 
figni .  qualis  eft  fan&ificatio  elementorum  in  fa- 
cramentis  '-,  vel  denique  pet  manipjl  aioncm  ,  quo- 
modo  Deus  ipfe  dicitut  ab  hominibus  fan&tfkari. 
IvPetr.5.15. 
10.  EfUtominU  totins,  non  uiiius  aUcujus  par- 
E  4  tis» 


12-»  ,    TH£OLOGIJS 

tis  ,  2.The(T.5.2  3.  Ipfe  autcm  t>ius  pacisfanclificet 
vos  totos  :  & intcger  vefter  fttiritus,  &*  anima$Xcor* 
pus  inculpate  in  adventum  Dcmini  noftri  Iefu.Cbrifti 
confevpentuv :  quamvis  totum  horninis ,  aut  totura 
illad  quod  cft  in  homine,  non  ftarim  commutc- 
tur. 

1 1.  Quamvis  autem  totus  homo  fit  particep&hu- 
jus  gratix  ,  primo  tamen  &  prxcipne  convenit  ani- 
m:c,  &  poftea  ab  anirna.  dcrivatur  ad  corpus,  quate- 
nus  corpus  ipfius  eft  capax  per  poteniiam  iliam 
obedientialem ,  qiiauna  cumanima  fubjicTtur  vo- 
luntati  Dei.  Sicetiam  in  anima ,  primb  &  proprie 
convcnit  voluntati,  exqua  in  caueras  facultas  fe- 
cundum  ordincm  naturx  derivatur,  Deut.  30.  6. 
Cjrcumcidet  lehova  D?us  tuus  cer  tuum  ,  6r  corfeminif 
tui  ad  diligcndum  lehovam  Deum  tuum  ex  toto  corde 
tuoy&extotaanimatua,  utvivas,  Rom.2.29.  Cir- 
cumcifio  cordis. 

12.  Eftcommntatio  hominis  \ptccaioy utdiftin- 
'guatur  ab  iila  fan&rficationc,  quxcil  d  contiytrh  m?~ 

renegath-o  ,  nualis  ilia  fait  qu:e  attribuitur  humance 
naturxChriiti,  quxdicitur  fan&iiicata  autfan&a 
fa£ta,  guamvis  peccato  nnnquam  fuit  inquinata 
dum  fuit  Chrifti  natura. 

1 3 .  Terminus  a  quo  eft  turpitudo,  eorruptio,  vel 
labespeccati ,  2.  Cor.y.r.  Purificemus  nos  ab  omni 
inqmnamenio  carnis  ac  Jpiritus  ,  _ad  finem  perducentes 
fan&imoniam  in  timore  Dei. 

14.  Tcxmlnus  adqucm  eft  puritas  imagims  Dei . 
qc\x  condi  vel  recreari  dicitur  mfcientia ,  juftitia^ 
&  fan&itate, .  Ephcf. 3.24.  ycl  confirmitaz  ad  legem 
Dei ,  Jac  I.  25.  novitas  Vita:  >  Rom.6.4.  nova 
creatura,  2.C01.5.16.  C0L6. 15.  &*natura divina , 
i.Pctr.i.4»*- 

15.  Dicitur  autem  nova  &.  divina  creatura.  r.. 
Qjnanonprpdiicitur  exprincipiis  illis  ,  qiKC  infprjt 
nobis  a  natura ,  ficur  omnium  artium  habitus  pro.- 
ducuntur  ,qui  inauftria  &  difcipliria  comparantur^, 
gd  ex  novo  principio  vitx  a  Dco  nobis  in  vocationc 

com- 


LIBER    PRIMUS,  t$$ 

CDmmunicato.  2.  Qujaeft  alius  plane  generis' 
quamfuitanteadifpolitionoftranaturaiis.  3.  Qma 
refert  pro  fuo  modulo  fummam  illam  perfe&io ' 
nem,qux  repcritur  in  Deo. 

16.  Sanctificationis  hujus  duo  funtgradus,  unus 
ifi  ifthac vita, qui dicitur in geoere  infimtia.  i.Cor. 
1 5. 11. 12.  Ephcf.  \.ti.  i.rctr.2.2.  quia  licetva- 
rictas  il!a  reperiatur  in  iftac  vita  ,  ut  fiquidcm  fan- 
ctiiicatorum  cum  aiiis  eomparcntur,  &  cum  icmct- 

ciis  temporibus,  tumquidemre&edicantur. 
infdnttjj  &  alii  adnlti,  dum  iiticvivunt,  Hebr. 5  .vcr- 
fic.  rj.  14.  tamen  fummus  iile  gradus ,  quem  in 
iftjc  vitaaffequimur,  eft  inchoatio  tantum  fan&i- 
tarir.  promifiTcc  &  expeftand.?.  Alter  gradus  dicitur 
dtitsybilu  &  ptrfifta,  Ephcf.4.14.  T.Cor.12.11, 
rhil.^ii.   quiain  vitafuturaceflfat  motus  autpro- 

(an&ificationis  ,  ac  quies  &  perfectio  foh? 
ceperitur:  itautiniftac  vita  magis  proprie  fari&i- 
ficationem  haberedicamur,quam  fan&itatem,  Sc  in 
vitafuturafinditatemfolummodo ,  ScHOnfanfti- 
ficationeiTL^. 

17.  Sanifrificatio  igitur  duas  habet  paftcs  :  unam  : 
refpcctu  termini  d  ^uoqxiz  dicitur  Mortificatio  ;  8c 
altcram  refpe&u  ter-mini  adquem,  quae  dicitur  Vivi- 
ficatio  &  Pvcfurredtio,  Rom.8.5.6. 

1 S .   Mortificatio  eft  prima  pars  fan&ificationis  ,' 
qua  peccatumabfumitur,  Col,2.$,5.  Mortuieflis  9  ■ 
mortificaiehitur  mcmLyavcflra  terreflria. 

19.  Caufaejusmeritoria  6c  exemplaris  eft  Chri- 
fti  mors  ,  Rom.  6.5.6.  Cum  co  plantati  coaluimn* 
afiimulatione  mortU  cyxs ,  iliud  fcicntes  ,  veteremillurrx 
noflrum  hominem  cum  co  cruciftxum  efft. 

20.  Caufa  principalirer  operans  eftfpiritus  ille 
Dei,  quimortisefficaciamfidelibus  communicat, 
PsOm.S.13.  SiSpiritu  attiones  corporis  mortificetis  , 
yhetis. 

2T.  Adminiftrans  caufacft  ipfafides,  Rom.8.T7*  ■ 
Tx  cade  aufcultaflis  ti  firmai  docirin*  inquam  cfli* 
liadrii* 

F   $  22.E* 


ijo  THEOLOGIJB 

22.  Exhac  mortiricatione  feqnitur  in  omnibus 
fanftlficatis  abnegatio  fuimet  ipibrurn  ,  tk  numdi , 
Luc.9.2^.  Gal.6.14. 

23.  Hinc  ortum  habet  differentia  illa  inierna , 
qua:  eft  inter  peccatum  quod  manet  in  fidelibus  ,  ab 
eo  quod  manet  In  aliis :  in  aliis  peccatum  eft  re- 
gnans,  prxvalens,  &  prsdominans  >  infldeiibus  eft 
fra&um,  fuba&um,  &  mortificatum—F. 

24.  Vivificatio  eftfeeundaparsian&i£cati<Snisf. 
qua  ifflago  aut  vita  Dei  in  homine  reftituitur  ,  Col. 
3  .  IC.  Eph.4.2  ] .  Rom.  T  2.2.  Induti  novo  illohomi- 
ne.  Transfcrmafe  ~vos pcr  remvationem  mtntis  vvftyx. 

25.  Caufaejusexemplariselt  rcfurrecHo  Chrifti. 
C ol .  3 .  i  •  2 .  H^furrexi^ii  cum  Chrijio. 

16.  Cauiaprincipaliteroperans  eft  fpiritus  Dei , 
quiChriftum  a  mortuis Qifcitavit.  Rom.8.11.  Si 
%piritm  ejus  quifufcitavit  lefim  ex  mortnis*  habitatin 

Vobtt, 

27. .  Adminiftranscaufa  cftfides,  Gal.2.20.  Vt- 
tam  quam  nmc  ~vivo  in  carncj  ~vi~vo perfidem  illarn  Filit 
Bei. 

28.  Ex  hac  vivificatione  oritur  in  fancVificatis 
obligatio  nrma  fuimet  ipforum  ,  qua  Deo  ck  Chri- 
fto  fe  totos  addicunt ,  2 .Cor. 8.5.  Semet  ipfos  dcdi*> 
dcdcrunt  Domino. 

29.  Quoniam  hxc  fan&ifkatio  eft  imperfe&av 
dumhicvivimus'quaii.infantcs,idcircb  dupliciqua- 
fi  forma  fkieles  omnes  informantur,  peccato  &  gra- 
tia :  perfec-tio  enim  fan&iHcationis  in  iftac  vita 
nonreperiturnill  in  fomniis  quorundam  fanatico- 
rum  T.  Joh.  r.8".  Sidixerimus  n*s  peccatHmmnhabe^ 
re,  w s  i.-fos  fallimits  ,  O^vcritas  in  nobisnoncfi.  Ad 
perfeftioneni  tamen  contendunt  omnes  vere  fan- 
&i'ficati.  Matth.5.48.  i.Cor.13.11.  2.Fetr.^.i8. 

3  0.  Peccatum ,  quod  in  fan&ificatis  remanet  vet 
pars  corrupta,  dicitur  in  fcripturis  vetus  homo  ,  homo 
txte-mus ,  mcmbracy  orpHspcccati.  Gratia  ,  vel  pars 
renovata dicitur,    novus homoyffiritus^mens,  &c. 

3.1.  Hincduoconfequumur,  z.ficlliun^uitiiale 
i  ,  quod: 


LIBER    FRIMITS.  Tjr 

quod  intcr  hns  partes  perpetuo  geritur ,  Gal.  5 .  17. 
"Ham  caro  concupifcit  advcrf^  Cfr.iium  ,  fyi.it  m  autem 
advcrfws  carncm  ;  bxc  auttm  intcr  fe  oppofita  funt* 
2.  Refipifcentixqnotidianarcnovatio. 

32.  Caroillaqux  remanet  in  renatis  ,  non  efl: 
tantum  in  appctku  vegetativo  &c  fenfitivo,fcdetiam 
in  voluntatc,  &  ipfa  ratione.  T.Thef.5.23. 

33.  Caro  vcl  concupifcentia  ifta  vcram  ac  pro- 
priam  rationcmpeccadhabet  in  ipfis  renatis.Ro.7, 

34.  Inflciuntur  ifta  carne  etiam  optima  opera 
fan&orum,  ita  ut  opus  habcant  alicjua  remiffione^ 

3  5 .  Kona  tamen  renatorum  opera  non  funt^jcc.t- 
ta  dicenda,  fed  peccato  incjuinata. 

26.  Inquinatioifta  bonorum  operum  (  propter 
juftificarionem  )  non  efficit  quin  ad  praunium  l\ 
Deo  acceptentur. 

37.  Pugnailla,  qux  in  irr.probis  repcritur  inter 
confcicntiam  &  voluntatem  ,  non  eff  lu£ta  fpiritua 
advcrfus  caruem,  fcd  carnis  metucntis  advcrfus  cas- 
nem  concupifcenteni^. 

C    a     p.        XXX. 

De  Glorificatiorte. 

Infuperioredifputationefuit  fan&ificatio ,  altera*» 
ticnis  qualitaium  pars  una,  quae  refpicicbat  bo- 
num,  jifftum  ac  honeftum  :  fequitur  aheraglo- 
riricatio,  qux  refpicit  bonuin  connnoduraac* 
honorificUm-^. 

I»  f^y  Lorificatio  eft  realis  hominis  tranfmutatio 
VJf  a  miferia  vel  pcena  peccati  in  fcel<citatcm_> 
fcternam.  Rcm.8.30.   Quos  autem  jufi/ficdyit ,  eoj 
ktiamglorificay.it, 

1.  B^ealis  dicitir; tranfmutatio  ,  utdiftinguatur 
ab  illa  beatitudinc,  qua;  vel  vir.ualis  tantum  elt 
inclcttionc,  vocaiicne,  juftificatione,  5c  adoptio- 
ne  >  vcl dcclarativa  in  fan&is  operibus ,  Rom.1.6,- 
Dayid  dcdarat  bcatnm  lUum  bimirtfm  cniDeiu  im~ 


T  71  •£  O  L  O  G  I  jfc 
?«***]*$&*<**»>  Cc.  Pial.65.5.   BeatuiqHmdigift 
&  admoyes  inhabitaturum   atria  tua.    Matth.  5.  ; 
Eeatip&peres  ffriritu,  c?c. 

3 .  Relpe&q  termini  a  yi»,qui  cfi  miferia  vel  pce- 
mpeccati,  dicitui redemftie.  i.Corintli.  r.30.  E- 
pheXr.14.  Gll.j.13.  Hebr.-L.T4.T5. 

4-  Redemptio  hic  eft  realis  libcratio,  a  malU 
poerwc  :  qux  nihil  aliud  efi  reipfa  quam  executio 
fcntentiae  juftificationis.  Nam  in  jultificatione  ut 
judicamur  jufti.  fic  adjudicamur  vita?.  Jam  verb 
glorificatio  vitam  illam  adjudicatam,  &  pronuncia* 
tam,  reali  communicationefacit  aitu  6c  pofiefiione 
noitram-». 

5 .  Bjali*  dicitur  ut  ab  illa  redemptione  diftingua- 
tur,  quxeftpretiiredemptionisfolutionc,  £c  me- 
jufdem  applicatione  jultificandnm,  cujus  mentio  fit 
Ephef.r.7.Col.T-T4. 

6.  InScripturisappellarietiamfolet//W^^'o,  6c 
towfet  y*i  io  ab  ira  Dei ,  a  morte ,  tk  a  regno  tenebra- 
rum_>. 

7.  Refoe&u  termini  tdejuem  dicitur  beatificatio, 
benedictioy  vita*ter»afgLoria3  glorificatioy  rcgnum  Do- 
mini  noflri  ac  Ser  vatori-s  lefu  Chrifti ,  e>  hxrcditas  im- 
morialis,  Ephef.  1.3  .  Joh. 5.36."  &  6.47.  l-Pet.I.^ 
ti.  i.Pet.r.|.  &  j.iq, 

8.  Inchoatx  htijus  glorificationis  primus  gradns 
cft  apprejicnfio,  &  fenfus  amoris  Dei  ex  untone,  Z< 
commun-ionc,  quam  habent  fideles  cum  ipfo,  in 
Chrifto  elucentis  ,  Rom.  5.5.  Charitas  Deieffufa  eft 
tn  ccrdibus  noftris per  Spiritum  fanHum  quidaius  eft 
nbbis. 

9.  Hinc  oritur  quail  amicitia  qusdam  inter 
Deum,Cxhriftuin,5cfideles.  Joh.T5.15.  Fhsdixia^ 
miccfrfuia  omnia  qua>  audiyi  aPatrc  mro}notofeci  yobis» 
Jacob.  1.23.  Abrahamus  yocatus  efl  amicurDei. 

tc.  Secundus  gardus  eft  indubirata  fpes  5c  ex- 
fpeotatio  fruitionis  omniumillorumbonorum-;  9 
qux  Dcus  pra:paravit  iuis,  Rom.5.2.  Gloriamurfuls 
jpfglcritiDcio .. 

11=  Hinc  . 


KlBER    miMUS,  tjj 

tt;  Hinc  libertas  adeun^li  Dcnm  cum  fiducia>, 

i,i8.&  3.12.  Hcbr.ro. 22. 
1 2 .  Kuc  pertinet  &c  perfeverantia;  &  faiutis  etiain 
certltudo,  Rom.3.$&. 

1 5 .  llxc  enim  certitudo  quoad  rem  ipiarh  ,  qn» 

i  dicitur  eertitudo objecH^  cit  orr.nibus  vere  fidelibu3 

ignata :  fcd  quoad  ejus  pereeptionem  ,  quae  di- 

,  citur certitudofuljecli,  non erVomnibus femper prat- 

i  iens  :  poteft  tamen  a  quibufvis  abfquc  fpeciali  revc ■• 

latione  comparari,  5c  dcbet  etiam  ab  omnibus  quav 

ri :  _ita  ut  certa  ifta  fiducia,  rectefundata,  nihil  ha- 

bcat  cornmune  cum  praeiumptiont^?. 

14.  Ccrtitudo  iftjj.  fundatur  &  confirmaturf.de-» 
libus  vcrbo,  figiilis,  jnramento,  Sc  arrha  Dci  ipfius, 
jftebr.6.17.  Dems-voletts  ex  abmtdanii  hercdibus pro* 
mifiionis  ofiendere  hnmuta.bilii.itcm  eonfiliifui,fidt  \ufiii 
\nreyurandc  :  ut  jrer  duasres  immutabiles  validam  con- 
Jolationem  haheamus.  Ephef  1 . 1  2  .  Ohflgnati  tftis  Spi- 
rituillopromijiionisfantlo:  qui  efi  arrbabo  hxreditatis 
noftrje. 

1 5 .  Percipitur  ifta  veritas ,  &c  certa  nobis  rcddi- 
tur.  1.  Seniu.quodam  Spiritualij  quo; ratio  Deijam- 
pracfens  pra?fentiam  fuam   manifeftam  &  evidcn- 

|  tem  rcddit fideii.  u.Exdifcretionisdono,  quodi- 
flinguunt  fideics  veram  gratiam  ab  ejus  fpeciead- 
umbrata.  1 1 1 .  Confcientise  difcurfu  ac  tcftimonio  , 

!  quo  non  rninus  fideiibus  obfignatur  gratia  ac  falus  > 
atque  infidelibus  peccatum  &  mors.  iv.  Spiritus 
ipfe  Dci  has  omncs  percipiendi  rationes  fidelibus» 
ita  confirmat,  ut  eandemcertitudinem  babeant  ctrrfl 
ipfa  fide ,  Rom.  8.  t  f>.  Spiritus  ipfe  teftatur  una  curn 
fpiritu  nofiroy  nos  effcfilibs  Dci.  1 .  Cor . 2 .  x  2 . .  Jlccepi- 
mus  Spirjtum  qui  eft  ex  Deo  ,  ut  fciamus  qita  Deus  cft 

j  nobis  gratificatus .  2 .  Cor.  1  2 . 5  Vcs  ipfos  tentate  anfttis 

'  infidc,Vos ipfos  expIorate.j.^oh.^.l6.Kos  cognovimus 
&  credimus  cbaritatem  quam  habet  Deurerga  nos. 

16.  Certitudo  ifta  fequitur  ex  perceptione  fidel 
;  ac  refipifcentix,  ubi  foedus  Dei  gratuitum  re&e  in-* 
(  teUigitur.  2X01.15.5. 


134  THEO.LOGIJE 

17«  Alterum  horufn  fi  abfit,  certitudo  ifta 
quoad  perccptionem  tollitur,  ita  utqui  re&e  in- 
teliigit  foederis  promiffionem,  non  poflit  elTe_-> 
certus  de  fua  falute,  nifi  etiam  percioiat  in  fe- 
inetipfo  veram  fidem.ex  refipifcentiam :  neque_> 
potcftilie,  qui  fentit  femetipfum  vere  credere  6f 
refipifcerc,  certus  effe  de  perfeverantia  &  falute , 
nili  etiam  intelligat  ex  foedere ,  Deum  credentes  &c 
reilpifcentes  ad  finem  ufque  potemer  confervatu- 
runu. 

18.  Certitudo  igitur  falutis  ncn  ab  aliis,  neque 
alias  percipitur,  niii  ab  iis  qui  una  cum  fide  retinent 
bonam  confcientiam  ,  idque  dum  cam  retinent  line 
graviorealiquo  vuinere,  quod  a  peecatis  iis  infer- 
tur,  qux  vaftare  foient  confcientiam_>. 

19.  Hincproutfides  &  confcientia  bona  vigent 
autiargucntinhominibus,  ficetiamifta  certitudo 
vel  confirroatur,  vel  imminuitur,  Pfalm.  5  t. 

20  Quiigitiit/llne  ullo  fidei  &  refipifcentiae 
(enfu,  antcuracertb  fperan:  falutem,  pfxfumendo 
fperant,  cVfperanrio  .pereunt. 

2i.  Exifla  certitudine  orkut  tonfolath ,  pax & 
gt.iidivm  inenarrabile^  Rom.  ^.2.3=.  I.  Petr.  1.$. 
Rcm.  1^.17.  2.Cor.T.5.  quae  funt  primuUgloris^ 
Rom.8.23. 

22.  Ccnfclatio  eft  metus  acdolorisopprimen- 
tisrevelatio,  2.C01VT.4.  complecliuir  tamen  ali- 
quanco  per  fynecdochen  inchcatam  falutem  to- 
tam,  Col.2.2. 

23.  Paxeft tranquiHitasanimi,  quxoritur,  par- 
timexliberatione  aroalis ,  &  partim  expra?fcntias 
autfpecontrariorum  bonorum,  Philip.i.verf.7. 

2;.  Cumin  falurationibus  Apoftolicis  conjun- 
gitur  cum  gratia,  tum  omncmfcelicitatem  illam_-» 
denotat ,  qus  cx  favore  Dei  fidelibus  communi- 
catur. 

25.  Gaudiumcftilla  dcle&atio ,  quxpercipitur 
eaiilaconjun&ione  &  commuuione  fummi  bo.ni^ 
Lucaeic.zc» 

<  26.  Hinc- 


LIBER     PRIMUS.  ltf 

t6.  H:nc  vita  ipia  stcma  dicitur  gaudiurn,  Matt, 
2 5 .2  r .  Joh.  r 5 .  r  r . 

2~.  Tertius  gradus  eft  in  participationc  fpirjtua- 
lium grat.a:  donoium  cum  abundantia aut exunda- 
tionc,  Col.2.2.7.  \r  •  Omni epnlentia  flene  certiorat*& 
inteUiferiti*.  Exundantes  fide,  Completi. 

1%.  Hinc  abundantia  gtatise  dicitur  amplum— » 
inrroitum  in  rcgnum  Dci  fubminiftrare.  i.Petr.i» 
verf.8.rr. 

29.  Quartus  gtadus  cft  in  expeiientia  benevo- 
lentix  aut  bcnignitatis  Dei.  Pfal.  ^r.^c.  Xhtam 
multa  eji  bonitasiua ,  qttam  recondis  reyerentibtu  tt* 
Pfal.65.5.  Saiuramur  bono  domws  tn<cy  rebus  fanilis 
iemplittti. 

3-.  Huc  pertinet  patcrna  illa  Dciprovidcntia  3v 
cjus  fidelibus  invigilat  lemper  in  bonum  ,  ficut  im- 
piis  invigilat  in  malum  ,  cujus  ratione  dicitur  in 
Scripturis,  manus  Dci  optima  adejfe  fttis ,  Nehem.. 
i.veif.  8. 

5  r.  Hincomniacooperantur  in  bonumiis  ,  qui 
diligunt  Dcum.  Rom.8.2i. 

32.  Ex  iftorum  orrmium  fenfu  radicantur  &  fun* 
danrurfidelcsincharitate  Dei,  Ephef.  3.  vcrf.ry. 

33.  Perfecl-aglorificatio  eft  iuablationc  otrinis 
imperfecYionis  ab  anima  &  corpore,  &perfe&io- 
nis  omnis  communicatione-^. 

3  /\ .  Conccditur  hapc  animx  immediate  poft  fepa- 
rationem  ejus  a  corpore,  2X01.5.1.  Phil.r.23, 
Hebr.12.23 .  icd  animx  &  corpoti  conjundtim  non 
conceditur  ex  ordine  ante  diem  illum  ultimum,quo 
fimul  omnes  fideles  erunt  in  Chrifto  confummati , 
Eph..f.i3.Phil.5,2c.2i. 


C  a  VL 


IJ$  THEOLOG  I  "JS 

Cap.     XXXI. 
DeEccUfia  myflice  confiderata. 
Hn&enus  de  redemptionis  applicatione  in  fe  con^ 
ficierata :  fecjuitur  fubje&um  cui ,  &  modus  quo 
nt  harc  applicatio. 

i.  q  llbje&um  eft   Ecclefia,  Ephef.5^25.26.27. 

O  Chriftus  dilexit  Lcclcfiam  ,  &fhnetipfum  expo- 
ptitproea:  uteatnfanclificaret ,  *&  eo  purificatam  la~ 
yacra  aquat  perverbum:  utfijieretfamfibigloriofam, 
ideft,  Ecclefiam  non-habentem  maculam  ,  autrugam, 
Aut  qi  nodi ,  y?v/  ut  fit  fancla  &  incnlpAtd, 

■:  ele&io,  tedemptioj  vocatio,  juftrfkatio , 
io ,  fanCtificatio  &  gloriiicatio  ,  ad  idem  fub- 
jecrum  ,  rd  eft  ,  acl  eofdcm  fingulares  homines  quf 
conftituunt  Eccleiiam,  in  proprietare  fua  fpettant. 
Johan.  1-.  o.  I  -.  &  II.  £go  pro  cis  rcgo  :  non  pro 
mundc  rogosfedpro  (is  qr.cs  dcdifti  mihi  ,  quia  tuifunt» 
Rom . S . 2 9 .  j 0 .  Kam  qu&s prafclyit ,  ciiam.padcfi- 
nayit,  &c. 

2.  Ecelefia  tamen  ita  raticncm  fiabet  fubjecii 
refpeccu  hujus  applicationis  ,  ut  flt  etiam  cjufdem 
appjucationis  efTe&um :  non  eniin  primo  eft  aftu 
Ecclefia,  <k  poftcaunioms  &  communionis  cani 
Chriftofitparticcps  :  fed  quiaChriito  unitur,  id-> 
circo  cft  Ecclefia  Chrifti. 

5.  Atquehsceftratio,  curEcclefia:  naturam  ne- 
que  explicare,  neque  inteiiigerepotuimus,nifi  prius 
eypHcacis  &  pcrceptis  iis,  qua:  pertinent  ad  applica- 
tionem  Chrifti. 

4,  Elet>i  antecuam  inferantur  Chrifto,  tnleft-i 
nonaiirer  iunt de  Ecclefia ,  quampotentiaillaqua: 
fuo  tcmpore  certb  ventura  eit  in  a&um,  propter  i«~ 
tenticnem  Dei  &  tranfaftionem  ejus  cum  Chriito; 
qua  potentia  illa  remota,  quxeft  omnium  homi- 
num  communis  ,  refpe&u  ele£torum,  eft  in  Deo 
jcertb  determinata. 

5.  Illi  igitur  inter  orthodoxos ,  qui  Ecclefiam 
defiruuntcoetumeleclorum,  vel  perelectos  intel- 

Jigun^ 


LIBER    PRIMUS.  137 

ligunt  fecundum  ele&ionem  Vocatos  ,  vel  noa 
Ecclefiarn  tantum  definiun: ,  qua  a&u  exiftit,  fed 
etiam  quaeft  futura, 

6.  Primum  illud  quod  attu  Eccleiiam  con&i- 
tuit ,  eft  vocatio  :  undc  e:iam.&  nomen  fuum  ac- 
cipit  &  definitionem. 

I  7.  Ecciefia  enim  efl  ccetu*  hominum  vocatwum  y 
I.  Corinth.  r.  24.  cum  tc.  32.  ludxis^Groccls^yoca^ 
4m.  ludxU  ,  GvacHy  01  EccUfix  Dei.  Quia  verc-  voca- 
itionis  terminus  eft  fidei ,  &  fides  opus  eft  infitio  in 
Chriftum,  &  unio  haec  cum  Chrifto  communio- 
nem  fecum  infert  ,  hinc  eodem  plane  fcnfu  defi- 
>nitur  :  coetus  fidelium  :  caTtus  eorum  qui  funt  in 
jChrifto :  Scecetus  eorumqui  communionem  ha^ 
hent  cum  Chrifto. 

8.  Sicut  autem  fides  itarefpicit  Chriftum  ut 
per  Chriftum  etiam  refpiciat  Deurn  ;  fic  Ecclella 
ifta  ,  qux  per  fidem  exiftit,  Scad  Chriftum  tan~ 
quam  ad  caput,  8cper  Chriftumad  Deum  refcr- 
tur :  unde  dicitur  Ecclciiar^/w  Chrifti.  Col.  J.  24. 
CjT" LccUfia  etidm  Dci,  1.  Cor.  10.  2 5 .  regnxm  Chrif:r> 
jCol.  i.  15.  &regnKm  Dcif  Rom.14.  17,  . 
\  9.  Ccetus  dicittir  ,  quia  in  multitudine  confo- 
ciata,  ve!  communitate  multorum  prcprie  confi- 
;ftit,  non  in  uno  aliquo  vocaro  :  unde  Ephef.  4. 16. . 
dicitur  Corpus  coagmcntatum  ,  &  compacium  ex 
•yariis-  mcmbris  :  tx  eadem  rarione  fepius  «3  fcri- 
ipturis  vocatur  ,  domut  ,  familia  ,  ciyitas  ,  vcgnunt, 
grexy  Qfc. 

tc.  Ad  homincs  reftringkur  ifte  ccetus  :  quo- 
niam  Angcliboni,  quamvis  aliqua  ratione  zdcc- 
|:leiiam  pertineant,  propter unionem  illam  quam 
habent  cum  Chrifto  ,  &  confervationis  gratiam 
kb  llio  communicatam  ,  non  funt.  tamen  homo- 
jenea  membra  Ecclefix  redemptr: ■ 

rr.  Forma  vel  caufa  eonftituens  Ecclcfiae  hu- 
us ,  talequid  eft  nexeflario ,  quod  rccr.e  inomni- 
^us  vocatis  reperitur:  hoc  autem  nihil  aliud  efte 
)otcft   quam   relatio   :   ncque    ulla    rclatio   vim 


I$g  THEOLOGIJ& 

iftam  hah£t  prarter  illam ,  qux  confiftit  in  prima 
&  intima  affcftione  ad  Ghriftum  :  taiis  verb  in 
homine  nulladatur  praeter  fidem :  fides  igitur  eft 
forma  Ecclefix. 

ii.  Fides  enimut  in  fingulis  fidelibus  exiftens 
diftributivc  eft  forma  vocatorum  :  fed  inomnibus 
collective  fpe&ata  eft  ccetus  vocatorum,  id  eft, 
Ecclefix  forma. 

13.  Iidem  enimhomines  fideles  ,  quipront  fi- 
gillatim  diftributive  confiderantur  ,  funt  vocati 
Dei,  funtetiamEcclefia  Dei,  proutconjunctimvel 
coUe6live  confiderantur  in  coetu. 

14.  Hinc  omnes  illxpromifliones  Dei  c\ux  fa- 
€cx  funt  Eccleiia:  in  fcripturis  ,  &  continent  in  fefe 
benedi&iones  effentiaies,  pertinentetiam  ad  fin- 
gulosfidelcs. 

15.  Relatioharc  eft  adeo  intima  ,  ut  ejus  ratio- 
ne  non  tantum  Chriftus  Ecclefix  fit,  &  Ecclefia 
Chrifti,  Cant.  2.  t6.  fed  &  Chriftus  in  Ecclefia, 
&  Ecclefiain  ipfofir.  Joh.  15.4.  1.  Joh.  3.  24.  ita 
ut  EcclefiamvfticedicaturC/jr//?«j-,  i.Cor.  12.12. 
&  complemrntum  Chrifti ,  Ephef.  1 .  1 3  . 

16.  Hinc  Ecclefia  dicitur  metaphorice  fyonft  $, 
&Chriftus/j^w/^:Ecclefia  ciritas  ck  Chriftus  t{exi 
Ecclefia  dcmus ,  &  Chnftus  Paierfamilias :  Ecclefia 
palmites  ,  &  Chriftus  yitps  :  ecclefia  denique  cor$ust 
&  Chriftus  tafnt. 

17.  Iftis  autem  comparationibus  nonuniotan- 
tum  fignificatur  &c  communio  ,  qua?  inter  Chriftum 
&  Ecclefiam  intercedit:  fed  etiam  ordinis  ratio, 
qua  Chriftus  Ecclcfix  eft  omnis  dignitatis,  vita?, 
virtutis,  Sc  perfe&ionis  principium. 

18.  Ecclcfia  hxc  eft  myftica  rarione  nna  ,  nori 
generice  ,  fed  quafi  fpecies  fpecialiflima  ,  vel  indi- 
viduum  :  quia  nullas  habet  fpecies  propriedi&as.. 

19.  Diciturigitur  Caiholica,  nonut<9^0*sge- 
nus  autgenerale  aliquid  fignificat ,  fed  ut  denotat 
aliquid  integraliter  univeriale  ( ut  quurri  dicimus 
srbt*  Hmycrfns)  quia  complcclitur  fideies  omnium, 

(  gentium 


LIBER     PRIMUS.  139 

gentium  ,  omnium  locorum  &  omnium  tempo- 

ium_>. 

2".  Nulla  igirur  pars  ecclefix  vere  dici  potefl 
■Catholica,  nifi  quatenus  fidcm  illam  profitctur, 

cju::  eft  fides  ecclefix  Catholica  *•  quo  fenfu  vete- 
'iesnon  folum  partem  illam  eccleiia:  quae  fuit  Ro- 
.  fed&  aliasetiam  Catholicas  appcllavere.  Si- 
' .  cut  ecclefia  Franekerana  noftra  recie  dici  potefti 
lica ,  quatenus  fidem  iilam  ,  qux  eft  ecclefias 
!  Catholicx  prometur. 

ir.  In  membra  diftribuitur  ecclefia  fecundum 
ugradus   communionis  quam  habet  cum   Chrifto,, 

cuius  refpectu  dicitur ,  vel  militans ,  vel  rrium- 
jphans. 

22.  Ecclefiamilitans  eft,qux  inchoatxtantum 

communionis  eft  particeps  :  atque  adeo  lu&atur 

adhuc  cumhoftibusinhujus  mundicampo.  i.Cor. 
,13.9.  12.  Ex parte  cogtioffimM  ,  &  ex  parteprophc- 
.  famus.  CernirnM  inim  nuncpcr  Jpcculum,  &  fcr  anig- 
\ma.  2.  Cor.  tc.  3.  ^.rma  mUitik  nsftra.  Ephef.  6, 

12.  13.  Lucla  (ftncbis , propterea  ajjumite uniyerfam 
,  illam  armaturam  Dei. 

j  23.  Ecclefia  triumphans  eft  qux  jam  cft  con- 
jfummata,  Ephef.4.  t  3 .  Donecper  ycniarnus  nos  omyies 

in  yirum  aclultum^  admcnfuvam plena  ftatura  Chrsftu 
II.  Cor.  I  5  .  Vojiquam  advtnerit ,  quod  patefaclum  cji, 

24.  Ecclefia  militans  eft  ck  invifibilis  ,  Sc  vifibi- 
lis  :  vifu  fcilicet,  vel  fenfu  externo. 

25.  K.xc  autem  diftinctio  non  eft  diftributio 
generis  in  fpecies  ,  quafi  unaelTet  ecclefia  vifibilis, 
&  aiia  invifibilis  :  neque  integri  in  membra  ,  quafi 
una  pars  ecclefix  eflet  vifibilis  &:  alia  invifibilis : 
feddiftin&io  adjunctorumejufdem  fubje^i:  quia 
invifibilitas  eft  arTectio,  vel  modus  ecclcfix ,  refpe- 
ctu  formx  elfentialis  5c  internx  :  vifibiiitas  eft 
affe&io  ,  vel  modus  eft  ecclefia; ,  quoad  formam 
accidentalem  ,  &  externam. 

16.   FormaelTentialis  cft  invifibilis  :  quia  &re- 
tatio  cft ,  qux  nonincuriit  in  fenfum ,  6c  fpiritua- 
(  •  iis 


*|0  T  H-E  G  L  O  G  I  JE. 

!is  etiam  ,  atque  adeo  remota  magis  a  fenfu ,  quam 
alixmult&relationes. 

27.  Forma  aecidentaiis  eftviflbilis:  quia  nihil 
alnA  efl  ,  quam  internx  fidci  externa  profeffo, 
qux  fenfu  facile  percipi  poteft. 

28.  Profcfllo  hxc  viftbiliseft  vifibilis  illa  com- 
munio  fancrorum,  quam  habent  cum  Chrifto  in- 
ter  CeCc. 

29.  Communionis  cum  Chrifto  funt  a£tus  illi 
viilbilcs  quibus  ilftunt  {gCq  Deo  in  Chrifto  ,  ad 
percipiendas  ejus  benedi&ioncs  ,  cx  ad  gloriam 
carum  ipfi  tribuendam. 

50.  Communionis  inter  CcC^  funt  a&us  illi 
cmnes ,  quibus  alii  aliis  inviccm  benefacere  ftu- 
dent:  fed  praicipue  illi ,  qui  directe  faciunt  ad  com- 
munionem  eorum  cum-Dco  in  Chrifto  promo- 
vendam, 

31.  Pofterioris  hujus  gencris  a&us  mttlti  erga 
illos  etiam  funt  exercendi  ,  qui  adhuc  non  funt 
membra  ecclefis :  quia  potentia  quadam  ad  illam 
pertinere  funt  judicandi. 

52.  Ecclefta  h.rc  qua  in  feviflbilis  eft  refpectu 
aiiorum  £z  ccmparative  ,  diftinguitur  etiam  in 
confpicuam*,  &  latentem. 

5  3 .  Confpicua  eft  ,-.  qnunr  rrumerus  eft  major  5c 
prcfeiTio  libcrior  ,  &c  magis  publica* 

3  4.  Latens,  quum  numerus  cft  minor ,  &.  profef- 
fio  minus  aperta^  qtiod  fieri  folet  propter  ha?refes, 
perfecutiones,autprophanos  morcs  gralTantes. 

3  5 .  Eadem  etiam  ratione  ecelefta  cft  purior ,  Ik. 
impiirior,  prout  profefiio  eft  perfe&ier ,  vel  ira- 
perfecKor. 

56.  Profeftlo  autem  ifta  non  pendet  ex  cort- 
feftione  fola  &  prcedicatione  vcrbi  ,  fed  etiam  ex 
ejufdem  receptione  &  obedienda  religicfa. 

37..  Q^uamvis  autem  iftiufmodi  mutationibus 
eeckfia  fit  obiioxia,  Scquamlibet  mundi  partem 
^relinqnorcpoflits  nunquam  tamen  totaliter  defe- 
cit ,  aut  dericiet  ab  initio  colicctionis  ejus  ad  finem 
ofquemundi.  (  ^.Chri^ 


LIBER    PRIMUS.  i4r 

38.  Chriftus  cnim  rcgnum  fuum  perpetuo  de- 
be:  habereinmedio  hoftmm  fuorum ,  ufquedum 
pofuerit  inimicos  in  fcabellum  pedum  fuorum. 

3  9,  Imo  vero  ecclefia  nunquam  plane  definit  effe 
viiibiiis.  Q^uamvis  enim  aliquando  vix  ufquam  ap- 
pareat  ecclelia  tampura,  ut  ad  illamquis  confu- 
gere  pofiit  in  communione  ejufdem  cultus  per 
•  -i-nnia  y  eccleiia  tamenaliquo  modo  vifibilis  exi- 
ftit ,  in  illa  ipfa  impuritate  cultus ,  &  profeifionis. 

C  a  p.     XXXII. 
De  Ecclefia  infiiiuta. 

I .  *jn  Cclefia  ,  quae  in  terris  agit  ,  quamvis  non 
i-^fit  totafimul  vifibilis,  infuis  tamcnparti- 
bus  eft  vifibilis ,  tum  diviiim  in  membris  ejus  fin- 
gularibus,  tum  ctiam  conjunchm  in  coetibus  aut 
congregationibus. 

2.  Prior  vifibilitas  eft  per  profeffionem  homi- 
num  perfonalem,  quse  non  efficit  ccclefiam  fim- 
pliciter  vifibilem ,  fed  in  membris  quibufdam  ,  vel 
membraeeclefiasvifibilia,  quamvisipfa  ecclefia  in 
fe,  vel  ftatu  fuo  integrali  non  iit  in  eodem  loco 
vifibilis  ,  A&or.  19.  1.  Paulw  ycnit  Ephefum  ,  uhi 

.difcipuhs  quofdarn  inycnit. 

3.  Vifibilitas  iila  quxeftin  coetibus  vel  congre- 
i  gationibus  diftinctis  ,  non  ecclefiam  folum  viiibi- 

lem  facit ,  fcd  quoad  externam  formam,  tot  Eccle- 
fias  vifibiles  conftituit ,  quot  funt  congregationes 
diftin&x, Apoc.  1.5.  Stptem Ecclcfix. 2.Cor.8 . 1.19.. 
Eccicfix  M.icedonum.  Omncs  Ecclcfije. 

4.  Iftx  enim  congregationes  funt  quafi  partes 
fimilares  ecclefia:  Catholicx  ,  atque  adeo  &  no- 
inen ,  &c  naturam  ejns  participant. 

5.  Ecclefia  igitur  particularis  ,  refpeclu  cc-m- 
^  munis  illius  naturar ,  quxin  omnibns  particulari- 

:  bus  ecclefiis  repetitur,  eft  fpecies  ecclefiae  in  ge- 

;nere,  refpedu  Ecclefi-eCatholica:,  quaehabetra- 

itionemintegri,  eftmembrum  ex  aggregatione  va- 

xicrurn  membroriun  fingulariurr.  compofitum ,  at- 

{       •  **■ 


141  THEOLOGIA 

<que  adeb  refpe&u  ipforum  cft  etiam  integrum. 
6.  Conp.r^gatio  vei  Ecclefia  hiijufmodiparticu-j 

laris,  eftfocietasfideliumfpecialivinculointer  fe 

conjun&orum  ,  ad  cominunionem  fan&oium  con- 

ftanter  inter  fefcexercendam_>. 

-  7.   Eftfocietd;  fidelium  ,  quia  idem  illud  in  profef-, 

fioneconftituitEcclefiatrfviiibiiem,  quod  interna; 

ckrcali  fuanatura  conftituit  Ecckfiam  myfticam J 

sdeft,  fides. 

8.  Qujaautemfidesvera  conjtmclam  habet  fan- 

c^itatem,  cjuamefficaciteropejatur,  A&.T5.9.  at" 

queadebprofeffio  vera:  fidei  nonpoteftdisjungia 

prcfcffioncfan&itatis;  idcitcb  promifcue,  &  eo- 

ckmfenfudicitur  Ecclefia  focietas.fidelium,  &fo-  ; 

cietasfanclcrum,  Ephef.  t,t.  SanRvs  quifuntEphe- 
fii  & fidelibus in Chrifto lefit,  r.Cor.  1.2.   collato 

cimn.Cor.i.r.  Rom.r.7.  Colof.T.2. 

6.  HincEcclefiatetiam  vifibiles  &  particulares, 
tationehujus  fidei  quam  profitentur,  re&edicun- 

tureffe  in  DeoPatre,  8c  Domino  Jefu  Chrifto, 

l.Thef.i.r.2.Thef.i.r. 

ic.  Maximeetiamprobabileeft,nul]amdari  Ec- 
clefiamiftiufmodi  particularem ,  in  qua  versefidei 
profeffio  viget,  quki  in  eadem  etiam  reperiantur 
nonnulli  vere  fideles. 

11.  Illiautem,  quiprofefuonetantumfuntfide- 
les  ,  dumremanent  inilla  focietate  ,  funt  membra 
illius  Ecclefiae,  ficut  etiam  Ecckfiae  Catholica?, 
quoad  ftatum  externum  tantum  ,  non  quoad  ftatura 
intcrnum  , aut eiTcntialem 9  T.Joh.2.19.  Enobk t  e- 
f&fiifunttfed  non  erant  ex  ncbis. 

1:.  Fideiibusfuntinnumerandi  tanquam  Eccle- 
fia:  membra ,  fidelium  eorum  liberi  qui  funt  in  Ec- 
clefia,  r.Cor.7.14.  Libcrivcftri  fanElifunt.  Partici- 
cipes  enim  funt  ejufdem  fcederis ,  &  ejufdem  etiam 
profefilonis  cum  fuis  parentibus. 

1 3 .  Infantes  tamen  non  adeb  perfe&a  funt  mem- 
bra  Ecclefia*,  ut  pofimt  acius  communionis  exerce- 
re,  aut  admitti  ad  omnia  ejus  piivikgiaparticipan- 

da, 


LIBER    TRIMUS.  14$ 

«la,  nifi  prius  incrementum  fidei  appareat:  abiis 

vero,  qui  pertinent  ad  initiumfidei  &.  ingreffum 

in  Ecclcfiam,  non  funtexcludcndi. 

14.  Fidclcs  non  conftituunt  Ecctefiam  particula- 

rem  ,  quamvis  fimul  forfan  plures  in  eoclem  loco 
•  conveniant  aut  vivant,  nifi  fpeciali  vinculo  inter 
|  fefc  conjungamur  :  fic  enim  una  aliqua  Ecclefia  fol- 

veretur  fxpe  in  plures  ,  oc _plurcs  etiam  confunde- 

rentur  inunam. 
1      15.  Vinculum  hoc  eft  fcedus  ,  vel  expreffum,  vel 

implicitum,  quo  obiigant  fefefidelesparticulatim 
-  adomniailla  officiapra:ftanda,  &  erga  Dcum  ,  6c 
'ergafe  mutub,  qux  fpedtant  ad  Ecclefixrationcm 
1  &  xdificationem. 
J      16.  Hinceft,  quod  in  veteriTeftamento  toties 

fere  legimus  de  renovatione  fcederis,  quoties  refer- 

tur  folennis  aliqua  Ecclefi^  reformatio. 

i".    Hincnemo  ritein  Ecclefiamadmittitur, 
inifiper  fidei  confefTionem,  St  ftipulaiionem  obe- 

dientix. 

18.  Fccderata  ifta  cOnjun&io  eatenus  tantum 
jCOnftituit  Ecciefiam,  quatenus  fpectatadcommu- 
tnionem  fan&orum  exercendam :  iidem  enim  homi- 

nes  fideles  poffunt  femetipfos  foedere  conjungere 
.adcivitatem  ,  aut  civilem  aliquam  focietatem  con- 
'ftituendam ,  qua  immediate  fpe&at  bonum  com- 
imune  civile:  fed  Ecclefiam  nonconftituunt ,  niu* 
Iqua  in  conftitutione  fua  fpe&antfanctam  commu- 

nioneiu  cum  Deo  inter  fei^. 

19.  Hinci;dem  homines  pofTunt  conftituere  ci- 
viiatem,  aiu  focietatem  politicam  ,  £tnon  Eccle- 
ifiam  aut  Ecciefiam  &  non  civitatem,  aut  5c  Eccle- 
fiam&  civitatem/ 

I  2c.  Hinceft,  quodconventus  formaliter  Eccle- 
jfiaftici  haberi  dicuntur  in  nomine  Domini,  Matth. 
;i8.2c.  i.Cor.5.4. 

11.  Neque  tamen  fufficit  fubitanea  aliqua  con- 
.junCtio,  &  fan6tx  communionis  exercitium  ad 
;Eceiefiam  conftituendam ,  nifi  etiam  conftantia 


144  TKXOIOGIA 

illa  accedat  quoad  intentionem  faltem,  quae  fta-  i 
tum  adfert  corporis  ,  &  membrorum  in  ipirituali 
cjuadam  politia. 

2,2.  Eccleila  hxc  eft  inftituta  a  Deo ,  &Chrifto, 
Ilebr.  3.4.  -Q#/  conftruxit  cLmum-  '  Omnis  inim  do- 
mus  apparatur  a  quopiam.  atque  hac  ratione  differt 
ab  Ecclella  myftica ,  cujus  aggregatio  in  unurrrnon 
pracfcribitur  hominibus  ,  fed  operatione  divina 
immediate  perficitur  ;  aggregatio  autem  ifta  in 
Ecclefiam  inftitutamfic  a  Deo  perficitur  ,  utejus 
mandatum,  &  hominis  cfficium  ,  ac  operainter- 
cedant,Hebr.  10.  25.  Kon  deferentcs  agorcvationem 
noftri  mutnam. 

23.  Inftituitur  autem  a  Deo ,  &  Chrifto  folo  : 
quia  homines  neque  ex  fefe  poteftatem  habent 
inftituendi,  aut  formandi  Ecclefiam  Chrifto,  ne- 
que  ex  voluntate  Dci  revelata  talem  al;  mam  au- 
thoritatem  habe^t  fibi  commiflam  j  maxnnus  eo- 
ium  honor  eft,  quod  fmt  famuli  in  domo  Dei, 
Heb.  3.5. 

24.  Noneft  igiturpenes  hpffijnem,  vel  tollere 
quicquam  eorum  ,  quaeChriftus  Ecclefia:  fux  con- 
cefliit ,  vel  aiia  ejufdemgeneris  iis  adjicere  :  quain- 
vis  poflit  acdebeat  omnirarione  legitima  curaui-, 
Utifla,  qua:  Chriftus  inftituit ,  promoYeii.poflint 
ac  confirmari. 

25.  Chriftus  vero  lic  inftituitEccleiiam,  uta 
{eCe  femper  pendeat  tanquam  a  capite :  ita  ut  fi 
diftinclcconfidereturabfque  Chrifto,  nonfucor- 
pus  completum. 

26.  Hinc  ecclefia  ipfanon  potcft  proprie  novas 
leges  fibimetipfi  ferre,  dcrebus  inftituendis  no- 
vis  ,  fed  illud  tantum  curare  debet ,  ut  voluntatem 
Chriftiprobe  exquirat,  &  ipflus  inftituta  ordine 
ac  decenter  obfervet ,  cum  maximo  fructu  fcdifica- 
tionis. 

27.  Qma  verb  inftituta  Ghrifti  conjunctam 
femper  habent  benedidionem  Dei  ,  idcirco  pro- 
nuffiones  Dei  varice  fa&x  fum  Ecckfis  de  pra:- 

.   fcn:ia 
<  ) 


LIBER    PRIMUS.  145 

fentiaChrifti  Mauh  18.  20.  T.Corinth.  ?.verf.  4. 
ira  ut  fingulari  modo  dicatur  verfiui  ac  smbulare  in 
Jfcclcfiis.  Apoc.i.i.Eiai.  5  r.  verf.  9.  &  deprarfcn- 
tia  Spiritus  Sancli,  Eiai.^c.verf.ii.itautamplior 
2ccertior  bencdictio  Dei  pofllt  cxfpectariin  Ec- 
clciia  Dci  inftituta ,  quam  in  virafolitaria  quacun- 
ique. 

i  28.  Illi  igitur,  qui  occafionem  habent  adjun- 
^gendi  fefe  Ecclefix,  &  eam  negligunt,  graviffime; 
pcccant ,  non  tantum  in  Deum  ratione  inftitutio- 
nis,  fed  etiam  in  fuas  proprias  animas ,  ratione  be- 
nedidtionisadjun&x.  Et  fi  obftinate  perfiftant  in 
ipfa  incuria,  quicquid  alias  profitentur ,  vixpoiTunt 
nbext  pro  fidelibus  regnum  Dei  vere  quxrentibus. 
<  29.  Profeflio  vcrx  fidei  eft  maxime  eflentiahs 
JEcclcfiac  notn. 

,  30.  Frofcffio  illa  inCoetu  aliquo  fidelium  poteft 
antccedere  folennem  Verbi  prxdicationcm  oc  Sa- 
ciamentorum  adrainiflrationcm. 

C     a     r.        X  X  I  1  I. 

De  Extraordmariis  Eccb.fi  jc  TAinijhis. 

ii.TTAftenus  dc applicationis  fubje&o  s  fcquitur 
;    Xi-cjus  modus. 

,  2.  Modus applicandi  in  iis  confiftit,  qux  funt 
:media  fpiritus  applicantis  nobis  Chriftum  cum 
tjus  bencficiis,  ad  falutem. 

1  3 .  Qma  autcm fpirltus  ipfe  internc ,  &  maxime 
iintime  arque  adeb  fuo  mcdo  immcdiate,  omnia 
falurana  nobis  applicat ;  ncque  cxtcrnum  ullum 
tnediumcapaxeftproprieiftiusvirtutis ,  quagratia 
cealitcr  nobis  communicctur  :  Idcirco  ifta  media 
[  quamvis  moraliter  concurrant  &  opcrentur  in  prx- 
j>aiatione  hominis  ad  gratiamiftam  rccipicndam» 
Ijratiam  tamcn  ipfam  non  proprie  conferunt  per 
fe,  fed  Spiiitus  qui  una  cum  ipfis  operatur ,  1 .  Cor. 
'^.y.Jxcquc is qui pLmtaty^ftaliquid, ncque is  qui rigat: 
'ul D(M)  qni  dat  cnftmdi  Yim. 

,  G  4«Mcdia. 


g+6  THEOLOGU. 

4.  Media  hujufmodi  duo  praecipua  funt:  minif 
zium,  Scfacrafigna:  quibus  tamen  adjungitun 
ceffarib  Eccleftaftica  aliqua  difciplina. 

5.  Minifteriumcftfun&io  ecclefiaftica ,  qua  r 
mo  fele&us  ex  jure  fpeciali  res  facras  difpenf 
I .  C  or.  4 . 1  MiniHerium  hsc  habemus  yprout  mifcric 
Aiam  confequuti  fumus.  2.  Cor.  4.  12.  Sicdenobis 
futethomoy  ut  deminuiris  Chriiliy  &.dif}jenfatoril 
-myferiorum  Dei. 

6.  Minifterwm  appellatur ,  quiapoteftasillaqi 
hominibus  ecclellafticis  committitur,  eftpoteft 
tantum  agendi  ex  imperio  Chrifti,  &  mero  er 
apfum obiequio.  i.Cor.4.  1.  2. 

7.  Spiritualis  poteftas  imperii  vel  regalis,  qi 
agit  cjuis  ex  libertate  &  arbitrioproprio,  none 
hominum ,  fed  Chrifti  folius. 

8.  HincminifterEcclefiae  per  femetipfum  fuu: 
Officiumcxequitenetur,  utquinon  habetpoteft; 
tem  vicarium  aliquem  fuo  loco  delegendis  hc 
cnim  non  elTet  obfcquii ,  fed  imperii. 

9.  Minifter  igitur  perpetuus  variarum  ccclefj; 
xum  per  vicarios  neceiTario  curandarum ,  non  eft  c 
Deiinftituto,  fed  exambitione,  &  praefumptior 
humana. 

10.  P&/f/?4/noneftabfoluta,fedrelativa,ideft 
nonconflftit  in  abfoluta  facukate  aliquid  agend 
fed  in  jure,  quo  quis  poteftatem  habet  rite  2t  legiti 
meagendi,  quodantea  nonpotuitllcagere,  atqu 
ideo  dicitur  poteftas  juris. 

11.  Eft  autem  fpecialis  juris :  quia  fpecialia  quae 
.damofficia  refpicitaliisillicita,  &  quacdam  orrlci 
communia  fpecialiquodam  modo  induit, 

12.  Jusminifteriipendetexvocatione,  Hebr,} 
4.  'Kcquefibiipfi  quifquam  fumit  hunc  honorem  ,fcdqu 
yocatur  a  Deo ,  ficut  &  ^Aarcn. 

13.  Vocatioefta&ioquacum  authoritate  mini- 
ftrandi  munus  alicuidemandatur. 

14.  Suntigitur  illiplane  ridiculi,  qui  vocatio- 
nejn  rniniftrorum.  fic  inftituunt ,  ut  praedicandi 

1  veibi 


LIBER    PRIMUS.  i4T 

rbi  poteftatem  ipfis  non  tribuant,  niil  ex nova  ali- 
laeonceflione. 

15.  Vocationisadjun&umnecefTarium  eft  apti- 
ido  ad  miniflerium. 

16.  Hinciliiqui  funt  prorfus ineptiad  minifte- 
um  implendum ,  fi  ab  homhiibus  eb  vocentur, 
mt  mimftri  hominum  ,  non  Dei,  Hof.  4.  6.  j(^«* 

1  jcientiam  fyrnrijli  fternam  quoqne  te ,  ne  fxeerdoti9 
tigarif  mihi. 

17.  Aptitudo  hsc  orirur  ex  donorum  idonea 
ieniura,  &.  voluntatepromptamunus  illudcapef- 
ndi  &  execjuendi. 

18.  Exminifterio  oritur  tertius  Ecclefix  ftatus. 
Lcutenim  per  fidem  habet  fuum  ftatumeifentia- 
m,  &  per  combinationem,integralem  ;  fic  etiam 
ix  minifterium  habet  organicum  quendam  fta~ 
im  :  quoniam  apta  jam  redditur  ad  omnesillai 
perationesexercendas ,  qua:  pertinent  ad  bonum 
nius. 

19.  Operationum  harum  ratio  &  dire&io  eft  po* 
tiaeccleiiaftica. 

tg.  Politix  hujus  forma  eft  plane  monarchica 
rfpecluChrifticapitis  ac  regis :  fed  quoad  vifibi- 
:m  ,  Sc  vicariamadminiflrationern  ,  eft  mixtxna- 
urx,  partim  quafi  ariftocratica,  &:  partim quafi  de- 
locratica. 

21.  Hinc  in  minifterio  Ecclefix  legitimo  nul- 
im  locum  habet  hieiarchia,  fed  potius  hierodu- 
i. 

22.  Miniftrorum  igitur  unus  non  fubjicitur  in 
ja  difpenfatione  poteftari  alterius :  fed  oranes 
nmcdiatependenta  Chrifto  :  ficut  angeli  illi,  qui 
'mnere  funt  aliis  inferiores  ,  immediate  fubjiciun- 
ur  Deo  ,  non  aliis  angelis. 

I  25.  Minifterium  hoc  eft  extraordinarium,  vel 
rdinarium. 

24.  Extraordinariumminifteriumeft,  quodha- 
fct  altiorem  quandam  &  perfe&ioiem  dire&io- 
tm,  quam  ordinaiiis  mediis  poflithaberi. 

#    G  2  25.HU1C 


148  THEOLOGU 

25.  Hinc  miniftri  hujufmodi  femper  habent  do- 
na  &  affiftentiam  extr  aordinariam ,  ita  ut  llne  er- 
iore  miniftrent. 

26.  Extraordinarii  miniftri  jus  nequeabhomi- 
nc,  neque  pcr  homincm  proprie  confertur,  fed  a 
folo  Deo  per  jefum  Chriitum  &  Sgiritum  San- 
tflum.  Gal.1.1. 

27.  Hinc  vocatio  ad  tale  minifterium  eft  imme- 
diata. 

28.  Omnis  tamen  extraordinaria  vocatio  no-n 
cft  ita  immediata ,  utexcludat  omneminifterium 
hominum;  ficut  apparet  in  Elifei  &  Matthias  vo- 
catione,  fed  illud  tantum  minifterium  excludit, 
cjuod  infallibili  dire&ionedeftituitur. 

29.  Extraordinarium  hoc  miniftcrium  necef- 
fariumplanefuit  Ecclefi*  ,  quiavoluntas  ilia  Dci 
qua;  pertinet  ad  bcne  Dco  vivendum ,  nonpotuit 
humana  induftria  &  ordinariis  mediis  indagari, 
ut  cxtetx  omnes  artcs  ac  fcientix,  fed  require- 

'  bathomines  a  Deo  excitatos ,  ac  rniiTos,  quibus 
ille  voluntatem  fuam  patefecit ,  ut  elTent  nobis 
vice  ipfius  Dei  ,  Exod.  4.15.  16.  Tu  yerofis  ei  yice 
Dei. 

gc.  Extraordinariis  iftis  miniftris  voluntatem 
fuam  *evelavit  Deus.  1.  Vivavoce,  Apoc.  1.  ic. 
Cui  faepe  accedebat  apparitio  &  allocutio  Ah- 
geli,  autChriftiipfius,  tanquam  Angelifoidcris. 
2.  Per  vifionem,  qua  fimul  cum  verbo  fpecies 
rcrum  indicandarum  vigilantium  oculis  fuerunt 
iepra:fentata?.  3 .  Per  fomnium ,  quo  fimiiianro- 
pofita  fuerunt  dormientium  animis.  4.  Non- 
nunquam  ctiam  fingulari  quadam  familiaritajb 
quafi ore ad os,  fine xnigmatis  ,  Num.  12.  6.  7,  8. 
Sieflpropheta  ex  yobvs ,  pcr  ytficnem  mcipjum  leho- 
yam  notum  faciam  ei  ,  aut  pcr  fomnium  allcquor  <utn  :\ 
2^cnficferyu<f  meu*  Mofes  ,  in  os  aUoquar  eum  ,  adeo  ut 
fyecicmfimilitudincmque  Ichova:  intueaiur .  ac.unpcr 
aenigmata. . 

31.  RwlauQms  hujus  modus  ftiit  adeb  po-l 
4  teni 


LIBER    PRIMUS.  149 

icns ,  ut  rapuerit  homincs  fcepe  in  ecftafin  ,  qua  ita 
correpti  fucrunt  fupra  femctipfos  ,  tit  nihilperce- 
perint  prxrcrillud  quod  fuit  propofitum  ,  nequc 
illudipfumtotumfecundum  omnes  cjus  circum- 
itantias.  2. Cor.  12.3.1. 

£2.  Efttamenadeb  ccrtus ,  utdivinaejus  veri- 
tas  confirmctur  fcmper,  &  llngulariquadam  ratio- 
ncobfignetur  iis  ,  quibus  rcvelatur  :  itautnonin- 
digcataliaconfirmatione,  Gal.  1.17.&  2.  6.~N.eqnt 
radii  adeos  qui  ante  mefuerunt  ^Apofioli.  £)ui  funt  in 
p,etio,nihil  mccum  contulerunt  ;  quamvis  aliquando 
etiam  ex  abundantradJTciantur  miracub,  Judic.  6. 

j6.57.38. 

3  3 .  Extraordinarium  hoc  miniftenum  cft  vel  ad 
Ecclcfix  pnmam  inftitutioncm  ,  vel  ad  inftitutae 
fingularcm  &  extraordinariam  convcrfationem,vcl 
denique  ad  collapfx  reftitutionem  extraordina- 
tiam. 

34.  Mlnifterium  inftitutionis  conjun£tum  fem- 
per  habctmiraculorum  tcftimonium,Hcbr,  2.3.4^. 
Qn.-e  quir-.m primum cnarrari ccvpit ,  &c .  Tefiimonium 
\liis  pmbcnte  Deo,& fignis ,& prodigiis ,variifque  yir- 
\utibus,  cjr  Sp.fanHi  difiributicinibw pro  fua  yoln-ntatt*, 

3  5 .  Miracula  tamen  non  ita  doftrinx  alicujus 
ittcftantur ,  ut  ftatim  ipfi  fidcm  faciant,  lila  enim 
ioclrina  qua:  non  coufentit  cum  nota  Dei  volunta- 
e,  non  debct  admitti ,  quamvis  miraculis  videatur 
ronfirmari.  Deut. 1 3 . l.z.^.Quamyis evcniatfignum 
Uud  aut  prodigium  ,  qucdpradixerat  tibi  diccndo  ,fe- 
)uamur  Deos  alienor  :  ne  aufcuitato  verbis  Propbeta', 
3al.  1.8.  ~Etiarr.fi  nos  ,  autjfngelns  t  caelo  ey>angcli\et 
"tbis psrjctcr  id  quod  yobis  eyangeli\a virav.s  ,  an.ithcmA 
(io. 

36.  Minifterium  confervation.s  &  reftautatio- 
)is,  quamvis  fit  extraordinarium  ,  &  farpe  miraci?- 
\$  confirmctur,  non  tamen  femper  ,  aut  neceftario 
equirit  miraculorum  teftimonium  s  ficut  apparet 
n  muhis  v.T.  &  in  Joharme  Baptifta. 

57.  Extraordinarii  miniftri  fuerunt  rropher.r, 
tfqftoli&Bvangcliftx.  G  j  38. \\  i 


150  TH.EOLOGIJ6' 

3  8«  Wiclephus  ,  Lmherus  ,  Z  .vinglius  5e  flmilesfc 
Evangelii  reftauratores  primi  non  fuerunt  proprie- 
Joqucndo  extraordinarii  miniftri. 

39.  Extraordinarii  tamen  non  male  a  quibuf- 
<km  appellantur.  1.  Quiaaliquidprarftiteruntiimi- 
le  eorum ,  quae  ab  extraordinariis  miniftris  praeftita. 
fuerunt  olim.  2.  Quia  quoad  gradum ,  fingularia 
tquxdam  dona  acccperunt  a  Deo  ,  prout  res  ipfa  po- 
ftulabat:  quodetiam  affirmari  poteft  demultisin- 
ter  martyres  illuftriores .  3 .  Quia  ordine  tum  tem- 
porisperturbato,  &  collapfo ,  nccefTe  habuerunt 
nonnulla  tentare  praetcr  ordinem  communem. 

4C.  Ridiculum  eft  igitur,  ab  iftis  hominibus 
poftulare  miracula,  ad  confirmationem  illius  do- 
^knnx  quam  propofuerunt ,  cum  talis  atteftatio- 
ne  in  extraordinariis  quidem  omnibus  fuit  neceffar 
Xia. 


C    a    p.        XXXIV. 
JDe  Scriptura  Sacra. 


EXtr 
ade 


lecclefiam  inftituendam,  nontantum  viva 
voce  ,  fed  etiam  fcnptis  divinis  ,  utpcrpetuus  effet 
ufus  &  fru&us  hujus  minifterii  inecclcfia,  etiam 
cumtales  miniftri  non  fupereffent. 

2.  Illienimfoli  potuerunt  regulamfldeiac  mo- 
rum  fcriptis  mandare ,  qui  propter  immediatam  §c. 
infallibilem  dire&ionem  ,  quam  habuerunt  a 
Deo,  immunes  fuerunt  in  illo  negotio  ab  omnier- 
lore, 

3.  Scribendi  mandatum  acceperunt  a  Deo,. 
partim  externe  &  generaliter,  cnm  docere  jubeba- 
tur,  &  fpecialiter  aliquando  ,  cum  ipfa  fcriptioim- 
perabatur ,  Deut.  31 .  19.  Apcc.  1.  19.  Scribittyobis 
canticumhoc.  Scribequayidifti ,  &  partiin  intcrno 
Spiritus  inftin&u.  2.  Petr.  i.%i.  ~Hon  enim  libitu  ho- 
rnittis alUta (ft  ojimprofhetia  ,  fcd aHi a  Spiritu  fanlio 

hqujtti 


LIBER     riUMUV,  151 

^nuti  funt  fanBi  Dei  homines.  2.  Tim.  3.  lC.Tota 
$<riptura  diyinitus  efl  infpirata. 

4.  Scripferunt  ctiam  afrlatu  6c  du&u  Spiritus 
San&i ,  ita  ut  homines  ipll  fuerint ,  quafiorgana 
Spiritus  ibidem,  Jer. T.n.Eece  indo  yerba  mea ori  tuo>- 

-il , A  Ct .  2  8 .2  5 .  Benefane  Spiritui  SanBws  loquutus  cfl  per 
Efaia  m  Proph  etam. 

5.  Infpiratio  vero  divina  fcribentibus  illis  ad- 
fuit  cum  aliqua  varietate.  Qusedam  enim  fcribenda 
incognitaprorfusanteafuernnt  fcriptori,  ilcut  in 
hiitoriacreationispranerita:  ,  &  inprardi&ionibus 
futurorum  fatis  liquet :  quaedam  autem  prius  nota 
erant  fcriptori ,  ut  in  hiftoria  Chrifti per  Apoftolos 
confcriptapatet:  &  horumalia  naturalicognitio- 
ne  tenebant,  alia  fupernaturali.  In  occultis  &  igno- 
tis  infpiratio  divina  omniapraiitabat  per  fe:  iniis 
qua:  nota  fuerunt ,  aut  quorumnotitia  ordinariis 
mediis  acquiri  potuit ,  accedebat  etiam  religiofum 
fiudium  fcriptorum ,  Deo  ita  adfiltente  ,  ut  in  fcri- 
bendo  nonerrarent. 

6.  In  iis  omnibus  qua:  per  fupernaturalem  rever 
lationeminnotuerunt,  (five  injure,  five  in  fa&o 
verfentur)  non  folum  resipfas  infpiravit ,  fed  etiam 
fingulaverba,  quibus  fcriberentur ,  di&avit  atque 
fuggellit  :  quod  tamen  fa&um  eft  cum  fuavi  illa  at- 
temperatione ,  ut  unufquifque  fcriptor  iis  uteretur 

-modis  loquendi  ,  qui  maxime  conveniebant  ejus 
perfona:  &  conditioni. 

7.  KincScripturafepe  tribuitur  Spiritui  S.  tan- 
quam  au&ori ,  nuila  mentione  fa&a  amanucnllunv 
Hebr.  10.15.  Ttflatm  nobis  &  ipfe  Spiritus  S. 

8.  Hincetiam,  quamvis  in  fcriptionibusfacro- 
rum  librorum  indicetur,  maxima  ex parte ,  quorum 
operafcripti  fuerunt,  nonnunquam  tamen  hac  de 
re  altum  habetur  filentium  ,  idque  llne  ullo  ejufmo- 
di  librorum  detrimento ,  vel  authoritatis  eorum 
imminutione. 

9.  Keque  tamen  fufficit  ad  lcriptura:  facrac  par- 
tem  eonitituendam ,  11  libet  ailquis  per  extraordi- 

G  4  rutium 


151  THEOLOGIA 

narium  alioquin  Dei  fervum  fcribatui ,  &  ex  certa 
fpiritus  direciioue,  nifi  etiam  authoritate  divina 
publice  ecciefia:  fii  datus,  ek  fan&ificatus,  ut  iit  ca- 
nonfive  regulaipfius. 

ic.  Res  ipfa  qu.ara  fcriptis  mandarunt , quoad 
fummamrei  &  prazcipuum  finem ,  nihilaliud eft, 
v|uam  voluntas  iiia  Dei  revelata ,  qux  eft  regula  fi- 
dei  ac  morum. 

tt.  Hincomniailla,  quxindifputatione  prima 
dictafueiuntdedo&rinavita:  a  Deorevelata,  con- 
veniuntproprie  Scripturx  facrx.  Scriptura  enim 
nihil  aliud  eft ,  quam  illa  do&rina  cum  fcriptionis 
modo  adjun&o,  qui  modus  non  fuit  ibi ,  (cd  hoc  in 
loco  tra&andus. 

ii.  Hinc  Scriptura  quoad  rem  &  fcntentiam 
fubje&am,  id  eft  ,  quatenus  fuit  doctrina  divinitus 
jevelata ,  fuit  priorecclefia  j  fed  quoad  modum, 
tiujus  reYpedudiciturpropric  Scriptura  ,  pofterior 
cft  ecclefia  prima. 

1 3 .  Partim  rationc  materia:  fubje&a:  &  objectar, 
cjux  vcra  ac  falutaris  Dei  voluntas  dicitur ,  oc  par- 
timrationcdire&ionis  illius,  quafuitillafcriptis 
mandata ,  dicitur  Scriptura  facra ,  &1  kxt  vLoy^*  v 
Scriptura  &  Scriptores  etiam  ipfi  vocantur  fantii, 
Rom.i.a.Eph.3.5.  2.Petr.i.2i.  cc  2.  22.  &  3.  2. 

-Apoc.  18.20 

14.  Qi^amvis  autem  ex  occafione  aliqua  fingu- 
lari  varia:  Scriptura:partes  fuetint  exaratae,  &  ad 
certos  quofdam  homines  aut  ccetus  dire&ae  :  arque 
tamen  ex  intentione  Dei  pertinentad  inftitutio- 
nem  fingulorum  fidelium  pcr  omnia  fccula  ,  ac  fi 
ad  ipfos  fingulariterfuiiTent  direc-:a:,unde  ad  Hebr. 
12.  5  .  adbortatio  Salcmcnif ,  qua  in  Provcrbiif babc- 
tvr,  loqui  dicitur  Hebra\if  ,  qui^Apcflolicif  tcmporibuf 
yivcbant,  tanqua.mfiliif^  &  2 .  Petr.  3 .  15.  Ptuus  di- 
citur  ,0-nnibvf fidelibu*  fcripfiffe  ,  qucd  fcripfit  I{oma- 
nif.  Hcbr.  r  3  5 .  Quod  diclumfuit  Iofurty  diciptrkthe- 
tur  omnibuf  fideiibuf, 

1 5 .  Scripturis  continentur  omnia  ilia  ,  qux.funt 

ad 


LIEER    PRIMUS.  tfj 

ad  falutcm  ncccflaria :  atqiieetiamomnia  illaqux 
ncceflario  requiruntur  ad  inftitutionem  Sc  xdifica- 
tioncmecclcfix,  i.Tim^.  15-  T^.  17«  SkcralittrA 
H  ptjfu/it  ptpitnjfm  riddcrt  adjaiutcr/i.  Vt  Jitperjcclus  ' 
Lomo  Dcj  ,  ad  irr.nc cptu  Lovum perj  Be  inftrH&HS, 

16.  Hinc  Scriptura  noncfl  partialis,  fedperfc- 
fta  regula  f.dci  ac  monim:  nequc  quicquameft  ob- 
fervatunecefTarium  in  eccleiia  Dei ,  conftanterSc 
ubique  ,  quod  pendet  vcl  cx  traditione  aliqua,  vcl 
ex  authoritatc  quacunque,  Sc  non  continetur  in 
Scripturis. 

t-.  Omniatamen  nonfimul  &  femel  ,  fcriptis 
tradna  fuerunt :  quoniam  ecclcfix  ftatus  ck  fapien- 
tia  Deialiudpoftulaba::  Ci^d  a  primi  fcrii  tione  illa 
fuerunt  fucccflive  Hceris  mandata,  quae  feculis  illis 
fuerunt  ncccfTaria. 

18.  Ncqucidcir<:ocrcvcruntarticuliflc!eifec'jr.- 
dum  tcmporum  fuccefiienem ,  quoad  eilentiam, 
fcd  tantum  quoadesplicationein.. 

19.  Qjoad  modum  tradendi:  Scriptnranonex- 
plicat  voiuntatcm  Deiregulis  catholicis  tk  fcicn- 
tificis  ',  fcd  narrationibus,  exemplis,  prsceptis,  ex- 
hortaticnibus  ,  admonitionibus  ,  2cpromiffioni- 
bus  ,  quia  ifte  modus  maxime  facit  ad  ufum  com- 
munem  omnisgencris  hominum,cc  maximeetiana 
ad  volunratem  afficiendam,  cc  pios  motus  excitan- 
do,  qui  prxcipuus  cft  fcopus  thcologig» 

ic  .  Eo  modo  etiam  voluntas  Dei  rcvclaturin 
fcripturisjut  quamvis  rcs  ipfxplerumquedifriciles 
captu,  modus  tamen  cas  tradendi,  Cv  cxplicandi,  in 
iis  prnertirn  qux  funt  neceffaria  ,  clarus  fit  &  per- 
fpicuus. 

21.  Hincnon  indigent  fcxiptuxx,  prxfertimirl 
necclTariis  ,cxplicatione  ulla  tali ,  qua  ipfis  lux  in- 
feratur  aliunde :  fed  fibimet  lucem  ipfx  prxbcnr, 
quxab  hominibus  ftudiose  dcbct  elici  £c  pro  vo* 
cationis  raiione  cum  aliis  communicari- 

22.  Hincetiamuniusloci  Scripturx  unicws  cft 
faafus  :  quia  atias  Scsipturs  fenfus  non  tanrum 

G  5  noi^ 


154  T"H  EOLOGIA 

non  effet  peripicuus  5c  certus  ,  fcd  nullus  omnino  : 

quod  enhn  non  unum    fignificat , .  nihil  fignificat 

certo. 

23.  Ad  controverfias  theologicas  dijudicandas, 
noneft  conftituta  vifibilis  aliqua  potefks  ineccle- 
fia,  quafi  regia  feuprauoria  :  Csd  hominibus  impo- 
nitur  officiuminquirendi:  communicatur  dcnum 
difcernendi,  tam  pubiice  ,  quam  privatim  :  &  indi- 
citur  ftudium  promovendi  veritatis  cognitar  fcien- 
tiam  ck  praxin,  provocationis  eonun  ratione  :  qui- 
busetiamadjungiturpromiilio  direc~tionis,  6c  be- 
nedi&ionis  divinar. 

24.  Quia  verb  Scriptura?  data*  funt  ad  ccclefue 
ufum  &  ardificationem ,  idcircb  iis  linguis  confcri- 
pta?  fuerunt,  qux  maxime  coinmunes  &  vulgatar, 
fuerunt  in  ecclefia  tum  temporis  cumconfcribc- 
rcntur. 

25.  Hinc  omnes  illi  libri  qui  confcripii  fue- 
lunt  ante  adventum  Chrifti ,  Hebraice  fcribeban- 
tur :  Judxis  cnim  crcditafucrmit  cloquia  Dci.  Rom.  , 
2.2, &  9.  4.  &  pari  tatione  cjui  poftea  confcripri 
fuerunt  Gracce  tradebantur,  quia  illalingua  maxi- 
nie  communis  fuit  in  illis  partibus  ubi.  Ecclefia  pri- 
mavigebat. 

26.  Hinc  ad  accuratam  Scripturae  intelligenti- 
am  ,  neceffaria  eft  aliqua  faitem  cognitio  lingua- 
inm :  Scripturx  enim  iifdem  mediis  inteiligun- 
tur,  quibusaliafcripta  humana  ,  peritia  nempe  & 
ufu  Logicar,  Rethorica?,  Grammatieze  &  linguarum  - 
iiiarum,  quibus  exprimuntur :  nifiquod  in  Scriptu- 
iis  fingulare  Spiritus  lumen  fit  piis  femper  qux- 
rendum. 

27.  Linguis  tamen  iftis  primis  non  adeb  affixa 
cft  Scriptura,  quin  &  poflit,  &  debeat  etiam  in 
alias  linguas  transferri ,  ad  communem  ufum  ec- 
t&fis. 

28.  Inter  interpretes  autem ,  neque  feptuagin- 

tailli,  quia   Grrece  vertebant ,  neque  Hieronymus 

netju.e  iimUls  qnifquam  >  fun&us  eftrnunere  Pro- 

^     -  phsjtko, 


LIBER    PRIMUS,  Tjf, 

phetico,  itautimmunisfueritaberroribus  in  in- 
tcrpretando. 

29.  Hincnullxvcrfionesfuntabfoluteauthenti- 
ca?,fed  eatenus  tantiim,  quatenusexprimunt  fon- 
tes,adquosetiamfunt  exigenda:. 

30.  Nequeullaeftauctoritas  interris/quave*- 
flo  aliquarcddi  poffit  fiirnpliciterauthentica. 

31.  Hinc  illuftris  femper  fuit  &  adorandaDtfi 
Providentia  in  confervandis  fontibus  ,  non  tanturn 
ne  plane-perirent,  fed  etiam  ne  mutilarentur  alicti- 
jus  libri  ja&ura,  autgravialiquovitiodeformaren- 
tur,  cum  interim  ex  verfionibus  vetuftioribus  nulU 
unaintegrafit  reli&a, 

32.  Ex  verfionibus  iftis  humanis  nihilominus 
percipipolTuntillaomnia,  quse  funt  abfolute.ne- 
ceffaria,  fi  modo  conveniant  cum  fontibus  in  effen- 
tialibuspattibus  ,  utfolentomnes  verfiones  in«c- 
elefiis  receptx,  quamvis  difTentiant  ac  derlciantin 
itiinutioribus  non  paucis. 

3  3 .  Neque  ideb  tamen  in  qualibet  vcrfione  re^ 
eeptaperpetub  eft  acquiefcendum  :  Ced  cumomni 
religione curandum,  ut  puriiTima  &  emendatifilma 
imxrpretatio  proponatur  ecdefia:. 

34.  Exiftislibris  omnibus  divAnitus  traditis,  &" 
in  ecciefia:  quafi  arca  collocatis,  conficitur  canon - 
integer  fidei  ac  morum  ,  unde  nomen etiam  ■•haben.t'-' 
Seriptura  canonicx. 

3  5 .  Canonem  Veteris  Teftamenti  conftituerunt ' 
Prophetat,&  Chriftus  ipie  fuo  teftimonio  compro- 
bavit.  Canonem  N.  T.  una  cum  vetericomproba- 
vit  &'obfignavit  Apoftolus  Johannesau&oritats  - 
divinainftructus  ,  Apoc.  22.  t8.  iq.-EnimvervHn*-' 
teflor  cuivi*  audunti  verba  Prophetialibrihu)u4:fiqHif 
adjecerit  acl  hxc ,  imfonet  ci  Dciu  plaga*  fcriptas  in  //-. 
bro  iflo  :  &fi  quis  abflulerit  aliquidex  librps  Prophetia? 
hnjm,  auftrct  Deuspattem  ejutelibro  Vit<x« 

36.   Libri  iili  qui  vulgo  apud   nos   Apocryphi^ 
vocantur,  noh  pertinent  ad  canoncm   divinum 
Reout  re£le  iaris  ab  horriinibus  fuerum  oiira  li* 
G6  ba- 

• 


Tc;6  THEOLOGIA 

bris  canonicls  adjun&i,  tanquam  fecundarius  qui- 
dam  canon.  Nam  primb  in  quibufdam  eorum  ma- 
nifeftarfabulae  narrantur  &  affirmantur  pro  veris 
hiftoriis,utdeTobia,  Judithj  Sufanna.  Bde  ,  Dra- 
cone  &  llmiiia  multa.  Secundb,  cjuia  &  S.Scriptu- 
rx  &  fibi  ipfis  faepe  contradicunr.  Tertio:  nori 
fuerunt  Hebraice  fcripti ,  neque  judaicx  ecelcfi* 
traditi  aut  abeadem  recepti,  cui  tamen  Deus  ora- 
cula  fua  cmnia  commiilt  anre  adve.ntum  Chrifti, 
Rom.9.4.  Qusrrb,  non  fuerunt  a  Chrifto  approba- 
ti,quianonerantintciilios  libros  ,  quos  ipfedefl- 
guavit,  cum  juflit  fuos  fcrutari  Scripturas.  Qjiiiv 
tb,  neque  ab  Apoftolis,  nequein  prima  ecdeila, 
Chriftianafucruntunquamrecepti,'  ut  pars  cano- 
r,is  divini. 

C  a  p.    xxxv. 

Jje  "Mtnijli  is  ordinariis  ,  &  ecrum  officio 
in  ccncion.mdo. 

l'\j\  Inifterium  ordinarium  cft,  qucd  totam  fuafn 

*-v-*dire<fticnem  habct  a  voluntate  Dci  in  fcri- 
pturis  rcvelara,  £c  ab  illis  mediis  ,  quae  Dcus  in  ec- 
«  dcfia  conftituit ,  ad  ipftus  perpetuam  a:difkatio- 
nem_'. 

2.  Atquehincdicuntur  ordinarii :  quiaexordU 
i>e  a  Deo  conftituto  poiTunt  ac  folent  ad  miniftran- 
curn  vocari. 

%>,  Quja  vcrb  in  adminifttatione  fua  regulam 
habent  fibi  fixam,  voluntatem  illam  Dei,  qua:  reve- 
fota  prius  fuit  per  extraordinarios  miniftros  ,  idcir- 
cb  nihil  proponere  aut  agere  debcnt  in  ccciefta, 
«juodinfcripturis  non  habent  prxfcriptum. 

4.  Idcircb  etiam  pendent  ab  extraordinariis 
miniftris,  ck  funti^forum  quafi  fucceffores:  quam- 
visenimquoadmodum  &  gradum  extraordinaiii 
nyiniftri  nullos  habent  fucceiTores,  quoad  ipfam 
tameneftentiam  adminiftrationis  >  eodem  ofTicio 
funguutur  miniftri  ordinarii  verfus  cccleftam,  quo 
CStraordinaiii  otiffl  fungcbaruiiU 


5.  Hujusminifteriijus  perhomiries  commuui- 
Kti  folet ,  atque  illa.  ratione  vocatio  ordinarii  m£- 
liftri  cft  mcdiara. 

6.  Hoc autcm ik eftintelligcndum  ,  utauthori- 
,:as  adminiftrandi  res  divinas  a  Deo  immediate 
iroinmunicetur  mininris  omnibus  legitim;s,5:  de- 
ificnatio  perfonatum  :  in  quas  confcrturv  fiatper 
|ccclella.ni. 

7.  Qtria  verb  ecciefia ,  netjue  dona  Imic minifte- 
rio  nectflaria  potcfl  conferre  ,  neqne  Deo  orarfcri- 
bere ,  in  quem  ab  ipfo  confera.nur,  idcircbeos 
tantumeligerepoteft,  quos  antea  viditaptos.  Nos. 
^nimiicutextraordinariL  luiniftri ,  ficeriam  ordi- 
nariiper  ipfam  vocationem  reddunturapri,  cum 
antea  fuerint  inepti. 

8.  Hincinordinaria  vocatione  illud  n?celTurio 
requiritur,  ut  probatio  legitima  antecedat  ipfam 
vocationem,  i  .Theff.  3;  tc.  ExpUrentur priw^deindt 
minijlffxt ,  fifuntinculpati, 

9.  MinifteriumordinariUmcfl:  ad  ecclenam  or- 
dinariis  mediis  confervandam ,  propaganaam  & 
reflaurandam. 

10.  Minifterii  hujus  diiar  fuiit  partes.  J„  Vi  m* 
mine  Dei  agatapud  popuium,  qua  funt  agehda.  II. 
Vt  nomine  Dci  agat  apud  Deum  ,  qaaenmtapud 
ipfum  agenda. 

1  t.  In  iftis  autcm  maxime excellit ,  atque  adeo 
pcrpetui  lemper  ufus  fuit  in  eccleiia  prxdicatio 
verbi. 

ii.    Concionatoris  ordinarii  ofTicium  eft  Dei 

voluntatem  cx  vcrbo   proponere  ad  xdiricatio- 

nem  auditorum,  t.  Tim.  t.  5.  Fini*  z&i&yy+Xitfti 

annnnciationis  eft  charitas  cx  mundo  co/de,  <&  confcicn- 

|  tiabvna,  \S*  fide  minhne fimutata. 

13.  Quja  autem   imprimis   requiritur  ferium 

:   ftudium  ecclefix  adificanct* ,  idcircd  non  potcft  ille 

j   concionator  idoneuselTe  ,  quinon  comparavit  ani- 

mumfuum  ad  qu^yendam  legem  Tehoya  (*>  adpvaftan- 

dm  earn  >  $r  aqdocmdtim  Ifraelm  ftMnt*  ac  )udkia% 

Ewrcfr, 


i5$  THEOLOGIJE 

Ezech.  7.10.  Debetenimqui  aliumdocet,  femet- 
ipfum  antea  8c  fimul  etiam  docere.  Rom.  2.  12'. 
alLas  non  eft  paratus  ad ecclefiam  aedificandam. 

14.  OfEcium  iftud  faciendum  eft ,  non  tantum 
univcrfaliter  refpe&uomniumauditorumin  com- 
muni,  fed  etiam  fpecialiterrefpectuordinis  &  xta- 
tis  cujufcunquc ,  ut  fenum  ,  adolefcentum  ,  fervo- 
rum,  Tit.2.&  3,  doctorum,  2.  Petr  1.12.&C.  imb 
fingulorum,  T.Thef.  2.TI.  ynumqucmqucveflrum 
hcrtabamur  ,  CjT"  ccnfolabamur  &  obtcflabamur  ,  non 
publice  tantum,  fed  etiam  privatim,  Ador.20.20. 
Pubiice  CJT  domatim. 

15.  Iftumxdificandi  fcopum  itafemper  habere 
debet  ob  oculos,  ut  fednlb  caveat,  ne  ab  eo  divertat 
ad  vaniloqucntiam.  1  .Tim,  I ./$.  adlitigationcm  dc  ver- 
i:s.  2. T im. 2. 1. f.  ad  controvcrfeas inutiles,  mt  fpecula-- 
tioncs  falso  naminaiafcienti^ ,  i.Tim.  6.  ZO.fid  pr<c- 
hcat  fe  tenactm  fermonk fidelis  ,  qui  ad  doclrinamfacit^ 
Tit.  T.9.  quique  damnari non pojsit,  Tit.  2.8. 

16.  Quia  verb  in  iftum  finem  voluntas  Deiar 
ejus  vcrbo  eft  proponenda,  idcircb  non  eft  ille  ad  hoc 
Minifterium  aptus,  qui  non  habet  fenfus  fuos  in  fa- 
cris  literis  exercitatos  ,  etiam  fupravulgus  fideli- 
um,ita  ut  cum  Apollo  dici  pollit potens  infcripturis. 
Aftor.  18*24.  Poftillis  &  commemariis  non  eft  fi- 
dendum. 

17.  Ut  voluntas  Dei  cum  atdificationis  fru&u 
proponatur,  duo  hxci  funt  necciTaria  fa&u.  I.  U% 
declaratio  flat  eorum ,  c\ux  in  textucontinentur. 
II.  Ut  eorundem  applicatio  inftituatur  ad  audito- 
rum  confcientias,  prout  illorum  -conditio  poftula^ 
xe  videtur,  i.Tim.6.17.  Jis  qui  divius  funtin  bocfc- 
culo  denuncia,  ne  ejferanturanimoy  nequefpsm  ponant  in  ■ 
divitiis  incertis ,  £j7?r. 

18.  Imponunt  auditoribus,£t  furmetplane  obli- 
vifcuntur  iili,  cjui  textum  certum  initib  proponunt, 
tanquam  principium  concionis  habendx  9  5c  poftea 
multa  dicuhr  circa  textum  ,  aut  ex  occafione  textus, 
icdnihil  fae  «x  ipfo  texm  deducunt. 

19. In 


LIBER     PRIMUS.  159 

1"  19.  In declaratione ,  qiud  vcri  fit  in  textu ,  prius 
I  debetexplicari,  &  tumpoftea,  quid  boniex  eo  fe- 
■  quatur.  Illapars  indo&rinis veldocumentisverfa- 
m  tur  ,  hcec  in  ufu  vel  utilitatis  ex  doCtrinis  illis  deri- 
I'1  vatione.  2.Tim.  3.  i6.Tota/c(ipturaHtilij  efl  addo- 
I '.  Srrinam^  ad rcdargutioncm, ad conTclionem,  &  difcipli- 
namin)uflitia. 

20.  Qui  iftas  partes  invertunt  &  confundunt, 
auditorum  memoriac  non  confulunt,  ac  xdifica- 
'  tionem  ipforum  non  paium  impediunt :.  qiraprre- 
cipua  capita  concicnis  non  poffunt  memoria:  man- 
idare,  ut  poftearepetant  in  familiis  fuis  privatiin, 
ifine  quo  exercitio  perit  maxima  pars  illius  fru- 
i&us,  qui  exconcionibus  redundaret  in  ccclefiam 
'  Dei. 

2T.  Do&rina  eft  axioma  theo!ogicum,.vel  m 
,  feriptura:  verbis  pofitum  exprefse  ,  vel  ex  iilis  per 
,  immediatam  confequentiam  fluens. 

22.  Do&rina  re&c  primb  dcbet  inveftigari,  &: 
umpoftea  tra&ari. 
2  j .  Inveftigatio  fit  per  analyfin  Logicam,cui  in- 
j  fervitetiam  Rhetorica  dc  Grammatica. 
;  24.  Analyfis  pendet  prrecipue  ex  obfervatioite 
|  fcopi  vel  propoiki,  Sc  mediorum,  quibns-attingitux 
i  fccundum  artem  Logicam. 

25.  Huicadccnfirmationem  fubjungi  debetin- 
terpretatio  eorum  ,  qurc  dubia  funt  in  analyfi  :  ma- 
nifefta  verb  tk  per  fe  perfpicua  nec  poftulant ,  nec 
admittuntfupervacaneam  interpretationem. . 

26.  Tra&atio  pattim  in  probatione  coniiftit ,  ij 
in  quarftionem  venire  pofllt  apud  Auditores  ,  ( ine- 
ptumeft  enim  illud  follicite  confirmare ,  quod-or 
mnes  agnofcunt)  &  partim  in  illuftratione  rei  fatis 
prcbata. 

27.  Probatiopetidebetex  clarioribus  Scriptura? 

1  teftimcniis,  rationibusetiamadjun&is  ,  ubireina- 

l  ttira  patietur.   Hic  autem  fervandus  eft  modus  iile3 

cuem  auditorum  commodum  di&abit. 

1$,  lliuftiatio  cx  omnibus  fcrcinventiorusJor 

■     •  ci£ 

• 


x6s  THEOLOGIA 

cisdepromipoteft ,  Ced  prscipuum  hiclocum  ha- 
bent  dificntanca ,  &  comparata. 

29.  Poctrina  quxque  fatis  jam  cxplica*adcbet 
ftar.im  ad  ufum  transfcrri  qwae  etiani  in  parte  ,  nifi 
ratio  aliqua  fingularis  aliud  poftulat ,  magis  eft  in- 
fiftendum  :  qtrippc  qux  alterius  finem  ac  bonurn 
continct,  5c  cnm  concionis  ptxcipuo  fcopo ,  audi- 
torum  lcil.xdificat"one,magiseft  conjuncla. 

5  0.  Pcccant  igitut ,  qui  inhxrent  nudx  veritatis- 
indagationi  &  expiicationi,  S:  negle&o  ufu  ac  pra- 
xi,  inqna  religioatquc  adeo  beatitudo  confiftit» 
confcientiam  parum  aut  nihil  xdifieant. 

j-i.  Ncquetamen  vel  omnes  do&rinx  ouxpcf- 
funt  cx  textu  crni,  fcmper  fuht  proponendx,  neque 
Omnes  ufus  inculcan^ii,  led  rlli  iunt  eligendi ,  qucs 
ctrcumftantix  loci,  temporis,  aeperfonarmn  rna- 
xime  neccllarios  efic  docebunt ;  &  ex  illis  prxcipue 
hi ,  qui  ruaxime  faciunt  ad  religionis  vigorein  vel 
excinndum,  vel  confirmandum. 

7,1.  Peccant  igitur,  qui  fuique  deque  habent, 
c]uiddicant,dummodo  multa  vidcatur  obfervaiTe 
ck  dixiffc:  imb  non  raro  hoc  agunt,  ut  muita 
textui  cxtorqueant ,  quamvis  ei  non  infiut ,  ck  fxpe 
altunde  ad  illumrapiunt,  quidlibet  ex  quolibet 
proferentes  :  ex  quo  quidem  auditorum,  prxfertim 
imperitorum ,  rnagis  fequitur  iubveifio  quam  xdi- 
ficatio. 

5  5 .  Crm  do&rina,  tum  ufus  ,  quantum  fieri  po- 
tcft,  ita  formari  dcbent ,  ut  conncxionemaliquam 
interfe  habeant ,  £c  eam  etiam  prx  fe-ferant.  Kc- 
quecnimfine  incommodo  rapitur  animus  ab  uno 
adaliud:  neque  eftquodmagis  memoriam  juvat* 
quam  ordodedu&ionis. 

54.  Vfuseft  axiomaThcologicum  ex  doctrina 
deduttum,  utilitatem,  bonitatem  velfinemejus 
cftendens* 

3  5 .  Dcductionis  ratio  eft  explicanda ,  fi  Ctt  mi- 
nus  apena  :  cui  ctiam  probatio  vel  illuftratio  debct 
^bjungi.  prout  necciTitas.  auditotum,  &  prudenria 
j^centis  monebiuit»  $6Sfu&- 


LIBER    PRIMUS.  »6l 

36.  Utilitas  hxc  vcl ad  judicium  pertinet,  vcl  ad 
praxin.  2.Tim.3.i6. 

3*7 .  In  judicio  eft  mentis  informatio  ,  &  refor- 
matio. 

58.  Informatiocft  vcritatisalicujusprobatio. 

39.  Reformatio  eft  falfitatisalicujusrefutatic. 

40.  Quamvis autcm omnis  veritaspofnt  ex  oc- 
cafionedoceri ,  omnis  tamen  error  noneftubique 

,  refutandus.  Vetcres  enim  hxrefes,  qux  jam  funt  fe- 
pultx;  non  fuut  refodiendx  ut  refutcntur,  neque 
blafphemix nefandx  facile  tepetendx :  turbat  hoc 
&orTendit,  prxfertim  cum  folenniter  nominan- 

:  tur,explicantur  ,acrcfutantur. 

41.  In  praxi  vitx  eft  dire&io,  qux  conftat  cx  in- 
ftitutionc  &  corredione. 

42.  Inftitutioeft  vitx fequendx  dcmcritratio. 

43.  Corre&ioeft  vitx  fuglendxdamnatio. 

!    .44.  Poftdeclarationcmfecui  debet  applicatio, 
qux  tamen  cum  utiiitatum  derivatione  tantimi 
habet  cognationem  ,  ut  fxpe  curnillapermifceri 
;  pofilt, 

R  45.  Applicarcdoftrinamadufum  cjns  ,eft  fps- 
'  ciali  accommcdatione  Gc  veritatem  aliquam  gene- 
,  raiem  acuere,  &  ingerere,ut  penctrare  poilit  in  ani- 
'  mos  prxfentium  cumpiorum  arTe&uum  commo- 
tvone. 

^6.  Pungendi  funt  ad  vivum,  ut  fentiatnr  in  fin- 
gulis  UiudApoftoli,  verbum  Domini  nempegla- 
c.iumahcipitemeife,  qui  intima  ufque  cogitatio- 
num  &  erTe&uum  configat ,  &  ad  iplam  ufque  ofli- 
um  &  mcdullarum  compaginem  pervaiat.  Prxdi- 
catio  igitur  non  debet  eiTe  raortua  ,  fed  viva  £c  effi- 
caxa-deo » utinfideli  ingredicntc  in  ccetum  fideli- 
um,  affici  illum  opportcat ,  £c  quafi  transfodiipfa 
i  verbiauditione,  ut  detgloriam  Deo,  i.Cor.  14. 
25.  Etitaqna  occulta fuht i» ejus corde ,  rnaniftfiafi- 
unt ,  atquc  ita  ftrocidms  infacicm^  adorabit  D(urnx  an  - 
nuncians  Dcum  vcri  in  Vohis  cffc. 

47.  Hxcautemrefpicit  vel  animurn  oppieifum, 

ui 


*6x  THEOLOGIA 

utconfolatio:  veideficientemin  profecutione  bo- 
ni,  ut  exhortatio  s  vei  in  vitatione  mali ,  ut  admo- 
nitio. 

48.  Confolatio  eft  argumenti  alicujus  applica- 
tio,  vel  ad  tollendum ,  vel  ad  mitigandum  dolorem 
ac  metum  opprimentem. 

49.  In  confolatione  notae  utiliter  adjunguntut 
cx  quibus  confcientia  hominis  certa  reddi  poflit, 
cjuod  ad  ipfum  pertineat  hujufmodi  beneficiunv 
cujus  confideratione  minifter  fidelium  confcientias 
confolatur  abje&is  occupationibus  5c  refutatis, 
quas  pia  &  anxia  mens  in  contrarium  aiferre  Sc  co- 
gitarepoflit. 

50.  Exhortatioeftargumenti  applicatio,  vel  ad 
intcrnani  aliquam  virtutem  ingcrendam ,  vegetan- 
dam  &  excitandam ,  vel  ad  exercitium  ejus  promo- 
vcndum. 

51.  In  exhortatione  ad  virtutem,  multum  ju^ 
vat  oftendere  media,  quae  ad  Virtutem  illam  in 
nobis  generandam  faciunt,  fingula  verb  ex  Scri- 
pturx  locis ,  &  exemplis  probentur,  aut  rationi- 
bus,  cjuae  firmum  in  Scriptura  fundamcntum  ha.- 
bent. 

52.  AdmOnitio  eft  argumenti  alicujus  applica- 
tio,  ad  pravitatem  aliquam  corrigendam. 

53.  In  admonitione  ,  feu  dehortatione  a  vitiis9, 
remedia  adj  ungi  poflunt ,  ex  ijis  locis  ,  qua:  advcrfus 
illa  vitia  maxime  funt  valituia. 

54.  Modus  agendi  in  hifce  omnibus  talis  effe. 
debet,  ut  nullam  oftentationem  habcat  humana: 
fapientias,  aut  intermixtionem  affe&uum  carna- 
lium  ,  fed  fpiritus  demonftraticnem  ubique  ma- 
nifeftatam.  i.Cor.i.iy.&c.  2. 1.4. 13.  Koncum  di- 
cendiperitia,  ne  inani-s  reddatur  crux  Chrifli.  Kon  emi- 
nentia  orationur,  aut  fapicniia'.  Keque  in  perfuaforiis  bu- 
tnan*  fapicntix  verbis  ,fd  dcmonfratione  fyirituali  O*  . 
fotcntc.  Kon  fcrmonibus  quos  docet  humana  fapieniia, 
fed  quos  docet  Spnitus  Sanclus.  Eft  enim  vcrbum  Spi- 
ritus,  verbum  vhx,  quod  prajdicatur  ad  xdifica- 

tiQiiem 


LtBER    PRIMUS.  1C5 

ioncm  Dei ,  qua*  cft  per  fidem  :  quibus  fi  quid  con- 
jruenter  non  dicatur,  aut  fiat,  a?qii£  inane  eft  ac fce- 
mm,  &  ftipula,  1.  Cor.  3. 12. 
|  55.  Nequeigiturteftimbniahumana,qualiacun- 
}ueiint,  nequehiftoria:do6hstantum  nota:  inter- 
nifceri  debent,  niii  rariiis,  (caufa  etiam  figni^cata, 
\ux  cogititafacere^)  cumurgens  neceflltas  aut  certa 
pes  fru&us  tale  quid  poftulare  videtur :  ncdum 
erba  aur  fententix  Latinae ,  Gracca: ,  Ebraicar ,  quas-- 
>opulusnon  intelligit. 

56.  Latditurpuritas,perfe£tio,  ckmajeftas  verbi 
3ei,  dum  verborum  humanorum  permixtionem 
lefiderareperhibetur,  &  fcandalum  fimulpra:betur 
uditoribus,quiaffuefa<5ti  hujufmodi  rlofculis  hu- 
nanis,  aurium  pruritum  fzepe  contrahentes  ,fimpli- 
itatem  Evangeliiincipiuntfaftidire  ,  &  fanam  do- 
Irinam  nolunt/ujfme,!.  Tim.4.5. 
!  57.  Pauli  exemplum  ( qui  paucula  quxdam  5c 
rreviacitatpoetarum  Gentiliuin  di&a ,  authoribus 
ionnominatis,adgentiles  ,quibusnota  &  proba^ 
afuerunt,  convincendos  ,  idquerariflime,  &  obi- 
er)  hoc,  inquam,  exemplumnihiljuvatUlos ,  qui 
rxter  necelTitatem,  aut  etiam  utilitatem ,  frequen- 
er,  &  ftudio  ,  laudatis  authoribus,  eadem  fere  fo- 
mnitate,  qua  folentprophetarumnomina  citare, 
pudChnftianos,  qui  folum  Chriftum  audirecu- 
iiunt,  obirudendi  humana  teftimonia ,  ad  eruditio- 
temaliquam  oftentandam, 

58.  Nequc  etiam  prooemia  non  neceffaria,  & 
ongepetita,  autperfuafotia  oratorum  verbafunt 
onfeclanda  :  necdigreflionibusaut  excuriionibus 
:ft  indulgendum.  Sapiuntiftafpiritum  humanum, 
empusconterunt,  Sc  excludunt  aiia ,  quar  magis 
edificarent.. 

!  59.  Si verbaliquodexordiumadhibetur  adrem- 
^raefentemfpeftans  ,  llludlocum  proprium  habct, 
,'eiintextusdeclaratione,  vel  in  cjusapplicatione, 
dufum. 

6:..  Scrmo  &.  actio  tota  dcb;t  QiCc  fpiritualis ,  e^ 

"inumo 


164  THEOLOGIA- 

intiino  corde  fluens ,  hominera  indicans  ek  in  fcri- 
pturis  ,  &  in  pietatis  exercitiis  multum  verfatum  : 
cjuietiam  illa  qux  aliis  fuadereconatur  ,  fibirnet 
ante  perfuaiit  &  confcientia:  fux  penitUs  infixit : 
cui  dcnique  adeft  zeius,  charitas  ,  lenitas  ,  libertas, 
humilitas  ,  cum  authoritategravi. 

61.  Scimonis  pronunciatiodebet  eiTc  ctim  nu- 
turalis,  popularis  ,clara  &  diftin&a  ,  ut  conimodc 
polTit  intelligi  j  tum  rebus  congrua  ,  ut  etiam  arTe- 
£his  movere  poilit,  Gal.4.20.  Vclim  autcm  nunc  ad- 
ejft  apud  vosy  &  tnulare  yoccm  meam  :  quoniam  btffit» 
in  fob;<r. 

61.  Inter  aliasdus  hxc  maximepeccant :  alte- 
ra  lenta,  tarda,  cantillans ,  fomnolenta,  in  quanon 
tantiim  verba  in  cadem  commatis  diftin&ione  curn 
paufa  feparantur,  fed  &  in  eadem  voce  fyllaba:,cuni 
magno  rerum  inteile&us  impedimento. 

65.  Altera  vox,  qnx  hic  maxime  peccat ,  eft  pra:- 
cepsacvelox,  quae  celeritate  nimiaaures  obruit> 
ut  nulla  fiat  diftincla  rerum  perceptio. 

64.  Sermo,  pronunciatio  ,  &  a£tio  qna:  in  fena- 
tu,  in  judiciis,  in  foro  eifet  ridicula  ,  illa  in  concio- 
ne  magis  eft  fugienda. 

65.  Dilucidius  apparet  Spititns  Sancciefficacia 
innuda  vcrborum  fimplicitate ,  quam  inelegantia 
6c  nitorerhinc  Paulus  dicit  fe  ithanw  rc4  \cyy9 
1.  Cor.  11.  6.  Si  tamenpolleataliquis  vi  quadam 
dicendi  externa,  cum  genuina  fimplicitate  debet  il- 
Umufurpate. 

66.  QuantumarTecl:ationisapparet,  tantumpe- 
rit  efficacia:  &  authoritatic. 

67.  Summa  eli  ,  nihii  admittendum  effe  ,  quod 
non  facit  ad  fpintuaiein  popuii  «dificationem,  ne- 
qneomittendum  quicquam  ,  quo  ad  illum  finem 
certo"  ratione  pervenire  poflimus. 

68.  Concionis  appendix  cft  oratio  ,  tam  prxce- 
«iens  quam  confcquens. 

69.  In  prxcedente  gencralia  illa  debent  pro- 
poni ,  quibusverbi  Sc  prsdicationis  finisScufus, 

nofxra- 


noftraque  indigentia ,  iniquitas ,  &.  oflicium,  una 
cum  gratiofls  Dei  promiflis,  ita  commemofcntur, 
ut  exfufcitari  poiTint  animi  omnium  advolunta- 
tcm  Dei  humilitcr  quxrcHdum ,  &  fidelitcr  obfer- 

,  vandum. 

70.   In  orationc  confequente  gratiaium   actio 

I  fempcr  eft  adhibenda,  &  prscipua  concionis  capita 
inpetitiones  debent  converti. 

C    a     t.     XXXVI. 

Dc  Sacramcntis, 

Ha&cnus  de  mcdo  applicationis  quoad  pri- 

mam  paitem ,  fci.licct  in  miniiterio. 

1.  A  Pplicationis  niodus  qucad  alteiam  partem 

<^*e{l  in  .fignis. 

2.  Signum  eft  rcs  fenfibilis ,  quas  prxtcr  illam 
fpccicm  quam  fenllbus,  immediate  infert,  aliud 
etiam  fimul  facit  in  cogitationem  venire  :  atque 
hoc  fenfu  figni  ratio  tamlate  patet,  atqueargu- 
j&ientilogici. 

3.  Signumaliudeitnatiirale,  aliud  perinftitu- 
ticncm. 

4.  Inter  hxcduo  tamcn  tantum  efl  difcrhnen, 
ut  fine  turpi  errore  non  poflint  confundi. 

.$ .  Eft  etiam-fignuxn  aliud  ordinariuin  &  perpe- 
tiium,  aliud extraordinarium  &  temporarium. 

6.  RefpecTureiiTgnificata:  eft,  vel rerum pra*te- 
iitarum,&  dicitur  ocrofttisixo*  fcu  Ki*f«»r*/f**»S; 
vcl  rerum  prsfcntium,  ck  dicitur  oioLyvvsiit,** , 
d<m^n\lra.ii-\-um\  vel  rcruiii  futurarum  ,  &:dicirur 
tzsr&yvAi&xoy  leu  frfnunctAtiyurn  ;  vel  denique  ex 
■crunibus  iftis  conrlatum,  ita  utprxfentia  ,  prxteri- 
ta  ,  &  fntura  defignet. 

7.  Refpc&u  finis  &  ufus.vel  infervit  intelle<ftui, 
tx  dicitur  notificans ,  vcl  memorix ,  &  dicitur  cc.m- 
mtmfacum  5  vel  etiamfuiei,  6c  dicitur  obfignAns> 
vel  deniquc  ijftfs  omnibus  ilniul. 

8.  Hinciijnum  facruin  cfi  vel  nudum  jfigniun, 
vel  e;iau  figtUttfli* 

• 


166  THEOLO   G  I  A. 

9.  Nudumfignumeft,  quodtantumtepraefeatau 
figillum  eft,  quod  non  tantum  repraefentat ,  fe<i 
etiamcxhibet  obfignando. 

10.  Sigillumfoedus  Dei  obfignans  dicitur  facra- 
mentum,  Rom.4. 1  r. 

1 1 .  Eft enim  fignum  rememorans,  demonftrans, 
^ramuncians,lamficans,  commonefaciens  ckobfi- 
gnans. 

12.  Sacramentum  igitur foederis  novi  eft  infti- 
tutiodivina,qua  perfenfibilia  figna  benedi&iones 
fcederisnovirepratfentantur,  exhibentur,  &  appli- 
cantur. 

13.  Hinc  facramentum  iftiufmodi  habet  ratio- 
nemteftimoniidivinifccundarii,  quo  teftimonium 
illudprimarium,  quod  inipfofoederccontinetur, 
xefpe&u  noftri  fpecialiter  confirmatur.. 

14.  Hincilla  fpecialis  applicatio  favoris  &  gra- 
tixDei,  qux  oritur  ex  vera  fide ,  per  facramenta 
plurimum  conflrmatur  ctpromovetur. 

15.  In  facramento  igitur  eft  res  fenfibilis,  & 
fpiritualis. 

16.  Resfenfibilis  eft  fignum,  vel reprxfentanss 
vel  appjicans  :  res  fpiritualis  cft  illud ,  quod  repra:- 
fentatur  &  applicatur. 

17.  Sacramentinominetamen  &  ufitate,  &  ma- 
xime  proprie  ,  res  ipfa  externa  &  fenfibilis  denotari 
folet. 

18.  Sigr.afacramentalianeque  inhxrentem ,  ne- 
queadha?ren:emphyficehabentrem  illam  fpiritua- 
lem  ad  quam  referuntur :  fic  enim  fimul  elTen  t  figna 
cc  res  fignificata?. 

19.  Neque  tamen  funt  nuda  figna  indicantia& 
repratfentantia  ,  fed  rem  ipfam  communicantiav, 
teftificantia ,  6c  magis  communicandam  exhibcn- 
tia. 

20.  Hinc  nullius  eft  inftituere  fignum  iftiuf- 
modi  facrum  ,  ptauerquam  Dei  folius  :  quia  nulla 
creatura  potcft  cummunicare  rem  fignificatam  ; 
aut  communkationem  cjus  certarn  ncbis  reddc- 

rc, 


LlBER     TKIMUb.  1O7 

tfe ,  aut  dcnique  virtutcm  illam  iftiufmodi  fignis 
iadjicere,  qua  apta  reddantur  ad  fidem  &  fiduciam 
confirmandam  ,  aut  gratiam  ullam  fpiritualem 
in  nobis  excitandam ,  magis  quam  res  aliaquzli- 
bet. 

|  ix.  Res ipfa qua: feligitiu'  &  lcparatur  ad  ufum 
jhujufmodi  facrum  ,  dicitur  Mopricfignum  reprxfin- 
tans,  utpanis  &  vinum  io  coena  :  fed  ufus  harum  re- 
rwtodicitutfignidtHdfplicanSi  ut  diftributio  ,  rece- 
iptio,  comeftio,  poratio. 

22.  -Hincfacramentanon  exiftunt  proprie  extra 
fuum  ufum,  id  eft,  neque  antea,  neque  poftea,quam 
applicantur  ad  ufum  fuum ,  revera  funt  facra- 
:menta. 

1  '  25.  Res  fpiritualis ,  quae  fignificatur  facramen- 
tis  novi  fcederis ,  eft  foedus  ipfum  novum  ,  ideft, 
Chriftus  cumomnibus  illis  benedi&ionibus ,  quas 
in  ipfo  fidelibusprarparantur. 

24.  Quxdam  tamenfacramenta  magis  exprefsc 
modumaut  refpectum  aliquem  hujus  foederis  re- 
prarfentant  ,  quam  alia,  qusaliumaliqucmmodum 
inagis  etiam  defignant. 

(  25.  Scdomniahoc  habcntcommunea  quodiin- 
tcgrum  foedus  gratia:  fidelibus  obfignant  j  nequc 
iftum  ufum  habenteo  folummodb  tempore  dum 
jadminiftrantur ,  fed  ad  finem  ufque  vitae. 

26.  Forma  facramenti eft  unio  illa ,  qux  eft  inter 
(fignum  Sc  res  fignificatas. 

j  27.  Unio  hxc  non  eft  corpOralis ,  nequctamen 
eftimaginaria,  fedeftrclatio  fpiritualis  ,  cujus  vi 
jres  fignificata:  realiter  communicantur  illis,  qui  rc- 
fteutunturfignis. 

I  28.  Nequeenimomnes  illiparticipantrcmipfam 
jfpiritualem,  qui  participes  fiunt  fignorum  ,  ne- 
quemodus  aut  medium  idem  eft  utraquepartici- 
pandi. 

1  29.  Ex*  hac  unione  fcquitur  communicatio 
prsdicationis  ,qua  1.  Signumprardicatur  de  re  fi- 
^nificata ,  ut  cum  fan&ificatio  cotdis  dicirur  cir- 

cum- 
• 


cnmcifio.  i.  Resfignificatade  figno,  utcumcir- 
cumcifiodiciturfcedus,  &panis  corpus.  3.  Effe- 
&um  fignificati  prardicatur  de  iigno  ,  ut  cum  bapti- 
fmusdicitur  regenerare.  4.  Proprietas  figniderc 
fignificara^ ut  cum  fra&io ,  qux  convenit  pani ,  tri- 
buitur  Chrifto.  5 .  Proprietas  rei  fignificata:  tribui- 
tur  figno ,  ut  cum  efca  &  potus  facramentalis  dici- 
tur  fpiritualis. 

jO«  Relationis  hujus  fundamentum.  1.  Origi- 
nem  fuam  habuit  a  fimilitudine  vel  proportione 
figni  ad  rem  fignificatam :  talis  cnim  fimilitudo, 
cuamvis  nonconftituat  facramentum  ,  prarequiri- 
tur  tamen  ad  ea  qua:  conftituunt ,  iifcjue  fubfterni- 
tur  quafifundamentum.  2.  Ab  inftitutioms  verbo, 
cjuod  conftatmandatoecpromiiilone.  Mandatum 
imponit  nobis  ofiicium  creaturis  utendiadfincm 
iftumfacrum.  Promifiio fidcm  ncbisfacit,  quod 
nonfruftrafic  utcmur.  Hoc  autem  vcrbum  infti- 
tutionis  diftincle  applicatum  cum  precibus  ac- 
commodatis ,  dicitiu  verbum  ccnfvcrationif ,  benedi* 
8itansifm8ificatiwis  ,  &fp#ir*ti(>nh.  3 .  Perficitur 
obfervatione  &  ufu  ipfo  prsfcripto*  cujus  tanta 
viseft,  utejusdefectu,  huic,autilli  ccrporcprae- 
fenti,  aut  recipienti,  iilud  nonilt  facramentum, 
ejuodaliiseft  maximeeirlcax. 

3T.  Finis  facramenti  primarius  eft  obfignare 
fcedus  >  idque  non  ex  Dei  parte  tantum ,  ied  & 
confequcntcr  etiamexnoftra,ideit,  non  Deigra- 
tia  tantum  &  promiftioncs  ncbis  obfignantur, 
fed&noftra  etiamgratitudo,  cc  obedientia  erga 
Deum, 

32.  Myftica  igitut  figna  rerum  facrarum,  non 
pofiunt  ab  hominibus  inftitui ,  fine  prarjudicio  8c 
viclatione  facramentorum ,  quamvis  hominis  ofri- 
cium  tantum  defigncnt. 

53.  Qcamvis  enim  talia  figna  norifintproprie 
facramema ,  funt  tamcn  figna  facramcntalia,  id  cft, 
participant  naturam  facramcntorum,  aiqucadeb 
ab  hominibus  non  poffunt  inftitui. 


LIBER    FRIMUS.  16*9 

$4*  Fmi's  fccundarius  eft  profefTio  fdei&cha- 
ritatis  :  reprxfentantut  enim  in  ufu  facramento- 
•mr.,  &  unio  illa  quait)  habemus  cum  Deo  in  Chri- 
llc,  &  communio  illa  cuam  colimus  cum  omnibus 
is ,  cjui  funt  ejufdem  unionis  confortes  ,  prxcipuc 
:iim  iis,  quifuntejufdemecclefix  membra, 

C  a  p.     XXXVI. 

Dc  Ecclejlaftica  difciplina. 

Vcibi  &  Sacramentorum  adjun&um  eft  difciplina^ 

cux  quoad  fummam  reifuitfemper  una, 

atque  adcb  hoc  uno  in  loco  com- 

mode  tradi  poteft. 

Dlfcipiina  facra  ,  cft  perfonalis  applicatio  vcW 
luntatis  Deipercenfuras,  adfcandala  velca- 
ycnda  ,  vcl  toilenda  execclefia  I>ei. 

2.  Inprxdicatione  namqucverbi,  voluntas  Det 
proponitur,  Sc  ?eaiiter  applicatur  ad  fidem  &:  obe- 
jaientiartt  gignendam  &  augendam.  In  facramen- 
Jtorum  acminiilratione  ,  vo-limtas  Dci  perfonalitec 
itiam  applicatur  figillis  ,  ad  fidem  &  obedientiam 
rtmfinnandam.  In  exercitio  difciplinx  ,  voluntaS 
peiperfonalitcretiam  applieatur  cenfuris ,  adilla 
vitia  removenda ,  qua:  cum  vera  fide  &  obcdientia 
scgnanr. 

3 .  Hinc  eft  quod  difciplina  cum  verbo  &  facra- 
•iirentis  conjurigi  folet  ab  optimis  Theologis  in  ec- 
tlefia  Dei  notanda.  Quamvis  enim  nonfitnoto 
limplicitereifentialis  &  reciproca  (  iicut  nequcrc- 
Jiqiixdus)  ad  completum  tamcn  ecclefix  ftatuiu 
jieceiTario  debct  adeiie. 

j  /| .  Inftituta  cft  hacc  difciplina  &  prxfcripta  ab 
pfoChriftoMatth.  r6.ic;.  &  18.15.16.  T7.  Atquc 
lidcoeft  jurisplane  divini  :  ncque  ab  hominibus 
pro  fuo  arbitrio  tolli,  minui,  vel  commutaripo- 

]    5.   Imo  peccat  in  Chr.ftmn  amhorcm  ac  infti- 

tutoicm,  qui fquis  non  facic  quod  in  fc  eft  *  ad  hanc 

#         H  difcipli- 


Zj-6;  THEOLOGIE 

difciplinam  in  ecclefiis  Dei  conftituendam  &  pro- 
movendam. 

6.  Perfona?  circaquasexerceri  debet  funtmem- 
bra  eeclefiarum  vifibilium  inftitutarum  ,  fine  uil£ 
exceptione, Matth.i8.i5.i.Cor.5.n.  &nonalii. 
Ibid.  verf.  12.  Ad  illos  enim  omnes  ac  folosperti- 
net,  quorum  eft  facramenta  participare. 
"7.  Ad  iftas  perfonas  applicat  voluntatem  Dei, 
ideft,  fpiritualiaillareformationismedia ,  qualia 
tantum  Chriftus  ecclefiis  fuis  dedit,  2.  Cor.  10.4. 
Pctnxigitur&  vexationes  corpore  aut  bursa luen- 
dx,  nullumomninblocumhabent  in  ecclefiafticaf 
difciplina. 

8.  Peccata  &  fcandala  refpicit  in  iftis  perfonis: 
eft  enim  falutaris  medela  vulnerum  ac  morborum, 
quibus  oves  Chrifti  funt  obnoxice,  t  .  Cor.  5.5. 

9,  Scandalaillaprohibet  ac  tollit :  quia  Chrifti 
voluntatem  efncaciter  &  perfonaliter  applicat  ad 
eorum  impugnationem  &  abolitionem. 

10.  Quiaverbtamenicaciter  urget  obedientiam 
crga  Chriftum ,  idcircb  non  fineratione  fingulari 
magna  pars  regni  Chrifti,  prout  viiibiliter  ecclefi- 
am  regit,  aboptimis  theologis.  in  ifla  difciplina 
collocatur. 

11,  AtquehscipfaveraeftratiOjCurintampau- 
cis  ecclefiis  Chrifti  difciplina ,  una  cum  dodtrina, 
folide  conftituatur  &  exerceatur,quia  totum  Chri- 
fti  regnum  recipere ,  eique  fepenitiis  tradere  detrc- 
c^tantetiam  plerique  eorum,qui  videri  vo.lunt  Chri- 
ftum  cognofcere ,  &  in  ipfum  fperare. 

-  12.  SicutautemeftparsregniChriftijficetiam 
cadem  ratione eft  pars  Evangelii ;  eft  enim  fanclus 
modus  evangelii  promovendi  inipfo  evangelioin- 
ftitutus.  Nequeigitur totum  Chrifti  regnum,ne~. 
que  totum  evangelium  recipiunt ,  qui  rejiciunt  di~ 
fciplinam. 

13.  Qujmiam  vero  &  omnis  pars regni Chrifti 
nobis  eft  fuo  modo  ncceffaria ,  &  illa  imprimis, 
^u*  efikaciter  peccatum  reptimit .  idcirco  in  ec- 

cltfiis 


LIBER    PRIMUSJ  l7* 

clefiisdifciplinacarentibus  non  fatis  ruto  acquie- 
fcitur,  nifi  publicus  ilie  defe&us  privata  cura  &:  in- 
vigilatione  mutua  refarciatnr. 

14.  Farteshujus  difciplinx  funt  correctio  fra- 
terna,  &  excommunicatio. 

15.  Nonenim  confiftit  vel  tantum,  vel  prxci- 
pue  in    cxcommunicationum   Sc    anathematum 

|  fulmine,  fe  J  ponffimum  in  Chriftiana  correctio- 
ne_^'. 

16.  Neque  proprius  finis  correptibnis  eft  ,  ut 
1  aditusindefiatad  excommunicationem  ( quamvis 
;  per  accidens  illud  nonnunquam  fequatur)  fedut 

cxcommunicandi  neceffitas  fi  fieri  poffit  antevcrta- 
;  tur ,  &  peccator  per  maturam  refipifcentiam  in  ec- 
|  clefiarctineatur. 

17.  Corredio,increpatio,  veladmonitioadhi- 
|  beridebetinomnipeccato  ,  cui  difciplina?  medeU 
:  convenit :  fed  vario  tamen  modo,  pro  varietarc  oc- 
1  culti  6c  noti  peccati.  In  occultis  enim  tres  illi  gra- 
I  dus  iunt  obfervandi ,  quos  Chriftus  ordineprscfcri- 

pfit,  Matth.18.15.16.17.  In  publicis  verb  talis 
gradatio  non  eft  neceffaria,  1  .Tim.  5.20. 

18.  Admonitiones  iftx  femper  peti  debent  cx 

(  verbo  Dei,  non  ex  placitis  humanis  :  ad  confcientw 
I  am  alias  non  penetrabunt, 

19.  Excommunicatio  plenarianoneft  adhiben- 
1  da,  nifladpeccatumaccedat  contumacia,  Mattlu 
j  18.17.  peccator  enim  rite  admonitus  vel  pcenitens 
j  vel  contumax  appareat  neceffeeft:  pcenitens  au- 

tcm  non  eft  excommunicandus  :  folus  ergo  contu-" 
xnax. 

20.  In  atrocioribus  tamen  flagitiis  ,  nec  ne- 
ceffaria  ,  nec  utilis  eft  tanta  patiemia  2>c  mora 
ad  pcenitentiam  exfpe&andam,  aut  contuma- 
ciam  difcernendam,  atque  inmagis  ufitatis  deli- 
ctis. 

21.  Q^uando  resipfapati  poteft  moram  ,  fcri- 
pturxac  rationi  confentaneum  eft,  ut  primb  in- 
Uioetur  cxcommunicatio  per    fufpcnftonem  vel 

H  2  abften- 


l72  THEOLOGIit 

abftcnfionem  a  coena  ,  tk  fimilibus  ecclefiat  privile- 
giis,  quat  dici  folet  excommnnicatio  minor. 

2 1 .  In  ifthoc  tamen  gradu  non  eft  fubfiftendum, 
fed  refipifcentia  hocpa&o  &  fpacio  urgenda  ,  &  il- 
la  defperata,  progrediendum  tandem  ad  fegrega- 
tionemcompletam  a  communione  fidelium  ,  quae 
dici  folet  exccmmunicatio  major. 

23.  Quiaautem  peccator  contumax  non  poteft 
afidclibusfcparari  ,nifi  fldelesetiam  abipfofepa- 
rentur ,  &  hoc  etiamfacit  ad  eorum  falutarem  pu- 
dorem,  2.  ThefE  3.14.  idcirco  illiquilcgitimeex- 
communicantur  ,  funt  a  communicantibus  omni- 
bus  vitandi,  non  qiioad  officia  ilmpliciter  mcralia, 
aut  alias  neceffaria  ,  fed  qub  ad  iilas  converfationis 
partes,qua:approbationem&:  interiorem  familia- 
ritatemcomitari  folent  ; 

Osy  orarc,  vale  ,  convivia ,  menfa  ne^atur. 

24.  Abexcommunicationis  vinculo  nemo  non 
poenitens  debet  foivi,  neque  cuiquam  poenitcnti 
debet  negari.  Sufficiens  autem  poenitentia  non 
eft ,  fi  quis  dicatpxnitet  me,  non  faciam  amplius  ,  6c 
alias  variam  pcenitentiam  non  demonftrat ,  fed  ta- 
lia  indicia  debcnt  apparere  feria:  pcenitentiz,  ut 
ecclefia  teneatur  in  iplls  acquiefcere :  alias  hy- 
pocrifis  alitur  ,  tk  illuditur  ecclcfia:  ,  ipfique 
Chrifto. 

25.  In  quibufclam  tamen  peccatis  pcenitentia 
magis  languida  ( modb  vcra  appareat )  poteftad- 
riiitti,  cjuam  in  aliis. 

26.  Poteftas  hujus  difciplina:qiioad  jus  ipfum, 
pertinet  ad  ecclefiam  illara  in  coramuni ,  cujus 
membrum  eft  peccator ,  ad  illos  enira  pertinet  eji- 
cere  ,  ad  quos  pertinet  primb  admittere  :  &  cor- 
poris  totius  intereft  ex  xquo  raembrorum  con- 
fervatio  vel  amputatio :  cura  ecclefix  idcirco 
xonfcnfu  (  eoque  non  permittente  tantiim  ,  fed  Sc 
approbante  &  conftituente)  cft  executioni  atan- 
danda. 

'27,  Prcsbyterorum  tamcn  partes  $k  a&a  & 


LIBER     PRIxMUS.  l?$ 

ettreitio  funt  pratcipue,  idque  non  tantum  in  pu- 
blica  actionc  dirigenda,  &  fententia  pronuncianda, 
fcd  etiam  in  admonitionibus  prxcedaneis  ,  in  cjui- 
bus  farcire  debent  illudquod  a  privatis  videntne- 
gle&um. 

28.  Pontifeum,  pontiflcaliumepifcoporum,- & 
officialiumeor  umufitatx  cenfurx,  merenturipiae 
cenfuram  gravem ;  funt  enimnominis  divini  pro- 
phanationes  ,  iniqux  dominationis  fulcra  ,  &  alie- 
nx  pecunix  aucupia,  non  fpiritualia  remcdia  talium 
peccatorum. 

29.  Indulgentia»  commutationes  &  tranfa&io- , 
ncs  humanx  in  iis  adqux  Chriftus  eccleftx  difcipli- 
nam  inftituit  >  funt  merces  magnx  meretricis. 

Cap.    XXXVIII. 

De  Jfdminifiratione  Foederis  gratuiti  ante 
Chrifii  adycntum. 

f./^Uamvisgratuitum  &  falutiferum  Dei foetlus 
v^unicnm  fuerit  ab  initio,  modus  tamen  appli- 

cationis  Chrifti ,  vel  fcederis  hujus  novi  admini- 

ftrandi ,  non  femper  unus  &  idem  fuit ,  fed  varius 

pro  ratione  feculorum  ,  in  qu ibus  Ecclella  fuit  col- 

lefta. 

2.  In  ifta  varictate  prop:effus  femper  fuit  ab  ira- 

perfedtiore  ad  magis  pcrfectum. 

3»  Primb  igiturgeneraliter  &  obfcurius  ,  deinde 

yerb  fpecialius  &  clarius  manifeftatum  fuit  Evan- 

gelii  myfterium. 

4.  Modus  hic  admlniftraudi  dupiexeft:  urras 
Chrifti  exhibendi ,  6c  alter  Chrifti  cxhibiti. 

5.  Ad  ifta  enim  duo  capita  primaria  vetus  Sc 
novum  Teftamentum  revocantur  :  vetus  pro- 
mittit  Chriftum  venturum  :  ncvm  teftatur  veniffc. 

6.  DumChriftus  adhuc  fuitexhibcndus,  omnia 
fucrunt  magis  cxterna  &  carnalia,  poftea  ma- 
gls  inrcrna  6c  fpiritualia,  Johan.   1.  17.  Lcx  illaper 

H  5  M*fem 

• 


i74  THEOLOGI& 

M eflnt  tradita  efl :  gratia  &  yeritaspcr  lefum  Chrl- 
.pumprsftita  tft. 

7.  Duplex  tarnen  fuit  tum  temporis  Ecclefta? 
confideratio  ;  1 .  qua  heres  ,  &  2 .  qua  infans  erar, 
Gal.4.  r.  feq.  jQuamdiu hxres  infans  cft ,  nihil difcrt 
Ji  fervo,  quamyisfit  Dominus  omnium. 

8.  Qua  hires  ,  fuit  libera  :  qua  infans ,  modo 
guodam  fervilis ,  ibidcm. 

9.  Qua  haeres,  fuitfpiritualis  :  qua  infans,carna- 
Jis  &  terrena,  Heb.9.10.  Rom.9.7. 

10.  Q^ua  hxrcs,  fpiritum  habuit  adoptionis  :  qua 
infans,  fpiritum  timoris  ac  fervitutis,  Rom.  8 •  15. 
"Konenimaccepiftis  Spintum  ftrviiutisrurfum  adme- 
Vum,  fed  accepiftis  Spiritum  adoptioni*. 

11.  Modus  adminiftrationis  ,  quirefpicit  Chri- 
{tumexhibendum,  aliusfuitanteMofen,  &  alius 
a  Mofe  ad  Chriftum. 

12.  Ante  Mofen  politia  ecclefia:  fuit  rudis  & 
laxa ,  tanquam  in  infantia :  tot  ecclefia:  viftbilea , 
fuerunt ,  quot  familix  piorum  :  miniftetium  fuit 
perpetuo  fere  extraordinarium ,  per  Prophetas;. 
Patresfamilias  &  primogeniti  jus  habuerunt  facra,. 
cjuacdam  adminiftrandi  ut  ordinarii  miniftri,fecun- 
dumillam  dirc&ionem  quam  accipiebant  a  Pro^ 
phetis. 

13.  Aliquatamendifferentia  difpenfationisfuit 
ab  Adamo  nd  Abrahamum  ,  ab  illa  quspoft  Abra- 
hamum  fuit  ufque  ad  Mofen. 

14.  Ab  Adamo  ad  Abrahamum  primbredem- 
ptioper  Chriftum  &  ejufdem  applicatiopromiffa 
fuit  in  genere  ,  per  femen  mulieris  pra?ftanda  ,  ad  o- 
pera  Diaboli ,  id  eft ,  peccata  6c  mortem  folvenda, 
Gen.3.15.  Rom.16.  20.  i.Johan.  3.8.  Scmenmu- 
Ueris  ccnterct  caput  Serpentif.  Dewspacis  contcrct  Sata- 
nam  fub  pcdes  yeftros  cito.  ManifcftusfaHuscftfilius 
Dei,  ut  diffolvat  opera  Diaboli. 

•  15.  2.  Vocatioexercebatur  in  illa  diftin&ione, . 
'/qutffuit  inter  femen  mulieris  &  femen  Diabolis 
«uexfilios  Dei  &  filios  hominum,  Genef.6.2. 

3.Iu- 


LIBER    PRIMUS.  175 

2.  Juftificationis  ratio  defignabatur  per  facrifi- 
cia  expiatoria  pro  peccatis  oblata  &  acceptata, 
Ephef.  5.2.  Chrifm  dilexitnos  ,  &  tradidit  femet- 
ipfum  pro  nobit  oblationem  ac  yiclimam  Deo  ,  in  odorcm 
bonx  fragrantite. 

16.  4.  Adoptionem  indicabat,  &  fiiiorum  ti- 
tulus  omnium  fidelium   tum   temporis   commu- 
nis,  &  Enochi  tranflatio  in  hareditatem   coele- 
ftem ,   Genef.    cap.  5.  verf.  24.    Hebr.  cap.  iiv* 
verf.5. 

17.  5.  Sanftificatio ,  &exprelTefuit  a  Prophe- 
tis  inculcata ,  8c  typice  etiam  per  oblationes  &:  fa- 
crificiorum  ritus  adumbrata  ,  Jud.  14.  Roman, 
12. 1. 

18.  6.  Glorificatio  &  Enochiexemplo  ,  &  Noa- 
chi  cum  familia  ipfius  a  Diluvio  confervatione  pu- 
blicefuitobfignata.  i.Pet.3.  20.  21  < 

19.  Hac  temporum  periodo,  Sacramentumex- 
traordinarium  fuit  arca:  ftru&ura  6c  confervatio  in 
Diluvio,  Hebr.cap.n.verf.  7. 1.  Petr.  3.  verf.20, 
&  21.  Sacramentum  ordinarium  nullum  fuit  s  nifi 
quod  in  facrificiis  multis  aliquid  fuerit ,  quod  Sa- 
cramenti  rationem  habuit.  Qliod  enim  in  convivio 
facro,  in  loco  fanfto,  fan&ificantes  plerumque  par- 
ticipes  fadi  fuerint  fuorum  Sacrificiorum  cum  lfc- 
titiacoram  Deo,  Exod.r8.  12.  hocobfignabatipfis 
aliquo  modo  gratiam  illam  foederis  ,  qux  in  facra- 
mentis  cxhibetur. 

2c.  A  tempore  Abrahamiecclefiaprarcipuecon- 
ftititinfamilia  &  pofteris  ejus. 

21.  In  illa  temporis  periodo  ,  omnia  novi  fcede- 
ris  beneficia  magis  clare  ck  diftincte  teftata  fuerunt 
cjuam  antea. 

22.  1.  Elec~Ho  repra?fentata  fuitinperfonis  Ifaa- 
ci  &  Jacobidile&isprzc  Ifmaele  &  Efavo  ,  Rom. 
9.  ti. 12. 15. 

25.  2.  Redemtio  una   cum    ejus    applicatione 

auguftiflime  fuit  exhibita  in  perfona   &   benedi- 

clione   Melchifedeci  5    in  promilfionc  etiam   & 

H  4  focderc 

• 


176  THEOLOGIA, 

foederc  de  benedictione  ad  omncs  gentes  per  femen 
Abrahamiperventura. 

24.  3.  Vocatio  fuit  exercita  pcr  deducYionem 
Abrahamiex  Ur  Chaldxorumadpatriam  novam, 
&  coeleftem  q uandam,  Hebr.  t  i . 8 . 9. 1  c . 

25.  4.  Jufuficatio  illuftrata  fuit  perexprcffum 
Deiteftimonium  ,  quod  fides  Abtahamo  tanquam 
J?atri  &  exemplariomnium  crcdituroium  imputata 
iuitadjuftitiam  ,  &  per  circumcifionis  facramen- 
tum ,  cjuodfuitejufdem  juftitix  fsgillum. 

26.  5.  Adoptio  illuftrisfa&a  eftperinvocatio- 
ncm  nominis  Dei  fuper  Abrahamum  ,  &.  omnes  ri- 
iios  promifiionum ,  &  per  alTignationem  hatredita- 
tisfJiispromiflionum,.  gentis  ex  matrelibcrapes 
gratiam,  Gal.4.26  28.31. 

27.  6.  San&ificatio  figura  fuit  pct  circumci- 
ilonem,  qux  corruptionis  peccati  &  vcteris  ho- 
minis  ablationem,  Sc  abolitionem  notabat ,  ut  no- 
vacreaturainejuslocoftatuatur,  Col.  2.1 1.  Deut» 
30.6. 

28.  7.  Glorificatio  fuit  indicatain  bcnediclio- 
ne  promilTa  &  in  terra.  Chanaau,  qux  typus  fuit  pa- 
trixcceleftis. 

29.  Atempore  Mofis  ad  Chriftum  hxc  eadem 
omniainfuper  fuerunt  adumbrata  mediis  tum  ex~ 
traordinariis,  tum  etiam  ordinariis. 

30.  Extraordinarie  fignincata  fuit  redemtio  & 
ejufdem  applicatio,  1.  Per  liberationem  exifcgy- 
pto  minifterio  Mofis  tanquam  typi  Chrifti,  Matth. 
2.  15.  Sc  per  introdu&ioncm  in  terram  Chanaan 
miniitedo  Jofux  tanquam  alterius  Chrifti  typ», 
2.  Perxneum  ferpentem ,  cujus  intuitu  homines 
moribundi  rcftituti  fuerunt  fanati » Johann.  3 .  14. 
&  1 2 .3 2 .3 .  Per  nubem  ,  qua  ab  omnibus  tum ho- 
£ium,  tumcoeliinjuriis  tegebantur  Ifrae.lhx ,.  & 
prxterea  lucem  fimui  cum  refe&ione  v.iriumha- 
&uerunt  fubnuniftratam  interdiu&  nocle,  1.  Cor. 
cap.ic <  verf.2.  Efai.cap.  3  .verf.4.  4..Per  tranfitum 
ir.;.ris  rubri ,  quo  viam  ftratam  habuerunt  adter- 

lam 


L  IBER    PMMOS.  *r? 

ram  prOmifiionis,  obrutis  &  pcrditis  corum  hoft:  - 
bus,  r.  Cor.  r<r.  2.  5.  Per  manram  dc  ccclo  fic 
a<-juam  e  rupc  ,  unde  coniinuum  acccperunt  nutri- 
mentum  quafi  a  manu  Dci ,  1.  Cor.  I  r.  3.  U  4> 
Johan.  6.  32.  &  J?. 

9  t  .  Ordinaric  Chriftus  t<  Redemptio  per  lpium 
adumbrata  fuit  per  Sacerdorem  fummum,  aitaria 
cc  facrificia  pro  paccatis. 

;i.  Juftificatiooftendebaturfacrificiis  multis  3 
ablutionibus,  &  facramento  pafchatis. 

3;.  Adoptioin  primogeniris ,  cjui  Dco  fuerunr 
facri. 

34.  San&ificatio  in  omnibus  obrationibus  ac 
donis,neciToninobfervationibusiilis  ,  cjux  murr- 
ditiem  afiqnam  prx  le  fcrcbanr* 

3  5 .  Glorificatio  per  hxreditatem  terrx  promif- 
fx,  &  pcrcornmunioncm  illam ,  quam  habuerumr 
cum  Dco  in  SancroSanctorum.. 

36.  Ecclciii  Iudaica  per  Mofen  inftituta  ruit 
quoad  aggregarioncm  externam  unica ,  ejuia  tota 
illa  communia  folcmnis  ,  oux  fuit  tum  tempo- 
iis  prxfcripta,.  cb  lino  templo  pendebat ,  &  ibi 
fuit  publica  profeftione  ,  &  cettis  ritibus  exer- 
cenda. 

$7.  Synagogs  non  rucrurtt  ecclefixcompletx, 
quia  totus  Dei  cultus  ,  &  integra  communio  facra 
tum  tcmporis  prxfcripta  ,  non  potuit  in  illis  exer- 
ccri. 

38.  Ecclefiaigitur  IudaicafuitnatiOnalis,  &a- 
Equa  ratione  catholica  ,  vel  univerfatis ,  quatcuus 
rldcles  proillytx  cx  omni  rationc  fub  coelo  ter.o 
banturadjungcre  fcfcilii  uniccclefix,  Actor.  2.  5.- 
6.  8.v>t~.  n. &8.  17, 

39.  Miniftri  primarii  fuerunt  facerdotes  exfa- 
milia  Aharonis,  perpctuafuccciTionislinca,  cmr- 
bus  adjun&ifucrunt  reliqui  Levitx  ,  Num.  3.  6.7»- 

rq. 
Nori  tamen  adiniiTi  furrunt ad  miniftran* 
rium  vcl  Saccrdotcs,  vel  Levitx  ,  nifiprobatiose' 
H  5  ^H 


xrS  TtlEOLOGlifc 

aliquaaniecedente,  idqueproutcorpjre,  sctate  & 
animidonisvalebant. 

42.  Difciplinatiimtemporis  mere  ecclellaftica, 
fuit  magna  ex  parte carremonialis  s  ita  tamen ut  fa-- 
cra  omne  genus  purafuerint  cbnfervanda. 

Cap.    XXXIX. 

De  adminifiraticne  Vcederk  *  Cbrifio  exhibito 
a dfin c m  u  fq  u crnun ..'/. 

1.  \A  OdusadmiriiftratiomsChnftojamexhibitOl 

*■  *  duplexcft,  unusadfinem  ufque  mundi,  &,*. 
altcr  inipfof  nc. 

1.  AChriftoad  mundi  fmem  unlufmodi  eft  ad- 
.miniftrstio,  eaqueplanenova  j  uudeetiamdicitur-" 
Te  ft  a  m  e  n  t  u  m  n  o  v  u  m . 

3 .  Pniujmodi €f\  fine  fne  aut  altcratione,  quia eft  r 
.perfecl:a,ita  ut  non  fitexfpe&ar.da  alia  ,  cui  locum } 
cedcrcttanquam  perfe&iori,  ficut  Judaica  huic  tan- 
cjuam  impcrfecliorconceflit. 

4.  Koytqn  tftTiflamcntvm  refpc&uilUus  ,  quod 
fuit  a  tempore  Mofis  ,  ck  refpectu  prbmiffipnis  Pa- 
tribus  facta?,  non  quoad  eflentiam  ,  fed  quoad  mo- 
dum,  quoniam  in  iliis,  quoad  modum  adminiftran- 
di,  aliqua  reprarfentatio  fuit  foederis  operum,  a  quo  * 
hccTeftamcntum  effentialiter  differt :  atqueadeb 
cumintegra  dirferentia  foedcris  novi  a  veterinon 
apparuit,  nifi  m  adminiftratione,  qua:  eft  poft  Chri- 
itum  exhibitum,  idcircb  ha:c  adminiftratio  maxime  - 
proprievocatur  Fcedus  ac  Teftamentum  novuau. 

5 .  Ditfert  autem  ab  adminiftratione priore,  qua- 
iftate  &  quantitate. 

6.  Qualitasdifferens,quapollet,eft velcharitas,- 
vellibertas. 

7.  Claritas  ineoconfiftit,  primb,quoddo£trina    ; 
.  gratixacfalutisperChriftum  &fidem  in  ipfum  u-. 

»a  cum  ejus  annexis  magis  eft  diftintta  6c  expreffa , 
jquam  ante  fuit :  fccundb  ,  quod  non  typis  &.  unv 
biaculis,  fed  ratione  manifeftijiima.  declaratur. 

7^~~       '   8.  Utrocjue 


LlBER    PRIMUS.  i?9 

g.  Utroquehocrefpe&uChriftus  anteapropofi- 
tus  dii :tur  quafi  fub  velo,fed  jam  facie  aperta  tk  re- 
velatadtciturofferri,  2.Cor.3.i2.  Multainloquen- 
cheyidcnti^  utimur.  Kec fiumuf  ficut  Mofes ,  quiimpo- 
nebat  velamenficiei  fu*,  ne  ocutos  defigerunt filii  Ifrae- 
lis  adfinem  c)m  qi:od  nunc  ut  inutile  tollitur. 

9.  Libertas  in  co  confiftit,  primo, quod  cecono- 
i  mica  legis  aut  foederis  operum  contemperatio9 
quae  in  fervitute  quadam  veterem  populum  deti- 
nebat,  jameftfublata :  unde  etiam  Spiritus  ado- 
ptionis ,  quamvis  non  pLine  denegatus  fuit  un- 
quam  fidei/bus ,  maxime  proprie  tamen  commu- 
nicaridiciturfubifto  N.  T,  inquoftatus  fidclium 
perfectiflimusmaximeelucet,  G2X.  a..^  .Vofiquam 

venit  plenum  tempus,  emifit  Dem  Fiiiumfiuum, »- 

ut  adoptronem  accipcremm  }  &c.  Confiftit  fecundo 
ineo,  quod  ceremonialis  Legis  jugum,  qua  fuit 
Chirographum  adverfus  peccatores ,  qua  rerum 
fua  natura  mediarum  ufuirrprohibebat ,  qua  onero- 
fasmultasearundem  obfervationesimperabat,  5c 
qua  multiplicibus  carnalibus  ceremoniis  veritatem  - 
ipfam  obvelabat ,  jam  eft  plane  fublatum  ,  Col.  2* 
14.  l~.  (y^&funt  umbra  rcrum  futurarum 3  atcorpus 
|  cji  Chnfii.   ' 

ic.  Peccant  igirur  adverfus  libertatem  nobis 
aChriftoparatam,  qui  vel  ceremonias  Judaicas  y 
vel  alias  ipfas  homogeneas ,  reiigiofas ,  6c  myfti- 
cas ,  Ecclefiis  Chriftianis  obtrudunt.  Divinx  e- 
|  nimceremoni*  non  funt  fublata: ,  ut  humanse  in 
earum  locum  fuccederent ;  ncque  verifimile  eft  , 
Chriftum  rftiufmodi  myfteria  arbitrio  hominum 
relicturum  fuifle  poft  fuum  adventum ,  cum  nihil1 
tale  permifit  veteri  populo ,  prauertim  cum  tam 
facili  negotio  potuilfet  etiam  inifto  genere  pro- 
fpicerenobis,  fireligiofas.acmyfticas  tiilas  cere- 
monias  necelTarias  aut  utiles  judkalTetfuis ,  pra:-' 
ter  pauculas  illas  ,  quas  nominatim  prxfcripfit » - 
1  autfaltemcertis  tabulis  oftendere,  quibus  autho-» 
rimcin  hujufmodi  concefllt,  quod  riufquam  fe- 
Ii  (*■  Cizy 


jfto  '"HEOLOG  f  J& 

cir,  Galat.  5 ,  i .  ]>?  libertatc  igitur  qua  Chriftui  ni r  \t\ 

fardvif)  pcrftatc,  &  neregrcditnt.-s  implicamin:  frvi- 

t/ttkfjitgo. 

t  r.  C^antitateadminiftratio  hxcdiifert  a  prio- 
re,  &  intennYe,  5c  exteniive. 

12.  Intenfive,  primb,  quod  crTicacicr  eft  appli- 
catioper  Spiritum,ck  Spiritr.s  dona  funt  perfectio- 
ra,c]uam  crdinarlefuerunt  fub  V.  Teftamento,  un- 
de  comparative  vetus  adminiftratio  dicitur  litera,. 
ck  novaSpiritus,2.Cor. 3.6.  Secundb,  qucdvitam 
procreat  magis  fpiritualem.  ibid*  virf.  18. 

13.  Exteniive,pnmb  ,  quoadlocum  ,  quia  non 
contrahitur  ad  unum  aliqucm  pcpulum  ,  iicuran- 
tca  ,  fcd  per  mundum  totum  eft  difTufa.  Sccundc  x 
quoad  tempus ,  quod  hullurw  babet  durationis  ter- 
minum  ante  totius  m\  ftica?  Eccleilae  confumma- 
tioncm.  i.Cor.^.u.  Ephef.  .1.  Tf{.  idquidmanet 
doncc  feryenitmitf  ms  omnes  intirum  adultum  ,  ad 
mtnfuram plcna- ftatur*  Cht ifli. 

14.  Q^uiaautemadminiltrntioiitanovae/ladea 
perfc  cla ;  idcireo  confentancum  eft  etiam,  ut  ccm- 
munio  fanttorum  in  Ecclciia  (ub -nov.o  Teftamentb 
inftitutafitetiampcrfecrifiimai 

1 5 .  In  omni  igitur  EccJefia  K.  T.  totus  Dei  cuU 
tus  folennis  6c  ordinarius,  &  omniaejus  inttituta 
iacra  poffunt  ac  debent  obfcrvari ,  ita  omnia  illius 
ecclefiae  membra  ordinarie  flmulpoiiuntcommu- 
nionem  fuam  in  illis  exercere. 

16.  Non  enim  nunc  eft,  utin  Ecclefta  Judaica 
fuit,  a  Deo  inftitutum,  ut  folennioris  quxdam 
cultus  divini  partes  in  unoloco  excrecantur ,  £4 
ali.ie  in  aliis ,  (td  una  particularis  Ecclefia  inftituir 
tur,  in  qua  omnia  facra  munera  funt  obeunda* 

17.  Hincomnes  ecdefix  Chriftians  funr  untus 
plane  ac  ejufdem  juris ,  ut  una  non  magis  pendea^ 
ab  altera,  quam  altera  ab  illa. 

18.  Hincetiammaximc  conveniens  eft  ,  utuna 
particularis  Ecclefia  ncn  conftet  ex  pluribus 
ancjinbiis^  cjuam  cjuxPofFiiM  in-unuiu  convenirc 

3fc& 


trBBR    PRIMUS.  %#t 

i  ad-rcrbum  Deiaudicifdum  ,  Sacramenta  cclebran- 
da,  preccs  olfcrendas,  St  difciplimm  excrcendam  , 
aliaquedivinarpolitixm-mera  obeunda ,  tanquam 
unum  corous. 

19.  Eft  enim  aberratio  quatdam  ,  non  expeirS  o- 

«  mnis  confufton:s  ,  quod  tn  majoriBus  quibufdain 
urbibus,  quamvis  'olurzs  Gnt  rideies,  quam  ut  fitDui 

i  poflmt-cornmunionemiilamexercere,  non  diftri- 
buuntur  tamen  in  varias  ccciefias,  fed  unamefri* 
cium  ita  redundare,  utilnguiorum  xdificatio  no:> 
pofilt  rite  curari  ac  promoveri. 

zc.  Eccleila  ir.i  ur  poit  Chrrrtum  exhibituni^r 
mftituta,  non  cO  una  Cathollca  ,  i:a  ut  omnes  6  - 
deles  p?r  totimr  orbem  uno  8t-  eodem  externo 
vinculo  inter  leie  conjungcrentur , .&  ab  uno  &£: 

\  codem  vliln  li  paftore  ,  aut  coetu  Pattorum  pcn- 

<  derent,  fed  tot  funt  eeclefiae ,  quotfunt  coetus  aur 
congrcgationes  particutares  fidem  profitcntium_j 
qui   ilngn.lari   vineulo    inter  fe   conjuoguntur  ai 

,  commimionem  fanctorum  conftanter.  exercen- 
dam_j.. 

:.  r .  Quamv;s  enim  Ecclefia  myftica,  prout  cft  in 
(iiis  membris,  non  aliaratione  diihibuitur  ,  quatn 

'  inadjunctii  2:  fub; °cla  ,  qua  ratione  Eccleiiam  di- 
eimus  Eelgicam  , .Britannicam,"  Galiicam  ,  iicut 

]  mareipfum,  fecuudum  orasqnas  ailuit,  dicimus 

,  Belgicuni..Britanriicum,Gallicum  ,  quamvis  unum 
ccidcm  fit  mare;  Eccleiix  tamen  mftitutx  funt 

j  yarix  fpecies  fpecialiimnx ,  aut  invidua  eandem 
communionem  naturam  participaiitia,ficutfontes. 
vaiiijvarixScholx,  varixfamiiix :  cjuamvismul- 
tx,  automnes  appeliariforfanpoflinteccleija  una,. 
ratione  unius  alicujus  arreftionis  quam  habent. 
communem,  fieut  familix  mukx  illuftris  alicu- 
jus  rtemmatis,  unius  familix  nomine  fxpe  deft- 
gnantur,  ut  famiiia  Naffovica.  &c. 

22.     Neque  eft  Eccleila  hxc  a  Deo  inftituta 

ptopric  nationalis ,  Prcvincialis  aut  Dicecefana 

{.qu«foxma  fuerunt  abhominibttsintrodu&xad 

v     ;  qf: 

% 


iSi  THEOLOGIA 

exemplar  civilis  regiminis,  prxfcrtim  Romani)  fed 
Parochialis,  vel  unius  congregationis,  cujus  mem- 
bra  inter  fe  combinantur ,  &  ordinarie  conveniunt 
uno  in  loco  ad  pubheum  religionis  exercitium. 

2$.  Iiliufmodi  enim  ccetus ,  bc  non  amplior, 
proprie  iigniricatur  per  vocem  cWAjj  j»'«,  neque  la- 
ticrem  habetfignificationem  in  toto  N.  Teftamerr- 
to  ,  cum  refertur  ad  ccetum  aliqucm  villbilem  6c 
defignatum,  nequeeciam  apud  profanos  authores , 
cmi  funt  vetuftiores ,  - 

24.  Hinc  varix  congregationes  fixx,  ejufdem 
P.cgionis,ac  Prcvincix,  pluralinumero  femper  ap- 
pellantur  Ecclefix,  non  una  ccclefia ,  etiam  in 
jiidxa,quxtotafVitantcaunaEcdefia  Kationalis, 
1.  ThefT.  2.  r.i.  A&or.  1.1.  23.  &15.41.  Pvom. 
16.  4. 5.  16.  -i.Cor«  16. 1.  19.  2. Cor. 8. 1.18.19. 
Gal.  1.2. 22. 

2  5 .  Ecclefix  etiam  ilix  particulares,  qux  in  Ko- 
voTeftamento  commemorantur ,  convenire  fole- 
bantbri.7»  uvri.  Aclor.  2.46.  &  5.12.  &  14.27. 
£c  15.  25.  &  21.  22.  1.  Cor.  5.4.  6c  14.  23I  26.- 
&  it.  17.25; 

2  6.  Keque  in  toto  N.  T.  quicquam  legitur  de  in- 
ftitutione  Ecclefix  alicujus  amplioris,  a  qua  mino- 
res  congregationes  penderent,  neque  cultus  aliquis  * 
3ut  inftitutio  facra  prxfcribitur,  qux  non  eft  in  fin- 
gulis  congregationibus  obfervanda,  neque  minifter 
aliquisordinariusconftituitur ,  quinon  datur  uni 
alicuihujufmodiccttui.  - 

27.  Ecclefixtamenparticulares,  utearumcom- 
inunio  poftulat ,  naturx  lumen,  .&  xquitas  regula^ 
rum ,  Scexemplorum  fcriptnrx  docent,  poiTuntj 
ac  fxpifllme  etiam  debent  confcederationem  ,  aut 
confociationem  mutuam  inter  fe  inire,  inclafli- 
bus  ,  &  fynodis  ,  ut  communi  confenfu  ck  fubfidio 
mutuoutantur,  quantum  commode  fieri  poteft, 
iriiis  prxfertim  ,  qux  funt  majoris  momenti :  fed 
ifta  combinatio  neque  conftituit  novam  Ecclefix 
formam,  necjue  tollere  aut  mixiueic  ullo  modo 

debcr 


LIBER    PKIMUS.  i*| 

Bebet  libenaterti  acvoteitatemillam",  quath  Cfei- 
itus  fuis  ecclellis  reliquit,  cui  taatum  dirigend:-  ac 
pr  omovendx-infervit . 

28.  Miniftriordmarii  fequnntur  Eccleiix  Infti- 
tuia-formam,  atque  adeb  non  funt  Oecumenici, 
Nationales,  Provinciales,  aut  Dicecciani  Eptfcopi , . 
feduniuscongregationis  Presbyteri ,  oui  eodem— » 
fenfu  in  Scripturis  etiam  vocantur  Epifcopi. 

29.  TranfcendentiaillaHierarchixmembrafunt 
creatnrx  mere  humana: ,  iine  ullo  praecepto  aut 
exemplo  divino  iri  Ecclefiam  introdu&de :  Paflo- 
rale  onicium  in  tam  varias  congregationes  non 
poiTunt  hcplcre  :  SpoiiafltlLccldfias  faa  lib^rrate  , 
dnm  in  ipfas  Ecciefias  £c  earam  Paflores  darni- 
nium  exercent  quafl  rcgale,  vel  pctius  tyranni- 
cum :  intrcduxerunt  fecum  tarjquam  caput  Arrti- 
chriftumipfum  Roman  £c  qUafi  caudam  ejufiem 
farinx  fcance1IMos,Sujrraganeos,  Archidiaccncs,  ■ 
Ofriciales,  &  fimilia  Hierarchia;  fulcra  (qudfuirr- 
nomina  ipfa  fnnt  apocrypha,  &  Eccleflis  prim!s; 
prorfus  ignota )  ad  Eccieiias  Dei  penitus  oppri- 
mendas. 

50.  Miniftriordinarii  vocandi  juseft  inEcclefia  " 
ipfa,  cui  debet  infervire,  A cror.  14.25. 

31.  Hic  tamen  opus  eit  directione  £c  au:-:iIio 
Presbyterorum ,  ccejufdemEcclefia: ,  &  faepiffime  ■' 
etiam  vicinarum_>. 

3  2 .  Vocationis  effentia  eft  in  electione  Eccleiia? , « 
ficacceptioneeledi.  - 

3  5 .  Adjun&um  ejus  antecedens  eft ,  examen  vel 
probatio. 

3 4.  Adjun&um  confequens  &  confummans ,  eft 
ordinatio  ,  qua:  nihil  aliud  eft ,  qaam  folennis  quar- 
daminrrodu&io  miniitri  jam  eleclri  in  ipfiusfun- 
clrionis  liberam  executionem  :  unde  factum  ett ,  ut 

I  xh^tvvU  6c  %GiZ$h7ioi  apud  veteres  idem  £epe 
fonent. 

35,  Epifcopalis ordinatio  miniftrl,  flne  trtulo^ 
ideftjfincccclefia,  xjx  &  in  qua  ordinaretur ,  eft- 

atoue* 


wj4  THEOLOGIA 

aeque  ridicula ,  ac  fi  quis  maritus  fingcretur  efle 
abfqueuxore. 

56.  Min/ftcr  ita  vocauisad  uni  eccleflx  infer- 
vicndum  ,  neque  poteft  illam  pro  arbitrio  fuo  de- 
ferere  ,  ant  ab  illa  rejici,  fine  jufta  caufa  :  neque  a- 
lius  Ecclefix  curam  ftmilem  fufcipcre,  autillain 
ouam  fufeepit  voluntaria  nonrefidcmia  negligcre, 
fine  facrilega  fcederis  violatione. 

27.  Miniftri  ordinarii  funt  velpaftores ,.  &  do- 
&ores,  vel  presbyteri ,  rcgentes  ,  quibusadjungun- 
tur  pauperum  curam  gerentcs,  id  cft,  diaconi,.dia- 
conilfa:,velvidua". 

38.  Ift^s  muneribus  fufrTcientcr  profpexit  Chri- 
ftus  omnibus  ncceftltatibus  membrorum  Eeclefia:,. 
ut  fcilicet  inftiruantur  prxcipue  in  cognitione  ve- 
vitatis*per  doclores,  excitcntur  imprimis  ad  praxin 
pietaus  per  paftores  ,  conferventur  in  illo  vix  cur- 
fu,  6k  ad  pcenitentiam  pro  peccatis  revocentur,  pcr. 
ipfos,  cxrectores,  cVadverfus  egeftatemadjuven-r 
turperdiaconos». 

C  a  r..    X  L. 

DcBAptifoc,  <£r  Ca-r.a  Domini. 

j.  x  t  A-turamTeftamenti  novi  fequuntur  etiam 
1N  cjufdcm  facramenta  ;   funt  enim  numcro- 
pauca,  paratu  &  obfervatu  facilia,  &  iignificatione 
fua  maxime  perfpicua. 

2.  FueruntaChriftoipfofan&ificata  &  inftitu- 
ta  :.  ouamyis cnim  a  Joanne Baptiftafacramentum 
alcerum  fuit  prirnb  ufurpatum,,in  eoipfotamcn 
fuit  Chriftipracnuntius,.ui  oftcnderet, ncque  ordi- 
nariiinftituti  rationem  habuit  ex  minifterio  Joan- 
nis,  fedexinftitutioneipfius  Chrifti. 

3.  Sacramenta  ifta  funt  Baptifmus,  &  Cctna 
Domini,  neque  eniinvelalia  facramenta  ,  velfa- 
cramentalia  figna  fuerunt  Ecclefiar,  aChrifto,  aut 
ab  ejus  Apoftolis  tradita,  necjue  goflii»!  ab  homi- 
jaibus  in  Ecclcfia  conftitui. 

4.  Ra«- 


LIBER    PRIMUS.  l8j 

4.  Ratione  inftitutionls  divinx  maxima  nc- 
tcftitas  imponitur  fidelibus  facramcnta.  ifta  dili- 
$enter  acreligiose  ufurpa.ndi.  Tam  abfolute  ta- 
mennccefiarianonfuntadfalutem  >  ut  eorumab- 
fentia.  vcl  privatio  mera  privationem  inrerat 
hujus  :  neque  dcbent  eo  nomine ,  vel  a  nonmi- 
jniftris  legitimis,  vcl  extra  ecdcfiafticum •  coetum 
celebrari. 

5.  Baptifmus  eft  facramentum  initiationis  aut 
,regenerationis. 

6.  Quamvisenimrotum  foedus  gratixfimul  ob- 
fignatndeiibus,  iingulari  tamen  appropriationerc- 

iprxfentat  cc  confirmaiipfain  noftram  -infitionena. 
lin  Clirifturm  Rorm6.  3-.  Bapth%atifumusin  Chrifium 
Jcfurn,  &  verf.5  .  un.tplant.1ti/umu4  cum  ec,  5c  i.Cor. 
12.  I  }•  in  unum  carpus ba-pti^atifumus .. 

7.  Quiaautem  ex  prima  noftra  infitionepetn*- 
deminChriftum,  immediate  iequitur  noftrx ju- 
ftificationis  &.  adoptionis  relatio  •■>  idcirco  Bapti- 
fmus  ut  facramenrum  ipfms  infitionis  ,  eft  ad  rc- 
miifionem  peccaromm,;Marc.T .  4.  6c  eft  etiam re- 
prxfentatio-adcf  tionis -r  dum  per  illum  ccnfecra- 
mur  Patri ,  Filio  &  Spiritui  Sand.o>  Sc  eorum  no- 
mina  fupra  baptizatos  vocantur. 

8.  QmaetiamexCririftocuiinfcrimur,  fan&i- 
tasfemper  derivatus  inomnesfideles ,  idcircbba- 
ptiiinus  etiam  eft  figilium  fanftificationis,Tit.  3 . 5 .. 
Servavitnosper  Utvacrumregenerationis ,  rcnovatictk 
SpiritMfancti,  Rom.  6  4 .5 .6.. 

9.  Etejuoniama  fandificatione  veranonpotefi 
feparariglorificatio,  idcircb  fimul  etiamfigillum 
eft  glorix  xternx.  Tit.  3  .7.  Vt hoercdes  efficeremur  fl- 
cundum  fpemvitx Atetno!,  Rom.6.8-  Si  commortuifu- 
tnus  cum  Chrifo ,  credimus  forc ,  ut  etiam  cum  ipfo  con- 
vivamm. 

-  ic.  Quja  verb  ifta  beneficia  obfignantur  fe* 
cundum  modum  initiationis-  in  baptifmo,.  hinc 
primb  baptifmus  femel  tantum  adminiftrandus 
<juia  unicum  eft  initium  vitx  fpirituaiis  perrege- 

netatio- 


186  THEOLOGIl. 

nerationem  ,  ficut  unicum  eft  principium  vitac  na- 
tiiralis  per  generationem. 

it.  Hincetiam  fecundo,  iis  omnibus  debet  ad- 
rmniftraribaptifmus  ,  ad  cjuos  fcedus  gratia:  perti- 
net ,  quiaeftprima  obfignatio  ipfius  foedcris  jam 
primb  initi. 

12.  Quod  autem  fldelium  infantes  non  fint  tib 
iftoc  facramento  prohibendi,  apparet,  I.  Quia  fi 
ullius  gratix  funt  participes ,  fit  illud  vi  foederis 
gratiae,  atque  adeo  5c  foedus  ,  &  primumfcederis 
iigillum  ad  ipfos  etiam  pertinet.  II.  Quodidem 
plane  fitfcedus  quo  fldeles  jam  continentur  cum 
illo  fccdcrc,  quod  p*£tum  eft  cum  Abrahamo, .  ■ 
Roman.  4.  n.  Galat.  3.  7.  8.  9.  illud  autem 
exprefse  etiam  extendebatur  ad  infantes.  III.  Fce- 
dusiftud,  quod  jam  adminiftraturfidelibus,  am- 
pliorem  &  pleniorem  confolationem  ipfis  adfert, 
quam  olim  potuit  ante  Chrifti  adventum.  At 
vero  fi  ad  ipfos  tantiim  pertineret ,  &  non  etiam  ; 
adeoruminfantes,  tum  magisangufta  &  cOntrada 
efTet  gratia  Dei ,  &  eorum  confolatio  ,  poft 
Chriftum  exhibitum ,  quamanteafuit.  IV.  Quia 
baptifmus  fucceliitin  locum  circumcifionis,  Co- 
loff.  2.  11.  12.  atque  adeo  pertinet  aeque  adlibc- 
rosfidelium,  atque  ipfa  citcumcifio.  V.  Qma  in 
ipfoinitio  regenerationis ,  cujus  figillum  eft  ba- 
ptifmus ;  homo  fe  habet  mere  paffive  s  unde etiam 
hominis  velcircumcidendi,  vel  baptizandi  nulla 
a&io  externa  requiritur,  ut  in  aliis  facramentis, 
fed  tantum  recept-k>  pafliva:  infantes  igitur  funt 
xque  capaces  hujus  facramenti ,  refpe-vtu  praecipui 
ejus  uius,  atqueadulti. 

13.  Fides  &  refipifcentia  non  magis  jam  con- 
ftituuntfcedus  Dei,  quam  tempore  Abrahami  (  qui 
fuit  pater  fidelium  )  defettus  igitur  iftiufmodi 
aftuum,  non  magis  jum  prohibere  debentbaptif* 
mum  infantibus,  quain  prohibcbant  tumcitcum- 
cifionem. 

u\.   Sijnnm  in  hoc  facramento  eft  aqua,  non 

fim- 


LIBER   PRIMUS.  187 


fimpliciter,  fed  cuapurgatimmundum  ,  five  im- 
merfioue,  fiveaiperfione. 

15.  Idarco  autemaqnafuitele&a^quianihileft 
i  n  ufu  communi ,  quod  aptius  reprxfentat  ablutio- 
nemiftam  fpiritualem,  quce  fit  pcr  fanguinem  vel 
mortemChrifti,  nequeulla  re  tam  commodeex- 
'primiturafperfio  ,  velapplicatio  fanguinis  Chrifti, 
JcGmjam  poftChrifti  mortem  fanguinis  naturalis 
ufus  in  facris  nullus  effe  debeat. 
'  16.  CrenaDominieftSacramentummnrlrionis 
&  au&ionis  fidelium  in  Chrifto. 

17.  Hinc  fxpius  dcbetiifdcm  adminiftrari. 

18.  Hincetiamfolis  iis  eft  adminiftrandacoen?> 
quiviflbiliter  capacesfuntnutritionis  ocauclrionis 
inEccleftas  atque  adeo  non  infantibus,  fedfolis 
adultis. 

'  19.  Quia  vcrb  pleniflimum  &  perfe&ifilmum 
nutrimentum  obfignatur  inChrifto,  idcircb  non 
iiicunumaliquod  6c^ciimplex  fignum  nutritionis 
^adhibetur,  fed  duplicis  generis  ,  prout  corporis  nu- 
I  tritio  poftulat ,  panis  nempe  &  vinum. 

2c.  Detrahunt  igitur  fapientiaedivinx,  inftitu» 
'tionem  Chrifti  mutilant ,  &  confolationem  fideli- 
•um  graviter  minuunt  aut  tollunt ,  qui  alterum  ho- 
rumfignorumauferuntfidelibus  in  adminiftratio- 
Ineccena,- 

21.  Idcirco  autem  panis  &  vinumadhibentur, 
jquia  poft  carnis  comeftionem ,  (  qux  in  facris  non 

habetiocum  Chriftifacrificio  jampera&o  )  8c  fan- 

guinis  potum  ,  a  quo  non  religio  tantum,  fed  &  na- 
Itura  humana  abhorret,  nihil  convenienter  ma- 
1  gis  exprimit  arctiilimam  illam  unionem  ,  quam 
tgradatnn  confequimur  cum  Chrifto,in  corporis 

ej.us  immolatione  ,  Sc  fanguiniselfufione,  funda- 

tam. 

22.  Tranfubftantiationem,autconfubftantiatio*- 
nem  aliquam  fingere  in  iftoc  facramento,   magis 
quamin  baptifmo ,  eft  cxqx  cujufdam  &  ftupidx 
fuperftitionis. 

25. Ad 


i83  THEOLOGU 

X$.  Ad  fpiritmlem  enim  nutritionem  in  iftoc 
facramcnto  nonrcquiritur,  ut  panis  &  yhiumnv> 
tenrur  in  corpus  &  ianguinem  Chrifti,  neque  ut 
Chriftus  fu  corporaliter  cum  ipfis  prxfens  ,  fed  ut 
relative  tantum  mutcntu? ,  quoad  appiicationcm 
&-ufum ,  8c  Chiiftus  fit  fpiritualitei  prxfens  iis, 
fjui  ex  fide  participant. 

24.  Pugnat  hxc  transfubftantiatio,  &  confutr- 
ftantiatio  cum  natura  facramenti  in  gcnere  ,  cum 
analogia  alterius  facramenti  noftri ,  vel  baptifmi, 
cum  phrafibus  ufitatiffimis  in  Vetri  Teftamento, 
cum  humana  natnra  Chrifti ,  cum  ftatu  ejus  glori- 
ficationis ,  &  cum  voluntate  Dei  rcvelata ,  qui 
dixit  Chiiftuinin  coeiis  tnanfuiumufquc  ad  diero 
judicii. 

25.  Q^uod  attinet  ad'  veiba  inftitutionis,  Hoc  efi  l 
corpus  mtnm ,  neceftarib   funt    intelligenda ,    ficut 
aliae  phrafes  facramentales  ,qux  in  facris  fcripturis  \ 
ubiquc   occurrunt ,    quarum    interprctem    lucu- 
Jcntumhabemus  Deumipfum  ,  Genef.  17.  10.  II.  ' 
Hoc  cflfxdus  memn*  yt  fit  figavm  fxderis  intcr  me  & 
yos. 

26.  QtK>admodum  explicandi  verba  hujusphra- 
fis  fecundum  aitem ,  vaiiantintei  fefe  viii  doeti: 
Plerique  omnes  noftii  volunt  eiTe  tiopum  in  verbis, 
td  cft ,  meraDhora  vel  metonymia- 

27.  Lutheranicontendunt  y  nullum  hic  tropuin 
inveniri,  fed  Prxdicationem  tantum  inufitatam. 

28.  Non  dcfunt  pauci  quidam  novi ,  qui  neganf, 
vel  tropum  aliqucm  proprium  haberi ,  vel  praxiica- 
tionem  inuficatam  ;  fed  impropriam ,  Sc  myilicam 
ftatuunt  prardicationcm 

29.  Sed  nulla  furHciens  ratio  adfcrtur,  quarc 
negcmus  efTe  tropum  in  verbis :  quod  fic  demon- 
ferari  poteft  :  S\  fit  prxdicatio  inufitata ,  vel  im- 
ju-optia  ,  utillivolunt ,  hacc  inufitata  vel  impro- 
pria  ratio  dcbet  aliquo  verbo  oftcndi ,  quod  fi 
fiat,  tum  necefie  eft,  ut  illud  verbum  transferarur 
aiicpo  ruodo  a  nativa  fua.  fignificatione ,  6c  «fa : 

idfl 
( 


LJBER    PRIMilS.  1S9 

Jd  fi  f1at,tum  vcrburn  induit  naturam  ,  &  defmitio* 
nem  tropi. 

Ac.  Ttopus  autem  neque  eft  in  antecedenteav- 
ticulo,  hoc,  neque  in  copula  proprie  ut  in  verbo,  eft, 
fed  in  confequenti,  id  cft  ,  in  vcrbo  corpm.  Corpus 
enim  ponitur  peo  figno  corporis,  non  ut  corpus  ve~ 
rum  &  propriumexcludatur  ex  ifta  fententia  ,  fed 
includarurpotius  per  relationem ,  quam  Labet  fi- 
^gnum  ad  rem  fignatam. 

3  r.  Tropus  autem  non  unicus  eft ,  fed  triplex  in 

hoc  verbo  :  primus  cft  metaphora,  qua  unum  fimi- 

.leproalteroponitur,  cuiadhccret  6c  commifcetur 

;  metonomia  adjunfti.    panis  enim  non  tantum  fi- 

tjmiliscft  corpori  Chrifti  ,fedetiampet  inflitutio- 

nem  Dei  fit  ejusadjun&um  :  fecundus  eft  fyncch- 

^dochepartis  pro  toto  ,  qua  ccrpus  Chriftiponitur 

j(prototoChrifto  :  tertius  eft  metonymia  fuhjc&i 

<  pro  adjun&is  ,  quod  Chnftus  ponitur  pro  omnibus 

.  etiam  beneficiis  illis,  quae  a  Chrifto  in  nos  derivan- 

tur.  In  altera  parte  dc  yino  funt  etiam  alii  tiojuia* 

]  tis  manifefli. 

C     a     v.        X  L  I. 

De  Fine  MundL 

j.TTA&entisde  adminiftratione  qux  eft  antefi- 
XJ-nem  mundi ;    in  ipfo  fine  applicatio  illa  per* 
ficietur,  qua>  in  ifthac  vita  tantum  mchoatur. 

2.  Tum  vocationisfmis  vocatis  omnibus  aderit: 
vocamurenim  arr-gforia-m  azternam  Dei,  i.Pet.  5. 
15.  quaetiamfideifinis  dicitut  comineri,  ideft,/*- 
lw  animarum,  l .  Pet£.  1 .  9. 

3.  Tum  juftiflcationis  St  redemptionis  decla- 
j  ratio  i ila  qua:  eft  per  cffe&a  erit  completa,  cujus  ra- 

tionedicuntur  fideles  iniftacvita^Pt?^  ndcm- 
ftiowmy  Lucx  21.  verf.  18.  Roman.  3.  verf.  zj. 
Ephef.1.14. 

4.  Tum  adoptati  omnes  poffcfiionem  ipiam 
iixreditaus  adibunt,    quo  fcnili  dicuntur  ruides 

in 


190  THEOLOGIJE 

in  ifthacvita   adoptionem  fuam  exfpctlarey   Rom* 

8.25. 

5 .  Tum  Bei  imago  in  fan&ificatis  omnibus  per- 
ikietur,Epb.5  .27 .  Vt fifieret eam fibi gloriofam Lccle- 
Ammnhabcntemmaculam  aut  rugam ,  aut  quicquam 
e)ufmodi,fd  utfitfancia  ,  &  inculpata. 

6.  Tum  denique  gloria  &  beatitudo  fperata 
©mnimoda  plenitudine  fulgebit,  non  tantum  in 
anima,  fed  etiam  in ipfo  corpore,  Phil. 3.21 . Trans- 
figurabit  corpus  nofirum  humile,  ut  conforme  fiat  iju* 
.corpori  gUriofo. 

7.  Qmaamemecclefixftatus  tunc  temporlserit 
ftatus"perfe£ticnis,  non  ardificationis  ,  idcircb  mi- 
nifterium  ,  facramcnta ,  &  difciplina ,  una  cum  ec- 
clciiis  ipfls  inftitutis  ceiTabunt,  &  Ecclefiamyftica 
manebit  in  immediata  ccmmunicne  cum  Deo. 

8.  Hincetiam  fmisifte  .mundi  ab  omnibus  fide- 
libus  cum  defiderio  debet  expcetari,  Phil.  3.20. 
Tit.  2.  13.  Seryatorcm  cxfpeclamus  hfum  Chrifium* 
ExfijccJantes  beatam  illamfpem  ,  &  tlluflrem  illum  ad- 
ycntumglori^e  magni  illim  Dei ,  &  Sery atcrvs  noflri . 

9.  Finalisharcadminiilrationisperfeclio  pcftu- 
Jnt  adventum  ,  &  praefentiam  peifonalem  ioftus 
Chrifti,  Ador.10.42. 

10.  AdventusChriiVifecundus  ineoilmiliserit 
priori,  (]uod  realps,  yifibilur,  &  apparens  erit,  A6r.  u 
1 1 .  fed  in  eo  diffimilis  ,  quod  erit.  I.  Cum  fumma 
gloria  &  potentia,  Matth.  24. 3  c .Tit.2 . 3 1 . 1 1.Eiit 
cum  maximo  terrore  refpedu  improborum,c<  cum 
maximo  gaudio  omnium  piorum,  2.  TheiT.  1.  7.. 

38.9.10. 

10.  Hinc  ultimac  difcretioni  inter  pios  5c  im- 
pios  duo  a&us  inferviunt:  refurrcclio  &)udicium 
jutimum,!..  Cor.^.ic. 

12.  Refurre&ioeftej.us  cjuod  cecidit:  quiave- 
xo  homo  cecidit  a  vita ,  per  feparationem  atiimx  a 
corpore,  idcirco  ut  refurgat,  nccefleeft  eandcm 
animam  reuniri  denuo  eidem  corpori,  ut  cx  u- 
jritifqueunioneiedintegrataidem  homoexiftat. 

ij.Iftiuf- 


LIBER     PRIMUS.  1$* 

1 3 .  Iftiufmodi  refurreeTionem  ciTe  Dco  poflibi- 
lem  apparet  :  quoniam  hujulinodi  hominis  repa- 
xatio  non  fupcrat  illam  poicntiam  ,  qua?  in  ejus  pri- 
macreationefuit  manifeftata,  Phil.  3.  11.  Proyi 
illa  efficace ,  qua  pot((i Jiii  fnk  uccrc  cmnia. 

14.  Quodautcm  h.tcrefurrc&io  fit  a&u  futura, 
perrationcm  aiiquam  naturalem  non  poteft  certo 
demonftrari ,  neque  apriore,  neque  a  pofteriore, 
fcd  eft  proprie  dc  fidc. 

t>  .  Neque  anima:,  ncquccorporis  naturapoteft 
eflecaula  rcfurrectionis :  reformatio  enim  &  re~ 
fufcitatio  corporis  ex  pulvcre  eft  conrr3  folitum 
naturv  curfum,qua:quuin  perfe&edeftruitur  ,  non 
foler  cadcm  reparari ;  tk  infcparabilis  unio  animau 
cum  corpore  petquam  homo  rcdditur  immortalis, 
eft  fupra  vircs  naturar. 

16.  Refufcitatio  igitur  mortuorum  convenit 
proprie  Chrifto  QtuvfywTFWy  principium  ejus  cft  di- 
vinaChriftiomnipotentia,quafacileperficipoteft3 
etiam  ininftanti. 

17.  Angclorum  minifterium  non  erit  propric 
ad  mortucs  rcfufcitandos ,  fed  ad  collc&ionem 
partium  rcfufcitandorum  ,  tk  ad  congregandos  jaro 
refufcitaios. 

18.  Quamvis  autem  refufcitabnntur  omnes  a 
Chrifto  :  nonunatamen  &  eadcm  ratione  :  refur- 
rc&io  enim  fidelium  eft  ad  vitam  ,  &  pcrficitur  vir- 
uitcunionis  illius  quam  habent  cumChrifto,  ut 
>itafua>  Col.3.4.  i.ThelT.4.14.  &  opcratione  fpi- 
fitus  cjus  viviricantis,qui  habitat  inipfis.  Roman. 
5 .  I  T .  Vivifcabit  etiam  mortua  corpora  yeftra  pcr  in~ 
'jabita-.itemipfjMJfiriiHm  invobis.  Aliorum  autem 
refurrc&io  cft  pcr  potentiam  illam  Chrrfti,  qua 
uftitiamvindicantemexequitur. 

19.  Refufcitatio  igitur  fideliumeft  a  vitaChri- 
?ti ,  tanquama  prin.cipio  ,  ad  vitamipforum  ,  tan- 
]uam  fruclum  &Lcn°cdtum  :  atquc  idcircb  vocatur 
tfiwcllioyitx:  &  aliorum  rcfufcitatio  eft  afen- 
cntin  mortis  cc  condcmnat.iouis  ,  ad  ipfam  mor- 

tcm 


!9i  T  H'EO  L  O  G  I  JE 

tem  ckcondemnationem ,  idccque  vocatnr  rcfuy- 
■YtHio  condtntnationi<c3  johan.5. 18.10. 

2G.  Iutlicinm  v.itirr.um  :  exercetur  a  Cbrifto  ,  t?n- 
quam  a  regc  :  potcftas  enim  judicandi  cit  pars  IftU- 
nerisrcgii. 

2T.  Refpecmndelium  provenit  a  gratia  ,  &c  efl 
funclio  regnigratia: ,  Chrifto  Mediatori  elTentia- 
lis,  fcdrefpe£tu  inrldcliirm  ,  eft  poteftatis  tantum 
ac  dcminiia  patreconceffi ,  fpectans  quidem  ad 
rneditationis  alicjuam  perfettionem ,  fed  non  cf- 
lentialcm. 

22.  Hincfidelium  peccata  ncn  prodibunt  in  ju- 
dicium  :  quum  enim  in  iitac  vita  perfentemiam 
juftifkationis  tecla  iunt  &  ablata  ,  <&  ultimum il- 
lud  judicium  confirmatio  erit  &  manifeftatio  ejuf- 
dem  fententiae ,  noneffet  confcntaneum  ,  ut  in  lu- 
cemdenub  tum  tempovis  proferantur. 

25.  Locus  hujus  judiciierit  incerc,  J.Thef.4.7, 

2^.  Diesautannusejusnoncft  in  Scripturis  re- 
vclatus ,  atcme  adeb  non  poteft  ab  hominibus  clc- 
iignari. 

25.  Seuteirtiaftatim  implcnda  feretur  de  vka, 
aiitmortc  arterna,  fecundum  opera  prargrefla, 

26.  Sententia  autem  vitar,  refpc&u  ele&crura 
fcretur  fecundum  opcra,  non  tanquam  caufas  me- 
ritorias ,  fed  tanquam  efTecla  de  veris  cauiis  teftifi- 
canti.i. 

27.  Scd  fententia  mortis,  refpe&ureproborum, 
feretur  fecundum  opera  eorum ,  tanquam  vcras. 
caufas. 

2 8 .  Chriftus  fy «' > fytfsr®-  j udex  eft >  quafi  &dz~ 
gatus  :  ratione  tamen  authoritatis  ac  potcftatis  di- 
vinx  quam  habet ,  &  a  qua  pendet  fenrcntia:  robur, 
judexeft  principalis. 

29.  Fidelesetiam  cum  Chrifto  judicabunt,  at- 
fjftentes  ,  non  confulentes  ,  fed  approbantcs  ,  ta-in 
judicio  &  voluntate.,  quara  fua  vitx  ac  opcmm 
comparationc 

£  5.0«  Judiciura  feretur  ncn  tantum  de  homini- 

bus 


LI3ER     PRIAIUS.  ^ 

buvimp.^  fedetiamdeangelismMis/Rerufcitatio 
WpK&fud.cat.o  ..-np.orum  imminmnper  Chr^ 

deapuowmtjhjim  hominum ,  aSlSSS u.n 
,  i .  Igms  Em-g«HU?  fc  .^or^do^unX  dX 
narus,  nonantew&rfudictum,  il-a  iequctur      m 

'  ti.  p|urS.3tof'"^"=>'i-.1giSeitneCe,raiiumantc 
d.emiuAcu.quampoftea:  cum  igitur  pofteanu  ! 
lumenr ,  fatentibus  trfis  fofaiSSil  ^0Iteanul- 
jnmex-iftituUum..    <  0-^"«,  ncmieamea 

jj.  Elementa  non  eeont  fublara,  fed  fow, 
Nob  cn.m  ccelos  ##,  &  cerxarh  ./,„„ ,  fcd  «fw 
p».*./.&terram. •«>.«*  exfpea3Irms>f,^         cofioa 

n  *  '  'J^r  rUS  "iam  *0(l  d'^;udicii  m/neb-r 
fttt ,  &  MMumt  .n  «tcmum  :  non  enim  fic  «a 
aetrcgnumPatrr,,.Cor.  i5.,_4.  utipieme  cel£: 
regnate;   fcd  ut  Patri  reprsfenret  rewnmr,  r 
romplctum ,  qualcmanftirumefI.n^"mnf,mn 


<fc*J9eg*j[> 


LiBPO 


194 

L  IBERSECUNDUS 

THEOLOGIJ 

SACR  JE. 

C  A  P.  I. 

Dc  Obfervantia  in  gcnerc. 
Ha<9t£nus  de  priore  p.arte  Theologia:  ,  vel  de  flde  in 
Deum  :  fequitur  pajs  altera  ,  quxeft  obkivantia 
erga  Dcmn.  , 

vR&rvantia  eft,  qua  Dei  vcluntas  m 

^  ipfiusgloiiam  cum    fubje&ione 

Jprar&atur. 

2.   Voluntattm    Dei    refpicit, 

i  tancjuam  exemplar,  &regulam, 
utexverbis  illis  Chrifti  apparct, 
quibus  &  obfervantiam  noftramdefcnbit(  fi*t  vo- 
luntat  tua,ficut  in  c&lit  ,  fic  etiam  in  tcrris  )  &  fuam 
etiam  explica  vit^lat.  26.39.  V.on  ut  ego  volo  :fed ut 
tuy  &  verf.  ^i.fidt  voluntas  tua.  Sic  Pfal.  40.  9.  Fa- 
cere  voluntatcm  tuam,  Deu*  mi^  dcUtfor  ;v &  lux  tua  cjl 
in  vifccribus  mei*. 

3.  yoluntatemautem  Dei  refpicit,  non  quacil 
arcana,  &  potenter  efficiens  aut  ordinans  j  fic  enim 
Sc  cxterx  omnes  creaturx,  &  homines  impii,&ipfi 
etia  Diaboli  obedientiali  illa  virtute,  qux  eft  omni- 
um  creaturarum  communis  ,  voluntatem  Dei  per- 
ficiunt :  Ccd  refpicit  illam  Dei  voluntatem  ,  qux  of- 
ficium  noftrurn  nobis  perfcribit.  Deuter.  29.  29. 
£h*ai  revclatafunty  revclatafunt ,  utfaciamus. 

4.  Refpicit  iftam  voluntatem  cum  fubyBione,  j 
Rom.8.7.quiaapplicatvoluntatem  noftram  ad  vo- 1 
luntatem  Dei  implenda,  qua  aliquid  nobis  prxcipit  l 

j/roautoritate  CiUyKom. ft.y.LegiDeinonfubjicitur*  I 

5.  Hinc  obedientia  dicitur ;  quia  voluntateral 
promptam  reddit  ad  Dei  julTumauditum,  autali-JI 
quomodoperceptum  ,  executioni  mandandum.     I 

60  Hinc.etiamiationemaliquam  feivitutis  ergaH 

Deumfi 


LIEER     SECUNDUS.  *9e 

Dcum  in  fe  habet :  imde  frt ,  ut  obcdire  Deo  &  ipft 
fervirc^unum  &idemfonent,Luc.i.74.  Rom.6.16* 
Crfiryire  Dco  ,  idem  plane  fit  cum  feryire  jobcdienti* 
£r)nftiti<s.  ibid.  v.  16.  18.  22.  cjuia facere  volunta- 
tem  Deicnmfubje&ione,  eft  Deofervire.  Eph.6, 
V.  6.7.  Vtferyi  Cbrifti ,  facicntes  ex  animq  qtut  yttit 
Deus.  Cum  bcneyolentia  firyicntes  ,ut  Domino. 

7.  Obedientia  enim  noiTra  erga  Deum,  quanwis 
lefpc&upromptitudinis  aniinidebeatefTefiliorum 
-obedientia :  refpe&u  tamenftri&x  obligationis  ad 
fubje&ionem,  cft  obedientiafervorum. 

8.  Exiftafubje&ione  advoluntatem  Dei  fequi- 
'uirneceiTaiib  conformitas  inter  voluntatem  Dei  6c 

ncftiam.  Apoc.2.6.  Hoc babes ^quod odiftifaHatli- 
■coUitarum  ,  qua  & cgo  odi.  Atqueadeo,  exprefta 
.quxdam  imago  divinae  illius  perfe&ionis  ,  quam 
Deus  rcvelavit ,  tk  propofuit  nobis  imitandam  ,  2. 
Tet.  T.4.  Vt  efficcreminidiyinx  confortes  »<f/#*\*.Nam 
qui  dat  operam  yeritati ,  cjus  opera  fieri  dicuntur/e- 
c n n dnm  D ctim ,  Iob.3.  21. 

9.  Hinceademobfervantia,  qux  obedientia  vooa- 
tur,  quia  refpicit  voluntatem  Dei  cum  fubje&ione, 
■tkjujhiia ,  quia  fubje&ionem  debitam prceftat ,  ap- 
yellaau  fanctitas ,  quia  eandem  voluntatemrefpi- 
citcum  conformatione,  aut  configuratione  pura, 
I .  Pet.  I .  T.4.  I  5 .  Vtfilii  obedientes,  —ficui  is  qui  yos 
ipQcayitfan&us  eft ,  ipfi  quoque  fancii  in  omni  conyerfa- 
■  tione  rcddamini. 

ic.  Spe6latobfervantia4^/6W^Dei.T.Cor.ic> 
.31.  Omnia  adgloriam  Dcifacite ,  quatenus  fummam 
ejus  autoritatem  ac  poteitatem  in  prxcipiendo 
agnofcit,  i.Cor-.  6.  2C,  Empttcftispretio,  ghrificate 
iguurDeum,<&c.2XQfr  etiam  qua  perfe&ionem  Dei  a- 
liquaexparterefert  &  reprxfentat,  1.  Pet.2.9.  ^ 
^firtutcs prwdtcetis  illiusfmquaiu  reru  manifeftatione 
amfiftit  illa  gloria ,  qux  poteft  ipfi  a  nobis  tribui. 

12.  Inifta  etiamlubje&ione,  quatenus  autho- 

ntas  ac  poteftas  Dei  agnofcitur,  reverentia:  ratio 

<neft  :  unde  etiam  reverentia  Jehovac  fspe  in  Scri- 

*  -I  i  pturis 


l$6  THEOLOGIA, 

j>turis  pro^ integra  ponitur  obfervantia,  Pfal. 3 4.12, 
JRevertntiam  lebova  docebo  yot. 

12.  Dicitur  igitur  efte  erga  Deum,  &  qnatenus 
Deus  eft  ejus  norma,  Sc  qnatenus  eft  ejus  obje- 
&um,  &etiamquatenuseftfinis. 

13.  Caufa  ejus  principaliter  erriciens  per  mo- 
dum  principii  interni  &  inhaerentis,  eft  mediate  fi- 
d&  &  immediategratia  fan&ificans. 

14.  Fides  enim  &  aditum  nobis  parat  ad  Deum, 
Hebr.TO.2  2.  <Acccdamui  per  certioratam  fidem,  6c 
%-irtutem  adeundi,  2.  Cor.1.24.  fide  ftatw.  Unde 
obfervantiavocatur  cbedientia  fidci,  Rom.  1.5.  Sc 
jfideles  appellantur,  filii  obedientix  1 .  Petr.  1.T4. 

15.  Tides  autemtriplici  ratione  parit  obedicn- 
tiam.  1.  quatenus  apprehendit  Chriftum,  quifons 
eft  vitae,  &c  fcaturigo  omnis  potcftatis  bene  agen- 
di :  &  2.  qua  recipit,  $c  acquiefcit  in  iis  argumen- 
tis,  qux  Deus  in  Scripturis  nobis  proponit  ad  obe- 
dientiam  perfuadendam,  promiflionibus  nempe, 
&  comminationibus.  3.  qua  vim  habet  omnem 
gratiam,  atque  adeb  illam  qua  obedientia  prxfta- 
tur,  impetrandi. 

16.  Gratia  autem  fan&ificans  eft  illa  ipfa  vis, 
qua  elevamur  ad  voluntatem  noftram  accommo- 
dandam  voluntati  divinx.  Unde  etiam  obedientia 
nova  includitur  femper  &c  intelligitur  in  Scriptura, 
quando  mentio  fit  noyi  bominUt  C7"  noyx  creatune^ 
Eph.4.24.  Gal.6.  15. 

17.  Nihil  enim  ab  homine  prarftaripoteftpoft 
peccatum,  ita  ut  Dco  llt  gratum,  qua  ab  ipfo  pro- 
venit,vel  ut  opus  vitae  fpiritualis,  nill  inChriflo 
pcr  fidcm  Sc  fan&ificationis  gratiam  prsftetur. 
loh.  15.4.5.  Secrfim  a  me  nihil  pottfti*  faccre. 

18.  Neque  tamen  idcirco  cmittenda  funt  ifta 
©fficia  homini  nondum  credenti :  quia  in  fefe  bo- 
na  funt,  impediuntpeccatiincrcmentum,  Scpoenaj 
etiam  peccatorum,  imb  beneficiis  variis  a  Deo  fa> 
pe  folent  compenfari :  quamvis  hoc  non  fiat  vi  Iegis 
alicujus  ftatutar,fe^  e.\'  abundanti  &  arcana  quadam 
ejtisbenignitate,  (  19.  Caufa 


LIBER     SECUNDUS.  197 

19.  Caufaadjuvansimpellendo  eft.  r.  Dlgnitas 
ficmajeftas  Dei  in  fefe  obfervanda,  Deiu.  32.  3. 
Tribuitemagnitudinem  Deo  noftro.  Pfal.2Q.l.  Co/i/« 
Icboya gloriamnominis  c)us.  2.  Benignitas  Deierga 
nos ,  cujus  ratione  debemus  ipfi  quicquid  eft  in 
nobis,  T.Cor.6.20  Jlnignoratis  yos  nonejjeycftri 
)uris*  —  qu<x  fintDei.  Rom.  12.  Pcr  mifirationei 
Dci.  Unde  ctiam  eft,quod  obfervantia  noftrani- 
hilaliudfit,quamgratitudo  Deo  debita,  atque  eo 
nomine  re&e  a  Theologis  explicatur.  3 .  Autoritas 
Deiproecipientis,  qux  habct  in  nos  univerfalc  & 
plenumdominium.  Jac.4.12.  Vnus  cfl lcgiflator,qui 
foteft  fe/yare  &  perdere.  Aquitas  &  utilitas  re- 
rum  prxceptarum ,  qux  &  cum  ratione  maximfe 
confcntiunt.  Rom.2.r?.  Vna  teflimoniumrcddcnte 
ipforum  confcientia,  &  fpe&at  etiam  adperfe&io- 
nem  & beatitudinem  noftram,  Deut.  3  2.47.  Eft  yi- 
ta  yeflra.  5 .  Merces  &  promiffiones,  quibus  obe- 
dientia  fuadetur,  2.  Cor.7.1.  Has promifliones  quum 
habeamusypurificemus  nos,&c.  6.  Miferia  quac  in- 
curritur  acontra  facientibus,Deut.28.i6.Hcb.i2. 
vcrf.29.  MalediBus  eris.  Etenim  Dcns  nofler  confu~ 
mens  ignis  efl. 

20.  Materia  obcdientiae  eft  illud  rpfumquoda 
Deoprxcipitur,  atque  adeo  fummatim  continetur 
inDecalogo:aliasenimlexDeinonforetperfe&a. 

21.  Lex  igitur  Dei,  quamvis  refpedtu  fideliurn 
iltquafi  abrogata,  Stquoadvim  juftificandi,  quaia 
habuit  in  ftatu  intcgritatis ,  &  quoad  vim  con- 
demnandi,  quam  habuitinftatupeccati;  valetta- 
men  ac  viget  quoad  vim  dirigendi  y  &  aliquam 
ctiam  vim  retinet  condemnandi :  quia  peccatum 
arguit  &  condemnat  in  ipfis  fidelibus ,  quamvis 
fideles  ipfos  qui  non  funt  fub  Icge,  fed  fub  gratia  » 
nonpoflitplane  condcmnare.. 

12.  Forma  obfervantiae  eft  conformitas  no- 
ftraad  Dei  voluntatem  idcirco  patefaftam",  ut  a 
nobisimpleatur,  Mich.6.8.  IndicayittibisOhomo9 
quid  fit  bonnm» 

1$  23.  Ne- 


«j#  THEOLOGIA 

23.  Neque enim arcana  Dei  volunras  eft  obfer"  ' 
vanrix  noftrx  norma,  necjueomnis  revelara  (Jero- 
boam  enim  peccavir  regnum  Ifraelis  occupando 
quamvis  Deum  hoc  alicjuomodo  velleindicaverat 
ipfi  prophera,  1.  Reg.  n.31.  cum  2.  Chron.  13.5. 
6.7.)  fed  illa,qu#  ofKcium  noftrum  prxfcribens 
ideo  revelarur,  ut  a  nobis  impleatnr. 

24.  Ha?c  aurem  voluntas.  Dei  hac  ipfa  rationc 
*Xic'iKUtbona,perfecla,  ac  Deo  accepta,  Rom.  12.2. 
&0*f*f,-quia  compleftitur  in  fefc  omnem  rationem 
honefti:  perfecta,  quia  nihil  ultra  quxrendum  eft- 
adinftirurionemvira? :  Deo  accepta,  quia  obedien- 
tiahuicvoluntati  prxftitaaDeoprobatur,  6c  co- 
ronatur. 

25.  Hujus  voluntatis  cognitio  eft  ad  obedien- 
tiam  Vetam  neceflaria,  Prov.4.14.  Prchende  crudi- 
tionem,  ne  depflito :  cuflodi  illam,  quia  efl  yitatua  rjT* 
Y.I9»  yi*  improborum  fimilis  efl  caligini^nefciunt  in 
quid  impatluri  funt.  Studium  igitur  cognofcendi 
voluntatem  iftam  Dei,  fimul  praecipitur  nobis  cum  . 
ipfa  obedienria,  Prov.  5.1.  2.  *A dfapientiam attende9 
ad  intelligcittiam  inclina  aurcm.  Cujus  eriam  eft  pars 
magna,  cum  fpe&at  adpraxin,  ilcut  ex  adverfo,  o- 
mnis  ignoratio  eorum,  qus  fcire  &  facere  tenemur, 
cft  peccatum,  2.  Thef.x.8.  Infligens  ultionem  ils,  qui 
Jpeum  nefciunt,  nec  aufcultant  Evangelio  lefu  Cbrifli. 

26.  Cum  cognitione  voluntatis  Deiin  iftacvi- 
ta  conjungi  deber  rimor,  aut  merus  eandem  tranf- 
grediendi,  Prov.  8.  T2.13.&  14.16.  Ego  fapientia 
prxfcntem  habeo  reverentiam  Iehova.  Sapiens  timet,  ac 
recedita  malc,  prarcipue  quidem  ratione  orTenfa::fed 
&  rarione  irx,  tk  poena:,maxime  qua  feparat  a  Deo. 
Keque  debet  talis  metus  appellari  fervilis,  quando 
non  reipicit  poenam  folam. 

27.  Finisprxcipuuseft  Deigloria  :  ineumenim  . 
tend;mus  per  obfervantiam ,  in  quem  recnmbi- 
mus  perfidem  :    ahas  obfervantia  non  emanaret 
exfide.     Cum  etiamfides  fit  vita  noftra  fpirirua- 
Iip,  quatenus  conjungit  nos  Deo  in  Chrifto,nccefife 


LTBER    SECUNftUS.  199 

fecft  ut  ejufdem  fidei  aftiones ,  qux  obfervantia 
continentur  in  Deum  etiam,  id  eft,  in  ejns  gloriam 
fcrantur. 

28.  Finis  minus  principalis  eft  propria  noftra  fa- 
lus  Se  beatitudo  ;  Rom.  6.2 2 .  Ser.vifacli.Deo ,  kabe- 
titfrttHum  ■peft/um  in  fanclimoniam  •'  finem  antem^  vi~ 
tam-aternam^  Hebr.  12.2.  Proftbipropofito  gauAipfn^ 
ftinurt  crucem. 

29.  Quamvis  enim  obedientiailla  ,  quac  praefta* 
tur  folUmmodo  poenx  rnetu  vel  exfpe£atione  xner- 
cedis,  re&edicatur  mercenaria,  ut  tamen  fecunda- 
ribquisexciteturad  ofTicium  fuumfaciendum  in~ 
tuitu  mercedia,  aut  etiam  poena:  metu  ,  hoc  non  eft' 
alienum  a  .filiis  Dei ,  nequefilialem  eorum  obfei- 
vantiam  ulla  ex  parte  labefa&at. 

.  30.  Noneft  quidem  obfervantia'noftra  princi- 
palis,  aut  meritoria  caufa  vitse  aeterna?.  Nam  &  jus 
hujus  vitae  ,  &  vitam  etiam  ipfam  recipimus  ex  gra- 
tia  ,  ac dono  ,  Dei propter  Chriftum fideapprehen- 
fum,  Rom.6.2 3  .Donrnn  Dci  eft  yita  aterna in  Chrifto 
Jefu  Domim  noftro  ,  fed  tamen  eft  caufa  aliquo  modo 
adminiftrans  ,  adjuvans  &promovens  verfuspof- 
feilionem  hujusvitx,  cujus  jus  anteahabulmus  i 
qna  ratione  dicitur  via ,  qua  ambulatut  ad  coelum, 
Ephef.  2.IC. 

3 1 .  Promovet  autem  vitam  noftram  ,  &  fua  na- 
tura  :  quia  gradus  eft  aliquis  ipftus  vita:  ,  tendens 
fempcr  ad  perfecHonem  atque  etiam  virtutepro- 
miifionis  Dei,  qui  vitam  seternam  promilit  iis  ,  qui 
ambulantinejus  prsceptis,  GaL  6.  8.  ^uifeminat 
fpiritui ,  r> '  fpiritu  metet  vitam  aternam. 

32.  Quamvis  enim  omnis  obedientia  noftra, 
dum.iftic  vivimus,  lit  imperfc&a,  &  aliqua  mixtio- 
nepcccaticontaminata,  Gal.  J-17.  Caro  concupifcit 
adyerfus  fpirStum  ,  in  Chrifto  tamen  eft  ita  Deo  gra- 
ta,  ut  praemiomaximocoronetut. 

33.  Promiliionesigitur  obedientiarfideliumfa- 
ctz  non  funtlegales,  fed  Evangelicx,  Cjuarnvis  i 
quibufdam  vocentur  mixts,  Mat.  5 . 3, 

•  I  4  £4.  Mo-  " 

• 


&p£)  .THEOLOGIA 

34.  Modus  obfcrvantiae  eft  in  fubjccHonc  vel 
humilitate  late  furnpta ,  qua  creatura  fubmittit  fe- 
fe  Deo,  ad  ejus  juffa  capeffenda  &  exequenda.  Cui 
adjungi  femper  debet.  1.  fineeritas,qua  omnisa- 
iienxintentionis  Sc  atfectionis  permixtio  amove- 
tur,  ita  ut  totushomoiftudafficium  applicetur,. 
T.TherT.5.23.  i.Cor.6.20;  &2.zelus,ideft,purgc 
affectionis  intenfus  giadus,Gal.4. 1 8.  Praclarum  e(l 
autemlpehemtntcr  amare.  ^t&ti&kt  in  re  bona  ftmpcr. 

35.  Primarium  fubje&s  obfervantia: :  iicut  &c 
fidei  vivin"cantis,eft  voluntas,Phil. 2.13.  Deus  eft ;/, 
qui  rjficit  in  vobis  &■  ipfum  velle,  &  ipfum  agcrc. 

36.  Quiia  verb  finceritas  voluntatis  approban- 
tis  rnaxime  apparet  in  promptitudine,  alacritate 
velhilaritateanimi,  idcircb  alacritas  ifta  maxime 
pettinetadeiTentiamipfamobfervantia?,  2.  Cor.9. 
j.  Deut.28.  47.  Hilarcmdatorem  diligitDeus.  Pro* 
•pterea  quod  non  fervieris  Deo  tuo  in  Utitia,  cjr  m  bila- 
ritate  cordis.  Ita  ut  Deo  fxpe  gratafit&  accepta , 
quamvis  opus  ipfum  propofitum  nonperficiatur , 
2.Cor.8-I2.  Etcnimfiprius  adfitprompius  animus  > 
+liquis  acctptus  eflpro  eo  quod  kabet. 

37.  Et  quia  zelus  voluntatis  in  amore&odio 
prxcipue  confiftit ,  idcircoetiam  ad  obfervantiam 
Deo  gratam  neceiTario  requiritur  amor  boni  & 
C.diummali.  Pfal.45 .8.  Bit***ft*  )ufiitiam  z?  odifti 
improbitatcm. 

38.  ErTeftum&fru&us  cft,  non  tantum  decla- 
ratio,fed  etiam  confirmatio  fidei,  ac  fpei,  i.Tim.  1. 
io.  Bjtincnsfidcm  &  bonam  confcientiam  :  qua  expui- 

fancnnvllinaufragiumfidcifecerunt. 

39.  Adjunctum  concomitans  eft  confcientia 
tranquilla,lxta,glorians,Hebr  13.18.  2.Cor  T.ri. 
1 .  ] oh.  3 . 1 9. 2 1 .  Confidimus  enim  nos  bonam  confacn- 
tiamhabere,ut  quiin  cmnibus  cupanns  bene  verfari. 
Glcriationoftra  hxc  cft,  teftimonium  (onfcicntix.  Pcr 
hccfuHrarsddemus  corda  noftra. 


C  A  P4 


LIBERSECUNDUS.  lol 

C  A  P  U  T    II. 

De    Virtute. 

I.  /'"XBfervantiaepartesduae:  funt ,  virtns,  &a£tio 
^^virtutis,  2.  Pet.  T.  5.  8.  ^idficite  fidei  vcflr* 
yirtMtemj&c.  H<ec  enimfivcbU  adfint)  cjr  abundent* 
non  inertes  Vos  ncc  infruBuofos  cfficient  in  Domini  nofiri 
lcfu  Cbrifli  agnitionc. 

2.  Diftributio  hxc  cft  integri  in  membra.  Sua 
enim  natura  conjunguntur  ifta  duo ,  5c  unam  ac 
eandem  conftituunt  obfervantiam. 

3.  Hinceodem  nomine,  &  virtutes  &  a&iones 
earum  dcnotantur,  6c  eadem  etiam  dcfinitioneex- 
plicantur,  quia  funt  ejufdem  planc  naturx  quem- 
admodum  argumenta  logica  ejufdem  funt  plane 
nominis  &  naturx,  llve  fcla  &  per  fe  confiderentur, 
five  m  axiomatis  &  fyllogifmis. 

4.  Virtus  efl  habitns  ,  quo  Voluntas  inclinatur  ad 
henc  agcndum. 

5.  Habitus  dicitur.  non  proutdiftinguitur  adif- 
pofitione,  &  fignirlcat  confirmatam  &  perfe&arn 
inimi  conftitutionem :  talis  enim  virtutis  gradus 
<ix  conceditur  hominibus  dum  hic  vivunt :  fed  ge- 
Seraliter,  ut  &  perfe&um,  atque  etiam  imperfe- 
^tum  virtutis  gradum  ,  ac  animi  ftatum  comple- 
ftatur. 

6.  Diciturautem  balitus ,  non  tantum quia  ha- 
,>etur ,  fed  etiam  quia  facit  fubje&um  cui  ineft  cer- 
!.o  modo  fe  habere,  id  eft,  determinat  facultatem 
(id  bonum  qua:  alias  noneft  ita  determinata,  quo 
lenfuvoxifta  reperitur, Hebr.5.14.  Qui propter ba- 
ntum  fcnfus  habcnt  excrcitatos  ad  difcretiunem  boni 
tc  mali. 

1  7.  Eft  in  voluntate.  1.  quia  voluntas  cftfubje- 
&um  proprium  Theologiae  ,  quatenus  eft  pro- 
>rium  principium  vitx,  &  a&ionum  moralium  ac 
piritualium.  2.  quia  voluntas  eft  illa  facultas  » 
^uar  proprie  fertur  in  bonum  honeftum.  Rom.7. 
;c;.2i.5.  cjuia.,virtus  eft  habitus  Tr^MfZTixef  feu 
#  l  J  ck&i* 


%G*  T  H;EOLO'GU 

ek&ivus.cujusoperatio  propria  &  immediata  efl; 

elecYio  voluntaria.  4.  quia  voluntas  imperat  cattc- 
ris  facultatibus,  atque  adeo  maxime  convenit  ipfi 
virtus,  ut  omnes  re&e  dirigantur.  5 .  quia  neq;  per 
fc.neqne  a  ratione,  eftfufKcienterdeterminara  ad 
a&iones  bonas,  atquc  adeo  opus  habet  fua  propria 
5c  interna  difpofltione  adrecte  agendum.  6.  quia 
czterx  facultates  poffunt  cogi,  tk  pcr  confequens 
polTet  quis  volens  nolcnsamittere  virtatem  ,  fi  in 
ipiis  propriam  &  fixam  fedcm  haberct.  7.  quia  vo- 
luntatis  a&ionibus  maximeproprie  laus  debetur, 
&c£terarumfacultatumoperationibus,  quatenus 
a<voluntateSfluunt  acpendsnt.  Virtuus  autempto- 
prium  elTe,  quod  fit  laudabilis  ,  non  philofophi 
tantum,  {ed  &  Apoftolus  docet ,  Phii.  4.  8.  Siqua 
Dtrtusyficj^aUus.  8.  quia  neque.  intelledhis  poteft 
eiTefubje&umvirtutis:  quoniam  habirus  intelle- 
«ftuales,  quamvis  iint  perfeftiflimi ,  ncn  reddunt 
hominem  bonnm  :  neque  fenfitivus  aliquis  appe- 
titus,  quoniamin  Angeiis,  &  animis  fepcratis  qui 
hocappetitudeftituuntur,  vejra  virtus  rcperitur: 
funt  tamen  f:epe  in  facultate  feniitiva  difpqfitio- 

.  nes  nonnulla:,  quxfaciuntut  facilius  obtempere- 
nurvolu-ntatirecle  imperantiy  Steo  refpc&u  ima- 
ginemquandam  virtutis  habent. 

8.  Virtus  inclinare  dicitur  ad  bwum :  i.  ut  di- 
ftingui  poiTit  ab  habitu  vitiofo ,  quo  inclinantur 
homines  admalum.  110^.7.17.20.23.2*^  diilni- 
guatur  etiam  ab  iliisperfe&ionibus  mentis,  qux 
lucem  quidem  adferunt ,  qua  voluntas.  dirigere  fcj 
peflltin  beneagendo,  fed  non  inciinant  ad  recVej 
agenduut. 

9.  Hinc  r.  virtutes  vtxx  U.  folidx:  femper  B* 
ckint  eum  bonum  cui  infunt :  non  quod  ipfx  dif- 
pofitiones  nobis  inha:rentes  fint  gratiaprimo  nos 
gratos  faciens-Deo ,  ut  Scholafticiloquuntur  :  iHd 
enim  pertinet  ad  fidem :  fed  quia  cnmvirobonc 
xecinrocantur>  &ab  ipiis  bonius  derivatur  in  a&i 
•acsaoftras, 

jq>  H/qfc 


riBER    PRIMUS,  20j 

ic.  Hinc  ctiam  vhtute  nemo  poteft  rnaieuti* 

tanquarn  principioa&ionisi  cjuum  tamenqualibet 

poifeilionc  memispoflfint  ae  foleant  hominesab- 

uti. 

it.  Virtutesergbqux  dici  foleant  intelleftua- 
.    les  ,  non  habent  accuratam  rationem  virtutis. 

/2.   Dicitisrdeinclevirtus  inchnare  nonrantum 

ad  bonnm,  ied  ctiam  adbcncagcndum  :  quia  modus 

a&ionis  praxipue  fiuit  a  virtute. 

13.  Sicutautembeneagendi;  ilc  etiam  virtutis 
normacft  voluntas  Dei  nobis  revelata ,  qux  fola 
vim  habct  regulat  certa:,  in  iis  qua:  pertinent  ad 
vita:  dire&ionem. 

14.  Lesbia  cft  ii!a  virtutis  regula,  quam  Ariito- 
telesponit  in  \udicio  yircrum  prudentum.  Neque  m 
tales  prudentes  ufpiam  exiftnnt,  quorum  judicio 
femper  itari  poflinf.neqj  fi  eiTent,dignofci  vcl  con- 
fuli  femper  poflent  ab  iis,qui  exercent  fe  in  virtute. 

i  % .  Ratio  qua?  dicitur  re&a ,  fi  abfoluta  re&itu- 

do  fpccletur ,  non  alibi  nobis  eil  quxrenda ,  quam 

1    ubi  exiftit ,  idefi,  in  fcnpturis:  neque  diiTert  a  vc- 

luntate  Dei  ad  noitra;  vita:  direcUonem  revelata^ 

;'  Pfal.  T  T9,  66.  Pncjlantiam  vxtionis  &  fcicntix  dcce 

me : namprocccptis  iuis  crcclc.  Si  verb  impcifc&a:  WiX 

notitis.circahoncituinac  turpe,  inteliigantur,qua?   : 

\  in  meflte  hominis,  poft  lapfum  ,  repcriuntur  :  cum 

impcrfe&x  fint ,  &:  admodum  obfcurx  ,  virtutem 

j'<accurate  non  informare   poifunt  :  neque  re  ipfa 

dilferuntquidquam  a  lege  Dei  fcripta ,  niflimper- 

tectione,  &.  obfcuritatc  fola.. 

t6.  Vir-tutum  igitur  difpiplina  ,  non  aliapotefV 
rflequam  tbeologia  ,  qus  totam  Dei  voluntatem 
i  revchtam  tradit ,  acl  rationem  ,  voluntatem  &  vi- 
!  t;»m  noiiram  dirigendam. 

17.  Qjricontra  tentiunt ,  rationes  nullas  adfe- 
runt  ,  qux  hominem  intelligemem  &  intcgrum 
poflint  commovere,  Thecloitx  ( tnquiunt  )frnis  eji 
hwum  p-atix  :finis  autemetbic*  tfi  bonum  mcvalfyfu. 

dyiir,  C^naf^iixoialvnullwmautcivilebonam ,  fit 

•  *    utrV 


204  T  H  E  C  L  O  G  I 'A 

ulla  ratlbne  bonum  gratia*  &  fpirituale.  Qgafi 
uroprium  bonum  ,  beatitudo  aut  finis  hominis 
eifet  multiplex,  quafivchominis  virtuseiTet,  quae 
nonducithomincmad  fuum  fmcm,  &:  fummum 
bonnm.  Thesbgiam  yer/ari  (dicunt)  circa  ititcriorem 
hominis  affecium  :  ethicam  ycro  circa  mores  extcrnos. 
Qu^fi  vero,  vel  erhica  (quam  ipfnnet  definiunt 
frudentiam  rcgendi  yoluntatim  qjr  appaitum  )  non 
ipeciaretad  intcrnum  affe&um :  vel  Theologia  non 
aeqne  externam  atque  internam  obedientiam  do- 
ccrct.  Ethicam  conclndi  (volunt)  termhw  hu)u*yitJZ 
ftrdfinii* :  theolo^  iam  yero  adfuturam  extcndi.  Quz\\ 
vita  bcaia  non  effet  una ;  aut  unius,  &  ejufdem  vitx 
unaeiTctregula,  qua  prxfenseft ,  &  alia  qua  futu- 
*a.  Subjeclum  (dicunt)  Athic*  e(i  yirprobus,  bonus,  ac 
honeftus :  theologia:  autem  fub)cHum  eftyirpiui  acreli- 
£/&/«*. Cumtamen  Apoftolusexprefse  dcceattheo- 
logiamnoserudirencn  tantum/>/V  zcrcligiose ,  fed 
ctia  temperauter  &  )ufte  ,id  eft,  prde  ac  honeftt  vivere , 
Tit.2. 1 2 .  Iftis  adde,quod  comraria:  fententiae  acer- 
limi  defenforesagnofcunt,  &  comendunt,  y/YfK/tf 
inorales  cffe irnaginem-  Dei  in  hcmiue,  aty\  adtogradum 
yirtutis  iheohgica  :  ntq\  aliicr/e  habere  mcralcm  yivtu- 
icm  ad  fpiritualcm,  quam  fc  habet  lepcr  adferycrem  , 
&lux  matutina  ad  meridianam.  Sicut  igitur  tepor  ac 
fervor,  lux  matutina  ac  meridiana  in  eadcm  arte 
docentur:  ilcetiam  virtus  moralisacfpiritualis, 

18.  Non  pium  igitur  minus,quamprudensfuit 
illud  maximi  artium  Magiftri  V.  R.  judicium  &  vo- 
tum  :  hu)us  Philofoplpi*  doHrinam^fi  mihifueritoptan- 
tlum,  quod affccjm  yelim>  malum  pueris  ex  Eyar.gtlio 
per  eruditum  aliyucm,  prcbatifque  moribus  theolcgum  , 
quam  ex  Jlriflotele  per  Philofophum  tradi.  Puerim- 
fictates  multas  ex  ^Ariftvide  di/cct,  quat  yerendum  ne 
wimitfcrodedifcat,  beatitv.dinis  principinm  exhomint 
criri :  beatitudinis  finem  in  homine  terminari :  yirtntes 
omnes  hominis  faculfate  penitus  continere,  eas  cx  homi- 
nis  natnra>  &  artey  &  induftria  comparari :  JOeum  ad 
h*(  ofertt}  cp>samyli  tnagna  <£r  diyina,  tamen  >  vel ad- 


L-IBER    SECUNDUS.  105 

1    artificcm   nufquam  adhibcrij  diyiaam   pro- 
am  ex  hoc  humnnx  vita  tbcatro  rcmoycri :  de  )u~ 

fiitia  divind  ytrbmm  nutixm  ficri:  bcatitudintm  hominis 

in  hac  caduca  yita  confiitui :  &c. 

19.  Idem  autem  habitus  quidiciturvirtus,qua 
inclinat  hoc  modo  ad  bonum ,  dicitur  etiam  dc- 

\num  quatenus  a  Deo  donatur,  &  a  SpirituSan&o 
infpiratur:  &  gratia,  quatenus  ex  fpcciali  Deifa- 
vorc  gratis  nobis  confcrtur:  refpe&u  ctiam  pcr- 
fecYionis,  quam  habet  una  cum  utilitate  &  fuavita- 
te  quaccxillopercipitur,  dicitur/>«r?«j ;  &  ratione 
fpei  quam  adfert  vitx  sterns  beatitudo  a  quibufdam 
appellatur. 

20.  Fruftraergo  femctipfos  fatigantjquifeptem 
fpiritus  dcna  ftai:uunt  exEfai.11.2.  Snpcr  quo  quie- 
fcitfpii  itu6  tehoy^tfpiritM  japiin:i<z  &  inictligcntij:, 
fpiriitu  confilii  &  potcntix>  fpiritm  fciinti*  &  reve- 
rentitlehovaj,  Sceadem  follicite  diftinguunt  a  vir- 
tutibus ,  aciingulorumproportionem  ad  aliquam 
virtutem  fatagunt  demonftrare.  Ncque  enim  fe- 
ptcm  tantum  funt  fpiritus  dona,  quamvis  nonplti- 
ra  (irno  non  niii  fexj  ibi  numcrentur:  quia  prxci- 
pua  tanrum  &  maximeregiadonaradonefubje&i 
ibicommemorantur(agiturenimde  Chrifto  )  ca:- 
teris  per  Synech.  fubintelle&is  :  neque  ilia  ipfa 
quorum  ibi  fit  mentio,  reipfa  diftinguuntur  a  vir- 
tutibus,  fed  metonymice  omnes  virtutes  defignant 
!per  fuas  caufas. 

I  21.  Quamvis  etiam  ^cc^Jc/c^Jx  iHa  quorum  fit 
Wntio  1.  Cor.12.4.  fintreipfadiftin&aavirtuti- 
Ibus;  gratiatamen  quum  inhxrentem  nobis  perfe- 
j&ionem  notat ,  vel  unam  aliquamvirtutemdefi- 
jjnat,  vel  omncs  conjuncYim  in  fua  quafi  radice. 

22.  Fruftra  etiam  duodenarius  numerus  fru- 
^tuum  Spirir.  S.ftatuiturcx  Gal.  l.zz.fructu*  Spiri- 
:us  efl  charita,?,  gaudium, pax,  ira  cohibitio,  bcnignitas  t 
jonitasy  fides,  lenitas,  contincntia ;  una  cum  additione 
;]U2E  in  vulgata  vcrlione  habetur,  3c  cum  virtutibus 
;gmpai^ur,  flcut  amegi^ujn  eft  dedoms.  Nequc 
•  enim 


i*6  T  H  E  O  LO'GI'A' 

cnim  illi  foli  funt  fru&us  Spiritus  S.  qui  ibi  expri- 
muntur  ,exoccafionepra:fenti,  &  ipiarum  virtu- 
t-um  nominibus  illo  in  loco  explicantur  :  quia  vir- 
tutes  funt  fru&us  ,  quales  quartuntur  &  exfpec>an- 
tur  ab  Agricola,&  congruunt  feminis  natura?3quod 
ilie  fevit ,  atque  etiam  utiiitatem  &  fuavitatem  fe- 
cum  adferunt,  quum  percipiuntur ,  qua?  omnia  vir- 
tutibus  &  earum   attionibus  conveniunt  aliquo 
modo  refpe&u  Dei :  fedutilitas  maximerefpe&u 
nofiri.  Unde  etiam  fit  ,  quod  fan&imonia  cum 
omnibus  virtu;ibus,  non  tantum  dicatur  fru&us 
Spiritus  Sandi,  fcdetiam  noftcr,  Rom.6.2  2.utili- 
tasautem  hxcunacum  fuavitatc  oftenditur  inil- 
lo  loco  ad  Galan  ex  eo  quod  gaudium  &c  pax  vir- 
tutibus  annumerantur  tanquam  frucluum  fru&us. 
23.  Eodemetiam  judicioutuntur  illi  ,  quic&o 
beatitudines  inveniffc  fe  putant  in  concione  ChrK 
fti,  Matth.  5.  beatitudoenimeftunica,  fcdquum   ' 
varia  habeat  figna  ,  virtutes  nempc  folidas  omnes, 
una  cum  operationibus  carum  ,  proponit  Domi- 
nus  fingulares  quafdam  vimvtes  ,  autvirtutum  o- 
perationes,  qusrnaxime  congruunt  ipfius  regno, 
&,■  aliena?  admodum  funt  a  fenfu  humano  ,  eafque 
partim  fuadet  beatitudiriis  promifilone  y&  partitn 
etiam  beatitudinem  ,  aut  beatos  homines  defcri- 
bit.,  exeotum  ftudio  &  poifefilone. 

24.  Virtutis   affe&iones  communes  fant  qm- 
taot  illa;,qu£,folent  appellarr>*V^m  cardinales. 

25.  Nonenimconftituunt  quatuor  genera  vir- 
tutum  ,  utplerique  ha&entis  exiftimarunt ,  qui  £>  •■ 
Trrtuti ,  &  ipfi  rationi  vim  faciunt  manifeftanv 
dum  fingulares  omnes  virtutes  ad  ifta  capita  co-' 
a&e  referre  volunr ;  fed  quatuor  funt  conditicnes, , 
qux  necefTarib  requiruntur  in  illa  difpofkione3  . 
tjua:  nomen  virtutis  meretur. 

26.  Harumprimadiciturj^/V;-^,  fcufuilloge-- 
nerali,  fquadenotat-inclihationem  ad  reeteagen-- 
dum,(uumcuique  tribuendo,  fk  virtutis  reclitudo 
potcft  appellari .  In  iila  cnim  delcriptSone yirrutir, J 

*  ;  qmm 


LTBER   SECUND11S.  2-7 

quam  Apoftolus  Cbttgetit  quadam  vcuborum  pro- 
ponit,  Phil. 4.-8-  XjWr***yi««  fknt  yeta ,  qnxtunqne 
fitnt  imrrarutd ,  quacunqux  jnfta  >  fH*tM*qne  ynta , 
quxcunqux  amabfiia  ,  qus  cunqux  b&rti  riambtij,  fi  qux 
yittns,  &-  ft  qvd  Ltns  cft,  quamvis  Veritdt»  \vflitia,  pu- 
ritasumm  ck  eandem  virtutis  naturanvdefigoent ; 
jnfittia  tamen  maximeintimeeiTcntiarn  cjus  notat. 
2-.  Sccuuda  cft  P,utU-ntia  ,  quaomnes  rationis 
vivcs  adhibentur  adillud,  quod  rcftum  cft,  invc- 
nicndum,  Z<  omnia  ejus  mcdia  rc&edirigcnda  :  cft 
ergofoladijudicatioeorum,  qua:  pertinent  ad  re» 
fteagendum  :  &continetinfeintelleftus,iV,entia: 
&  fapicntix  vim  :  ili  ut  omncs  illx  mcntis  perte- 
ftiones,  qua:vocari  rolent yirt^rtnteUeBtatles^  hac 
fola  rationepertincant  ad  virtutenvquatenus  ea- 
rum  vi  diiigitur  voluntas  in  bcne  agcndo. 

28.  Appcllatur  in  fcripturis  fpirinlaiis  intelli- 
gentia,  tk  fapientia,  Col.  T.9.  ubiintrlli^pftj  anotzrb 
vidctur  generaleffl  perfpicicntiam  boni  &  niaii,6c 

•.:  candcm  perfpccrionem,  prout  accommo- 
datur  adrcs  fingulares  cum  hf.s  omnibuj  circum- 
•°:3ntii?,quibus  ve&kmtur,  couideratas :  itautin- 
teiligemia  coniiderans  quaiidijac  iitttri  fapientift, 
cxpcdit  :■  fccundum  illam  diftinctioncm',  qus  habe- 
tur,  i.Cor.6.T2.  &  ic.23.Huic  appcnitur/?*///>M. 
Eph.5.17.  Prcptnca  nc  efiae  difffitnf&\ftdmtoU\~ 
gcntcs  quxfityoluntas  Dbmint.  Et  iworar.tia.  Ephci* 
4. 1 9>.  Alicnati  a  Vltid  Deiy  ftnjittf  ignoraniiam  qux  efi 
iri  ipfis.  Vocatur  ctiam  judicium,  1 .  Cor.  2.15.  8/ 
difcrctio.  Phil.  I.  ic.  cui  apponitur  yanitasmenti* . 
Eph.4.17.   &  mms  otn  ni<  judicii  c.rpcrs.  Rom.T.28- 

29.  Exerceridebetifta  Prudentia  I.  cum  circum- 
fpe&ione,  cautionc  Sc  diligentia  debita,  ijte  in 
Sctiptura  yigilanti.t  nominc  nobis  ftpccommen- 
dantur,  Marc.  1 }  •  5  3  •  Cayctc,  yigtlate  &  orate.  Cui 
opponiturfomnoientailla  dormitatio,qua:  fatms 
yirgines  dicitur  occupaiTc.  Matth.2  5 . 5 . 1 5 . 1 1  .Cuiti 
ele&ione,  ex  pro.portione  debita :  ira  ut  ofncia  ma 
joraprajfcramur  nunoiibtis,  &  in  fmguhsconve- 

•  nicoi 


to8  THEOLOGIA 

niens  menfura  fervetur  quoad  affe&um  &virium 
intenfionem,  Matth.6.3  $.  1.  Cor.  12.3  i.&  14. 1. 
Shtxrito  pritnb  regnum  Dei,  (jr  )uftitiam  e)us.  Jl  - 
fetlate  donapotiora.  Magis  tamen  utprophctetis. 

30.  Tertia  generalis  affe&io  virtutis  eft  Fortitu- 
do,  qus  eft  firma  perfiftentia  in  recfce  regendo,'o- 
mnes  iftas  difricultates  fercndo  &  fuperando ,  qus 
velexdiuturnitate  a&us  quirequiritur,  vel  exim- 
pedimentis  aliis  quibufcunque  cmergere  poiTunt. 
Hinc  eft  quod  Hebraice  virtus  defignatur  nomine 
Tol  etiamqimm  tribuitur  fceminis.  Prov.  31.  ic. 
Et  fortis  corrcboratio  requiritur  in  omni  virtute  E- 
phef.  3.16.  Ccntinet  ergo  1.  confldentiam  iliam 
qua?  laudatur.  Ador.4.29.  cui  opponitur  metus. 
Phil.  I.  14.  T^t  andeantfine  mttu  fermonem  loqui. 
2.  perfeverantiam  &  conftantiain.  Apoc.2.26.  Si 
quie  yiccrit ,  &  obfcrvaycrit  ad  fincm  ufqne  cprrd 
mea.  Cui  opponitur  animi  fra&io  &  fatigatio  benc 
agendi.  2.ThdT.  ^.verf.ij.Galat.^.verf.^.Heb.  12. 
verf.  3.T2.  Xe  fegnesfimuSiNe  fegnefcitey  Keanimis 
frafti  futifcattf.  Manu*  remiffasy  &  genua  folutd 
jurrigite.   3.  Continet  tolerantiam  &  patientiam. 

Jac.  5.7.8.  Hebr.  io.verf.  $6.Patientc  animoefto- 
te,  &  flabilite  corda  yefira.  tiam  tolerantla  Vobis 
efi  opus. 

31.  Quarta  eft  Tempcrantia,  qua  fedantur  ac  co- 
hibentur  cupiditates  illae  omnes,  quae  divertunt 
homines  a  zccie  agendo :  atque  adeo  facit  virtu- 
temincontaminatam.2.Tim.2.4.  tiemo  quimnlitat 
implicat  fefe,  1.  Pet.  I.  13.  Suceintli  lumbit  mentls 
t>eftrxyfebriiy&c.  Appellatur  fa:pe  in  fcript.  fobrie- 
tas,  quuin  voxilia  generaliore  fenfu  adhibetur  ,  ut 
I .  Petr.  1 . 1 3 .  &  puiitas  yel  mundities  cordis.  I  .Tim. 
I.  V.  5.  1.  Petr.  i.v.22.  atque  ctiam  finceritas , 
<juatenus  omnis  mixtura:  pollutionem  excludit. 
Haecvisvocisoftenditur.  2.  Cor.  1.  ii.Cumfimpli- 
titatccjr finceritatcDciynonfapientia  carnali. 

3  2.  Exquatuor  iftis  conditionibus  virtutis,  pri- 

itaa  virtutem  Qrdinat  &  quafi  sQniUuut; ;  fecunda 
*  dirigit 


LIBER.  SECU  NDU:  *r9 

diri^ir  Sc  liberam  prsrftat  ab  errore  :  tcrtia  coniir- 
rpatacverfus  incommoda :  quarta  puram  facit,  5c 
tnunit  adverilis  omnia  ob!e&amenta,qua:  feducunt. 

33.  Iftx  omnes  atfeCtiones  fimul  &  fercnomi- 
natim practcribi  videritut  atq;expiicari.  i.Pct.  t.*. 
&  6.  sfdjicitc fidd  virluiem,  ideff,  jultitiam  aut  re- 

'  &itudincm  univerfalem :  thtuti  czgwthnem,  rdepi 
'prudemiam,  vias  veftras  omnes  re&e.dirigentem  : 
pmdcntia ctntincntiam^Xd  eft,  temperantiam  illam, 
qua  continerc  vofmctipfos  poflltis  ab  omnibus 
voluptatum  blanditiis  quibus  incfcari  folent  ho- 
mines,  &  abduci  a  via  recH:  contincnti*  toleran- 
fj.*m,ide{t,fottitudinem,  qua  juftititio?  causaafpera  • 
quxlibetferrepofiitis.  Qux  autem  ibidem  fequun- 
tur  de  pietate  &  charitate,  continent  Virtutis  di- 
{tributioncm,  fuo  loco  proponendam. 

34.  Quoniam  tamen  iftarum  arTe&ionum  fin- 
;  gulxinquibufdamvirtutibus  magis  apparcnt  quam 

in  aliis,  idcirco  ab  iis  fpecialcs  quatdam  virtutes  & 
nomenaccipiunt,  &  definitionem.  Qma  enim  ac- 
curata  re&itudo  maxime  apparet  in  numerc,  men- 
fura,  pondere,  valoreeorumquxmutuo  ab  homi- 
nibusaccipiunturot  redduntur,  idcirco  juftitia  fin- 
gulari  quadam  ratione  iftiufmodi  rebus  folet 
coiiocari.  Et  quia  incommoda  illa  habentur  ma- 
iximeterribilia,  qux  in  bello,  &  fimilibus  pericu- 
.lis  accidcre  folent,  idcirco  Vortitudinis  nomen  ad 
j  talia  folet  rcftringi.  Quia  fenfiium  voluptates  ma- 
xime  folent  titillare,idcirco  in  illisferefolis  po- 
\1\1tur  tcmpcrantiai  quamvis  tria ifta  una  cum  pru- 
'dcntiagcneralifenfu  accepta  fint  inter  fccolligata 
latqueiinplicata  :  ficutilleetiam  e  Philofophisob- 
fervavit,  qui  primus  fere  propofuit  ifta  quatuor  vir- 
tutumcapita. 

35.  C^nod  a  multis  ftatuitur  formaipfa  virtutis 
in  mcdiocritate  quadam  inter  duo  vitia  extrema  , 
id  nulla  rationepotcft  dcfcndi.  1  .Quja  privatio  non 
eftforma  habitus  :  mediocriras  autcm  nihil  aliud 
cft  quam privatio  defe&us  &  cxcefliis.  2.  Qmafor- 

ma 


£io  THFOLO  G  I  &<- 

ma  virtutis  qusrenda  eft  in  conformitate  quam 
habet  ad  fuam  regulam :  Hcecautcmconformitas 
neque  foliim ,  neque  pra?cipue ,  neque  aliquando 
omnino  confiftit  in  mediocrltate.  3.  Quiavirtus 
in  fua  ratione  formah"  non  poteft  nimis  intendi,  at- ' 
que  adeo  non  admittit  exceffqm  ,  nifi  vel  in  mate-" 
rialiilloquod  hahet  commune  cum  vitiis,  vcl  in 
circumftantiis  operationum ,  ut  quum  quaedam  ea-** 
mm  exercentur  quando  non  debent ,  aut  non  exer-  • 
centurquando  debent. 

36.  Mediumillud  quod  in  omnibus  virtutibus 
reperitur ,  nonaliudeft,  quam  conformitasad  re- 
gulam  aut  menfuram earum  :  per  hanc  enirri  certos" 
modos  habent  ac  limites ,  quibus  eo.rum  natura 
quafi  continetur ,  ita  ut  nequeindextram  nequein 
finiftram  ,  id  eft  ,  ullam  in  partem  ,  ullo  pa&o  de- 
clinet.  Sedhac  rationemediocritas  nonmagiscft 
forma  virtutum  ,  quam  cxterarum  omnium  rerum, 
quae  certis  formis  aut  diffeicntiis  ab  aliis  rebus  di- 
ftinguuntur. 

37.  Illa:  autem  virtutes  ,  qux  confiftunt  in  mc- 
diointerduos  habitus  vitiofos  ,  non  idcirco  funt 
virtutes  quia  in  medio  confiftunt :  led  quia  eo  mo- 
do  in  medio  confiftunt ;  quo  earum  forma  prxfcri- 
bit:  in  quo  modo  mediocritas  velparticipationis, 
vel  abnegationis,rei ,  vel  rationis,locum  hahet  irra- 
teriae  potius  fubje&ae,  quam  forma!  perficientis. 

38.  Inquibufdamautemvirtutibus  manifeftnm 
cft  ,   quod  talismediocritas  nullum  habet  locum  :  - 
amor  enim  Dei  non  eo  nomine  laudarur ,  quod  non 
fjt-nimius,  fed  quod  fit  maxira-e  ardens.    Modus1 
hiceftiinemodo, 

39.  Simiiis  eft  ratio  omnium  virtutum  qnoad 
propriamck  fpecificam  earum  naturam.  Quilar- 
gitur  cumnondebet,  non  eft  nimis  liberalis  :  fed 
nimius  eft  in  largitione  ,  -ita  ut  iila  in  parte  definat 
effe  liberalis  :  dc  in  eodem  a€t\x  poteftfarque  deficc- 
ie,  non  agendo  quoddebet. 

40.  Moaet  quidem  fapiens  EccJ.  7.  \d\nfjimm 

hufii 


LIBER    SECUNDUS.  :u 

minirmuni.  Sed  hoc  neutiquam  imelligitur  cic 
pfa  juftitia  in  fua  natura  (fequiturenim  verf.zo. 
jttod  nemo  horno  fit  }kfhts  in  terra ,  qui faciat bcnum 
y  non  petcet)  fed  quatenus  eft  in  opinione  ,  qua 
rioltifibimetplusniinio  vendicantac  tribuivolunt 
uiiiria  :in  veris  autem  virtutibus  eo  femper  niii  • 
'iebemus,  ut  magis  magifque  abundemus,  ficutin 
S.  Scripturis  farpe ■moncmur. 

41'.  Gradusinvirtute  unius  &  ejufdem  fpeciei, 
li  i«  &{~t  confideretur  quoad  extenfionem ,  nulli 
iantur.  Non  eitemmvirtusqusdifpofitione  fal- 
:em  nonextendit  fead  omnia  illa,qu:c  obje&i  fui 

Iirnbitucontinemur,  Tempcrans  noneft,  quiuna 
'rupiditate  iibi  moderatur,  &  aliis  indulget,  fed 
'refpe&ufubje&i',  virtus  aliquaeftintenfior  in  u> 
no,  quameftinalios  velproptcraptioremnaturas 
iifpofitionem,  vel  propter  majoremaiTuetudinem3 
yel  propter  perfe&ius  judicium  rationis,  vel  "deni* 
gueproptermajusdonum  Dei. 

42.  Qupd  dici folet,  afliduitatc  &  exercitio  vir- 
tutes  augeri,id  in  folidis  virtutibus,  agratiafan- 
ftificante  provenientibus  fic  intclligi  dcbet ,  ut 
lafTidua  exercitatio  fif  caufa  difpbncns ,  &  virtute 
promifllonisdivinaealiquo  modo  procurans ,  non 
^principaliter ,  aut  proprie  efficiens  talem  virtutis 
iiccretionerm 

43.  Minnuntur  autem  virtutes  ab  a&ibus  op- 
ipofitis  vitiofis,  &:  rationc  difpofitionis  quam  adfo 
runt,  &c  rationemeritiquodipfis  ineft. 

44.  Quo  intenfiores,- &  frequentiores  &  magis 
continuifnntadus  virtutum,aut  vitiorum  contra- 
riorum,eomagis  valentvelad  augmentum,  vel  ad 
diminutionem  virtutum. 

45.  Hincilladiftinclrio  virtutis  inhumanam«& 
heroicam,  in  purgatorias,  purgatas  &  exemplares  : 

f&eorum  ,  qui  virtute  prxditi  funt,  ininfantcs  & 
rpiros adultos,  Hcbr.5.13.  r^. 
I     46.  Communio  virtutum  eft,  incaruminter  fc- 
Nfe*  &  connexione,  &  fubordinatione. 

47-  Co 


lil  THEOLOGU 

47.  Connexioenimeft,qua  virtutes  omries,  qux 
funt  fimpliciter  neceffariae  inter  fe  cohicrem.  1 .  quo- 
ad  principrum  a  quo  fluunt :  Omnis  enim  donatio  bo- 
pa,  &omne  integrum  donum  defcendit  a  Patrelumi- 
nnmperSpiritMmgratU.]zc.j.iy.l.Cox.ji.i.QuO' 
ad  rinem  &  intentionem,  quxeft  in  eodemgenere, 
■omnes  enim  virtutes  in  Deumfpe&ant,  utfiejus 
autoritas  violetur  in  una,  virtuaiiter  fimul  in  o- 
mnibus  violetur.  Jac.  2.10.9.  Qupadauxilarem  il- 
lam  operam,  quam  mutuo  fibi  invicem  pratftant : 
unaenimvirtusdifponitada&um  altcrius,&  ean- 
demetiam,  fimulcuma&u,tueturatqueconfirmat. 

48.  Virtutes  tamen  non  fuht  adeb effentialiter 
intrinfece  connexa%ut  quailibet  unafitdeeffentia 
alterius,  aut  necelfarib  pendeat  ab  ilia  ut  a  caufa 
procrante. 

49.  Subordinatio  virtutum  eft,  qua  aclus  unius 
virtutis  ordinatur  adadum  Stobje&umalterius  j 
vel  ficut  medium  ad  finem,quodeftfup<jrioris  ia 
inferiorem  imperium,  ut  religio  imperat  juftitiae, 
temperantiac  &  fimilibus,  quum  earurrl  a&us  ad 
cultum  &  gloriam  Dei  promovendum  refert  >  vel 
fieut  caufa  ad  effe&um  quod  eft  ,  cujuflibet  ad 
quamlibet :  fic  enim  ipfa  rcligio  ordinaturadju- 
ftitiam  procreandam  &  confervandam. 

50.  Quotiefcunqueaftusuniusvirtutisordinan- 
tur  ad  finem  alterius  virtutis,  hujufmodi  ordina- 
tioquamvisquoad  dire&ionem,  a  prudentia  pen* 
deat,  quoad  efficacem  tamenvim&authoritatem 
pendet  a  virtute  fuperiori. 

C    A    P    U   T      III. 

De   bonis    Operibus. 

I.  A  Ctiovirtutiseftoperatio  fluens  adifpofitio- 
M±  nevirtutis.  Matth.T2.35.  Bonushomoex  bo» 
tto  thefauro  corclis  profert  bona. 

2.  Eodem  fenru  appeliatus  a&io  vel  opus  bo- 
«um,re£tum,landabile,  &  Deo  placens. 
3.  Ad  talem  a&ionem  requiiitur,  primb,  efH- 

ciens 


LIBER    SECUNDUS,  lij 

iensvcl  principium  bcnum,  \d  eft,  voluntas  bene 
ifpcfua,  &  cx  vera  virtute  agens  s  fru&us  enim 
oni  non  niii  ex  arbore  bona  nafcuntur.  Matt.12. 
5 .  Secundo,  materia  vei  objectum  bonum,  id  eft. 
liquid  a  Deo  prxceptum,  Matth.  15.9.  Fruftrame 
ciHtit,  docmtcs  dottrinjs,  quot  funt  mandata  homir.um^ 
reitio,  finis  bonus,  id  cft,  gloria  Dei,  &ea,  qux 
endunt  adejus  gloriam.  1.  Corinth.1c.31.  Omnia 
dgloriam  Dei  facitc. 

4.  Finisautem&  cbje&umtam  in  bonis,quam 
D  malis  a&ionibus,  fxpe  coincidunr,  prxfertim  in 
oluntatis  intentione  6c  electione ,  ubi  finis  ipfe 
ft  proprium  obje&um.  Actus  enim  ifti  vcl  infine 
[>fo,  ut  in  materia  vel  obje&o  veriantur,  utaclus 
ppetcndijvolendi,  optandi,  amandi,  fmendi;  vel 
niisqux  tcndunt  ad  finem,  qua  talia  funt,  itaut 
onitas  vel  deformitas  ex  fine  proprie  derivetur. 

5.  Quamvis  enim  intentio  illa  bona,  vel  bcne 
gcndi,  qux  generaliscft  6ct:onfufa,  particularem 
ftioncm  non  conftituat  bonam,  ficxterx  condi- 
iones  defint,  neque  fpecialis  intentio  boni  iuffi- 
it  eo,  fi  media  fint  maia  (ut  fi  quis  intcndens  ali- 
uid  in  pauperes,  aut  pios  ufus  erogare  in^ilium 
ncm  raperet  fibi  aliena  bona  , )  mala  tamen  in- 
entio  femper  conftituit  a&ionem  malam  ,  &  cum 
liisconditionibus  conjun&a  intentio  bona  pluri- 
lum  facit  ad  a&ionem  bonam  conftitucndam. 

6.  Requiritur  autem  ad  opus  vcre  bonum  ,  ut 
irtualiter  faltem  referatur  in  Deum,  tanquam  in 
ltimumfinem. 

7.  Forma  etiam  quarto  in  loco,  vel  modus  bonus 
^quiiiuir,  quiponitur  in  a&ionis  convenientiaad 
oiuntarem  Deirevclatam. 

8.  Voluntas  porro  ifta  Dei  acljionem  hominis 
iformat,quatenus  a  rationeapprehenditur.  Hinc 
>fa  confcientia  hominis  eft  moralium  acYionuni 
lbcrdinata  norma ;  ita  ut  omnis  acliore&x  con- 
ientix  congruere  debeat,  &.  ccnfcicntia  errans 
:1  dubia  ante  fu  deponenda,  quam  contra  facere 

iiceati 


%T4  T  H  EOLOGIA 

liceat;  quamvis  ievior  confcicntix  fcrupulus,  aut 

hxiltatio  ,  actionem  aiias  probatam  non  debet  uilo 

modoretardare. 

9.  Hxcautem  formavermodus.,  ut  fit  bonus, 
circumftautias  omncspoftuiat  bonas.  A&iocnim 
fingularis  circumftantiis  fuis  femper  cCt  veftita  ,  ex 
quibusbonitasaut  pravitas  ejus  pendet  non  mini- 
maexpartc. 

10.  Iftxverocircumftantix  ad  a£um  volunta- 
tis  relatx  ,  tranfcunt  inobjectinaturam.  Voluntas 

.  enim  dumwult  opus  aliquod,  vult totum  iliud  quod 
eft  in  ea,  atque  adeo  omncs  ejus  circumiiantias 
notas,  velexprefle,  vcl  implicite ,  &  mutata  cir- 
cumftantia  nota,  rmnatur  fxpc  a&us  voluntatis. 

11.  Scd  eadem  circumftamix  relatx  ad  aCtum 
•  altcrius  cujufcunquefacultatis,prxterquam  volun- 

tatis  ,  funt  adjuncta  tantum. 

t  2 .  Sic  finis  ipfe ,  quamvisnon  refpecTu  volnn-  j 
tatis,  reipe&utamenfacuitatum  &  acTuum  alicfrl 
rum,  circumftantiis  recte  annumcratur. 

1  5  .Ratione  harum  circumftantiarum  rit,ut  qnanv 
vis  multi  a&Us  in  genere  vei  fua  uatura  imtindiiTe- 
rentes,  nullus  tamen  fingularis  a&us  moralis  &  de- 
1  ibcratus  exiftat ,  quin  iit  vel  bonus,  vel  malus. 

14.  AcTus  infuogenereindirTetens  ,  eft  quando 
ejus  obje&um  mhil  includit  qnod  pertinetad  vo- 
luntatem  Dei,  vel  prxcipientem ,  vel  prohibentcm. 
Hujufmodi  tamen a&us  in  excrcitio  fingulariter. 
coniicterati,  fimodo  fint  proprie  humani,  ex  deli- 
berata  rationeprocedentes,  vel  ad  finemdebitum 
diriguntur,  &  conformitatcm  habent  ad  volunta- 
tem  Dei,  atque  adeo  funt  boni :  vel  non  recTe  diri- 
guntur ,  fed  diiTentiunt  a  voluntate  Dei,  atque  illa 
rationefunt  mali. 

15.  Trxtera&usbonos.,  malosacindifferentes, 
cbfervant  quidam  acTus  nonnullos  c&rfHifotiannx 
malum ,  i.  e.  abfolute  coniiderati  inordinationem 
aliquamimportant ,  fed  circumftantiis  quibnfdaiu 
accedentibus efficientutaliquando  ijoni ,  ut bomi- 


LIBER    SECUNDUS.  2JC 

tmnculctc,  &;  ilmilia.  Sed  &:  iftia&usrefcrride- 

>ent  ad  indifferentes  :   vidcntur  enim  tantumaji- 

juid  maliin  ie  habere  :  ficut  etiam  liberare  homi- 

remamoms  periculo,  videtur  aliquid  boniin  fe 

ubere,  qua  lpecic  etiam  felluntur  multi  non  mali  : 

tjrera  autemb.onitas  aut  pravitas  harum  a&ionum 

^eiidetabobj.edo,  &  a4iis  circumftantiis  :    inno- 

:entem  occidere ,   aut  nocentem  liberare  malum 

;ft  :  nocentem  jufteoccidere,aut  mnocentemjufta 

catjone  liberare ,  bonum. 

16.  Caufarum&:  conditionum  harum  omnium 
DOnuas  coJle&ive  requiritur  ada£Honem  abiolut-£ 
Donam,  fed  unius  alicujus  defe&us  efEcit  a&ionem 
^atenus  iiialam. 

•  17.  Hincbotfanoftra  opera,  dumiftic  vivimusa 
funt  imperfe&a  tk,  impura  in  fefe, 

18.  Hinc  non  acceptantur  coram  Deo  nifi  in 
Chrifto. 

19.  .Hinc  inoperibus  renatorum  meriti  illara- 
:  tip,  qua  pramuialiquid  a  juftitia  impetratur  ,  noh 
I  habetur. 

2c.  Merces  tamen  illaquxnon  ex  debito,  fecl 
cxgjatiaimpuutur  ,Rom.  4.  4.  imperfecti.s  iftis 
conatibus  nonnunquam  aftignatur,  Mat.  5 . 1 2  .quia 
quamvis  beatitudo  omnis  noftra  fit  merum  donum 

JJ)ei,  Rom.  6.  22.  fru&us  tamen  gratia?  in  nobis 
exuberantes ,   in  rationes  iilas  referuntur  ,  quibus 

Idoniillius  certitudo  nobis  comparatur.  Phil.^.iy. 

!  RecztiroftuZliim  iilum  exuberantcm  ,  qui  in  ycjlras  ra~ 

\tionisreferatur. 

21.  A&io  virtutis.  eft  velinterna,  vel  externa5 
2.  Cor.8.lc.-ll.  Vtlie  ,faccrerpeyficcre. 

22.  Adiointernaproprie  eft  ipfius  voluntatis* 
22.  Adio  externa  eft  altcrius  facultatis  a  volun- 

tate  diftin&xi  five  fit  intelle&us ,  fivc  appetitus 
fenfitivi ,  qua:  vulgo  dicitur  interna  j  fivepotentia: 
cxecutivar,  qux  uiirate  vocatur  externa. 

24.  Internaactio  voluntatis  bonitatem  veipra- 
vitatem  habst  tarn  intrinfccam  ,  utnon  p^filt  idem 

a&us 


1T6  TH-EOLOGIA 

a£tus  manereingenerenaturx,  quinidemeriamfi' 
ingencremoris,  kd  adtus  cxtericr  poteft  idcm  irj 
genere  natura:  manere,  &  tamen  alius  fieri  in  gehfc-J 
re  moris,  exbono  nempemalus ,  vel  exmalobo- 
nus  >  Ut fi  quis  incipiensambuiarecxhoneftopro- 
poliio,  perfiftat  in  itinere  ob  nialum  fmem. 

2  5  •  A&us  interni  5c  externi  ab  co  imperati  unaftc 
eadem  eft  bonitas  aiu  pravitas  jidcm  enim  eft  a&uy 
ingcnercmoris.  blamveUt  Dium  colere  y  &  ex  ilht 
yoluntate Dtumcolcre ,  non  funt  duoa&us  obedien 
tix,  fed  duo  gradns  unius  &  ejufdem  a£his,  ita  utj 
"bonitas  unius  pernciatur  in  alterc.  2.  Gor.  8.  xr. 
Jlludipfumfaccrc  sbfilviti:  ut  fictit  zdfuitprcmptv.m 
illud  yellf  ,  ita  etiam  adfit  ipfum  perfixere. 

26.  Adus  extetnus  fine  interno^noneft  proprie 
bonus  aut  malus  j  fed  internus  cft  bonus  ?.ut  ma- 
lus  fine  externo,  quia  bonitas  alicujus  a&ionis  pen- ! 
det  primb  ec  prxcipue  ex  voluntate  ,  qux  Deo  facpe  ; 
eft  accepta,  quamvis  opus  ipfumexternum  abilt. 
2.  Cor.  8.12.  Si priuA  adfit  promptus  animus  aiiquii 
Acceptus  efipro  eo  quod  habit. 

27.  Sicut  autem  virtus  fua  natura  tendir  ina- 
ftuin,  (eft  enim  difpofitio  ad  bene  agendum,  neque 
eft  otiofa  )  f:c  etiam  a&us  ejus  intcrnus  tendit  ad 
externum ,  eumque  ptoducit ,  atque  in  co  ad  finem 
fuum  perducitur.  Jac.  2.22.  Vides  fidim  admini- 
firamfuiffe  opcrum  ipfius ,  C"  ex  operibu*  fidemperdu» 
ftamfuijfe. 

28 5  A&us  tamen  extemus  interno  conjunftus 
nonpropric  &c  per  fe  auget  bonitatemautt>ravi- 
tatem  ejus,  quoad  intenfioncm  folam,  peracci- 
dens  autem  auget ,  quatenus  continuat  vel  auget 
ipfius  voluntatis  aclum, 

29.  Bonitas  tk  pravitas  alicujus  a&us  ,  quce  pen- 
det  ex  obje&o  6c  circumftantiis  a&us ,  prius  ratio- 
ne  natura:  fuae  eft  in  a<fhi  externo ,  quam  eft  in  in- 
terno,  quamvis  ordine  exiftcntia:  fit  prius  inin- 
terno.  Idcitco  enim  bonumeft,  yelle  fuum  cuique 
frihftere,  cjuia  ipfum  tnbutrt btjrmrn  eft  3  bonitas  ta- 

men 


LIBER    SECUNDUS.  2*7 

ItieiTjfcius  exiftit  iu  a&u  volendi,  quam  in  a£n 

tiibuendi:   Sic  vclle  fnvari  eft  malum,  quia  fftrtri 

•  cft  malura.   Ratio  eft,  quia  a&us  exterior  eft  eaufa 

]  interioris  ordine  intentionis,  tk  a&usinterioieft 

^  caufacxterioris  ordine  executionis. 

50.  J.lla  autem  bonitas  aut  pravitas,  qux  pendet 
\t%  ftne  prius  ineft  inierioria£tui,  &  poftea  extc- 
iiori,c]uiaintentio  ipfa  finiseftinternus  actusvo- 
luntans  >  llc  mundurr,  deferere  propter  juftitiam  cft 
^bonum,  quia  ycilc yujhtiam  eft  bonum  :  Scdareelee- 
\r.10fynam  obinanem  gloriam  eft  malum,  quia  maluni 
left  manern  gloriam  vcllc. 

\  31.  Oblervantia  apparens  in  exrernis  adlionibus 
tfine  internis  tft  hypocrilis,  atque  adeb  non  eft  reve- 
fca  obfervantia, fed  qurcdam ejus  umbra. 

32.  Obfervantia  tamen  intema  five  externa  , 
'quamvis  fit  incompleta  ,  eft  tamen  vcra  5  5c  fi  effi- 
fcax  voluiitasadfit,  ita  utopportunitas  vel  facultas 
.'irxcquendi  tantiun  deftt ,  non  minus  eft  Dco  gro 
t:a,  auamftexternum  a&um  haberct  conjundum, 
.Cor.S.12. 

Ex  eventu  igitur  non  Cft  judicium  fcren- 
dea£tionibut  bonis  aut  malis.  Quamvisenim 
tfquumftr,  &  Beus  ipfe  voluerit,  ut  in  mitiorem 
'•artem  inclinet,  qui  judexeft  criminum  interho- 
•riines,  fi  modo  eventus  ipfcfaveat,  Exod.21.21. 
^deinccps  ;  coram  Deitamen  tiibiinali  xquegra- 
'e  cft  peecatum  internum  caueris  paribus ,  cum 
leque  eventus  ,  neque  externus  a«Sbus  fequitur,  ac  11 
jtqueretur  utcrqne.  Quicuncjue  afpicit  mulicrem,ut 
\\im  coxcupifcatyiam  adulicrayit  eam  in  ccrdefuo. 
54.  Obsdiemia  tamen  interna  non  cft  per  (e 
«Sciens.:  quia  totus  homo  debet  iubjicere^fefc 
>)eo  :  corpora  noftra  fum  Deo  otferenda,  Rom. 
ririol  k .  1 .  in  corponbus  noftris  eft  gloriiicandus,  1  .Cor, 
2.|j.2c.  ncque  cft  illavera  obedientia  interna,  qux 
pninclinat  ad  extcrnam. 

:  3  ^ .  Opera  quae  vocantur  fupererogationis,  qui- 

is  Ponuficii  jaftaat  qtiofdam  e*  fui$  nrsftan- 

K  tioia 


:.Co 

i  j5' 

uun  < 


iig  T  H  EOLOGU 

raoperapraeftare,  quam  qux  in  lege  Dei  pratcij 
untur,  ex  obfervatione  confiliorum  quorundai 
qux  non  impcrare,  fed  fuadere  tantum  fingul 
xemperfe&ionemfingunt,  funt  otioforum  hom 
num  deliramenta,  qui  neque  legem ,  neque  eva: 
gclium  norunt. 

36.  Gptimisfidelium  Operibus  imperfe&ioil 
adhxret,  cui  opuseftremiffione:  ipfatamenop< 
*anonfuntpeccata. 

C  a  i».       IV. 

J)e  Rjligione. 

1.  /~\Bfervantiaeft,  vel  Rcligio,  vel  Juftitia. 

^J  2.  Diftributio  ifta  ,  quoad  rem  ipfam 
cpnftituitur  a  Dco  in  partitione  Decalogi 
ficutexplicatur  aChrifto,  Matth.22.57.aliisetiar 
verbis  cjufdem  diftributionis  fenfus  exprimituj 
Rom.T.i8.  ubiomnisinobedientiahominisdiffcti 
buiturin  impietatem  &  injujiitiam  y  quod  confifte 
re  non  poflet,  nifi  omnis  etiam  obedientiain  pie 
tate  &  juftitia  verfaretur  ,  quod  magis  etiamdifer 
te  explicatur,  Tit.>.i2.ubi  ex tribusillispropofi 
tis,  juftitia  & pietas  panes  conftituunt  obedientia 
novx ,  &  temperantia  modum  aut  medium  nora 
candcm  pratftandi ,  abnegatis  fcilicet  cupiditatibu: 
mundan  is. 

;.  Eodem  ctiam  redit  diftributio  illa  «W 
Chriftiana:,  quxfrequentius  adhibetur  in  fanclitA> 
tom  £>  juftitiam.  Luc.r.75.  Ephcf.  14.24.  &  eadem 
eftmens  illiusdiftribmionis ,  quae  cft  Cbaritdtif.i* 
T>eumy  &  Charitatis  inproximum. 

4.  Nos  tamen  religicnis  &  juftitia:  voccs  adhi- 
foemus,  quia  Retigio  vox  cft  maxime  generalis,  cdnj 
tinens  omnia  illa  orlicia,  quac  Deo  dtbentur,  £c  ma- 
xime  emphatica,  quia  propriam,  &  ciftin&amil-i 
lamrationemcxprimit,  qux  Deo  debentur,  Atxor,^ 
26. <$.  Jae.  1.26.27.  &  fiepius  in  Epift.  ad  Hcbr.   I 

5.  jf{eligiseft  obferyantia  ,  qua  illaprrtftamiu  y  q»*\ 
direcle  ad  Dc^hoac/nm  defer*ndt(vn$pecl£?it&Q*i*l>& 


LIBER    SECUNDUS.  219 

Quum  Dcum  norint ,  tamcn  ut  Dcum  nonglorifcaye^ 
runt,  nequegratias  ei  cge.  uni. 

»n  malc  i^'tur  a  retigando  dicitur  a  qui- 

1  nomcniftudderivaii,quia  in  lfthacobfer- 

x   parte   dirccte  &  immediatc  tendimus  in 

L  Deum  ,  ut  ipfi  poflimus  adhxrere,  &  cjuafi  religpri. 

-.  Priraum  locum  habet  in  Obfervantia.  i.C>uia 

oiedientta  erga  Deum  neceflario  inciperc  debet 

ab  iofo  Dco,  &  ab  atFecl:ibus,&  a&ifnu  illis,qiubus 

1  fum  ferimur,  2 .  Cor.  5 .8 .  Semct  ipfos  dcdidcvnt 

0  Dominiy  deinde  &    nobis  pcr  Dei  yoluntatem. 
2.  Quki  juftitiaerga  horaines  ,  vi  acvirtuteReligi- 

•  ,  onis  dcbet  prxftari ,  ut  fit   vera  obfervantia  erga 
Deum.  Noneirerenim  obfervantiaerga  Deum,  niil 

1  defrrret  honorem  :  ncque  Deo  honorem  de- 

Svrre  pofTct,  nifi  a  religiofo  aifectuproficifceretur. 
T .  Cor.TO.31.  Omriiadltglotutm  Deif.icitc.  Q\K)  fpe- 
ftatetiam  illa  phraiis,  i»  Domino,  in  nomine  Domini% 
inPol.3.17.  Ettanquam  Domino^ nou hominibtis.  ibid. 
'c:  f  2  3 . 3 .  Qj^ia  Religioimperiumhabet  in  adtus 
uft.tix, &  eft  eorura  caufa  non  tantnra  vircualitei: 
,rriciens,  fed  ct:amdirigens,&  ordinans,Jac.  1.26. 
;;'  q  is  "pide/ur  retigiofuJ  effe  inter  vosy  nonfnenans  lin  - 
uam  fuam  ,  fed  fuum  ipfis  cor  fcduccns^  hujtts  vanus 
f?  cutusreHgicfo.s.  4.  Qnia  Religio  eft  aliquo  raodo 
s  oraniura  adtuum  juftitia?,  quatenns  difpo- 
:  ,,unt  ad  a6tum  Pveligionis,  tanquam  majus  quid. 
i|  8.  Hincipfa  juftitia  nc.nnimquam  f(eligio  voca- 
jjr  in  Scripturis.  Ibid.  verf.  27.  ^eiipofns  antem 
•Itus ,  munuHS  ,  Q*  incontaminatus  apud  Dcum,  ds* 
[\atremy  hic  ejt>  invifere  orfhattos,  &c.  Non  folnm  , 
liafignura  eft,  quod  non  (eparatur  a  vera  Reli- 
onc,  fed  eriara,  quia  Religionls  imperio  dcbet 
erceri,  &  ab  illa  fuum  ortura  habcre. 
19.  Hinc  Religionis  orrlciafuntpiiraa,  acprneci- 
•ia.  Matth.  6.33,  &  22.  3 &  Primb  qHjeriteretnxnt 
).;.  PrhnmntjF  maznummandatum. 
10.  Prima  funt  ordinc,  itaut  piimoinloco  de- 
:ant  curari,  I^ickra. 

.    K:  11.  Huc 


XZO  T   HEOLO   G  l  JFL 

1 1 .  Huc  pertinct  phrafis  illa,  qux  ubique  occurrk 
in  Pialmisdequa:rendo  Domino  frimcmane. 

12.  Prscipua etiam  funt  dignitate,  atque  adco 
prarcipue curanda.  Matth.lG.37.  jQuiamatpatrcm 
dui  maircmfupra  mes  non  tfi  mc  dignuu 

13.  Hinc  magis  etiamviribus  intentis  &  inci- 
tstisdcbent  Rciigionis  cfficia  prxftari ,  quamju- 
ititi.r,  qd  illa  cnim,  ncn  ad  ifta,  proprie  pertin4t 
illa  rcgula,  tcto  ce)  dc>  tota anima>  tota  cogiiaticnc  dili- 
gcrc.  Matt.22.57. 

14.  Quod  tarncn  non  ita  debetinteljigi,  quafi 
cmncs   vircs  non  ctiam  rc.quircrcntur  in  officiis 

-fecundx  tabula:  pr?:fTandis  &c  implcndis  ,  fcd 
j.  Qma  principalitcr  hcc poflulatur  in  cfficip  Rc- 
ligionis.  2.  Quiain  carteris  non  rcquiriturratione 
proximi,  in  quem  immediate  feruntur,  M  ratio- 
llC  Dci,&  virtute  Rcligionis.  3.  Qujapoteft  quis 
ciiin  nimia  intenllone  proximum  fuum  diligere » 
cmoadmaterialem  ipfuma&um  diligendi,  quam- 
vis  hoc  non  poffit  ficri  fub  ratioue  virtutis  aut 
cbaritatis,  fcd  Dcumnullunrmodo  pofiumus  cum 
nimia  intcnficne  amare. 

15.  Hinc,  11  pictatisoc  juflitia?  cfficia  quardam 
iion  poffunt  fim  ul  praftari,  a:qua  6c  prudcnti  com- 
parationeadhibita,  pietatisofficia  funt  prazferen- 
da,  Matt.  l2.46.47.48.Luc2.49.Zccf  matermeaicsj 
fvatrcsmei.  jQuidcft quod  quxnbatis me  ? annefcitla- 
tis  oportr/c  me  in  iis  e(fe  cjujc  Patris  mti  funt  ? 

16.  Aqua  autem  eft  comparatio .,  cum  jufta 
proportio  cbfcrvatur  maximi  ad  maximum,  &  mi- 
ncrisad  minus. 

17.  Quiaverb  Deus  magis  coliturinterno  a(fe- 
6tu,  quam  opere  extemo  j  homines  autcm  megis 
indigent  opere  cxterno,  hinc  externum  religionis 
/ppus  aliquando  poteit  cmitti,  ut  neceflarium  o- 
tgus  juftitia:  &  mifericordix  pcffitimpleri.  Matth, 
1 2 .  T ..  ^,c  4 . 7.<  I  o .  I  z.  "Mtferico.rdiam  yolo  ,  &  n&n  fii- 
£yificium>  £?c„ 

iz>  iNcque   taiire;i  Rcli^io  imaim  rjoc  paclo 

yiolaiurj 


LTBER    SECUNDUS  tri 

^rTiolatur,  quia  ipfa  Religiojubet  fuum  externuiii 
opusomittere,  ut  rriagis  neceffariqrn  prxftetur.  . 
to.  Religionis  immediatum  objcctum  cui  de*- 

,;     fcrtur,  eft  Deus  :  idque  tam  adarquatum  ,  ut  ncc  re- 
ligionis   oflicium  aliquod  ad  aliud  objectum  fine 

;.  ,  gravitfima  Dei  injuriapoflit  referri.    Huc  fpe&a* 
titulus  iiie  Dei,  quo  dicitur  \elotes  vel \rtotypus,- 

20.  Ratioautem,  fub  quareligio  Deum  refpi- 
cit,  ex  divinailla  excellentia,  quae  in  fufficientia 
&  efficientia  ejus  elucet:  non  cft  unum  aiiquod 
attributum  Dei,  fedperfeftioexomnibus  attribu- 
tis  coalefcens  :  Exod. 34.6.7.8.  Iehovay  lehovayDctrt 

'■j '  fortisym'ffiricors  &  gratiofus,  ionganimis,  Cj7"  mulius 
bcnigmtate  &fidi,  tyc.  Singula  igitur  attributa  Dei 
aliquam  vim  conferunt  ad  Pseligionem  nobisin- 
generandam,  atque  adeb  in   Scripturis  ratio  ejus; 
fingularis  refertur  nunc  admifericordiam.  Pialm» 
I  150. 4.  *Apud  te  efl  ccndonatio  ut  revercnter  colartf* 
t  Nuncad  juftitiam.  Deut-4.24.  Heb.12.29,  Tenea- 
1  rnus  gratiam,  per  quam  ita  colamus  Dcurn,  ui  eigrati 
\fimusy  cum  yerecundia   &  reycrcntia.    Etenim  Deus' 
mfler  confumens  ignk  efl.    Et  ile  etiam  ad  cactera" 
omnia  attributa. 

21.  Hinc  religio  immediate  fluit  ex  fide  illrv,' 
quain  Deumcredimus,ut  in  fufficientem  &aftki~ 
cntem  caufamvitx, 

22.  Sic  intelligendum  c(l  illud,quoddicifolet3  • 
jrcligioncm  Deum  refpicere,  ut  primum  princi- 
jpium,  ac  (Upteiruirn  Dominum  vitx:  Atqueadeo 
jfutilisnimiseitilla  Pontiliciorum  diftin&io,  qua 
religionis  actus  illos,  qui  Deum  rcfpiciunt,  tan- 
Iquam  primum  principium  vitx,  Deofoliprxftan- 
jjdos  cffe  fatentur,  fed  alios  reiigionis  acrus  creatu- 
tris  etiam  communicari  poffe  contendunt,  cum 
nuilus  iitachis  rdigionis  ,  qui  Deum  non  fpe&et^ 
tanquam  primum  principium  vitx. 
|  23.  Religionis  propriusa&us  eft  honOrem  de- 
IferreDeo,  U  cMciuwc ultus.  Exod.  12-2^.2  6.  Et  ac'- 
Ydtia.  Iohan.22.23.  Oportetenim,  ut  Deobonum 

•  K  3  aliquo 

• 


j 


12-i  THEOLOGIA 

aliquo  modo  contineat  aliter  non  elTet  obfervan- 
tia  erga  ipfurn  ,  boni  autem  intrinfeci  nihil  adjici 
potcft  in  Deo,  extrinfecum  autem  bonum  eft  himr* 
ideft,  teftificatiovirtutisalterius ,  adgloriam  vel 
aeftimationem  ejus  prcmovendam,  atnuehoc  to- 
.tum  eft,  quod  Deo  poteft  creatura  praeftare. 

Z4.  Convcniens  igitur  vel  digna  xftimatio  dc 
Deo,  &  a&usaliiquibus  a:ftimatio  manifeftatur, 
conftituunt  quafi  materiam  proximam  reiigionis : 
Et  omnis  actus  humanus  honeftus  ,  quatenus  in 
Deihonorem  aut  glo*siam  referri  poteft,  poteft  cfte 
materia,  velmaterialeobfectumreligionis.  UruI 
etiam  idemqueacrus ,  qui  ratione  fubje&ionisad 
prceceptum  dicitur  clcdicntia  ,  ratione  honoris, 
cjucm  Deodefert ,  fijligio  ck  CKitm. 

2  5 .  Honoris  vel  cultus  religioii  proprius  mo- 
dus  eft  ,  animam  ipfam  &  interiores  voiuntatis  af- 
fe&us,  &  a&us  alteri  fubjicere. 

26.  Q^uoadanimamenirn,  &  interiores  ej-us  a- 
ctus,  dire&e,  &  per  fe ,  non fubjicitur hoino ulli 
creaturar ,  quamvis  ut  anima  corpori,  fic  &  aclus 
intenor  exteriori  eclligatur  ,  tanquam  neceiTaria 
cjusconditio :  &  fubjeohonem  iljam  imperatet- 
jam,  qux  creaturx,  ut  iupcricrukbetur. 

27.  Deo  ifte  honbr  debetur,  non  tantiim  fe- 
cuncium  convenientiamrei,  quo  fenfn  dcberi  illa 
dicimus,  qux  ex  ilberalitate  largitur,  Ccd  etiarn 
fecundum  jr*s  perfcnae,  cui  defertur,  idque  tam 
ftri&o  jure,  ut  omnem  juftitiam,  ratione  debitiex- 
cedat ,  quamvis  ratione  arqualitatis  ,  a  juftitia  mul- 
tum  fuperetur. 

28.  Omnis  igitur  cultus,  qui  vel  ex  natura  aut 
conditione  fua ,  velexlege  Sc  ccnfuetudinecom- 
muni ,  vel  ex  mcnte  &  inftirutione  deferentis  reli- 
giof  m  honorem  alii  defert ,  praeterquam  Deo  ve- 
ro,ille  Deumnovum,  acfalfum,  catenus  faltem» 
fibimetipfi  fmgit. 

29.  Quihunc  religicfum  culrum  Deo  non  de-' 

■  fcrt',  cfcpiofAtws  3  quickfert alii ,  prsterejuani  Deo' 

vero 
( 


L  I  B  E  R     SECUNDUS.  zz$ 

ycro,eft  idololatra.Aik.TO.z6.  Apoc.T9.IO.5c  12.8. 

30.  Quia  autem  in  divino  cultu  maximacura  dc- 
bct  adhiberi,idcirco  apud  Latinos  religitnis  voxme- 
taphorice  ufurpatur  alicjuando  ,  ad  quamlibet  anxi- 
am  curam  defignandam,  etiam  in  rebus  non  facris : 
exquo  apparet ,  ethnicos  ipfos  naturx  luminevi- 
diflfe  ,  religionis  curam  cxteris  omnibus  elTeante- 

•  poncnJ.am. 

31.  Qma  etiam  confcientix  timor  pertinet  ad 
•cultumreligionis,  idcircoetiam  quilibet  fcrupulus 
jconicientixfY/sgffl  folet  vocari.  Undeetiam  colli- 
^gere  licet  ,  naturam  ipfam  di&are  ,  confcientiam 
ihominis  primb  &  maxime  proprie  rdigiorjem 
'•fpe&are. 

32.  Generalis  ftatus  ecclcflx ,   qua  re&um  mo° 

;  dum  colendi  Deum  profitetur  ,  re&e  dici  folct  rclt- 
,£io  Chrifliana  ,  quia  ex  virtute  &  aotu  relijiouis  hu- 
I  jufmodi  relatio  ftatus  aut  profeffionisexurgit. 

33.  Res  illxqux  inftitutione  fingularj  ,  ufibus 
{\  rcligiolls  deftinantur,  tanrjuam  religionis  inftru- 
jj  menta,  recte  etiam  propter  ftatum,  aut  relationem 
1  fixam,  quam  habcnt,  vocantur  religiof*. 

Peculiaris  illevivendi  modus  ,  cjiicm  mona- 
I  chi  fibimet  elegerunt ,  ad  fi&am  qiumdam  perfecti- 
1  onem  exetcendam  ,  fme  ulla  ratione  nec  jine  reli- 
'  guorum  Chriftianorum  injuria  ,  rdipo  folet  a  Pon- 
|  tificiis  vocari,  &  talesmonachi,  rdigiofi. 

35.  Q^m  noneft  religiofus  non  cft  Chriftianus, 

36.  Rcligio  veraeft  unicarqjia  Dcus  unus,&  ho- 
noris  iptl  defercndi  regula  eft  unica.Sed  hxc  tamen 
umtas  clTentix  cum  varietatc  confiftit  accidentali, 

C   a    p.     V. 

De  Fide, 

I.  TT>  Eligionis  partesdux  funt,  Cultus  naturalis^ 
■*v  cV  cultus  Voltmtariui  ,   vcl  injiiiutus. 
2.   Diftinctio  ifta  innuitur,   Exod.  ic.  6.  IJJis 

vcrbis  fccundi  prxcepti,  </«/  diligttnt  me  &  chferyant 

mea  pratccptJk, 

K   .  J./Ci 


124  THEOLOGIA 

3.  Cultus  naturalis  eft,  qui  ex  ipfa  natura  Dei 
pendet,  ita  ut  quamvis  nullamlegem  baberemus' 
divinitus  revelatam  8c  prxfcriptam,  fi  tamen  Dei 
naturam  re£e  haberemus  perfpe&am  ac  notam , 
exilliusidoneacontemplatione,  omnia  ilia  perci- 
percpoflemus,  Deigratia  auxiliantc,  qux  hac  in 
partead  ofTicium  noftrum.fpeciant. 

/\>  Ncmo  enim  eft  qui  Deinaturam  recteintd- 
}>i°it,qn:n  ilmul ■  etia-m  neceffario  agnofcat,  in 
Deum  eiTe  credendura  tx  fperandum ,  Dcum  elTc 
•amandum,invocandum,&  in  omnibus  audiendum. 

5.  Hinc  cultus  iftc  naturalis  eft  fimpliciterne- 
€elTariusadralutem.Pr.79.6.Icr.ic.2  5.2.The.i.8. 
Hfjnnde tcfty.m  tuumin  eas  gcntes,  quct  ncn  aqnofcv.nt 
te,  ci^  fupcr  regna  >  qita  tumen  tunm  nm  wvocant. 
Quamvis  enim  nequemerito ,  ncque  virtute  aliqua 
obedientix  alicujus  noftra;  confequamur  vitam 
arternam;  iftatamen  obedientix  pars  adebeiTen- 
tialem  connexionem  habet  cum  illa  fidc,  qua  in 
Chriftum  recumbimus  ad  vitam  sternam,  ut  ia 
exercitio  ab  illa  non  poftlv  feparari. 

6.  Hinc  etiam  cultus-iftefuit,  eft,atque  eritt».- 
nus  8c  idem,velimniUtabilis,  t.  Johan.  2.7.  ffctus 
fraaptum  ,  quod  bahuiiiis  )am  indea  principic. 

7.  Cultusnaturalisprimo  mandato  pixcipitur, 
siontantumquiaimernuseft,  fed  etiamquiaexter- 
rus. 

8.  Kam  1.  Omnis  obfervantia  eft  interne  & 
externeeadem,  ctiitus  igitur  idem  &  internus  Sc 
cxternus  in  eodcm  prceeepto  continetur.  2.  In 
prxceptis  iilis,  quce  pcrtinentad  fccundam  tahu- 
lam ,  interna  ckexternaobedientia  fimulprxcipi- 
turinilngulis ,  Chrifto  ipfo  interprete,  Matth.  5. 
Mnltb  magis  igitik  in  primae  tabulxpra?ceptis,ac 
ecr::m  primo  8c  prscipuo.  3.  Siilla  difcinCtioef- 
fet leiutima ,  ut primum  prarccpturn  internum  cul- 
tumfolumimpetraret,  8c  fecundum  fclumexter- 
num,  tum  primum  [r.xceptum  internum  homi- 
nem  cc  animam,  foium  obligaret  ad  obedientiam  , 


LIEER  SECUNDUS.  225 

&  fccundum  tantum  externum,  &;  corpus  ,  quod  a- 
Iienum  eft  ab  omni  ratione. 

9.  Cultus  naturnlis  rcl  tendit  in  Deum  ,  \xtbonum 
mjirum^tl  ut  bonum  infe. 

10.  Cultus  qui  tendit  inDeum,  tanquam  in  be~* 
num  nofirttmtst\  refpicit  cum  prout  in  pratfentia  no- 
ilereft  ,  litfidcs  :    vei  ptoutpofthac  futurus  eft  ,  ut 

tt.  Fideseft  virtus  ,  qua  Dei  fidelitati  adharrcn- 
tcs  ,  nitimur  ipfo  ,  ut  qucd  nobis  proponit  conie-  • 

1  quamur.  _Q«'  recipit  ejtts  tcjiimonium ,  ifobfigttayit 
Dcurn  yeracem ejjfi,   Toh.  1.  1  ?. .  jQuotqmi  exccpcyuni 

1  etrm  :  qui  crcdunt  innomcn   cjus. 

12.  Ad  fklem  divinam  qurnejue  ifta  eonciir* 
'I  rorit.  l.Kotitiani  a  Dco  ttfi.it*.  z.  AfTeftio  pia  er- 
!  ga  Deum,  qux  facit  ut  rnaxime  valeat  apud  nos 

1  ipfius  teftimontnm.  3 .  AfTenfus,  cjtli  prxbfttir  veii- 
1  tati  tcfhtre ,  proptet  haric  arTc&ionem  erga  Deum, 
|  quieftcjus  teftis.  4.  Acqiiiefcentia  in  Deum  ad  il- 
I  lud ,  quod  proponitur  confequendum.  ^.Eleclio 
I  vel  apprehenilo  rer  ipllus ,  cjuae  rn  teftlmonio  nobis  • 
"exhibetur. 

13.  Primum  horum  cftfin  intelle&u  :  fed  non 
|  conltiruit  fidem,quia  communecft  illud  nobis  cuni 
;  infidelibus  ,  bxreticis  i  .&  apoftatis ,-  &  diabolis 
1  ipfis. 

14.  Secundum ,  quamirrr,  &  quintum  funt  irs 
'  voluntate,  Sc  conftituunt  fldem ,  prout  virtus  8c  a- 
I  crus  religionis. 

15.  Tertium  eft  in  intelle&u ,  iedprout  movc- 
tur  a  voluntate ,  iicque  eft  proprie  fidei  virtus ,  fed 
cffe&um. 

16.  PerfectiO  autem  fidci  eft  in  ele&ione  aut 
apprehenlicne  illa  qua  bonum  ;topofitum  fit  no* 
itrum. 

17.  Hincndei  namraoptime  cxplicaturin  ScrP 
pruris,  cun-.  fidcles  dicuntur  adLercre  Dco.  Jof  2 } ', 
&.A-&.  I  r .?  5  ,  j.Cox. 6.  ry  .  tZ<  riam  ycritatis  c/igcrc^, 
toinbwm  tefiimofW  i>.;>  .?  £d  -  l  ! 9 . 3  0 .  3  r .      ? 

K  5  .■  1%*$W* 

# 


itfS  THEOLOGIA 

iS«  Perfidcmenimprimb  adhs?remus  Deo  ,  & 
tum  poftea  confequentcr  inhauemus  iis,  qux  a  Deo 
nobis  proponuntur ,  ita  ut  Deus  ipfefit  primurn 
obje&um  fidei ,  &  illud  quod  proponitur  a  Deo  fe- 
cundarium. 

19.  Quiaautem  fides,  qua  conjungit  nos  Deo 
eftvitanoftra :  fed  qua  eft  virtus  &  officiumno- 
s  ftrumerga  Deum  ,  eft  aftus  vitx  :  idcircbin  priore 
parte  definimus  cam  folummodb  per  refpe&um, 
quemhabet  ad  vitam  ac  falutem  confequendami 
iiic  vero  per  gerreralem  illum  refpe6lum  ,  quem  ha- 
bet  ad  omnc  illud  ,  quod  Deus  nobis  proponit  cre- 
dendum  :  una  tamen  eft  &  eadem  fides  ,  qux  niti- 
tur  peo  ad  bonum  confequendum  ,  fivc  illud  bo- 
num  ilt  fummum  ,  fivc  non.  Hincfidcs  integrum 
fuum  a£tum  non  potcit  exercere  circa  comminati- 
o.nes  Dei  in  fefc  confdetatas  :  quia  bonum  a  nobis 
recipiendum  non  proponunt*,  neque  circa  prscepta 
Dei  fimpliciter  fpec"tata  :  quia  bonum  indicant 
•  faciendum,  non  recipiendum  :  nequc  circa  prx- 
di&iones  meras  ,  quia  fub  illa  ratione  nihil  bo- 
2\\  nobisproponunt :  fed  in  promiifionibus  perfi- 
citur  :  qula  in  iliis  ptcponirur  bonum  ampleclen- 
dum  :  undeetiam  eft  quod  Theologi  noftri ,  fidei 
obje£tum  in  PromilTionibus  ptaxipuefolent  coi- 
jlocare. 

2c.  Quj  fidem  collocant  in  intelle&u  :  necefta- 
riam  tamen  fatentur  eife  aliquam  motionem  vo- 
iuntatis  ad  alTenfum  illum  prxbendum  :  quemad- 
modura  in  fide  humana  volnntarium  elTe  dckur, 
adhibere  fidem  alicui.  Si  vero  a  voluntate  pendeat 
fidesy  ncceiTe  eit  ut  primum  Principium  fidei  fit  in 
yoluntate. 

11.  Fidei  hujus  obje&um  t/uid  vcl  materialet^ 
quicquid  a  Deo  revelatur  ac  proponitur  creden- 
dum,  fiveidfpiritu,  fiveverbo,  iivepublice,  five 
privatim  fiat,  A6tor.  24.  r^.  Vccrcdam  omrubus-qti* 
mlege &  in  Propbctis /cripta fnnt '.  Joh.  3 . 3  3  .  Jgui  re- 
iifit  t)m  tefiimQtKHm. 

..  .  iiJrlme 


LIBER    .SE.C.U-N.DUS.         .  -  ^7 

22.  Hinc  Ecclefix  propofitio  non  eft  abfolute 
neceiTaria,ncquoadnos  quidemadfideiobje&um. 
conftiruendum  :  tuuc^Lrahamm  &  alii  prophetas 
fidei  aflenfum  non  prxbuiffent  illis  ,  qux  a  Deo  ha- 

i  bueruntfibi  revelata  fine  ulla  cccleficc  operainter- 
'  ccdente ,  quod  &  Scripturis  manifefte  adverfatur, 
!  &  omni  rationi  fanx,  &  tamen  admittitur  necefla- 
libatquedefenditur  a  do&iflimis  Pontificiorum> 
■  ut  Ecclefia!  larvatx  mentitam  authoritatem  poflint 
i    ab  iftiufmodiargurnentis  vindicare. 

23.  Hoc  objectum  eft  immediate  femper  ali- 
quodaxioma,  vel  enunciutio  fub  ratione  veri ,  fed 

;  illudinquoprincipaliterterminaturfides  >  deque* 
1  typropter  ^WalTenfus  prxbetur  iili  axiomauper 
j  fidem,  eft  ens  incomplexum  fub  ratione boni,  Rom. 
1  4,  2  T  .  Plene  perfuafum  habens  ,  eurn  quod  promiferal 
;  poffc  etiam  efficere%  Hebr.  t  r .  13.  llcn  adoptipromiffa^, 
I  fed  ominm  ea  confpicati ,  pofiquam  ipfufuijfent perfua~ 
I  fa, &•  ea  ampkxi  fuiffmt. 

24.  Adius  enim  credentis  non  terminatur  a<£ 
axioma  ,    fed  ad  rem  ,  fatentibus  Scholafticorum 

|  _  clariffimis.  Rado  eft  :  quia  non  formamus  axio- 
(  mata ,  nifi  ut  perea  de  rebus  cognitionem  habea- 
!  mus.  Principalis  igitnr  terminus  ,  in  quem  tcndit 
|  a&us  credentis^  cft  res  ipfa,  qux  in  axiomate  prxci* 
'' pue  fpe&atur. 

2  5 .  Fidei  ob  jeftum  forrnale  quo ,  eft  Dei  veraci- 
I  tas  aut  fidelitas,  Heb.  i  1 . 1 1 .  Ouod-fidelem  rffe duxe- 
riteumquiprcmiftrat.  Ratio  enim  formalis  ,  &  ut 
loquuntur ,  fpecificativaHdci  eftveritas  indicendos 
'ideft  ,  Dei  veracitas  fcu  fidclitas  revelantis  aliqmd 
certo  ,  quia  dc  ratione  fidei  in  communi  eft  ,  ut  in- 
initatur  authoritati  teftantis  ( qua in  rediftingui- 
|  tur  £des  ab  opinione,  fcientia,  cxperientia ,  ac  vill- 
jOneautfenfu:  )  Authoritasautem  Dei eft  ipfius  ve- 
^racitas  autfidelitas,adTit.i.  2.  Promifcrat  Dcus  ille 
\mentiri  nefciut.  Hinc  illa  prcpofitio  eft  verifiima9 
]quicquid  tencmur  credere(fid€  divitja)  vcrumrft.  C^uia 
enim  nihil  ita  d^bet  credi ,  nifi  ciijus  veritati  Dcus 
attefiamr :  Deus  autep  attcftatur  o^atenus  e£  ve- 


;iS  THEOLOGIiL 

xax:  veracitas  auteminteftecmnifcientc  nonpo- 
teft  feparari  a.  tcftimonii  veritatc  :  necefte  eft  igitux 
Ut  omne  iilud,  qucd  £de  divinatcnemur creucj-re, 
fkverum.  Tcta  hxc  demonftratio  manifefte  coiv- 
fiimatui  &  ufuipatur  ab  Appftolo  Paulo.  i.Cor.i^. 
T4.15.  SiCbrifiujncnefi  (ufcitatm ,  vanum  efi  prA,* 
conium  n'oJ}rum,yana 'autcmejv ctiam  fidcsy<fira\  in- 
ytnimur  auirm  etiam  falfi  tcfics  Dci  :  quoniam  tlt 
-  Dfc  ttfiificati  fumw ,  cum  fufcitajfe  Cbrifinm.  Id 
cft,  11  teftimonium  non  iit  verum,  teftis  cftfaL- 
fus.  Nill  hoc  admittatur,  quiujuid  Dcut  trfiatur 
ycfum  rfi  ,  confequentia  ifta  omnium  fkmiftima 
nihilomnino  valeret,  Dcus  boc  trfiatur  aut  illud>  . 
ergo  rfi  ycrum\  Kinc  ildes  divina  non  poteft  ciTe 
principiuiT1,velcaufa,veidirecte,veliiidirecle,  vei 
perfe, .  velper..accide.ns,3*renticndi  falfo,  autfalil  • 
alfenfuso 

26.  Hinc  etjam  fdeicertitudo  quoad  obje&um 
cft  maxime  firma  s  £c  quo  magis  conrlrmatui  ir»  - 
ipfo  fubje&o,  vel  cordecrcdentis,  eo  majorcm 
tribuiteloriam  Beo.  B.om.4.2.  *Ad hancprcmifiio- 
nmhoMim  Dti ncn  addnhitayit  incrrdnHtate  :  ftd  cor-r 
rcloratusfuiifuU,  inbuia  giaria  Drc  :  ac  plane perfuar 
fnmfhabms  j  eum qmd premiferat 3  pojfeetiam  tfyccrc. 
<Quod  autcm  in  nobis  al.iquando  Vacillat rides, id 
jiqnc^. ex narura ndci, Ccd ex  imperfeerione noftra- 

27.  Utriufqueob;ecl:i,ideft,  &  corum  quzefunt 
credenda, 2e  raiionis  illius  fub  qua  crcdidebent, 
funicicns  &  certa  repratfentatioproponitur  nobis 
infcriptura,  Rcm.  16.26.  FxBumeJl  &  maniftfium 
(JFfcr  Scripturas  Prppbeticas ,  cx  imptrio  <zterniDeiy 
ad  ohtdhniuvm  fidci ,  omnibus  Gcntibus  noiificatum^ 
2.  Tim.  5  o  1  5 .  Sacra: litcrx  te  pififxn!  f.pknttrn  rcddc* 
yc ad Ja!utfm,pfy fidrm  qua '  efi  in  Chrifio  lefit* 

28.  Quamvis  enim  in  fubjc£to,idcft,incordlr 
feusnecclTariumiitiumenac  tcftimonium  Spiritus 
S.-fidem  in  nobis  excitanris  s  in  ipfc  tamen  objc- 
<5tp ,  quod  eft  fide  recipiendmn  s.  nihil  cmnino  rc- 
«juirimx  yelcjucai*  ies  ci'e4yi}vl*s  9  yel  cucad  cau-  . 


LIjBER    SECUNDIH.  iz<) 

fafti  Sc  rationem  crcdcndi ,  quod  nou  repeiituiirj 
.  Scriptura. 

20.  Fides  igitur  divina  non  potc^t  reduci  atft 
refolviinaurhoriiatem  Ecde&c,  aut  in  alia  lim- 
piicia  argumcnta  extrinfeca, quae  dic:  folcnt  motiva 
pcrfuadendo  &  inducendo  pvxparantia  ad  fidem  : 
{ed  in  ipfam  Scriptnram,  &  authorimem ,  quam  s 
habetfibi  impreiiam  ab  aiuhore  Deo,tanquamip 
primam  ac  propriam  caufam,  quaefacit  rem  ei£- 
dcndam ;  cc  in  operationcm  Spiriius  Sancti  tan- 
quam  in  propriam  caufam  ipiius  aclus  c.redendi. 

^z.  Hinc  illud  principium  a  quo  fidcs,  primp 
incipit,  &.inqu&d  ukiriiorefoIvi£ur,eit,  Scriptu- 
ram  eHc  diyifeitas  reveiatam  ad  noftram  falutem 
tanquam  furncientcm  regulani  fdei  ac  morum.»  _ 
2.Fet.l.iC).2  Z.SiiliPtci  pn.nurn  n:ycyitis}nxllam pr§~ 
fl/:ii.~m  Seriptur*  cffe  'iciccs  S7rt/\i<7$#z. 

31.  Fidcs  cft  partiin  iinplicita ,  6c  partim  eife» 
plicita. 

32.  Fides-  implicitacfi,  qua  cteduntur  fidei  vcv 
iitates,non  difiinctein  femctir>iis,ied  incomnm- 
niearurnprincipio.  Hac  tAz  implicita  fubjicil  h% 
moincelkcrum  fuumdivinx  revelationi ,  oc  con- 
fequenter  acccpiat  vimiaijter  cmnia  illa,  ad  qu;s 
divina  ilia  revciario  £e.^  exterdit, 

33.  Commune  principium  iliud,  quo  conii- 
ncnturomniahocmodo  credenda,  non  eft  Eccle- 
fiafed  Scrlptura,  Adl.24  14.  Vt, qui  credntn  cmm* 
hjt4  qu<z  in  lc?j  c>  in  Propbetis  fcvipta.  fitnt. 

54.  Qui  credit  Scripturamef&t  undiquaque  ve>  - 
ram  ,  ille  credit  implicitb  onmia  qax  in  Scripturis 
contlncntur.rf.  1 19,86.  comparato  •.  cum  v.  1 8. 3  1.  - 
Qmniit  fracepia  tua  fimt  ipfa  yentai :  I{etege  ocuios 
raecSy  ui  inincar  mirabiliainlcgc  tud.  Diccmeviarft 
fr.fiuiorttm  tuornm  ,  qua;n  CHJlodiam  in  finim*  ufquc 
Davidcrcdebat  illa  cffe  mirabiiia,  Sc  fan&ecuftQ- 
clienda,  qus  nondum  fatis  inteUigebar, 

25.  Fidcs  hxc  implicita  eft.bona  Sc  neceifa i ' 3., 
fcd  eea  cJt  £ex  fc  fufSc;e;u  ad  faiutcm,  neque  rr- 


<*3  THEOLOGIA 

Vcrahabct  in  fe  virtutis  fidei  veram  rationem ,  fi 
niodo  per  fe  fubfiftat :  fieri  enim  non  potcft,  ut  vo- 
luhtas  etricaciter  afficia tur ,  &  ample&atur  ut  bo- 
num ,  illud  cjuod  nulla  ex  parte  diftin&e  cognirum 
'habet.  Rom.  ic  14.  X^omodo  credcntci , dc quonm 
audurint } 

36.  Fides  explicita  eft,  qua  in  particulari  cre- 
duntur  fidei  veritates,  non  autem  in  communi  tan- 
tum. 

37.  Fides  expKcita  neceffario  debet  haberide  iis5 
qua:funt  fideinoftrai  propofita  tanquam  neceffaria 
inediafalutis,Hebr.  6.  1.  i.Cor.  4.  3,  Fundamen- 
tum  rcfipifctntia  ab  operibus  mortuifi&  fidei  in  Deum„ 
Ouod fi  cpcrtum  cfi  Eyangtlium  noftinm  ,  iif  quipere- 

%nt,  opcrtum  eft. 

38.  Fidcs  magis  explicita  recjuiritur  nunc  poft 
Chriftiadventumquamantea,2.Cor»:;.i8.  Abiis, 
qui  aliis  in  ecclefia  prxficiuntut ,  quam  a  plebe. 
Hebr.  5.12.  Ab  iisdenique,  quibus  perfc&ionis  in- 
ftitutionis  occafio  darur,quam ab  aliis.Luc.  1 2.48^ 
Cuicunquc  muIiHm  datum  fuerit ,  mulinm  rcpctcturdb 

€9. 

39.  Fidci  afrus  exterior  cft  ejus  confcflio ,  pro- 
feflio  ,  vei  manifeftatio  ,  cx\x  &  fuo  ordine  ck  loco 
neccffaria  eft  ad  falutem.  Rcm.  10.9.  10.  Nempc 
«juoad  prxparationem  &  depofitionem  animi  fem- 
per.  2.Petr.  3.  15*  &quoada£uin  ipfum,cum  Dei 
gloria  &  xdificatio  proximi  poftulaverit. 

40.  Perfiftentia  in  fidei  confeftione,  cum  vitat 
temporalis  detrimemo,  teftimonium  ttibuitveri- 
tati,  ac  Deoipfi.maximehonorificum,  atqueadeb 
v<.ot.-i  f  f*>£»*  dicitur  jut>:p7vpi>>v  ,  &  qui  faciunt, 
■fteliTvgti  vocantur,  Apoc.2.13  Hocautcm  fuo  lo- 
co  eft  xque  neccffarium  atque  confcftio  fidei,  ita  ut 
non  pofiit  detreclari  fine  abnegatione  Chiil\i, 
jtfatth.  ic.33.  39.  &  16.  25. 

41.  Fidei  of>\>onnntui  infidelitas ,  dubitatie,  errog9 
h^rcfia ,  &  apoftafia. 
42*  Infidelitas  eft  diifcnfio  hornin.;sa  fide,  ir» 

€0>]ui 


LIBER     SECUNDUS.  l;| 

eoquiiidemveramnondumeft  profelTus ,  i.Cor> 
14.22.22. 

42.  Dubitatiom  co  qui  profeflionemfecit ,  vet 
minuit  vel  tollit  aiTcnfum. 

44.  Dubitatie  minuens  tantum  afTenfum  con- 
fiftere  poteft  cum  fide  ir^irma.  T.Cor.  8.  10.  Sed 

|  non  illadubitatio,  qua:  tollit  affenfum.  Jacob.  1. 
6.7.8. 

45.  £/Tcrinfide  oplnicnem  aliquam  fidei  con- 
1  trariam  ponit. 

46.  Hxrffts  pertinaciam  addit  errori ,  ad  Titum 
3. 10. 11. 

47.  ^fcfrafiazbColwie  flimpta,  addit  harrefi  uni- 
yerfalitatera  eorum  fidei  contrariorum.  1.  Tim.i. 

'   19,20.  .2.  Tim.  i.if. 

4$.  Opponuntuv  ifta  fidei ,  non  tantumqua  tol- 
lunt  affenfum  ilium  intellecrus ,  qui  cft  adfidem 
neceffarius  ,  fed  etiam  qua  inferunt  &  includunt 

|  ptivationemillius  electionis  Sc  appLehenflonisfi- 

!  dei,  quaz  eft  in  voluntate. 

C     a     p.        V  L 

De  Spc. 

.  I,  QPsseft  yirtus    q»k  vnc.inamur  adcxfpcclationem 

\3eorum,  qux Dcuf  tiobx promifit.  Rom.8.25. 

2.  Spes   hacc  refpicit  Deum.    1.  Tanquam  ob- 

,   jecrum   exfpe&atur,   obie&um    enim   fpei  prin- 

I   cipalceft  Deus  ipfe,  £c  actus  iiii  quibus  nobis  con- 

jungitur.  1  .Pet.  1 .  2  r .   Vc  fidts  cy  fpis  tejha  in  Dev 

effct9  minus  principalia  objecta  funt  illa  omma,qui- 

bus  tanquam  gradibus  cc  mediis  ad  Deum  peive- 

nitur.  I  .Pet.  I.T3.  Sperate  in  eamy  qux  yobx  dtftrtur^ 

gratiam.   Hinc  Deus  ipte  appellatur   Spes  Ijraciks* 

Jer.14.  8.&  Pvom.15.  13.  Dctvfpei,  non  taquiaau- 

tor  eft  &  largitor  fpei ,  quam  quia  illa  cft  in  quem 

Tperamus.  2.  Refpicit  Deum  tanquam  authorem 

6clargitorem  omnis  boni  quodexpc&at,  Pfal.  $7. 

5 . 6 .  D  syolye  fiuper  lchoyam  yiam  tuam  :  &>  confide  in 

•  inam  ipfe  iffu nt-  Sicut  cnim  in  Demn  tendit  ad 

m  bonuj^ 


%XZ  T  H  E  O  L  O  G  I  -m 

bonum  c6nfcquendam ;  fic  etiam  -eum  refpicit 
utgtatia  fuapropriaconfequendum.Jer.r^.y.Br^c 
dictns  wr  illf,  qui  fiduciam  babet  in  Ithoya  ,  cj*  c#J« 
cmfidenfza  cj}  lefjova, 

p  Propria  autcm  ratios  quare  in  creaturas  noi 
licet  fperare  eomodo  quo  in  Deum  fperamus 
eft,  quia  formale  objectum  (pei  non  reperitur  ii 
creaturis,  pfal.  146.3.  Ke  fiduriam babctvte hiingc 
nuit ,  in  ullo  filfo  bominum  prnes  quem  nullaifi  falus 
QtKimvis  enim  virtus  atfqua  bene  nobis  faciend 
&c  auxilium  ferendi  fit  a  Deo  in  creaturas  ccllo 
Cata,  exertitiuin  tamen  hujus  virtutis-  pendet  fem 
per  a  Deo,  P fal .  T  07.20.  \Htiens  ycrbum  fuum  cura- 
yeritip/os.  Et  Pfal. ,l.ly.i.  Kifi  Iebora  adificet  do- 
vnum-i  frujira  idhorf.nt  kdificdtores  eyus  de  ea  ,  nifi  Icho- 
ya  atjiodiat  civitafem>  fruftrafdulusfit  rujros. 

4.  Phrafis  igitur  illa,  fpere  hoc  aui  illud  d  tali  hcml 
niy  velfignifkat  illud  iperari  a  Dco  per  illam  crea- 
turam,  vel  notat/fpem  humanam,  non  divinam,ve; 
deniejue  non  q{}.  Chriiliana. 

5.  In  Deo  aurem  ficut  fucs,  ficetiam  fpcs  rc- 
ipleit  rrratiam  jjei,  &  Chriitum  tantum,  tancjuafn 
ca-afasboni  ccmmunicandi,  1.  Pet.i.T:.CoI.]  .27, 
Spiral c in gratiam,  Cbrtffats  fpes  illa  «lcria:. 

6.  In  Dco  tamen,Se  a  Deo  fpes  divina  reipicit 
non  folum  Dcum  &  beatitndinem  rcternam,  Ced 
omniailla  qua; -fides  in  promiflionibus  Dei  appre- 

■  hcndit,  licet  in  fua  natura  fint  temporalia,  Hebr. 
it.t.  2.Cor.i.rc.Quamvispra:cipuefpecletviram 
aternam.  Undeetiam  flt,  qucdper  Meton.  adjun- 
cii ,  fpes  in  Scriptura  fxpe  ponatur  pro  ipfa  falnte 

•autvita  aeterna  fperata,  Gal.5.5.  Pxom.8.24.  Tit. 
2  13.  Et  falus  etiam  alicuando  ponatiir  pro  fpe 
falutis,  per  metonymiam  fubje&ij  Epb.6.  T7.  com- 
paratio  cum  i.Thef.^.i.  Galea  falutus.  ProGa!ra9 

fpefa!uta>.  Ufitste  etiam  fpei  apponitur  hoc  ipfnm 
ohje&umtancuamproprium.  r.Thef.^ .8,Tit.J.'7« 

fy-es  vit<z  aeterwu  Rora.  5.-  2 .  fpfJ  ghri.-c, 

1    7*  C-Qridkiones  illac  tpx  a&  ob/ccUim  ipel  fq- 


LIBER     SECUXDUS.  1}$ 

lent  rcquiri,  ut  fit  bonum9fMtMrum3  dijficilcfpn 

inveniuntur  omncs  in  pofleifionibus  I>ci  ,  qu* 
promittit  fcmpcr  bona  maxima,  qua:  iinc  ipfius 
ope  nonpoflunt  habcri ,  fed  vj  prcmilfionis  noa 
pxobabilitcr  tantum,  fed  ccrtb  funjra. 

8  A&us,quo  verfatur  circa  fuum  objcctum,. 
dicitur  exjJrrtJdtio :  quia  non  cft  iricertae  aut  pro- 
babilis  tantutn  coniectura:,  ut  lpcs  humana,  fcd 
certiffimx  exfpectationis,  Rom.  8-25.  PhiKt.lc  > 
Si  qucci non  cernimus  spcramusj  pcr  tolerantium  txHt- 
ciemw.  Sccmrtdum  intentam  exsf.iclaticnem  £?"  sjxnt, 
tnra-n.  Et  ubiquc  in  V.  T.  ubi  vox  mo\chjt  qua:  vcr-*- 
ti  folct  >pes,  fignificat  propric  cxfpc&ationem. 
.  9.  Ccrtitudo  ina  in  fpem  derivatur  exfide :  fi- 
des  enim  eft  fpei  fundamentum :  nequc  fperatuC 
quicquam,  quod  nonantecreditur  fidc.  Ad  Gala- 
tascapite^.  verfj  quinto.  ~Kgs  enirn  Spiriin  >  ix  fi- 
dc,  ipcm  )uflitix  exsfcfiamus. 

1  .  Cum  enim  fides  apprehendit  quod  pro* 
mittitur :  &  fpcsexfpe&at  quod  promittitur,  tota 
diiferentiaioter  rldem  &  fpem,  eit  ratio  pratfentis, 
&  fututi. 

11.  Inanis  igitur  &  futilis  eft  illa  diitinSio 
Pontificiorum,  qui  conccdcntcs  fidelcs  ccrtos 
poffeeffe  de  fua  falute  certitudinefpei, negantta- 
•  rnen  eos  unquam  ordinariis  mcdiis  ca  de  re  cer- 
tospofle  ficriccrtitudinc  fidci ,  cum  fidci  <k  fpei 
iuna  plane  &  eadem  fit  ccrtitudo,  quaetiam  ratio- 
jnefit,  quodfpesin  Scriptura  prxfertim  in  V.  Tc- 
iftamento,  farpepoiiiturpro  fidc. 
I  iz.  Exfpectatioisitnr  illa  futurorumbonorum» 
jquam  habcnt  An^eli  tk  fpiritus  juftorum  incce-  . 
ilis,  non  in  co  differt  a  fpe  noftra,  quod  una  fit  cer- 
ta  &  alteta  inccrta,  fcd  in  iftis.  r.  Quod  fpcs  no- 
ltranititur  hde,  qux  Dcum  intuctur  in  promiffio- 
Inibus  tanquampo  fpcculum  &fft  a-ntgma.  r.  Cor, 
,15.12.  cxipcctatio autem corum  nititur  apcrta  vi- 
fione.  2.  Quod  noftra  fpcs  fit  cum  laborc  &  ccn- 
teruione,  eorum  autem  exfpe&atio  abfque  omni 

• 


X$4  THEOLOGIfi 

cSirTicultate.  3.Quod  fpes  noftra-fitexfpe&atio  \m~ 
perfe&a  ,  <k  exfpedlatio  corum  fpes  perfefra. 

1 3  •  Q.namvis  igitur  fpes  una  cum  fide  dici  folcat 
abolenda  m  vitafutura,  hoc  tamen  non  iic  eftin- 
tell  igendum  ,  quafi  defincrent  effe  quoad  cfTentiam, 
£ed  tantiim  qucad  modum  &  gradum  imperfe&io- 
nis.  r.  Cor.  r  3.  10.  ita  ut  imperfeotio  tantum  pro- 
priefitaboknda  :  fides  autcm  &  fpes  ipfa  qucad 
elTentiam  fuam  funt  perficiendx. 

14.  Hinc  fiducia  Chriftiana,  qua  refpicit  bonum 
futurum,  nihil  aliud  eft  quam  fpes  confirmata.  De- 
bet  enim  neceffarib  referri  ad  unam  aliquam  earum 
virtutum  Theologicarum  ,  quccab  Apoftolo  com- 
memorantur,  1.  Cor.  13.13-  ideft.  vel  z.dfidemiwt\ 
ad  charitatem ,  vel  zdfpcm  1  fed  neque  ad  fidem  po- 
teft  j  quia  fides  apprehendit  rem  ut  jamprxfentem, 
quamfacitetiam  fubfjftere.  Hebr.  tr.  T.neque-ad 
charitatem  ,  quia  charitas  non  refpicit  boiium  no- 
ihum,  T.  Cor.13.5.  exgomjpem. 

15.  Hinc  fpei  fruftus  genuinus  eft  gaudium  &  de~ 
le&atio  in  Deo,Hebr.3 .  6.  Spem  iilam  de  quaglo/ia- 
.ptnr^  1 « Peto  i.*.6,  Spcm yiyam ,  qua inreexfultatk*. 
Quia  fcilicet  bonamaxima  rcfpicit  ,  non  tantum  ut 
poftibilia  6c  probabilia ,  fed  etiam  ut  certb  futura, 
atque  adeb  poffeiTionem  eorum  modo  quodam 
fubfifterefacit,  dum  certos  nos  reddit  quod  tan- 
demreipfafubfiftet.  Rom.  8.  i-\.Speferyatijumws. 

16.  Modus  hujus  acTius  pendet  ex  iila  rationc 
objecYi ,  qua  dicitux  futurum  &  promijfum  ,  ita  ot  in 
fuaforinaii  ratione  non  fit  eorum  qux  cernuntur, 
Rom.  8-  z  \.  Spcsfi  cernalHi- ,  non  cfifpcs  :  quod  cnim 
qups  f&njt*  cur  fftetet  5 

17.  Hinc  fpei  fru&us  &  comes  eftpatientia  er- 
ga  Deum ,  qua.  conftanner  ipfi  adharremus  in  beati- 
tudine  quxrenda  exfpe&anda  ,  quamvis  in  vi- 
taprxfenti  cumvariLs  rnalis  confii&emura  etiam 
fine  confolatione  defiderata.  Efa.  8.  17.  PrxfioUnti  I 
lehovam  ,  qut  abfondit  ficicm  fuarn  ,  &  cxfpccianti 
ipfum.  Rom.  S.Zy    Siyerh  quod  non  cermmus  fpe- I 

(  ram&M 


LIBER    SECUNDUS.  235 

ramus ,  per  tolcyantiam  exfptftamus .  2.TbciT.  3.5* 
Patienttm  illam  tX/htftdtionttn. 

-      18.  Patientix  hujusfructus  cft  filentium,  quo 
in  De'  voluntateiuquieflimus ,  &:  omnesill 
nales  cogitationes  reprimimus,  quibus  ad  fefti- 
nandum  ,  aut  ipfiobluctanduin  ,  inftigamur,  Pfal. 
37.7.  Sile lehoVt€>  &  indcfincntur cxspictaewn. 

19.  Spcs  corroboratur  c\:  augetur  iis  omnibus 
argumentis ,  quibus  ccrtiorcs  reddi  poflimus  bo- 
num  fperatum  ad nos  pcrtinere.   Rom.  5.4.  Expcri- 

■  u;tia  tjfcit  sfcra. 

2c.  Intcr  ha:c  argumcnta  intcrna  fn,na  divirue 
gratixprimariuinlocum  habcnt,  1.  Ioh.3.14.19. 
s\cs  fcimu*  nos  cffctranjlatos  amrrtt  ad  Vtiam  ,  quia 
diligi,vu<fratrcs. 

2  r .  Q^uamvis  ergo  falfiflimnm  fit,  quod  Pontifi- 

;  cii  dicunt,  fpem  noftram  niti  partim  gratia  divina  , 
&  partim  meritis  noftrispropriis,  veriffime  tamen 

-afrirmari  poteft,  corroborari,  augeri  6c  erigi  fpem, 
fidcy  refipifcentia,  operibus  &  confcientia  bona  : 
Itaut  ex  iftis  quaii  antecedentibus ,  fpcs  vera  &: 

-vivaexiftat.  tfebr.r  022.23.  1.  Pet.  3.15. 

22.  Effe&um  fpei  eft  anim.~  corcriLmatio  quai? 
anchoratuta&firma.  Hebr.  6.19.  qua  ip/as anioias 
ncflraspofiidcmus^  Luc.  21.19. 

23.  Ex  hac  animi  confirmatione  fequitur  ftiri- 
perftudium  fan&itatis,  r.  Johan.  3.3.  S£uifqias 
habet  hanc  fpcmin  eo  fitam,  cafium  feconfcr*at,ficui 
<^  illecaflus  efl. 

24.  Speiopponiturper  modum  defe&us  r.  me~ 
tismalipoena:,  Pfal.27.3.  ficut  enim  fpes  eft  ex- 
fpc&atioboni,  fic  metns  ifteeftexipeftatiomali. 

25.  Metus  autem  fi  fit  moderatus  &  fidetem- 
peratus ,  quamvis  materiaiitcr  femper  opponatur 
fpei,in  hominetamen  peccatore  non  ita  formali- 
tcr  opponitur  fpei&c  virruti ,  ut  fit  fimpliciter  vi- 
tium,  fed  potius  virtutis  rationemacnaturam  in- 
duat,  2.  Chro.  34.77.  S^uia  molitus  cfi  animus 
tMHf,  f>  dcprtJJifii  te  afacie  Dei,  quum  audivifli  vcrba 

t)U4 
• 


1     n.    £<     KJ    X-.    KJ     Vj     X    XXt 


ejus confyalccvm hunc,  &c.  Ratioeft;  quia  Oppofi::0 
t\or\  cCifccnndum  idem  £?  ad  idcnt :  fpes  enirn  refpi- 
citgratiam  Dei,  8c  metus  refpicit  meritapeccato- 
lum  noitrorum. 

26.  Eldem  fpei  etiam  in  defe&u  magis  dire£t& 
,6pponitur  dcfperatio,  quxeft  mera  privatio  fpei , 
conjjm&a  cum  fenfu  illius  privationis ,  &  appre- 
henfione  rei  fperandx,  vel  tanquam  impoffibilis , 
vel  faltem  tanquarn  nunquam  futurce  qualis  fuitin 
■  Gaino,Gf».4."f  3:14.  Sc  in  Iuda,  ^4^/3.27.4.5. 

27.  Defperatio  ifta  femper  eftpeccatumgrava, 
quia  non  eft  privatio  fpei  lilius.quam  habere  fo- 
lent  hcmines  in  femetipfis  aut  aliis  creaturis ,  qua: 
folet  effe laudabilis  introdu&io  ad  fpem  divinam. , 
Ctd  eft  privatio  fpei  divinae  orttun  fuum  fempso: 
habcr.s  ab  infideiltate,  ficut  fpcs  habct  a  fide. 

28.  Defperatio  tamen  in  Diabolis  &  .damnatis 
xionhabet  rationem  peccati,  fed  pcena:,  Defpera- 
tiocr.imvelprivativepoteit  accipi,  cum  non  fpe- 
rat  aliquisiiiudqucd  debet  fperare  tk  quandode- 
bct,  vclnegativepro  mera  ceiTatione  fpei :  priore 
lenfu  fernpereft.peccatum,  quia.repugnat  legi :  fed 
pofteriore  non  Ltem, 

29.  Varia  etiam  poteft  effe  ratio  defperandi , 
▼elquia  Dei  gratia  non  habetur  fufficiens  ad  bo- 
nnm  iilud  nobis  communicandum ,  vel  quia- non 
vult  commnnicare.  Defperatio  qua  nititur  prio- 
rc  ratione  ,  femper  eft  peccatum  ;  fcd  pofteriore 
fenfunon  eftpeceatum,  ii  modo  de  voiuntateilb 

.  Dei  alicui  certo  conftet. 

.  30.  Qma  autem  rarb  aut  nunqnam  ordinariis 
mediis  alicui  conftat  ante  hujusvitacrincm ,  quod 
Dcus  non  velit  ipfum  participem  faceregratis  ac 
gloria:,  idcirco  nuila  eft  hominum  defperatio  ia 
hacvitaqux  noneft  peccatum. 

51.  Spei  per  exccfTum  opponitur  prxfumptio-, 

.qua  temere  bonum  aliquod  exfpectamus  Deut.  29» 

19.  Ier. 7,4.8.9.10.   Kc  fit  quum  audivcrit,&c. 

■    'jz.  Tcmeraxia  ifta  prxfumptio..  aliquando  ir* 

"  '  cxidc- 


LIBER    SECUKDUS.  237 

*xfpc£tatione  boni  nititur  creaturis.  Jerem.T?.^. 
j.  Timotb.  6. 17.  aliquando  ctiani  aliquo  modo 
ricitur  Dco,  fcd  perverse  fme  promiflione  ac.fi- 
dc,  utcum  quis  fperat  veniam  ac  falutem,  quam- 
vis  tnancat  impotnitens,  aut  rctinta:  propofuum 
in  pcccatis  iuis  vivcndi,  aut  aifquid  aliud  exfrc&et 
aDeo,  quod  noi:  convenit  ejus  natur x  velvolun- 
tatirevelata:. 

jj.  Hac  autcm  prsfumticnc  non  ideo  pecca- 
tur  ab  aliquo  3  quia  nimis  fpcrat  in  Deum  ,  fpcvc- 
ra  lcilicct  ac  religiofa,  hoc  cnim  ficri  nullo  mode 
poteit  •-,  fcdquia  nimic  levitcractemcre  fperat  fine 
ello  fundamento ,  aut  riiactiam  fpcrat,  qua:  noa 
funt  fpcranda. 

94.  Spei  etiam,  quoad   cvcntum  ,    opponitux 
fudt r  fit lniy  vel  cmfttfio .  V fal m . 2  5 . 2 . 3 . 
C   a    r.    VII. 
Dc  Chariiatc. 

!  i.v-^Kaiitas  eft  vir.us    qua  diligimus    Deum* 

V^ut  fuminum  bonum.  Pfal.  ic6.  1.  ck  118.1. 

6c  13 6.1.  Cchbrate  Jchovam,  quia  bcnus  (H,qtt:am 

[fnttiutn  cjl  bcdignitas  ey.cs.  Gaudium  celebrationis, 
quodelleffcctum  charitatis,  idcm  primarium  ha- 
bct   objc&um  cum  fua  propria  caufa,  charitare. 

jPhaiitatis  igitur  (ut  cclcbrationis)  proprium  ob- 
jeclumeft  bonitas  £>ei,  qua:  fmgulariier  clucetin 

icrftciisbcnigniratis. 

!  x.  Scquitur f.dcm ac  fpcm  orcfine naturac ,  ut ef- 
fcfhun  fuas  caufas,  idcixco  enim  Dcum  cx  chari- 
trtc  amamus :  quia  per  tidcm  cm  fpcm  guftamus 
iliquo  modo,  quam  bonus  fit  Dcus,  &  charitatcm  . 

icjus  habcmusdiffufamin  ccrditus  nofiris.  1.  Joh«, 

'4.16.19.     Kos   cognovimtu  &  credimus  cluritttcm 

\qHdmhabci  Dcus  cygrt  rtcs.   Kos  diligimtH  ct.m  ,  cut- 

\niam  ip/cpi  ior  dilcxit  nos. 

;  5.  Ncn  igitur  charitas,  fcd  f  dcr,  cfl  fundamcri- 
tum  primum  fpiritualis  a-diiicii  in  hominC:  non 
ibliiui  quia  iiidc  incipitsdiikatio-;  fed  etiamquia 

fiifti- 


ij •%'  THIEO  L  O  G  1  A 

fuftinet,  ac  continet  omnes  ejus  partcs ,  ilcut  et- 
.isfn  radicis naturam  habet,quia  virtutem  confert 
fru&ificandi. 

4.  Fidem  anteced.it  confufa  &  remotainclina- 
tio  verfus  Dcum(cujus  umbra  quacdam  in  omni-< 
buscreaturisaliquo  modoreperitur. )  A6t.ij.zj, 
yt  quxrcrent  Dominum  ,  fi  fcrte  palpando  cum  inve- 
nircnt.  Sed  eft  inefficax  potius,ut  loquumur,  vel-r; 
leiias  Deum  amandi,  quam  verus  amor. 

5.  Diftinclioilla  Scholafticorum,  zw/fT*  dileHio- 
ricm  Dci  naturalcm  &  fupernatuvahm  ,  id  eft ,  qua 
aliumftatuum  arnorem  Dei,  ut  eft  principium  bc 
finisr.aturac,  alium  verb  uteft  principium  &  fmis, 
gratix,  eft  otiofumfgrnentum.  Neque  reverapo- 
tcft  homo,pcft  iapfum  ex  viribusnatura;,  fme  n- 
de ,  diligerC  Deum  fuper  omnia,  ne  dile&ione  qui- 
dem  illa,  quam  naturalemapveWam. 

6.  Charitatis  amor  cft  unionis,  complacentix 
&benevolcntia?,  iftx  enim  funt  quafi  partescha- 
titatis,&inillaiempercontmentur,  fiverafit,  de- 
fidcriumnempeunionis,  acquiefcentia  fruitionis» 
&  afte&iobenevolcmia*. 

~.  Amor  unionis  eft  arTe&us  ille  ,  quo  cum- 
I)eo  conjungivolumus,2.  Cor.2.8.  Gratumcfi  nv- 
bis  aheffc  e  corpore,  cjr  adrffe  apud  Dominum. 

%.  Amor  etiam  unionis  in  Deo  eft  erga  ncs, 
Eph.2.4»T  }.  tvlultacharitate  dilexit  nos,  Vos  qui olim 
eratis  longinqui  s  propinquifaclkcefiis.  Sedejusamor 
eft  abundantia  bonitatis,  quia  nnllum  e  nobis 
commodum  exfpeclai;  nos  enim  fervi  fumusin- 
atiles  Deo.  Luc.17.1c.  Job.22.2.3.  Noftra  autem 
erga  eum  eft  ex  indigentia  bonitatis  ,  quia  Deo  in- 

digemus ,  2.  Cor.  5.4.    Sufpiramus  gravati ut 

Abforkeatur  mortalitas  a  Vita. 

9.  Nofter  igitur  amor  ,  qua  cft  unionis  cum 
Deo,  eft  ex  parte  amor  ille  qiii  dicitur  concupi- 
fcentia?,  velappetitionis  :  quoniam  Deumproprie 
appetimus  nobis ,  quia  fperamus  ab  eo  commo- 
dum  Sc  bcatitudinem  noftram  seternam. 

ic.Ultk 


L   1  D  L   i\        O   t  U   U  i>  U   U  O.  Z  ?  y 

jo.  Ultimus  tamen  rinis  hujus  amoris  dcbet  eilc 
)eusipfe. 

'  ir.  Amor  Complacentix  eft  affecTus  ille,  quo 

mne  illud,  quod  in  Deo  eft,  probamus,  6c  acquie- 

:imus  in  fumma  ipfius  bonitate.  ^Zp.y.i  i .  Dcncdi- 

Mo,&  glorta,&  fapientia,&  gratiarum  aclio,  &  hcnor 

'T potcjIaji&  vires  Deo  noftio,infccula  fcculoru:^/fmen. 

12.  Deus  etiam  amorem   ccmplacentiae   habet 

rganos,  Hcbr.i$.i6.   Sed  ejus  complacentiaeft  in 

s  bonis,quaeab  ipfo  nobis  communicantur  ;  no- 

tra  autem  in  illa  bonitate  acperfectionedivina, 

fjuae  nullo  mcdo  pcndet  a  nobis. 

>   1.3.  Amor    benevolentia:  eft  affeftus ,  quo  nos 

iotos  Deotradimus;  Scvolurmis,  a  cue  conarnur 

it  omnia  ipfi  deferantur,  qu^   pertlnent    ad  ejus 

jloriam,  Apoc.4.   19.  H.   lJrocid(bant3  Cj7"    abjicie- 

^ant  ccrondi    fu.is  ante  thicnum,  dicenics  :  diguus    et 

3ominc,  cjui  accipia*  gloriam,  6"  honorem,  £r  yirtu~ 

\em,   1.  Cor.iG.3,1.    Omniaadgloriam  Drifacitc, 

\\.  Deus  bene  nobis  volcndo  bonos  ros  facit, 
nonum  quod  vult  conferendo  :  nos  autem  non 
jjpiTumus  in  ipfum  boni  quicquam  proprie  con- 
jerrc,  fed  bonitatcm  quam  habet,  corde  tantum 
;ignofcere,  verbis  praedicare,  cc  fa&is  aliquo  modo 
■declarare. 

'v-M'  Charitas  illamutua,qux  eft  inter  Deum  & 
,fideles ,  habet  in  fe  rationem  altquam  amicitix, 
\lob.  15.15.  Vosclixi  amicos,  quia  cmnia,  qu#  dudivi  k 
\Pdtre  mco  ,  notafcci  yobis 

'  16.  In  hac  amicitiaquamvis  nonreperiatur  pa- 
ritas  talis,  qiulis  eft  inter  homines  amicos  ,  illa 
tamen  quxpoiTibiliseft  apparct  in  interiore  qua- 
dam  communione,  qux  inter  Deum  &  fidel^s  ex- 
ercetur :  cujus  rationedicitur  Deus  arcana  fua  re- 
yclarehdelibus,  Pf.is.  l-Joh.i)  .15  .  Etquailfami- 
(iariter  cum  ipfis  verfari;  Apoc. 3.26.  £i  quis  audierit 
Yocem  meam,  &  apcruci  it  oftium,  ingrediar  adeum,  &* 
:<xv.abo  cum  toyl?  ipfc  mecum,J 0.14.23.  Si  quis  diligit 
tncffirmonem  mam  cbfcryabit.  Etpaier  meus  diiigc-z 

mnh 


f ;;tw  ,  &adeum  veniemus,  &  afud  eum  habitalumuf. 

17.  Charitas  continet  in  feie  implicite  obfcrva- 
tionem  &  impietionem  bmnium  Dei  mandato- 
rum,  Rom.13.1c.  t.  Joh  2.5.  &  3.  i8.Vereenim 
Deum  amare  non  poteft ,  qui  non  fludet  ipfi  per 
omnia-placere,  ipfique  fimilis  eiTe.  1.  Johan.  1.17- 
Vev  heiadimplctur  charitas  nobifcum  ,  —  ■■  quud 
qualis  itie  >'fi,  talejt  cj^  nds  fumus. 

18.  Mocius  chanratis  noftrxerga  Deum  cft,  ut 
feratur  in  eum  tanquam  in  bonum ,  Bc  iinemfim- 
plicitcr  ultimum,  itautneqne  Dcusnequedile&io 
Dciadaliud  aliquid  principaiiter  &  ulrimb  refe- 
latun  quia  talis  amor  ciTet  mercenarius.  Joh.6.z6. 
£U4*r'nis  mr,  quia  cdijiis  pnnes  HJos,  &faturatieflis. 

19.  PoiTnmus  tamen  amare  Deum  ut  mercedem 
noftram.  Gcn.is.i.  &  intuitu  aliorum bonorum 
tanquam  merccdis.  Gen.17.2. 

20.  Gradus  charitas  crga  Dcum  debet  eilc 
fummus.I.  Q^uoad  obieftum ,  vel  (utloquuntur) 
ebjcdtive,  id  eft,  maiu.s^bouumipfi  volendoquam 
cuiquam.  2.  quoad  aTtimationem  vel  (ut  loquun- 
tur  quidam  )  appretiarive,  id  eft,  anteponendo 
ipfum,  &ejus  voluntatem,  omnibus  aliis  rebus , 
velnoftrxpropriajviur.Matth.  10.37.  Luc-  r4- -6. 
Ita  ut  potius  mortem  obire  eligamus,  quam  tranf- 
gredivelminimumejus  mandatorum.  3.  Intenft- 
ve,  id  eft,  quoad  vehementem  conatum,  inappli- 
catione  omnium  facuitatem  ad  dile&ioncm  Dei. 
Deur.6.5.  Diliges  lchcvam  Dcumtuum  ,  extotocar- 
de  tuo,  &  ex  toto  animo  tuo>  &  ex  totis  yiribus  tuis. 

21.  Se-cundum  iftam  defcriptionem  charitatis, 
xe&e  dicitur  a  Theologis  quibulclam,  Deum  folum 
eife  diligendum  :  id  eft,  fimpliciter  per  fe,  ScTecun- 
dum  omnes  charitatis  partes  (arTecxione  nempe 
benevolentise,  defiderio  unionis,  ck  acquicfeentia 
fruitionis )  &  gradum  fummum,  quamvis  etiam 
proximus  diligendus  fit  fecundum  quid,  propter 
aliud,  exparteSc  gradu  inferiore. 

ai.  Gharitati  iiuicopponnur.i.Mctus  ille,qut 

cxucia- 


LIBER     SECUNDUS.  »4i 

cruciatum  habet  cx  prxfentia  Dci,  &  formidinc 
pcenJe  ab  ipfoinfiigendx.  iAol\..\.i%.integta  chari- 
tasforas  tjtcit  mctutn  :  quoniam  metM  cruciatumha.- 

'  23.  Hinc  charitas  confummataforas  cjicitme- 
tum,  ibidnn;  ratio  eft  :  quiamctus  illeeft  horror 
provenicns  ex  appreher.flone  mali ,  propter  prx- 
fcntiam  Dei  :  atque  adcb  opponitur  charitati,  qu« 
ferturin  Dcum,tanquam  in  abfolutc  bonum. 

24.  Eidem  fecundo  opponitur  abalienatio  a 
Deo,  quxaquibufdamdicitur  odium  abominatio- 
nis.  Pfal.  14. 3  .  IoJi.  3.20.  Vnufquifaue  recefiit.  Odit 
lucem.  Sicut  enim  chariras  coniiftit  in  arfe&u  unio- 
nis,iicabalienatio  hxc  eft  indisjunctione.  Maxi- 
mc  autem  adveriatur  charitati  Dei  odium,  quod  di- 
citur  0diuminimicitix.I0an.15 .23.24.25  .Odcrunt 
tumrncy  tum  Patretn  meum.  Sicut  enim  charitatis 
amicitia  eft  benevolentia;  fic  inimicitia  ifta  erga 
Deum  eftin  eo,  quod  impii  male  ipii  cupiant,  Sc 
vellentfi  fleri  poifet,  11 1  noneflet3vel  fahem  nom 
talis,  qualis  eft. 

25  (^uamvis  cnim  Deus  fl  ita  apprehendatur» 
prouteft  in  femetipfo,  non  poftiteile  odii  obje- 
ftum;  quatcnus  tamcn  apprehenditur  ut  peccato- 
nimvindcx,  eatcnus  ab  impiis  peccatoribus  odio 
fxpe  habetur :  quia  illo  refpcdu  eft  ipfis  maxime 
adverfus.  Ioan.j  .ic.Ouifqui*  qut  malafunt  agit^h 
luccm ,  ncc  yenit  ad  lucem  ,  ne  arguantu?  opera  e}M* 
Sicut  enim  amor  Deiin  piis  caufaeft,  utodio  ha- 
bcant  impietatcm  Dto  advcrfam  y  iicamorintqui- 
tatisin  irapiisefTkit,  ut  Deum  oderint  tanquarn 
iniquirati  lux  adverfum. 

26.  Gradus  autcm ,  quibus  ad  fummam  iftam 
impictatem  afcenditur:  taks  funt,  1.  Peccatorcs 
fcmetipfos  inordinatc  diligunt.  2.  Voluut  illud 
cuod  fibi  placet,  quamvis  contrarium  fit  legiDct* 
3.  Odio  habentlegem  :  quiarepugnathuic 
Xio.  4.  Dciun ipiiim adverfantur,  quia talislegifla- 
tot  eft  &  author, 

L  27.  Op- 


fctf  THEOLO  G!A 

27.  Opponituretiam  charitatierga  Deum  amor 
hujus  mundi.  r.  Ioh.2.15»  quia  hic  mundus  cum 
Deo  &  ejus  voluntate  non  confentit.  Ibid.  verf.  16. 
Siquif  diligit  mundum ,  »0»  f/?  cbaritas  Patri*  ineo9 
jQnoniam  quicquidtR.  in  mundo,  non  flt  ex  Patrc. 

28.  Sicut  enim  perfe&io  charitatis  eft  in  co, 
animus  acquiefcit  in  Deo;  ita  charitatineceiTarid 
repugnat,  ut  acquicfcat  animusin  eo,  quodcita- 
iienuma  Deo. 

29.  Charitas  aliarum  virtutum  non  magis  eil 
fbrma,  quam  quxlibet  virtus  imperans,  aut  ordi- 
aansa&us  alterius,  eitejusforma:  fed  cuia  illia- 
£tus  qui  in  fua  natura  non  refpiciunt  Deum  ad  i- 
jfumpercharitatem  referuntur,  &  in  eo  talesa- 
2fcus  perficiuntur;  idcireo  per  metaphoram  non 
male  dicitur  eorum  forma ,  Sc  virtutum  etiam  a 
Cjuibus  eliciuntur. 

30.  Fidei  autem  charitas  non  poteft  effeforma 
intrinfeca;  quia  natura  fua  fequitur  fidem,  u:  ef- 
fe&um  fequitur  caufam ,  non  antecedit  ut  caufa 
cffe&um. 

3  r.  Neque  iides  extrinfece  a  charitate dirigitur 
in  Deum :  fed  ex  fua  propria  &  interna  natura, 
Deum  refpicitut  obje&um  fuum. 

32.  JulTificatio  fidei,  nulio  mo-do  pendet  ex 
charitate(utPontificiivolunt)  fed  cxpropriofidei 
.©bje&o. 

33.  Quod  fides  dicitur  per  charitatcmoperari, 
-Gal.  5.6.  Noneft,  quiaefficacia  cmnisfidei  pen- 
<d'e't  ex  charitate,  tanqtwmex  cau£i:  fcd  quia  effi- 
caciamfuamexerit  &  exercet  fides  in  charitatis  ex~ 
citatione. 

34  Particula  illa  pcrtion  indicat  ibi  caufam  for- 
malem  ,  fed  quafi  initrumentalcm  :  ut  quum  Deus 
tfegcnerare  nos  dickutpcr  verbum. 

35.  Fides  illa  qur.  fine  charit atis  operihus  exi- 
Gth^dicitutmortu.i,  Lv:ob.2.29.  Non  quia  fidci  vita 
aboperibus  fluit :  fec  quia  opera  fun.t  aclus  fecundi 
«x  fidd  vita  lKceiTario  fiuentes* 

36.  Fi- 


LIBER     SECUNDUS.  t4j 

* 6.  Pidesex  opcribus  dicicur perfici,  Jac.2.22. 
NonelTentiali  perfe&ione,  ficiit  effe&um  perfici- 
tur  a  caufa,  fed  complennentali,ficut  caufa  perfici- 
tur,  aut  a&u  completa  redditur,  in  produ&ionc 
erTeai. 

37*  Q^ia  charitatis  ob}e&um  eft  ipfa  bonitas 
Dei,  prout  in  fe  eft,  rides  autem  &  ipes  refpiciunt 
Deum,  prout  nobis  proponitur  apprehendendus , 
idcirco  propenfio  illa  animiin  Deum,quaceft  cha- 
iitatis  ,  magis  evidenter  5c  conftanter  apparet  irt 
fidelibus  infirmis,  quam  fidei  aut  fpei  fpeciales 
a&us:  quoniam  bonitas  divinamagis  eftmanifefta 
in  fcfe,  quam  ratio  eam  apprehendendi ,  qu*  nobU 
in  hac  vita  quafi  amigmatice  reprxfentatur. 

C    A     P    U   T    V  I  I  I. 

T)e  AuditivntVerbi* 

I.  T^XHtis  virtutibus  religionis,  fide,  fpe ,  5c 
JlI  Charitate  erga  Deum  duplex  oritur  a&us  re- 
ligionis,  quifpe&at  adcommunionem  illamfpiri- 
tualem  ,  quae  inter  Deum  5c  nos  exercetur,  Anditit 
yerbi,  &  Oratio. 

2.  Ratio  vel  fundamentumhujus  diftributionis 
eft   in  eo,  quod  Deum  rcligiofo  cultu  arlicimus, 

'  cum  honorem  debitum  ipll  deferimus,  iive  hoc  fiat 
lecipicndo,  quod  ipfe  nobisproponit,  five  propo- 
nendo,  quod  ab  ipfo  fecundum  perfeftionem  ipiius 
recipiatur;  utroquc  enim  refpedtu  illud  agimus, 
qnod  Deoeft  immediateac  dire&e  honorificum. 

3.  Primus  igitur  adus  rel.igionis  eft  circailla, 
qux  a  Dco  nobis  communicantur  :  &  altcr  eft  cir- 
ca  illa  quac  a  nobis  Deo  exhibentur. 

4.  Auditio  verbi  eft  religioia  receptio  volun- 
tatis  Dei. 

5.  Auditioigitur  hicappellaturquxlibct  pcrce- 
ptiofermonum  Dei,  five  prxdicatione  fweleeHo- 
ne,  live  alia  quacunque  ratione  communicetuii 
quia  fingulariter  Sc  ex  inftituto  fuo  operari  folet 
Deus  e.xpraalica.tioiie  &  auditione  verbi. 

L  2  6.  Non 

• 


■  t44  THEOLOGIA 

6.  Non  igltur  tam  prefse  &  ftrifte  accipi  de- 
bet  voxifta,  utvelprsecipue  vel  neceffarib  femper 
externum  fenlhm  audiendi  includat ;  fed  ut  quam- 
libet  perceptionem  voluntatis  Dei  notet,  &  prae- 
cipue  internam  receptionem  &  fubje&ionem  de- 
fignet. 

7.  Receptio  autem  verbi  duabus  partibus  con- 
ilat,  attentione  mentis,  &  intentione  voluntatis. 

S.  Attentioeft  applicatio  intelle&us,  adperci- 
piendamvoluntatem  Deirevelatam.  Ae~tor.i6. 14. 
jDorninus  aperuit  cor  Lydia ,  ut  attcnderet  ivsquxdi- 
tebantar  a  Paulo.  Vocatur  fazpe in  Scriptura,  prccfer- 
tim  in  Veteri  Teftamento,  inquifitio  voiuntatis 
3Dci,  aut  Dei  ipfius,autexplicetur  fummum  illud 
ftudium ,  quo  ferri  debemus  ad  voluntatem  Dei 
cognofcendam ,  tanquam  ad  rem  aliquam  inve- 
niendam,  cua  non  poftumus  ullo  mo.do  carere. 
£fa.  5  8.2.  Vt  ms  quotidie  rcquirant,  &  fcientia  yid- 
vum  mearum  dtlccicntur :  vehtgens  qune)uflitiam  fa- 
wit%  &  )us  Dei  fui  non  dcrelinquit,  rcgent  mc  )ura  )ufli- 
«  ti*>  acccjfu  Dci  dekclentur. 

9.  In  hac  attentione  illa  opus  eft  prudentia,  qua 
difcernere  pofiimus,  quid  illud  fif  qucd  Deus  ve- 
lit.  Rom. ll.l.  Vtprobeti* quaifit  voluntas  Dciy  bona 
illaplacens  0-  pcrfttla.  QjJod  cum  percipitur  non 
eft  ulterius  deliberandurn,  an  bonum  fit,  aut  ob- 
fervandumnecne:  ipfa  enim  Dei  voluntas  cft  ul- 
timus  terminus  inquifitionis  omnis  rcligiofa*. 
Gal . 1 . 1 5-.  1 6.  Quando  libuit  Dco reyelarefiliumfuum 
in  met 

t -—non  contuli  cum  carne  &fiwguine. 

10.  Intentio  eft  applicatio  voluntatis  noftra?, 
ad  voluntatis  Dci  jam  percepta:  religiofam  ob- 
fervationem.  Pfal. 119.106..  Iurayi  quod  praBabo, 
me  obfcryatuYum  )ura)uflitia:iu<£. 

■  11.  Intentionis  propofitum  tum  forte  ac  fir- 
mum  effe  deber,  ut  fine  ulla  exceptione  paratiii- 
musobfervarequicquid  Deus  jufferit.  Ier.  4.25.6. 
Sk  lehoya  mbii  tefiif  ycrw  &fidttsi  nifiprorfmfecun- 

dv.wi 


LIBER   SLCUNDUS.  2j5 

tlttm  terbum  cu)us  caufa  miferit  te  Iehoyaad  nos  $  '** 
fecerimu*.  Sive  bonnm  fivc  malum  fuerity  V9ci  lehov& 
J^einoTiii  axfcrltabirxHf. 

12.  Rationehujusintentionis  Iex  ipfa  Deidicr- 
tineifeincordehominisfidelis.  Pfal.  40.9.&  119, 
11.  Ier.5i,;5.Heb.8.io. 

1;.  Auditio  hatcutre&efchabeat,  debeteiTere- 
ligiofa:  obfervantix,  fubje&ioncm  inferens  interU 
c  rum  aftuum  &  inclinationum  animi.  Rom.6.i^« 
Ex  co/dt  aufcultaftis  ei  forma:  dolhinx  cui  cftis  tiaditi* 

14.  llt  fi  autem  vere  religiofa,  requiriturinpii- 
mis,ut  oriatur  cx  fide,  qua  veritatis  vcrbum  eile 
credimus,quod  Deus  nobis  tevelat,  &  congruen- 
ter  etiam  erga  illud  aflkimur.  Hcbr.4.2.  Timfro* 
fuit  illis  anditws  fermoy  ui  qm  fide  contemperatus  non 
fucrit  apvd  illos  qui  audicrant.  Luc.24.32.  Nonuecw 
noftrum  at  dcbat  in  nobis^  dum  hqueretur  nobis. 

15.  Pcr  lftam  fidem  nos  inhxremus  verbo.  PfaL' 
119. 31.  Etverbum  ipfum  inhatret,  atqueinieritur 
ncbis  ad  falutcm.  Jac.  1.2  r.   \nfititiu*  iUoferm». 

16.  Secundo  eadem  auditio  fluere  debet  ex  fpet 
illa,  qua  tanquam  vexbum  vitsc  ample&imur,  quod 
Deus  promittit,ex  eo  etiam  vitam  exfpc&antes* 
Deut.  J2 .  47.  Joh. 5 .3  y.Esl  yita  yeftra,  Vos  yidemini 
vobij  in  ipfis  vitam  aternam  habere* 

17.  Hac  fpe  efHcitur,  ut  frudumproferantrldc- 
les  cum  paticntia.  Luc.S.15. 

18.  Similiter  &  charitatem  debet  habere  con- 
junctam,qua  eidem  verbo,  vel  Deo  inillo  vcrbo 
fcmctipfum  nobis  revelanti  ,  ut  fimpliciter  bono 
adruTicmus.  Pfal.  119.27.  O^uam  diltgo  legem  tuam* 
2.Theff.2.ir.    Non  reccpcrunt  amorcm  yeritatii^  nb 

faivi  fierent, 

19.  Rationc  hujus  charitatis,verbum  Dei  copios 
Jiabitat  infidelibus.  C0I.3 .16.  Itauttransformcns 
turetiam  in  ejus  formam  ac  fjguram,  Rom.6.17- 
•  20.  Hujufmodi  auditio  verbi  Dei  eft  verus  a. 
proprius  Dei  cultus.  1.  Q^uia immediatc  ac  direc 
&c  Dco  defert  fpiiitualcm  honoxernj  quamvi- 
L  5  cnims 


l46  THEOLOGIJt 

cnim  auditionis  attu  maxime  proprie  dirigatut 
ad  nofkam  receptionem  voluntatis  divinae,  quia 
tamen  in  modo  recipiendi  confcientias  noftras 
fubjicimus  Deo,  idckco  deferimus  ipfi  honorem 
iilum  poteftatis,  ac  veracitatis  divinae,  in  cujus 
agnitione  religiofusejus  cultus  exercctur.  2.  Quia 
dire&um  &  immediatum  exereitium  continet  fi- 
dei,  fpei,  charitatis,  in  quibus  cultus  Dei  maxime 
ciTentialiter  confiftir. 

11.  Hinc  nullum  verbum  ac  fententia  humana 
snifceri  debet  verbo  divino,  ae  eodem  modocum 
illoproponi,  neiftoc  pa&o;'colamusaliquomodo 
homines,Deiloco. 

22.  Auditioni  huic  maxime  formaliter  Oppo- 
uitur  fjpcrbia  illa ,  qna  quis  llc  propriam  fuam 
excellentiam  affe&at,  utnon  velitfubjici  Deivo- 
luntati.  Quamvis  enim  ifta  iuperbia  repugnethu- 
militati  religionis,  &  obfervantia,vel  obedientias 
ingenere,  illis  tamen  in  iftoc  religionis  aftuma- 
xime  propric  videtur  adverfari :  quia  homo  fuper- 
bus,  quatalis,adeo  alienus  eftafemetipfo  fubji- 
ciendo  alterius  voluntati,  tanquam  legi,ut  fuam 
j>ropriam  voluntatem  veliteiTe  loco  legis,  Jer.13, 
Y.T5.  *Anditfy& anribu*  percipite,  ne  exalteti*  rw: 
nam  Iehoya  loquieun  Ier.5.5 .  Fregernnt  JHgum,  dirH" 
ferunt  vincula. 

23.  Superbishujusquafipropriusa&useft  con- 
temptus  ille,  quo  quis  vel  Deum,  vel  Dei  volunuv 
teru,  &cjusobfervationem  nihili  facit,  2.Sam.T2, 
V.q.  jQujrefprcyijli  verbum  leho~v&  facicmlo  qHodmA* 
!um  videturin  oculifeJM? 

24.  Hinc  duplici  caufa  fuperbia  dicitur  caufs 
omniuin  aliorum  peccatorum.  1.  Quja  omniaalia 
peccara  referuntur  aliquo  modo  ad  excellentiam 
iilam,  quar  in  fuperbia  fpe&arur,  tanquam  ad  fi- 
nem.  2.  Qma  fuperbia  per  contemptum  abjicit^ 
fefe  imperium  verbi,  cujus  virtute  fola  cavetui 
peccatum. 

25.  Hinc  in°mni  peccato  aliqua  ratio  fuperbia 

kive/ 


LIBtK    SECUNDUS.  l  \j 

invcnirur,  prxcipuc  vero  in  iis  quscx  deliberatQ 
foniilio  committuntiu. 

26.  Hincctiam  auditioni  vcrbi  opponiturcon- 
fultatioomnis  cum  mundo,  carnc,  aut  carnis  pru- 
dentia,  iniis  qiwcpertinent  adreligiouera.Rom.  8« 
7.Gal.i.i6. 

2-.  Sicut  ctiam  per   fuperbiam  recufant  planc 
homines  fubjicerc  fefe  Dei  voluntati :  Sicper  iftas 
confultationes  eorum  quar  funt  a  Dco  aliena,  qux-  * 
runt  fibi  quail  alios  Deos,  quibus  poflint  fefe  fub- 
jicere.* 

2S.  Maxime  cxecrabilis  oppofitio  ad  auditio- 
nem  verbiDei,  eft  in  confultationediaboIi,EfaL 
8.19.  Deut.  iS.n. 12.1^.14.15.  Ubi  fides&fpes 
quardam  reiigiofa  Deo  foli  debita,  vel  explicitc,  vel 
implicite,  in  Dei  hoftem  transfertur. 

29.  Hinc  eft  quod  fidesinprimispoftularifoiet 
inhujufmodi  confultationibus,  abiis  qui  talium 
anium  funt  magiftri. 

$c.  Fidcihujus  vi,foedusquoddam  fi  non  aper- 
te,  6c  exprefse,  tacite  faltem  &  implicite,  initux 
cum  diabolo,  cum  quadam  religione. 

j-i:,  Quamvisautcm  non  habeat  quis  intentio* 
ncm  directam  diabolum  confulcndi,  fi  tamen  i4 
faciat,  quod  vel  exjnatura  fua,  vcl  ex  ufu  &  appU- 
catione  quam  habct,  compellationem  infcrt  dia- 
boli,ad  cjusauxilmm,  velconfiliumrccipiendura* 
particcps  ille  fit  ejufdem  peccati. 

32.  Artes  igituromnes  diaboli  inftin&u  intro- 
du&a: ,  ad  arcana  cognofcenda ,  funt  ifta  ratione 
damnandr. 

\  \ .  Damnanda  eft  igitur  omnis  divinatio ,  quae 
nec  nititur  certa  Dei  revelatione ,  necnaturx  cuifij 
in  rebus  crcatis  a  Deo  inftituto. 

^4.  Damnanda  eft  omnis  applicatio  rerum  aut 
verborum,vel  adprxdi&ioncs,  vel  operationesil- 
las,  adquasne^ueex  naturafua,  nequeex  inititu- 
tionc  Z)ei  ullam  habent  difpofitionem. 

$  5 .  Quatenus  auxilium  duboli  iftiufinodi  ra- 
1«  v  tiooi* 


%4%  THEOLOGIA 

fionibus  quxritur,  continent  in  fefe  invocationem 
cjuandam  ejus  ,  &  &c  opponuntur  ihvocationi 
Dei:  fed  quateuus  tevelatio  quardamexfpe&attn, 
aut  fubmifTio  animi  adhibetur  ad  ejus  juffa  reci- 
pienda,  6c  exequenda,  eatenus  opponuntur  audi- 
tioniverbidivini. 

56.  Communio  iftacum  diabolo  igitur  noneo 
tamum  nomine  cft  illicita ,  quia  cum  fraude  &  fe- 
'ducYione  conjungitur  ,  fed  etiam  quia  ex  natura  fua 
jDugnatctimvera   religione. 

37.  Cum  diabolo  enimcivilemcommunionem 
aut  focietatem  non  habemus :  religiofamnonpoi- 
(lurms  habere,  ne  quidem  ut  cum  bonis  Angelts 
habuerunt  quidam  olim  ,  qui  funt  fpiritus  mini- 
ftrantes  in  noftrum  bonum ,  a  X>eo  iri lillum  fineitf 
iegati. 

38.  Qmcquid  enimcum  diaboloagimus,  pra> 
ter  illa  qus  pertinent  ad  ipfi  refiftendum,  tanquam 
Jioftianimarumnnoftrarum,  fpe&at  illudad  reli- 
gionis  yerie  vlolationem  ,  &  eft  religio  cjusdam 
perverfa.  ' 

39.  Sivideaturaliquando  fubjici  hominumim- 
perio,  virtute  quarundam  incantationum,  cftilla 
iimulatio  tantum  fubje&ionis ,  ut  illa  rationefa- 
cilitrs  poffit  hominibus  imperare  :  non  impedit 
igitur ,  Ced  fucat  folum  fubje&ionem  illam  rcligio- 
ifcm,  qux  ipfi  ab  hominibus  in  illacommunione 
prceftatur. 

~  40.  Cum  hujufmodi  peccatis  communicant  ex 
parte  omnes  illi,  qni  vocibus,figuris  ccfimilibus 
rebusnullius  idonca:  virtutis,  morbos  vel  in  aliis 
curare  .fatagunt ,  vel  in  fe  ac  fuis  in  iilum  finem  ta- 
ha  admittunt. 

41.  Sympathia:  &  amipathia:,fpecifica:quevirtu- 
tesquxinquibufdam  rebus  invenuintur,  ab  hujuf- 
fliodi  incantionibus  ex  eo  difcernuntur  :  quod 
illis  experientia  '  commnnis  omnium  hominum 
furTraoaturj.  iitis  autem  ncquaquam  5  in  iftis  fides 
aTujua  poitulatur,  in  iliis  miila. 

♦  '  <    42.  Fortis 


IIBER     SECUNDUS.  249 

42.  Fortis  imaginatio  in  multisforfanconcur- 
111  ail  eflficaciam  talium  mediorum  ;  fed  illa  ctiam 
ia:pe  cx  religiofa  quadam  fide  exoritur;  ncquc 
quidquam  cmccrepoteft,inparcntlbusprolibcri5> 
aut  in  hominibus  pro  pecudibus,tmediabolicaqua- 
dam  operatione  concomitante. 

49.  Qui  maxime  funt  dediti  auditioni  verbi 
Dci,illi  ut  minime  curant  hujulmodi  artes,ficim> 
nimc  fmcfcum  ex  iis  pcrcipiunt. 

C    A     P.      I  X. 

De  Oratione. 
.  I.  y^v/^t.*/o    efl   Voluntdtit  noftr/e   reUgiofa   veprA- 
\Jfcntatio  coram  Dco ,  ut  illa  Deu*  qnfi  affici- 

atur. 
1.  Eftretigtonh  a8u<f,  quia  ex  natura  fua  defert 
ill i  qui  oratur,  fcienti£,potcnti£,ac  bonitatis  illam 
fufficicntiam  &:  efficicntiam,  qus  propria  eft  Dei, 

3.  Hinc  ad  alium  neminenv,  praeterquam  ad 
Dcum  iolura,  dirigi  poteft,  fine  manifefta  idolo- 
latria. 

4.  Oritur  frimo  ex  fiJc  Rom.TO.14.  Quomod* 
,inVocjlru<tt  cum  ,  in  qncm  non  crcdiderint  ?  11  la  nempe» 

quacredimus  Dcum,  primo,  eiTe  omnifcium,  qui 
cunfta  noverit ,  atcjue  adeo  internos  'noftrorum 
cordium  atfecrus  ac  motus ;  in  lis  enimprecipue 
orationis  ejflTcntia  confiftit :  fecundo,eiTeomnipo~ 
tcntem,  qui  pofllt  facerc  quod  velit  in  defideriis 
noitris  implcndis  :  tertib,  eiTe  authorem  ac  latgi- 
torem  omnisboni:  quartb,  probare  &  gratajn 
Jiabere nofttam  orationem  propter  Chriftum. 

5.  Hinc  omnes  orationesnoftrarofTercnda:  funt 
-I)eo,  innomine  ac  mediatione  Chrifti,  virtutefi- 

deijuftificantis.Joh. 13. 13.14. &  16.23.   !£**£**? 

quepetwitU  <i  Patrein  ntnine  mco, 
.     6.  Orituretiam  ex/pi  illa ,  qua  fruclum  optr- 
.tumexprecibusnoftrisjexfpc&amusa  Dco  Roir» 
.8.23.26.  Sufpiramut, adopiioncm  exfpcBantes.  Spiri- 

thfintenulit  prQtiQbisfrfpiriis  inenarrabililnts. . 

L  5  7>  Ori: 


»5©  THEOLOGU 

7.  Oriturdenique  exCbaritate,  qua  bcnitatem 
Dei  cupimus ,  &  participare  &  celebrare.  Pfal.  54. 
49.  Ttfagnificatelchoyammecum ,  &  extollawusno- 
menc^usfariter.  Guftaic  ejr  yidite  bcnum effe lehoyaml 
beatus  tir  ille>  qui  fe  rceipit  ad  eum. 

8.  HincCharitas  etiam  erga  proxlmos  neceiYa- 
xib  requiritur  ad  orationem  Deo  gratam.  Oratio 
JDcmmica  ^pctiticnc  quinta. 

9.  DifTertt  oratio  ab  auditione  verbi:  quodau- 
ditio  verfatur  circa  voluntatem  Dei :  Oratio  verb 
circa  voluntaumnoftram :  in  audirioneverbinos 
voluntatem  Dei  recipimus,  in  oraticne  verbno- 
ftramvcluntatemofferimusDeo,  utabipfo  recw 

piatur.  . 

10.  Kon  cft  autem  flmplex  voluntas  aut  dcil- 
derium,fcdprafentatio  voluntatis ,  autvoluntas 
txhibita  $c  repra?fentata  coram  Deo.  Kon  cnim 
fnfricit  ad  orationem ,  ut  aliquid  cupismus  ha- 
fcere,  Cc  enim  homincs  prophani,  quia  maxime 
cupiunt  labere  ,  maximc  etiam  orarent ,  fcd  requi- 
rituretiam  dcfiderium  illudaDeo  obtinendi,  & 
voluntas  idcm  spud  ipfum  qua?rendi ,  ac  tum  de-  . 
inum  htt]us  defiderii  reprsfentatio  vel  infmuatio 
coram  Deo. 

Ti.  Hsc  autcmrepra?fentatioprimb,  &  eflcn- 
tialiter  iit  in  ipfa  voluntate,  quatenus  ad  Deum 
converfa  per  a&nm  quafi  protenfum  ipil  rcprxfen- 
tat  fuam  inclinationem  vel  deilderium. 

1 2 .  Hinc  preccs  piorum  vocantnr  in  Script.  defi- 
deria^Vf. I  c .  17 .  &  jufpria  incnartr.bilia, E om. 2 .  2 6„ 

1 5 .  Secundc  in  Joco ,  &  per  mcdum  flgni ,  re- 
praefentatio  harc  rlt  ab  intelleclu ,  quatenus  verbum 
xnternum  concipiens  exprimit  coram  Dco  volunta- 
tis  affe€tus. 

14.  Hinc  pteces  fidelium  appellantur  etiam  Vff- 
\azzfermcnes  ,  quibus  Deum  alloquuntur  nonex- 
terne,  prrmb  ,  &  prarcipue,  fedirrtetne.  Hof.*4« 
verf.  z.  Sumite  voiifcum  yerba ,  &  rtymimini  ad  le- 
faytmi  dhtttti;  undmtytyc*  (  - 

~ ;5»0ax- 


IIBER    SECUNDtiS.  15 1 

15.  Oratioigitur  formalitcr  eft  a#us  volunta- 
tis  y  fimul  tamen  adeam  rcquiritur  &  antecrdcns 
a£us  mcntiSjquo^^/W,^  quo^froquo  ,  Scquomodo  ftt 
orandum  intelligimus  s  &  confqucns  ,  quo  oratio- 
nem  ipfam  concipimus  &  exprimimus  verbo  quo- 
dam  mcntis. 

16.  Hincunacum  intcntione  vcla£tu  ,  volunta- 
tis  attcntio  ctiam  requiiitut  inoratione,&  adDeuir. 
quemoramus,  &  adrcm  dcqua  eum  oramus  >  & 
ctiam  ad  orationcm  ipfam  :  non  cnim  fpihtu  tan- 
tum,fcd  intciligcntia  etiam  dcbemus  orare.  1 .  Cor. 
,14.15.  Orabo  ffiritu,  fid  orabp  etiam  inteliigcntia. 

17.  Hscrepra?fentatiodebeteiTe/*£»z7//4  &/>*• 
9nilir>  alias  cnim  non  cffet  precatio  rcligiofa,a  cre- 
aturafubdita  ad  fuprcmum  numen  &  Creatoicm 
dirc&a,fed  vel  imperium  fuperioris  erga  inferio- 
rcm ,  velquafifamiliariscollocutio,  qualiseftin- 
ter  arquales,  Gen.  18.27.  t-ccenunccufcrcmalloqui 
Vominum^  tametfi  cgo  fimpufois  &  civis.  Pfal.  95.6, 
Ttnitc  incurVtmus  nos,  &frocumbamus  ,flecldmusge-  ■ 
nua  coram  lchoya  ,  quiftcit  nos. 

18.  Generalisy*>w  orationiseft,  utDeumquafi 
afficiamus  autcommoveamus :  undeeft  ,  quod  fi- 
dclesdicurturprecibus  quafipotentia  valere  apud 
Deum.  Gcn.3  2.28.  Hof.  12  .4. 5.  &  quaficertarc, 
Rom.  15.  3C. 

19.  Quamviscnimab  ipfa  veritate  non  fttalic- 
na  diflferentia  ilh ,  quam  noianulli  ftatuunt  in^ 
tcr  preces  illas  qua:  ad  homincs  dirigumur,  6c 
illas,  qux  Deoexhibentur,  quod  quihcmineso- 
iant,  illosquos  orant  afficiunt,  ek  aliquo  modo 
difpcnunt  ad  idquod  vclunt ,  fedqui  Deumoranty 
nontam  Dcum  qnam  fcmetipfos  afficiunt  ac  $£■ 
ponuntad  illaquarvolum :  fic  tamen  Deo  vifura 
cft  orationis  vim  ck  cfficauam  rob:s  ccmmcrda- 
je,uteadcm  feaffici  &  quaficcmmc  veridcclaret  £ 
quia  fcilicet  oratio  noftra  eft  mcdium  qnoirur- 
cedcnte,  &  non  alias ,  Deus  vult  ncbis  multa  com- 
P3Wc*ie>,»fidcCtian);  guiaHqu^d  ^Deoprecan- 

L  6  Utf 


i  $  i  .  THEOLOGXA 

iur  3  dicuntur  fubfidiariam  operam  conferreadil* 

ludefliciendum.   2.  Cor.  3.  11. 

ip.  Kon  enim  idcirco  Dcum  oramus y  ut  illine- 
fcienti  nota  faciamus  dellderia  noftra ,  qui  intelligit 
iempei  e  longinquo.  Pfal.  1 3  9. 2 .  id  eft,cum  nondum 
infederintanimisnoftris  :  nequeut  eumanteano- 
lentem  in  noftram  fententiam  fleclamus ,  apud  quc 
non  eft  tranfmuratioaut  converfationis  obumbra- 
tio,  Iac.  1.  ly.fed  ut,quodcredimuseum  vclle,ora- 
tionenoftraabipfoimpetremns ,  i.Ioh.  5.14.  H-zc 
efl  ficlucia  cjuam  apud  Deum  habemuf  ,  ipfumy  fi  quid 
■petiirimus  fecundum  yoluntatcm  cjus,  nos  audirc'. 

21.  Hinc  flrmitas  &  immutabilitasprovidentia: 
divincc  non  tollit,  fed  ftabilit  preces  fideliuma  £c 
certillima  ejus  apprchenfto  pcr  ridem  9  veros  fideles 
non  fcgnes  reddit ,  fcd  cxcitat  magis  ad  orandum, 
l.Chron.  17.25,26.27.  TuDcusmi,  reyehtffim  au- 
remfiyyituiy  te  adifieaturum  ipfi  demum  lidcircoju- 
dicayitferyus  tuus  orandum  tjfe  ceram  te.  &e. 

22.  Hincctiam  orare  debemus  inffanter  &  con- 
f/w«#.Iuftanter ,  quoniam  oratio  noftra  eft  medium 
riCccfTarium  ad  Dei  glorian  ,  &  noftrum  bonnm. 
Cominuo  ,  quia  talis  voluntatis  difpofitio  nun- 
cjuamefrabjicienda  ,  Sc  a6rus  ejus  etiam  quotidie- 
tif  exerccndus ,  prout  occallo  nobis  arTertur. 

23.  Orationisadjunctafunt  confefiio  Sc  promifiio 
Deofa&a  :  hatcduoenimfcmperinomnioratione 
X)eo  grata ,  &:  in  fingulis  ejus  partibus-,  vel  cxprefse; 
velimplicite  adhibenrur. 

24.  Quja  enim  oratione  confugimus  ad  Deimife- 
iu  ordiam  tanquam  ad  fontcm  omnis  boni  nobis 
^el  communica^ndi  vel  eommunicati ,  eo  ipfo  fa&o 
confltemur  nos  in  nobis  metipfis  efie  miferos  &  o- 
ftlni  bono  dcftitutos  ;  quia  etiam  Deum  noftris  vo- 
tisquafi  afiicere  conamur  &  commovere,  idcirco 
eiiam  Dco  noftros  animos  congruenter  affectos 
circa  eafdcm  res  profitemur,  &  in  futurum affici- 
cndospolliccmur,  neq-,  poffunt  hujufmodi  arTe&io- 
nes  a  pxecibus  noftis  &be#e,firje,  ilU^ufionequadam 

"Dtd<  «•    a^.  Cm- 


LIBER    SBCUNDUS. 

25.  Conftfjiotb.  humilis  &  poenitentialisngnitio 
culpx,  reatus,  5c  miferix  noftrx.Pfal.  -5  ? .  <j . 

26.  Finis  &  ufus  hujus  confefljonis  cft ,  primb", 
ut  Dcus  juftificctur,  &  gloriam  habeat  in  ftiifi  judi  - 
tiis.  Pfal.  5 1.  6.  fcctindb,  '«t  nos  difpnoaraur  ad 

'gratiam  Dei  obtinendam.  rfal.3.25.  rertib,utgra- 
tia  contefla  magis  illuftretur. 

27.  Moduseftvariuspro  varietate  peccatorum. 
ItKote enimgeneraliter  funt  confitcnda  ,  Pfal.  19. 
15.  Notavcib  fpecialkeretiampro  cujufque  natura 
&gravitate,Hezra?.  9.  14. 

28.  Promifiio  in  oratione  requifita,  cft  tcftifica- 
tiopropoilti  orationi  convenicntis. 

29.  Propofitumhoc,  eft  determinatio  voluntatis 
adiUud  ferio  conatu  profequendum ,  quod  Deura 
oramus,utfiat.  Pfal.  119.  ic6.  112.  Comprcumfq\ 
Vtrfibto. 

$0.  Profcquimur  autem  illnd,quod  oramus,  8c 
niediis  illis  ,  quxfua  natura  funt  adillumfinem 
necefiaria,  &  aliis  etiam  ,  quorum  determinatio  cx 
circumftantiis  contingentibus  &  eiectione  noftra 
dcpendct. 

3  r.  Poftcriorisgencrispromiftlojdiftinfte  &  ex 
dcliberato  confilio  Deo  fatra,per  r.ppropriationem 
cjuandam  dicitur  votum, 

32.  Hinevotum omnedebet  effe primb  ,  reine- 
que  impollibilis  ,  ncqueiimpliciterncceflarix,fed 
qux  libere  per  Dei  gratiam  ordmariam  prxftari  po- 
teft  ad  arbitrium  noftrum  :  fecundb,  neque  rei  ma- 
lx,  nequevanx,  fedquoadomncs  circumftantias 
legitimxacbonx  :  terrib ,  ad  Deum  folumreferri 
oebet,  ut  objettum  cui  vovcmus  >  tk  aci  cjus  hono- 
rem,  nt  fincm  pmnarium  ,  quamvis  ad  nolcram  & 
aliorum  zdifkaiioncm  ccul  11111  poiTit  ordinari. 

$f%  Oratio,  qucadmodHm^c^i  \c\brevis  cj.iculati» 
dffulcrii,  ubi  mcns  aut  non  pcnitus  ,  au:  non  diti  va- 
catorationi.  Pfal.129.8.  Xchcm.i.c\.\c\continuat* 
ptrics  orandi. 

34.  Illa frequemioj:  cffedebct,  ut  qusordina- 


154  THEOtOGIA 

tiis  negOtlls  non  poteft  impcdiri ',  hxc  autem  ftatis 
temporibus  ut  folemnior ,  &  non  admittens  alia- 
lum  cogitarionum  diftraftiGnem. 

3  5 .  Utraque  autem  cft  mintAlis  vel  vccalif. 

3  6.  7*1(ntalis  eft,  cjijx  in  voluntate,  mente,  &:  a£- 
feclu  perficirur  ftne  ullc  ftgno  es  deftinato  cenfiho 
adjun&o.  Nehem.2.4.  T.Sam.  1. 13. 

37.  Vufilis  eftjqua5  internumanimi  defiderium 
verbis  etiam  exprimit,  Hof,  14.2. 

38.  /^*,  eft  fonus  hcminis  articulatus  ad  in~ 
ternum  animi  effeftum  exprimendum  ,  «xcitan- 
«ium,  continuandum  &  augcndum  :  quamvis  c- 
nim  affecrus  antecederedebet  vocem  ,  &  voxaffc- 
€tui  conformari  \  dum  tamcn  voce  religiose  expri- 
jnitur ,  reficxicrem  quandam  habet  inipfumani- 
rnum,  ex  qua  magis  accenditur,  &  vircsmajores 
acquirit..  Eft  etiam  vox  fuo  modo  necetfaria ,  ut 
corpus  utta  cum  anima  in  hac  religionis  paite polfit 
exerceri. 

39.  Hinc  igitur  neque  fermo  ufurpandus  eft, 
cjuem  orans  noninteiligir,  &  quofuos  conceptus 
txprimerenonpoteft;  talis  enim  repetitiovcrbo- 
rumignotcrum  non  eft  proprie  fermo  humanus, 
quianonmagis  formatur  abinternis  conceptibus, 
Cjuam  verbailla,  quae  a  pfittaco  ncnnunquampro- 
feruntur  ,  atque  adeo  non  poteft  diftincte  exprime- 
xe  internos  anims  aife&us,  in  quibus  oratio  prima* 
lib  confiftit. 

40.  Nequeetiam  prolixusdebeteiTefenno ,  aut 
eadem  facpius  repetens.  Matt.  6.  7*  nifi  id  £at  exa- 
fcundantiacordis  :  tum  cnim  neque  lcnga:  preces, 
Tieque^epetitiones  varia:  funt  vanae  aut inanes  ,  fei 
maxime  Deo gtata? ,  ut  apparct  fatis  cx prcbatis  ex- 
cmplis  orationurn  iftiufmodi,  cju*  in  Scripturis* 
commemorantur. 

4 1 .  Neque  denique  talis  cura  habenda  eft  verbo- 
Jum  ,  qu«  ulla ex  parte  minuere  poflit  attentionem 
dcbitam,  vel  ad  Deum  ,i  vel  ac}  iem  fubjc&am  ,  vci 
suieffe^umanijni  iatesiuun; 

4&«  IQ 


LIBER    SECUNDU5.  2<e 

42.  In  orationevocali ,  fi  fit  folennis,£/y?w* et- 
jam  illi  rcquiruntur,  qui  Dci  majcftatcm  ,  noftram 
vilitatcm,  &  rci  ipfius  naturam  decent. 

4  3 .  Oratio  vocalis  ,  cft  vcl  in  Prcfa,  vcl  in  Mctro* 

44.  In  mctro  f«r»/*.f  eftconjunftus  ,  atqucidcir- 
cbmajordebeteflecurafermonis  octoni  quam  in 
profa. 

45.  Caittus  autcm  wpW/rtinftituitur  ad  fpiritu- 
alem  quandam  deleftationem  ,  qua  animus  detine- 
turinmcditationerci  cantatar. 

46.  Hincenimmagisdiftin&a  mcditatio  intcr- 
ccditinter  vcrba  &  cordis  clevationcm,  quamin 
aliis  orationibus ,  itaut  proximus  &  immcdiatus 
fru&us  Pfalmicantati  fit  aedificario  noftra  in  fide, 
&  obfervantia. 

47.  Quiatamen  fimul  &  confequenter  ad  rera 
cantatam  clevatio  cordis  ad  Deum  requiritur,&  fi- 
nis  ctiam  cft  illius  mcditationis ,  idcircb  canerc  di- 
cimur  in  cordenoftro  Domino.  C0J01T.3. 16.  & 
pfalmicantatihabentrationemprccum. 

48.  Quia  autem  religiofa  ifta  mclodia  habet 
rationem  precum ,  idcirco  minus  confentaneum 
cft  ,  ut  Decalcgtv  &  aliafirnilia  ,  quae  orationis  na- 
turam  nonparticipant,vertantuiinmetrum,  6c  le- 
coPfalmorum  cantentur. 

49.  Quiaverbcantusimmediatefpc&at  ad  no* 
fham  ardirTcationem  ,  &  etiam  lartitiam  quandara 
animi  fua  natura  pra:  fc  fcrt,  Jac.  5.13  .Idcircb  ii- 
dem  plane  gcftus  corporis  in  iftiufmodi  excrcitiis 
tionrequiruntur,quialiisprccibusconveniunt. 

5  o.  Oratio ,  fecundb ,  eft  s?lfoltt«*U ,  vcl  ctttu 
'ttlii*. 

5T.  Inilla,  quxcumaliis  habetur<,fi  profafiatv 
prsiturvus  vocc,  &  rcliqui  fnbfequumur  affeftu, 
$t  fide  ,  quam  in  fine  declarare  debent  dicendo  jL- 
>«<7/,Neh.  8.7.  T.Cor.i4.i6. 

52.  Hinc  aittmatio  precum  pcr  antiphona -, 
^artium  cHftyibutic  mtcr  miniftrum  &  populum  ; 
&  ftftttih  vciboaun  a  juiniftio  ptopoiitorum 

fubfe- 


*5<5  THEOLOG.U 

fubiequentl  voce  populi  ,  non  'eft  approbanda. 
5 5.  In cantus autem melodia  ,  quia facitrad ma  - 
tuam  noftram  xdincationem,  attentionem,  &  af- 
fe&us  pios  inter  nos  invicem  excitandos,  C0I.5. 
verf.  r6.  Idcircb  fimul  omnes  conjungunt  voces. 
3.  Chron. 16. 35.  Marc. 14.26. 

54.  In  iflis  orationibus,  quas  habentur  cum  a- 
liis,  illefermo  debet  ufurpari.  qui  abaliis  intelli- 
gitur,  i.Cor.14. 

55.  Hinc  fra&a  illa  "Muftca^ quae  intelligentiam 
excludit,  abeffe  debet  a  facris  exercitiis  pietatis, 
faltem  qua:  cum  aliis  habemus. 

56.  Orationis  fpecies  dua:  funt,  Petitio&grati- 
mum  acHo.  Phil.4.6.  Inomni  re,  precibusy&  difrc- 
cationetcum  gratiarum  aBione>  pctitioncs  yejha  hino- 
tefcantaj/udDeum. 

57.  Pctitio  eft  oratio,  de  eo  quod  deeft,  utim- 
gCttemus.Matth.7.j.Pctite,&dahituryobis:qua'ritfi 
&  inyenietis  :  fulfatc,  &  aperietur  ysbis. 

58.  Deeft  femper  quod  petitur,  vdextoto,  ve! 
exparte,  vel  in  {cfc,  vel  in  fenfunoftro,veldem- 
quequoada£tum, velquoadcontinuatam  ejus  du- 
lationem. 

59.  Hinc  inoprx ac  indigentiat  noftrar  fenfus, 
ima  cum  fufficientiae  apprehenrione,quanoftra  in- 
cpia  poflitelevari,necefiariorequiriturad  petitio- 
©nemrecteinftituendam.       » 

Ccj.  Virtns  &efficacia  petitionis  non  eftinmc- 
tendo,autfatisfaciendo,utPontificiivoiunt. 

61.  Impetrareproprie  eft  mediivimhabere,  nd 
boni  aliquid  gratuitb  ab  alio  obtincndum. 

61.  Quamvis  igiter  omnia  opera  bona  ,  -vej 
omnis  obfervantia,  qua  fluit  a  fide,  vim  aliquam 
habet  benedicliones  a  Deo  impetrandi,  virtnte 
5>romif!ionis  illius,  qua  gratuitam  mercedem  iis 
conftituit ;  unde  &  opus  bonum  a  quibufdam  di- 
citur,  quamvis  admodum  improprie,  oratio  rea- 
lis^a  vocali  tk  mentali  diftin&a :  petitio  tamen 
tyeciali  xatione  knpetiaunontantum  quaeftpri- 

maiia 


LIBER    SECUNDUS.  2<r7 

maria  pars  obfcrvantiar,  fedctiamquia^propriafuJ 
natnra  habent  hunc  finein  &ufum,  quatcnus  for- 
malis  a&us  eft  fidci  &  fpci,  quibus  omnia  bona  re- 
cipimus  a  Deo. 

-  63 .  Hic  autcm  impctratio  non  propric  refju- 
cit  juftitiam  Dei,  fed  mifericordiam,  &  bcnignira- 
tcm  ejus. 

64.  Hinc  omne  bonum  quod  petimus,  ncncx 
juftitiap,  fcd  ex  gratia:  manu  rccipimus. 

65.  Petitio  quia  maximc  formalitei  rluit  exH- 
deac  fpc,  idcirco  cadem  rationc ciica  bona  peten- 
cia  verfatur,  qua  virtutes  illa:  vcrfantur  cirea  fua 
cbje&afccundaria.  ideft,bona  ilia  qux  apprchcn- 
dunt  a  Deo  nobis  communicanda. 

66.  Hinc  illa  fola  funt  abfoiute  petenda,  <]ux 
neceiTaria  funt  ad  Dei  glcriam  &  noftram  falu- 
tem  :  caneravero  Cum  taciia  fubje&ionead  Dei  fa- 
gientifilmam  difpofitionem. 

67.  Hinc  &modus,  &  tempus  particulare  hxC 
autiila  nobis  communicandi,  non  debet a  nobis 
in  prccibus  noftris  Deo  prafcribi ,  ut  fcftinantei 
tamcn  audiat,  faseft  Deum  orare.  Pfal.  io2.verf.  $. 
ftflir.Anter  exaud*  me.  Quia  hoc  faccre  promiilt. 
Luc.i8.t.  Vindkabiteoicito.  Feftinationis  autem 
opportunitatemdefinire,  non  eft  noftrarum  par- 
tium. 

6%.  Q^uia  verb  petitio  fluit  ctiam  ex  charitate , 
hinc  illa  raaxime  funt  exoptanda,  &  prccibus  ro- 
ganda,  qua:  maxime  faciunt  ad  gloriam  &bonita- 
tcm  Dei  cclcbrandam. 

69.  Hinc  etiam  non  pro  nobis  tantum  peti- 
mus,  fcd  proaliis  etiam  omnibus ,  quinobifcum 
vcl  funt,  vcl  poiTunt  elTc  participes  cjuidcm  bonita- 
tisdivina:,  I.  Timoth.2. 1.5. 

71.  Patriarchx  &  Propheta:  fuis  bencdi&ioni- 
bus,  non  folum  bcne  prccabantur,  vota  fua  pro- 
ferentes,  (cd  etiam  bcne  promittebant  in  nomi- 
ce  Dei,  verba  Hebraica  utrumquc  folcnt  contine- 
XC,  <{((>  vel  dabit  Deys.  Gcncf.27.5  ; . 

71    Qmmi- 


258  THEOLOGU 

71.  Quamvis  igitnt  non  liceat  pro  defun&is 
peculiariter  orare :  quia  neque  prxceptum,  neque 
exemplum  in  Scripturislaudatum,  neque  denique 
Qfuni  aut  finem  ullumhabet  talisoratio  :  necpro 
©mnibus  &  fingulis  viventibus  colle&ivc  oran- 
dum  fit  ut  falvi  fiant>  cjuia  contrarium  novimus 
a  Deo  ftatutums  neminem  tamen  viventem  in 
particularidebemusomnino  rejicere  ab  oratioms 
noftrx  communione  :  neque  propter  inimicitias  ,. 
nequc  propter  conjectnras  autprobabiliafignare- 
probationis. 

71.  Petitio  duplex  eft  fecundum  rationem  ob- 
je&i,  vel  rci  qu^  petitur  :  eft  enim  vel  afpuatio^  vel 
dcfrccatioy  PhiJ.  \.6. 

75.  .Apprccatioeft,  petitio  de  rebus  boniscona- 
municandis. 

74.  Dtprecdth  eft ,  petitio  de  rebns  malis  a- 
movendis.  Interfettati*  qux  hifce  duabus  adjun- 
gitur,  r.Tim.  21.  eft  pccularis  modus  deprc- 
cationis,  cumfcilicetmalum  illud  quod  amoveri 
cupimus ,  ponitur  in  inj uria  quadam  ab  hominibus 
illata. 

-  75.  Ad  deprecationem  pertinent  qntrela  &  Ia-> 
mentationesjtanquamejus  adjun&a. 

76.  fhierda  eft  doloris  noftri  fignificatio  de 
miferiis  prout  ab  hominibusperinjuriamimmit- 
tuntur. 

77.  Querelis  iftiufmodi  adiungitur  aiiquan- 
do  impiecatio,quamali  aliquid  optamus  iis>-qni 
funt  authores  mali.  Hxc  autem  ordinarie  non 
ulterius  eft  licita,  qua  ut  habet  vim  depreca- 
tionis  ,  ad  malum  aliquod  gravius  removcudum  4 
per  illud  malum  quod  iofis  optamus  ;  impreca- 
tiones  autem  propheticx  fuerunt  etiam  prxdU 
&iones. 

78.  lamcntatio  eft  doloris  noftrifignificatio  de 
miferiis  illis,  prout  a  Deo  immittuntur. 

79.  Deprecationi  aliquando  accedit  )e yuniurn  ,. 
tancjuamadjun&um  extemum. 


LIBER     SECUNDUS.  25$, 

80.  lejmumm  eft  abftincntia  a  vitx  hujus  adju- 
mentis  &  iolatiis,  qua  humilitas  oftenditur  quafi 
inrcali  confcflione,  &  nos  aptiores  reddimur  ad 
preccscfficaciores  habendas.  i.Cor.7.5  .Ioel.  1.14. 
i5.i6.Dan.9.i.$. 

81.  Hinc  jejunium  per  fe  confidcratum ,  non 
cft  opus  bonum,  &  pnrs  obedicntix  noftrx  crga 
Deum ,  ied  quatenus  dilponit  nos  ad  prccesliWe~ 
riores,  ardentiores,  &  magis  cominuatas  baben- 
das. 

82.  Hinc  etiamidem  jejunandimodus,  ac  tem- 
pus  non  eft  omnibus  3c  iingulis  aequaliter  utilc  aut 
riCceiTarium. 

8 3 .  Hinc  deniquc  iila  jejunandi  ratio  eft  maxime 
religiofa  ,  quando  totus  animus  ita  attentus 
cft  ad  Deum  quarrendum ,  ut  co  ipfo  avocetur  ab 
illarum  rerum  cognitione  U  cura,  qtix  fpectant  ad 
vitamprarfentem. 

84.  Gratiarumaciio  cft  oratio  de  iis  qua:  acce-» 
pimuSjUthonoreorum  Deo  tribuatur.  Ffal.  50.150 
1 3 .  Lripiam  te,  ui  honere  afficias  me»  jQui/acrificaC 
landem  honore  afficit  me. 

85.  Eft  oratio  vel  precatio  non  minus  quartl 
petitio,quiadum  gratias  Deoagimus,voluntatem 
uoftram  cum  fubmiilione  rcligiofa  coram  Deo  re- 
prxfentamus ,  ad  ipfum  quafi  afficiendum  aut 
commovendum;  quamvis  non  eofine  proptie,ut 
nos  aliquid  a  Deo  accipiamus  ,  fed  potius  aliquid 
acceptnm  ipfi  referamus. 

86.  Eft  maximc  proprie  deiis  qusaccepimus: 
quia  beneficii  fenfu  dcbemus  prius  affici,  quain 
poiVumus  ejus  nomine  gratias  agere  Deo. 

87.  Gratia?  tamen  agendx  non  funt  tantum  dc 
iisquxa&u  &  rcipfa  acccpimus ,  fed  etiam  de  il- 
lis,quxfide&  fpe  apprehendimus,partim  quia  i- 
pfa  promiffio  harum  rerum  eft  bencficium,  quod 
aliquo  modo  jamdicitur  conferri  \  ocpartimquia 
res  ipfac  promiiTx  cum  ilia  certitudineapprehcn- 
duntur,ut  aifoiain  aninium  tanquara  rcsprxfentes. 


a6«  THEOtOGIJE 

S8.  Pertinettaincn  ad  grariaruma<ftiortem,ilfa 
tamen  cclebratio  laudum  Dei,  fliuae  verfatur  circa 
illas  perfectiones.,  qux  in  Deo  ipio  tunt,  &  in  opc- 
ribus  ejus  elucent,  ied  cum  rcfpedtu  quodam  ad 
iila,qua:  accipimus,  quatenus  nempc  perfeclioncs 
illae  funt  argumenta,  vel  bonum  quod  acccpimus 
illuftrantia ,  vcl  communicationem  cjus  confir- 
manria,  Apoc.4.8.9.  fanciufyfitm-lutifanHus,  l 

ftm  Dcus  itli  omnipotens tribncbant  'illaani 

1  a  w,  6"  honorentx  &  gratua  um  aHionem  ei  nm  thi  o- 
no  infidtbat, 

89.  Hinc  ad  gratiarum  acVionem  re£re  inftitu- 
cndam ,  requiritur.     1.    Cognitio   benedictiom;m 
T>ei.  2.  Applicatio  carum  ad  nofmetipfos  pef  fi- 
dcm  ac  fpem.   3 .   lufta  iliarum  xftimatio,  una  cum  I 
arfeftu  con^rucnte. 

oc.  Finisproprius  gratiarum  a&ionis  eft,  hono- 
rem  Deotribuereeorumqua?acccpimus.  Pial.50. 
15.  Si  cnim  debonis, qux  acccpimus  ita  cogite- 
mus,  ut  vel  in  ipfis  acquicfcamus,  vel  in  nobifmet- 
ipfis  gloriemur,  vcl  fccundrs  caufis  tantum  ad- 
fcribamus,  gratiaruma&io  corrumpitur. 

91.  Hinc  gratiarum  aclio  eft  fecundarius  finis 
Omnis  petitionisreligiofa::  quienim  rccte  aliquid 
petita  Deo ,  non  idcirco  tantum  petitutaccipiat, 
ncdumutinveluntatcsinfumat,Iac.4.3.  Sed  utac- 
ceptum  referatur  denub  adgloriam  Deiquidedir, 
I.Cor.l.ir.  Vha conftrentibm  fubfidiariarn  opcram 
etiarnvobisy  per  dcpncationem  pro  nobis,  ut  dcnnmex 
mv.ltis  perfonis  in  nos  co/latxmpey  multos  cchbretur  ^ra- 
tiarum  aclione  pro  nobis. 

92.  Hinc  in  omni  petitione ,  vel  exprcfsc  vel 
implicite promittitur  gratiarum  actio,  deiliobc- 
nericio  quod  petitur. 

95.  Hinc  ctiam  nobilior  in  fcfe,  &  pcrfecYior 
eft  gratiarumactio,  quam  petitio  :  quia  inpetitio- 
ne  farpe  bonum  noftrum  fpectatur ,  fed  in  gratia- 
rum  actione  honor  tantum. 

94.  Hinc  Angelis  5c  Spiritibus  beatis  gratia- 


LtBER    SECUNDUS.  iG* 

im  actio  magis  tribuitur  in  Scriptiuis  ,   quam 
etitio. 

N  95*.  Per  iftum  a&um  dicimur  non  tantttm  Utt- 
are  ^Jr  cclvbrare  Deum,  fed  etiam  extollercy  bene~ 
\icercy  magnificarc^lorificarc,  &c  iimilia  :  quae  omnia 
c  funt  intelligenda,  ut  declarationem  denotent 
olam  ,  non  rcalem  aliquam  effe&ionem  corum 
?±ux  pra:  fe  ferunt. 

96.  Cum  gratiarum  a&ione,  fi  folemnior  llr, 
■cnjungi  debet  alicjnando  hilaris  foiemnitas. 
%{zh.  9.  19.  Sifut  enim  jejunium  in  deprccatio- 
iie  gravioris  mali,  humiliationem  noftram  &  red- 
■litmajorcm,  atque  etiam  tcuatur  ;  iic  in  lanitia 
blemni  de  iingulari  bono  nobis  communicato, 
ailaritasextern3,  fimodo  firmoderata  &  intra  li- 
mites  temperantia?,  eandem  &  majorem  rcddit, 
$c  magis  teitatam. 

97.  Mala  c]ua  mala ,  neque  petitionis  ,  ncquC 
?ratiarum  a&ionis  poilunt  effe  objcctum.  Aiili- 
jftiones  tamen,  qux  a  Deo  ita  diriguntur,  ut  cooper 
irentur  in  noftrum  bonum,  utramque  rationem 
"pollunt  fubire. 

C  A  P  11  T    X. 
De  luramento. 
i.pEtitionis  modi  duo  fimt  cx  occafic*ne  adhi- 
*  bcndi ,  rjui  propter    humanam   infirmitaiem 
funt  introdu&i,  luramcntnm(jr  Sors. 

2.  Q^ja  autem  ifti  duo  modi  ex  occafioue  tali 
jfuht  inrrodudti,  idcirco  non   debent  ufitate  frc- 

quentari,  fed  tum  tantum adhiberi,  ctfm  neceflitas 
Jiumanaflagitat,  ccgravisac  jufra  caufa  fubeft. 

3.  luramentum  efl  petitio  divim  teflimonii  ad  no~ 
firi  tcfiimouii  ytritatem  confirmandam.  Hcb.  6 . 1 5  . 1 6. 
Jiomincs  -pcr  eum  jurant  qui  efi  ma)or  :  atque  iifdcm 
cmnis  controycrfia: terminus  efl  \ui\urandum ad confir- 
wationem  adhibitnm. 

4.  Iuramentum  fa&um  eft  neceflarium  poftla- 
pfum  gcncris  humaui,  cjuia  homo  pcr  pcccatum 

pcrdi- 


l6i  THEOLOGIA 

pcrdidit,&  fldemillam,qu:e  teftimonio  fuo  flm-*! 
plici  adhiberidebebat,  &  illam  etiam,  quamalio-:j 
rum  teitimonio  debuit  adhibere. 

5.  Infirmitas  illa  humana,  in  fide  aliorum  te-' 
ftimoniis  adhibenda  ,  tanta  cfl,  ut  Deo  etiamj 
ipfi  aiiquo  modo  neceflarium  fuerit  demitterel 
fcfe  ad  fua  teftimonia  jurisjurandi  formula  con- 
firmanda.  Hebr.6.13.17.  Quod  ex  abundantifuit 
refpe&u  fidelitatis  divinaj ,  fed  non  refpe&u  huma- 
rixinfirmitatis. 

6.  Dcus  tp.mcn  cum  non  habet  majoremquen- 
<]uam,aut  judicem  fuperiorem.  Heb.6.1 3.  non  po- 
teit  ptoprie  jurare,  fed  mctaphorice  hoc  ipil  tri- 
buitur:  quia  omnis  illa  perfe&io  confirmationis, 
qua:  in  humanis  juramentis  reperitur,  perfediflim^ 
convenit  tcftimoniis  illis  Dei. 

7.  Meritb  autem  Dei  i-rflimoniurn  inyocatur  ad 
ycritatem  oinfirmandam >  quia  ilie  eft  fumma  veri- 
tas>  qui  nec  fallere  nec  ralli  poteft,  Hebr.  6.18. 
Fteri  nonpotcfl  ut  mcntitM  fit  Dcu*. 

8.  Hincinjuramento  religionis  cultus  Deo  tri- 
buitur,  quatenus  &  veritatis  author  agnofcitur,  & 
omnium  noftrarum  cogitationumconfcius,  ut  cu- 
jus  ocuiis  nuda  &  aperta  fant ,  quae  omnibus  crca- 
turis  funt  maxime  arcana,  &  veritatis  falfitatif- 
que  remunerator ,  aique  rebus  cmnibus  admira- 
bili  provulentia  confulit,ut  Deus  vivus. Dcut.6. 1 3 . 
lehoyam  Dium  tuum  timeto,  &  ipfum  colitc,  ac  per 
nomcn  e)us  jurato, 

9.  Hinc  per  nullam  creaturam  jurare  licet,  fed 
per  Deum  folum,  quifolus  eft  omnifcius,folus  le- 
giflator  &  remunerator  eorum,  quae  petrinent  ad 
confcientiam,  3c  folus  denique  religiose  colendus. 

Jfeuftb.$.?4»55<.  &  23.21.21.Jac5.12. 

10.  Juramenti  tamen  oratio  tota  non  eft  pro- 
prie  cultus  Dei :  quianontenditdke&ead  hono- 
rem  Deo  tribuendum,  fed  ad  veritatem  confirman- 
dam  :  fed  pcthrio  illa,  quaj  in  iuramento  adhibetur, 
cft  cuitus ;  atque  iiU  ratione  )ume  ^r  vm*m  Dcum 

noui 


LIBER    SECUKDUS.  26*$ 

j  tat  al'»quando  in  Script.  cultumycrum,  Deut.6\ 
I  .  Efai.48.1.  &  ipfum  JHramcntum  folet  appcllaxi 

Itus. 

n.  In  iftapetitione  divini  tcftimoniiille,  qui 
| 'at,  vindi&a:  vel  maledi&ioni  divinx  femeti- 
y.\m  fubjicit ,  fi  falfum  teftimonium  det,  ideft,  fi 
l  ensfalfat.  Hincinomni  juramento  vel  expref- 
:' velimplicite  imprecatio  velexecratio  contine- 
^r.  Nehem.  10.30.  z.Cor.i.i^.  Ineuntcs  exccratin- 
m  £jr  juranicn^     Teftem  Dcum  inyoco  inmcamani^ 

mK 

12.  Hincilla  formula  jurandi,qux  in  V.  T.  fre- 
iicntcr  occurrit,  ficfaciat  miln  Dcws,  &  fic  pcrgat 

ccrc :  quibus  verbis  imprecatio  generalis  vei  in- 
-fmitacontinetur,  ut  mali  infligendi  ratio  Deo 
ommittatur. 

13.  Religio  igitur  jurarnenti  tantaeft,  ut  nul- 
imadmittatxquivocationem  ,  aut  mentakm  re- 
;rvationem  :  qux  in  Iuiu  aut  loco  leviorefuum 
fum  pomint  habcre,  fed  m  religiofo  Dei  cnltu, 

f-rne  impietatc  magna  nonpofmnt  adhiberi.  Hoc 
,nim  nihilaiiud  eft  quam  Dei  judicium  ludibrio 
<iabere. 

•  14.  Hinc  Cttxm  lr.illa  proprie  di&a  refoxatio, 
■rommutatio  ,  vel  difpenfatio,  &  abfolstio  a  jura- 
i.nentc  pctcft  ab  homine  provenire  :  quamvis  non- 
■sulla  juramenta,  qux  vel  abinitio  fucrunt  illicita, 
velporteataliaevaaSnit,poiiunt  ab  hominibus  ir- 
rita  prorumciari. 

i)..  .Quoniam  teftimonium  eft  vel  de  refa<fba, 
veifutura,  idcirco  juramentumteftimonium  con- 
firmans  diftinguitur  in  a.fcrtoriumy  6c  pror.^.fforium^ 

16.  luvamraium  affcrtorium  eft  de  re  prxterita, 
aut  prxfente.  2.  Cor.  1.  25.  luramtntum  promiffo- 
Mttw,  fubquo  &  comminatorium  continetur,cft  dc 
refutura.  1.  Sam.20.12.13.  14. 

17.  luramentum  ajfertorium,  quia  eft  de  rc  jam 
facla,  non  obligat  ad  quicquam  facicndum  ,  fed 
untum  veiiuten;»  tei  jamfactae  confiunat. 

2$.  Hxc 
• 


.a&4  T  H  E  O  L  O  G*  I  A 

iS.  Hxc  autemaiicrtioimmediate  fpe£at  judi- 
cium  jurantis,  illis  argumentis  nixum,  quacinfalli- 
bilia  foient  haberi ,  ita  ut  juramentum  tali  judicio 
confemaneum,  quamvis  a  re  ipfa  dilTentiret,  ha- 
bendum  effct  pro  vero :  quia  rem  ipiam  non  ipe- 
ftat  niii  tali judiciomediante:  undeetiam  ^oma- 
ni  conijderatiflimo  illo  verbo  arbitror  utebantur, 
etlam  tunccum  illa  dic^bant  jurari,  cjuae  comper- 
ta  habebant. 

19.  luramentum  fromifforium  habct  in  fcfc  vim 
juramcmi  ajfcrtorii ,  quatenus  teftantur  firmam  in- 
tentiqnem  animi  prsfentem :  fed  obligat  infuper 

.  ad  illud  faciendum,  quod  perhibetur  intendi. 

20.  Obligat  autem  eatenus  tantum ,  quatenus 
qnis,  femetipfum  poteftobligare,  1.  adillud  quod 
&  defaBo,  6c  de  jure  poteft  praeftare,  atque  adeo  de- 
betfemper  eife  de  reiicita  &  t/oiiibili. 

21.  Tale  juramentum  obligat  ad  fui  impletio- 
nem,  quamvis  JLiramentum  ipfum  quoad  mo- 
dura  fuum  fucrit  illicitum,  aut  res  promifta  da- 
mnum  promitrenti   fecum  adferat.  Jofua;.  4.19. 

rfal.rj.^. 

22.  Si  autem  juramentum  fit  contra  I)ei  man- 
data,  non  obligat :  quia  jtiramentumnon  debeteflc 
vinculum  iniquitatis. 

23.  Juramentum  tamen  fa&um  aliquo  modo 
contra  Dei  promiffa ,  obligat  aliquando  :  ut  cum 
Ju^ixi  quibus  libertas  fuit  promijGTa ,  jurabant  in 
fubjectionem  exterorum,  in  quorum  poteftatem 
venerant. 

±4.  Iuramentum  promifforium ,  quo  aliquid. 
D^omittitur  homirii  tantumin  cjusgratiam,  defl- 
nit  obligare,  ft  ille  cui  fa&um  cft  promifllim,  vel 
temittat,  vel  toliat  fundamentum  illud  quo  nitc- 
batur. 

15.  luramentum  eft  licitum6c  honeftumChri- 
flianis.  1.  quiacftlegisnaturs,autmoralis,qua:non 
eftabrogata.  2.  Qmapertenet  ad  honorem  Bei,& 
tlKniutcinergapioxijriuna.  3,  Quja  e#ernpla  funt 

lauda- 


LIBER    SECUNDUS.  26"? 

laadata  juramentorumadlnbitorumetiamintefta- 
inento  novo.  2.  Cor.1.23.  Apoc.6.T?. 

16.  Chriftus  Matth.  5.  non  damnat  omnc  ju- 
ramcntum,  kd  temeraria,  &  obliqua  pcr  creatu- 
ras  facta. 

27.  Jacobus  cap.5.  verf.  12.  eofdem  abufu» 
jurisjurandidamnat,nonomne  jurisjurandum,  ubi 
iuarcpctitione  verborum  Chrifti,  oftendit  mani- 
fefte  illa  Chrifti  verba,  ne  )uietis  ornninc,  unam 
fententiam  efricere  cum  fequentibus,»^«fp<v<:ar- 
lnnty  c>r.  atquc  adeb  conjunctim,  nondiviiim  eilc 
intclligenda. 

28.  .Amcn^Amcn,  non  eft  formula  Jurandi,  fed 
graviter  tantum  affeverandt.Vcrba  illa,Hcbr.6. 14. 
Ccrie  bcncdiccns  bcnedicam  tibi  ,  non  continent 
formam  ,  fed  materiam  folum  jusjurandi  illius 
quodhabetur  Genef.  cap.22.  vcrf.  i^.ry.Nequeita 
comparet  vel  Grxce,  vel  Hebraice,  *4nm?,ut  qui- 
dam  temere  autumarunt. 

29.  Interpretanda  funt  verba  juramenti,  in 
foro  confcienti* ,  ad  fenfuin  jurantis  fi  fimpli- 
citer  &  candide  egerit :  fln  minus,  ad  fenfuni  ejus 
quem  fallere  voluit,  aut  cui  j uravit.  Iri  foro  autem 
cxterno,  verba  jurantium  accipienda  funt,  ut  vulgb 
intelliguntur. 

50.  Perjurus    non  eft   proprie  loquendo,   niil 

I  quivelcontra  confcientiam  fuam  jurat,  vel  fciens 

|  volens  difcedit  ab  eo,  quodlegitimc  juravit. 

|       31.  Fides  juramento  licito  conrirmata,iifdem 

circumftantiis  manentibus,  ctiam  hoftibus,latro- 

nibus,    piratis,  eft  fervanda :  fienim  pcrfonarum 

rationonfaciat  juramentum  illicitum  -,  invaiidum 

facere  non  poteft. 

;z.  Juramentum  metuextortum,   illa  rationc 

non  ceflat  obligare  :  quia  actus  Uli,  qui  homini  di- 

cunturmetu  cxtorquer i,  fi cx conillio  proveniarit , 

I  fiuu  iimpliciter  voiuntani,  quamvis  noniint   ab- 

'  folutc  fpontanci.     * 

33.  (^ui  non  utuimir  rationc,  itautpofllnt  ju^ 


Z&5  THEOLOGU 

ii.siurandi  naturam  intelligere,   non  funt  capaee 
juramenti. 

3 4.  Petere  juramentum  ab  eo  qui  juraturus  eft  pei 
klibs  Deos,  non  eft  per  fe  peccatum.  Gen.  3  t  .  s;  3 . 

35.  Iuramentum  hominis  Chriftiani  prneftitun 
4e  fua  innocentia,  qux  certis  argumenrisnonpo 
teft  redargui ,  finem  debet  imponere  controverfiii 
adillam  fpectantibus.  Exod.  22.  n.Hcbr.  6.  to\ 

36.  Iuramentum  fimplex'verbis  tantum  fa£tum 
arque  obligat  ac  maxime  folemne. 

37.  Solemnitas  illa  qux  in  quibufdamlocis  ufur 
patur,  intadu&ofculationelibrij  ejufdemplane 
generis  eft  cum  elevatione  aut  apprehenfionema- 
rns  ,  id  eft,  fignificat  confenfum  ad  jurandum,  & 
i-pfum  jurarnentum. 

38.  Pofitio  manus  fub  femore  juramentum 
exigentis.,  Gen.  24.  2.  non  fuit  in  myfticam  ali- 
quam  fignificationem  Chrifti,  {cd  in  iignufn  fub- 
Je&ionis. 

59.  Adjuratio  eft  (proprie  loquendo)  qua  quis 
clium  adducit  vel  ad  jurandum ,  Gen.  24.  8.  vcl  ael 
reiigionem  illam  quae  eft  injuramento.  Num.  5.. 
21.  Matth.  26.  63.  i.Thef.  5.  27. 

40  Pertinet  igitur  maxime  proprie  ad  illos  qui 
jus  habent  exigcndi  ab  aliis  juramentum,  quam- 
vis  proportionc  aiiqua  extendatur  etiam  ad  re- 
Ugiofamiilam  obteftationem  ,  qua  inferiores  noiv 
nunquam  erga  fuos  fupcriores,  &  pares  interfefe 
ctuntur. 

41.  Da:mones  adjurare  eft  imperium  in  ipfos 
exercere  :  atque  adeb  nonlicetcuiquamadjuratio- 
pem  erga  ilfos  cxercere^  nifi  ad  illam  jem  fpecialem 
poteftatem  acceperit  a  Deo. 

42.  Exorcifmi  illi  qUi  baptifmo  praunitte- 
bantur  ,  etiam  tcmpore  Patrum ,  fuerunt  fuper- 
ftitiofi. 

43.  Adjurationes  vel  exorcizationes  rerum  iii- 
animatarum  ,  &  confecranoncs  earum  ad  operatio- 
#cs  &:  ufus  fupsrnaturales ,  quaies  inaqualuftrali, 

tcmplis, 


LIBER     SECUNDUS  267 

tt mplis ,  campanis,  &fimilibus,  Pontificiiufur- 
pant,  funtfuperftitiofa:  incantationes. 

44.  Adjuratio  hominis  ad  femetipfum  accufan- 
dum  dc  crimine  aliquo  objec"to  ( quodfitin  jura- 
mcnto  illo  quod  dicitur  inquifttorium  ,  vel  cx  offcio) 
nequefundamentum  habetin  Scripturis,&  lcgi  na- 
tura:  adverfatur. 

45.  Ncque  elt  adjuratio  indefmita,  de  refpOn- 
dcndo  ad  omnia  interrogata,  fimplicitcr  admiucn- 
cU. 

C  a   p.    XL 

DiSorte. 

1.  QOrs  eft  petitio  divini  teitimonii  per  determi^ 
•^iiationem  eventus  ,  in  mera  contingentia  ma- 
nifcftandi  ad  controverllam  aliquam  dirimendam. 
PrOv.  16.3  3  .  in.gremium  conuciturfors  :a  lobova  au~ 
tem  cji  tttum  )udicium  e)us .  &  18.  18.  Contentiones 
teffarefacitftrs  ,  &  inter  robujlos  dirimit. 

1.  Petitionemdicimus:  quia  illamnaturam  ha- 
bet,  ut  cxpc&et  ufum  illum  cui  infervit  a  Deo  fo- 
lo,  &:  ad  ipfius  providentiam  eo  nomine  immedia- 
tum  habet  refpectum. 

3.  Per  contingcntiamdefmimus  ut  eorumvite- 
mus  etrorem  ,  qui  fortis  communem  rationem  fta- 
tuunt  in  illo  modoefficientis  caufx  ,  quodicitur 
agcicfortuna. 

4.  Multx  enim  funt  caufx  fortuits,  qux  a  fortis 
iatione  funt  prorfus  alieni :  ut  cum  aurum  invenit, 
quicarbones  eftodiendo  qua?rebat:  multx  etiam 
fortes  occurrunt,  in  quibus  nulla  eft  caufaagens 
forma  :  ut  cum  pendct  fors  cxavium  volatu,  aut  11- 
mili  aliquoerfccto,  quod  producitur  a  cauia  fua 

'facultatcagente. 

I  5.  Ncquepoteft logicedefendi, jadliumipfum?- 
jlea:,  aut  fimile  aliquod  ctfeclum,  ex  quo  pcndct  fo:- 
'tisratio,  effe  fcmper  prrcterintcntioncmautfcc- 
jpum  agcntis ,  quod  tamen  ad  caufam  fortuitam  nc- 
'  tcHano  poftiUamr. 

M  t  6.Non 


s6S  THEOLO-GIA 

6.  Non  ilmpliciter  autem  in  contingentia ,  fec 
jn  contingentia  mera  fortem  collocamus  :  cjui; 
tres  funt  gradus  contingentium  j  aliis  fa?pe  contin 
rgentibus,  aliis  raro,  Sc  aiiis  quantum  ncs  intellige 
repoffumus,  aequaliter  fefe  hibentibus  ra  urram< 
■cjue  partem  :  in  caucris  enim  locus  aliquis  relin 
quitur  conje&ura:  ex  arte .:  fed  in  mera  contingen- 
tia  nullus. 

7.  Non  eft  igitur  fortuitus  rrrodus  caufx  cfl\ 
cientis,  qui  dominariperhibetur  in  fortibus  ,  fec 
velilla  fortunacatca,  qux  a  prcphanis  hominib-u* 
fa&a  eft  Dea,  cotloque  locata  >  vel  Dei  providentu 
fingularis.,  deilla  rationeagens  quas  nobis  eftoc- 
culta. 

8-  Cum  autem  in  omni  forte  quctftionis  aui 
controveriix  alicujus  determinatio  quarratur ,  & 
■quaeratur -per  meram  contingentiam  ,  in  (cic ,  & 
•refpedtu  noftri,  planc  indeterminatam ,  ncceilc 
eft,  ut  ipfa  determinatio  ex  natura  ipfius  rei  (  quae- 
cunque  fuerit  acTrualis  hominum  intcnrio  )  quacra- 
tur  femper  a  fuperiore  Numine  poteftatem  ha- 
^fcente  tales  contingentias  certo  confilio  dirigcn- 
di:  atque  adcb  re  ipfa  fortis  ufus  eft  appellatio 
femper  vel  ad  Deum  verum ,  vel  ad  fictum  ali- 
cjuodNumen,  quod/ommtf  nominefolet  a  multis 
-dcfignari. 

9.  CumigiturTheologinoftri,  extraordinariam 
cjuandam  providentiam  Dei  fortibus  omnibus 
prxeffe  docent ,  non  ita  funt  accipiendi ,  quafivsl 
fortibus  utentes  dire&e  ck  diftin&e  femper  talem 
providcntiam  fpecrarent ,  vel  quafi  talem  feniper 
Deus  exerceat :  fed  quod  fors  ipfa  ,  exnaturafua, 
refpe&um  quendam  habetad  fingularcm ,  &:  ex- 
traordinariam  Deiprovidentiam,  in  dire&ione  e- 
^entus,merecontingentis  :  &  ifthoc  fcnfu  veriiil- 
rna  eft  eorum  fententia. 

10.  Cum  enim  in  fotte  judicjuma-liquod,  ex  o- 
mnium  communi  confenfu  expe&atur,  6c  judi- 
suimferendipoteftas  in  eventibus  contingcntibns 

n14.Ua 


LIBER    SECUNDU*.  t69 

mila  cft ,'  ivque  cft  alia  fortuna  judicans  quam  Dci 
•  rttrta  providentia  ,  ncccflc  eft  ut  judicium  iftud  i 
Dci  provldcntiafingularitcr  cxpc&etur. 

ii.  Ncqi.e  potefl :  ipfacontingentia  mera,prin- 
:ipalis  caufa:  rationcm  habcrc  ,  in  qusftione  aliqua 
dirimcnda:  ncquc  potcft  homo,  cui  cvcntus  iplc 
jcft  mcre  contingcns  ,  illumdirigerc  ad  talem  finein 
,alli  qucndumj  necetle  eftigiturut  talis  direitio  a, 
ifupcriore  aliquo  dire&iore  cxfpe&etur. 
I  ii.  Huccccedit ,  quodtalisiitordoprogredien- 
idi  in  inquiiitionc  humana ,  Ut  quum  quarftionem 
■laliquam  cupiuut  homines  dctcrminari,  tk  hujuf- 
«modi  determinationis  certa  media  non  habcnt  iri 
fuapotcftatc,  eandem  quarant  a  poteftatc  aliqua 
jfupcriore  :  cui  progtedkndi  modo  convenit  plane 
jfortiendiratio. 

13.  Ncquc  vcrb  confiftere  poteft  ,  ut  agens 
tconiilio,  finem  fc  fcopum  kuum  certumcertara- 
ftJone  intcnders ,  vel  fortuna: ,  vel  contingentia: 
merx,  qua  raliscft,  a&ionem  fuam  fubjiciat:  fic 
jenim  confilium  eflet  fine  cognitione  :  oc  indiftc- 
rentiaindetcrminata  mediumeiTetcaufa:determi~ 
nantis. 

14.  Expe&atio  &  uefpe&us  hujufmpdi  ad  fin- 
gularem  Dei  providentiam,  manifefte  docctur 
Prov.16.93.  duma&io  omnis  hominis  circa  foi« 
tcmin  contingentia  mera  finiriaffrmatur ,  ingri* 
•mium  couycltuY Jlrs  ,  &  accuratadifcretione  judici* 
um  totum  ad  Deum  refertur ,  a  lehon*  dtitem  cjl  UH 
tu.n  judicium  i)u4. 

i^.  Quamvis  er.im  omnia  referar.tur  alias  in 
fcnpturis,  ad  providentiam  Dei :  cum  tali  tamcr» 
difcretione  ,  nihiJ  folct  ad  eam  rcferri ,  nifi  habeat 
fingulaiem  ouendam  ad  eutn  refpe&um. 

1 C  Neqne  obftat  quidquam  ,  quod  vox  Hebraica 

folet aliquando   aliquid  ilgnihcare  prxter 

jiidicium  :  quia  ex  rationc  maveria;  Uibje&atdebec 

icmpcr  accipi :  &  fortibus  judiciumquoddam  tri- 

M  l  buitur 


270  THEOLOGIA 

buitur  ab  omnibus  qui  earum  naturam  dcfcxi^ 
bunt. 

17.  Hinc  igitur  neque  temere,  neque  in  rebus  lu- 
dicris  aut  leviculis  debet  fors  adhiberi  9  neque  in  il- 
lis  controverfiis  qux  autvanae  funt,  aut  per  alia 
media  ordinariacommodedirimi  poffunt. 

18.  Nequeigiturordinarie ,  aut  fine  fpeciali  re- 
velationeadhibenda  eft  ad  divinandum,  nequea4 
confultandum de  jure,  neque  ordinarie  de  fa£k> 
pranerito  ,  £ed  de  futura  divillone  ,  aut  electioric 
utrinque  licha,  qux  aliter  non  potelt  commode  Ita 
determinari,  ut  illi  quorum  intereft  acquiefccrc 
velint. 

19.  Scntentiaillorumqui  luforias  fortcs  defen- 
dunt, illa  una  ratione fatis  refutatur ,  quod  (omni- 
um  hominum  confenfu  )  naturalem  quandam  apti- 
tudinem  hubeat  fors  ad  prcvidentiam  divinam  iin- 
gularimodoconfulendam  :  fieri  enim  nonpoteft, 
wt  una  &  eadem  a£tio,  fua  natura ,  fingulariter  apta 
fitad  ufinn  tam  facrum,  Sc  ludis  tamen  &  jocis  fi- 
ttiul  ilt  accomraodata. 

20.  Ratioiila^quxcontenditur,  fortis  ufumli- 
citumeiTeinrebus  levibus  &  ludicris  ,  quia  in  civi- 
iibus  controverfiis  illis  qux  minoris  funt  momen- 
ti ,  legitime  ufutpatur ,  nullam  haberconfequenti- 
am :  quamvis  enim  controverfia!  illse  civilcs,  in 
quibus  locuni  habet  ibrs  ,  ex  fcfe  non  fint  graves,  cx 
confequentibus  tamenconjun£tis,  vel  adhaerenti- 
bus ,  admodum  graves  redduntur ,  quod  dc  ludicris 
contentionibus  non  poteft  affirmari. 

21.  Animaliumdecimx,Lcv.27.22.facerG0tali- 
um  ac  Leviticarum  adminiitrationum  ordines. 
j.Par.26. 13.14.  Luc.  1.  ^.graviaincommodapo- 
tuilTcnt  fecum  inferre ,  nifi  divina  aliqua  fententia 
fuiffentdeterminata:  &  eo  nominefortibusdcfi- 
gjaabanturexinititutioncdivina. 

22.  Exnaturafortiumnonapparet,  quodrebus 
levilYimis  maxime  conveniunt  :  quamvis  enim 
fmgularem  Pei  defmitionem  non  licct  nobis  ex- 

fpe&are, 


LIBEK.     SECUNDUS.  :~r 

(pectaie,nifiantea  fecerimus  ,  quodin  nobiseft  ad 
quxftionem  propofitam  ordinariis  rncdiis  dcfi- 
nicndam  ,  gravitas  tamcn  illo  conatu  noftro  ab 
ipfa  controvcrfia  vel  non  rcmovetur ,  vel  foiti  ncn 
pB  committenda. 

2;.  Natura  ipfa  fortiseft  fanc~ta,  ut  juramenti: 
hon  opus  eft  igitur  ut  fpeeialem  fanctificationcm 
(accipiat  ab  inttitutionc  aliqua  fingulari:  quamvis 
tnim  contingcntia  illaqux  eft  quali  materia  fortis 
iiion  fit  fua  natura  fan&a  ,  ficut  neque  panis ,  ne- 
,quc  vinum  ita  dcbent  xftimari  ■•>  in  applicationc 
iamcn  ad  fuum  ufum  ,  fanctitatcm  quandam  in- 
duit,  ficut  verbajuramenti ,  Scekmcnta  in  facra- 
jncntis. 

,  24.  Liberum  eftquidemChriftianis,  creaturis 
nti  ad  illos  fines  ,  quibus  aptx  natx  aut  fa&s  funt : 
led  mcra  contingentia  nullam  habet  aptitudineni 
zx  fefe,  ad  quxftionem  aliquam  determinandam, 
jceque  ullam  aptitudincm  accipit  cx  confenfu  eu- 
fum,  quieadem  utuntur  in  illum  finem.  In  illis 
*nim  fortibus  qux  extraordinarix  vocantur  ,  6c 
^gnofcuntur  a  Deo  ,  n:n  ab  hominibus  penderc, 
tdem  confenfus  habetur  ,  eodem  modo ,  6c  forti 
tamcn  nihil  addit. 

i  2S.  Adiaphoram  efle  fortcm  ,  nemo  pctcft  o- 
ftcndere  ,  nifi  prius  demonftraverit  nullam  in  ea 
fipgularem  eflc  ad  providentiam  divinam  appella- 
tionem. 

26.  Quamvisetiam  ludicrarum  rcrum  materia 
lon  lit  ad  hoc  aut  aliudgcnus  cornmunium  Sc  in- 
iiflfercntium  actionum  adftri&a  ,  limites  tamcn 
llos  liabetfibi  pofitos  ,  ut  in  iis  qux  fingulariter 
'pec"tant  ad  communionem  cum  Deo,nulium  lo- 
:umpoiIit  habcre. 

y  2-.  Vanum  plane  eft,  quod  objicitur,  forterrt 
"xpiusiteratam,  variuin  evcntumhabituram  :  ne- 
gueenimhoccft  verifimile,fi  rite  poflic  fors  ite- 
rari  ,  neque  omnis  appellatio  ad  divinam  provi- 
dcntiam  neceflazio  fecum  infert  fingularem  cjus 
M  4  opcra- 


ijt  THEOLOGIiS, 

operationem;  Sc  tamen  Deus  extra  ordinem  eti'am 
varie  aliquando  refpondilTe  legitur  eis  a  quibus 
fuitimportunetentatus.  Num.  20.  11.20.  Heif 
€nm  illw  :  furge  abi  cum  eis. 

28.  Vanius  autem  eft  multo  ,  argumenti  loco 
objicere,  quod  Deusnonpoteft  a  nobis  pro  arbi- 
trio  noftro  ad  extraordinariam  providentiam  cx- 
ercendam  adduci.  Hoc  cnim  nihil  obftante,  poffu- 
mus  nos  ad  extraordinariam  ejus  providcntiam, 
cumnobislibet,  appellare. 

29.  Ludus  igitur  alear,  non  ex  circumftantiis 
tantum,  ck  per  accidens,  fed  ejj  natura  fua  interna  , 
£c  in  fe,  cum  religione  pugnat. 

30.  Nomine  autem  alex  comprehenduntui; 
etiam  omnes  illi  ludi,  qui  mera  contingentia  ni- 
tuntur,  quamvis  c'ingenio ,  induftria  aut  arte  ali- 
qua  poftca  rcgantur,  ut  in  taxillis,  &  chartis 
pidis. 

31.  Exercitia  veroillahumanaquae  arte  nitun- 
tur,  fed  cafui  ex  parte  fubjiciunturinprogrelfu, 
totogeneredirTeruntab  alea. 

32.  Quod  ex  lufu  alex  concitari  folent  homi- 
t\es  ad  dejerationes,  excerationes,  &  blafphemias, 
magis  quam  in  aliis  exercitiis,  provenit  in  hoc  par- 
timanatura  ipfius  ludi :  quia  fortefxpius  itera- 
ta,  6c  fxpius  expe&ationem  fallente  ,  poreftatem 
illam.  quam  forte  moderari  autumnant,ftbiputant 
adverfari. 

33.  Eaclem  etiam  rationeiit,  quod  hujufmodi 
ladis  finem  aut  modum  imponere  a?gre  pofimt, 
qui  iis  utuntur :  quia  illiqui  in  contentionefunt 
inferiores,  nullam  rationem  habent  de  forte  fna 
defperandi,  atque  adebperfiftuntinoptati  fuccef- 
fus  pertinaci  expe&atione. 

34.  Hincetiam  incommoda,  ckdamna  illaqui- 
bus  ludi  alii  reddi  foient  extrinfece  vitiofi,  in  alea, 
pendent  ex  par  t  e,  ab  ipfa  natura  ludi. 

C  A  P  » 


LIBER     SECUNDUS.  ^73 

C    A    P.        XII. 

De  Tcntatione, 

1.  A  Vditioni  verbi  &  oiationi  ilngulari  qua~ 
■^»  dam  rationc  oponitur  Tcntatio  Pci. 
ipfalm.  95.  7.  g.  9.  Hodic  fi  rcccm  ijus  ivdit. 
\this%.ni  obduyetts  animum  ytftrum  ,  ut  in  {ontcnticnc, 
1  ut  in  dic  tintatiunis  iu  dcfcrto  :  ubi  tintaycrunt  mi 
\ma"oi(s  ycftri:  t»(baraunt  me^&c.  quum  enim  in 
l  auditione  verbi  &  oiatione  pia  communionem 
'  habcmus  cum  Dco,  fecundum  illus  volunraicm, 
:  {1  fimilem  aliquam  communionem  quncramus, 
pra?ter  ipfius  voluntatem  ,  tum  proprie  dicimui 
:  ipfum  tentare, 

j      2.  Tcntare   Deum  eft  ,  iliicito   modo  cxperi- 
I  nuntum  quxrerc  perfe&ionis     alicujus  divinx. 

3.  Experimcntum  hoc  aliquando  eft  potcntix 
Dci  ,  Pfal.  78.  18.  19.  Tentantes  Dcumfaiim  cmn 
rtnimo  fuo ac  oblocjuentcs  contra  Dcum  ,  dix  \  - 

,  an  psffct  Dcus  fcriis  infttucrtnunfam  in  hcc  dc- 

fcrto  ?  quando  ncmpe  circumfcribitur  ab  homim- 

bus,&  terminiipii  ponuntur  eorum  arbitiatu  :  ur, 

I  ii  Iioc  aut  iliud  fccerit  quod  ipiivolunt,    tunio- 

j  mnipotens  habeatur ,  aliasneqnaquam  ,ibid,  v. 41, 

S^ujfubindc  tcntaiunt  D(umforttm>  £r  fanttnrti  Jfiae- 

ircumfcrifftruut.  v 

4.  Aliquando  eft  fcicntix  Dei,  quum  homi  - 
nes  clanculum  aliquid  faciunt ,  dubitantcs ,  utruni 
Dcus  norit  nec  ne.  Pfal.  9/1.  7.  Dicrntes %non  rcjfuic 
Jal)  \  ncque  animydycrtit  Dcuf  labatybi. 

5.  Aliquando  eft  prafentix  Dci ,  Exod.  \J*J>, 
Tcntaytrara  Ithtyam  ,  dicindo  ,  ift  m  Ichoyamta  nos> 

.an  non  f 

6.  Aliquando  cft  providentix  Dci ,  quum  ho- 
mines  media  ordinaria  a  Deo  conftituta  reljn- 
oucntcs,  exfpcclant  tamen  ut  Dcus  ipfis  profpi,- 
ciat  cx  ipforum  voto,  quamvis  nihil  taleprcmi- 

:<latth.4.7, 

M5  7,No(r 


4?%  T  H  E  O  L  O  G  I  M 

7.  Nonnnnquam  eft  irs, :  juftitix  &  vindi&a:  t)ei 
1.  Cor.  ic.22.  ^nproyccarr.us  ad  amulaticmmDo- 
rainum  f  qualis  temandi  ratio  eft  in  omni  murmu- 
xatione  &  contenticne  adverfus  Deum  ,  aut  a  Deo 
jniifos,  j.  Cor.  10.  9.  ic.  Keque teritemus  Chrifban, 
Tlequemurrnurate.  Unde  lociejufdemnomina  hlaf- 
fa&  Meriba,  Exod.17.  7, 

8.  Tentatioautem  Dei ,  aliquandoeftexinten- 
tioneexpreiTa  Deum  explorandi ,  ut  in  fortilegiis 
illicitis  ,  tk  quandocunque  prxfumirur  de  Deo3 
cjuodipfe  non  prcmillt. 

9.  Aliquandofitcum  intentione  tacita  ckimpli- 
cita,  quando  nempe  illud  a£.irur,  qucd  ex  fe ,  vel  fua 
natura  teudit  ad  hoc ,  ut  Deus  exploietur ,  guaxnvis 
ille  qui  agit  nihil  talecogitet. 

10.  Hoc  autem  dupliciter  fieri  folet.  Primo 
cum  quis  vult  &  expeclat  aliquid  erfici ,  &  refpuit 
interim  xnedia  ad  illud  neceifaria  :  ut  in  naturali- 
bus  faciunt,  qui  fanitatem  aut  vita?  ccntinuationem 
volunt ,  &  rejiciunt  medicam  enta ,  vel  cibum  :  ut 
Sn  fupernaturalibus  etism  illi,  qui  gratism  £c  vitam 
volunt,  fcd  vetbum  De;  &  facramenta,  cuxnfj  rrilU 
bua  gratia:  ac  falutis  mediisnegligunt.  Securdo, 
cum  cjuls  expcnit  femetipfum  pexieuloj  fne  urgen- 
teneccfftate  ,  a  quc  velnullon  cdc,vel  vixlibcra- 
xipcteft,  nifia  Deoper  miracnlum  :  ut  innatura- 
libus  faciunt  fape  cjiii  axnbiunt  var.cm  glcrir.m 
xnortem  contexnncndi :  &  in  fpiritualibus  ifli ,  qui 
peccatioccaficnes  &  ixritaxnenta  videntur  quafia- 
xnare. 

n.  Tluit  lcc  peccatum  aliquando  cx  dc.br- 
tationevel  inf  delitate  :  quia  ille,  qni  tale  eype- 
ximentum  Dei  quarrit,  ncn  fatis  fdit  Dei  verbo 
xevelato  ,  {^d  vult  novaxn  viam  divinx  voluntatrs 
ccgnofcenda:  inire  :  atquc  fc  cppcnitur  audi- 
tioni  verbi,  quatenusf.de  ?.  ncbis  eit  recipien- 
dum. 

11.  Aliquandcfuit  ex  defpexatione ,  quvm  ho- 
imms  non  expe&antes  Dei  prcmiffa ,  feftinatio- 

ne 


LI'BER    SECUNDUS. 
rre  quad?m   inordinata  prxfcribere  DeO  volunt  > 
quando,&  qucmcdo  illorum  expe&ationi  lati*~ 
faciat :  atquellc  opponitui  auditioni  vcrbi^prou* 
fpem  divinam  in  ncbis  fovcr. 

rj,  Aliquando  ctiam  fluit  cx  vilipCndio  aut 
contcxnptu  Dci  :  nt  cum  quis  ludcns  &  jocar.sex- 
pcriri  vult,an  Dcui  kmetipfum  manifeftarc  veiit 
c:;  ipiius  voto  :  atquc  fic  opponitur  auditicni vtr- 
I  bi ,  prout  charitatcm  &  dignam  xftimationun  Dti 
inlcfchabct. 

14.  Floit  ctiam  cx  arrogantia  quadam  aut  fii- 
pcrbiaiqua  noftras  voluntatcs  Dei  voluntari  fub- 
taccrc  rccufantcs,  voluntatem  ipilus  ncftra; iibidi- 
Di  fubjicerc  ftudcmus. 

15.  SxpifiTme  ar.tcm  provenit  cx  prxlurnpti- 
1  cnc  ,  qua  quis  confidit  Deum  hoc  aut  illud  fa- 
,  tturtm ,  qucd  nnfquam  promillt,  aut  fahcmnon 

arcmifit  fe  co  ir.oco  &  iis  mediis  facturum  ,  prout 
illi  expc&ant.  Urdc  ctiam  cft,  quod  cmnis  tt»- 
tatio  Dei,    a  quibufdam  refertur  ad  prxfurnptio- 

ir.cm  ,  atque  arrce.antix  ratione  opponitur  or*- 
tioni  ,  qua  ncftrcm  voluntatem  Dco  fubmifse 
reprxfemamus,  ut  ab  ipfo  perficiatur,  prcutfbi 

|  placet. 

16  Scmper  cutcm  opponitur  alicui  actui  Re- 
ligionis  ,  quo  a  Dci  voluntate  pendcmus  :  euia» 
quum  Deum  tcntamus,  id-agimus  ,  ut  Deusquail 
pcndeat  ex  noftra  voluntate. 

it.  Singulare  aiicuod  fgnum  a  Deopcterc,  fine 
fngulari  aliqua  ratiore  ,  inlpirationc,  aut  inftin&u, 
cft  Deum  tentarc.  Matth.  16.  1.  Pharifia-t  cr 
Saddncs :  t(ntaniu  ,  wgaruntutm  ,  utfznum  icalcfi- 
ii  'fUndcut. 

18.  Signum tamen a Deo  oblatumrefpucrc,  cft 
.ipfi  m  tcntarc,  tntfatiyirt.  ifai.  7.  verf.  1  t  .  1 2  15.- 
lJ(tt fyvim,  Ticnfttaim t  ntqui toitaLo Dtum  Fajigji- 
um  mt>.m.  Signura  a  Deo  petcre  humilitei, 
circa  aliquid  particularc  neccllarium,  quod  al  rs 
ncneftadco  uuficientcx  maniftftatum,  pot< 

M6  cvuap- 


*7&  THEOLOGlifc 

cuaando  fidelis  aliquis  fine  peccato.  Genef.  15. 
verf.  8 .  jQuo  aqnofcam  mt hxreditario )ure pojftjfurum 
tcrratn. 

19.  Probationes  aut  purgationes  maleficii  ali- 
cujus  fufpe&i,  per  expcrimenta  ferri  candentis, 
aqux  ferventis,  &  fimilium  ,  (Tfnt  tentationes 
Dei:  in  iis  enim  miraculofa  quxdam  virtutis  di- 
vinas  oftenfio  exfpe&atur  vel  poitulatur,  ad  verita- 
tisoccuitse  probationem,  fine  juflaratione:  quia 
alia  media  conftituta  funt  ad  crimina  hominum 
indaganda  :  quibus  etiam  deficientibus ,  pcilunt 
taliafinecrimine  ignorari. 

2c.  Ejufdem  generis  funtduellafingularia,  vcl 
inonomochias ,  ouaeolimauthoritate  publicafue- 
luntpermiffae,  &adhuc  nimis  frequentantur:  in 
iis  enim  juftitia  caufx  fingulari  Dei  providentine 
committiturdecidenda,  ex  illofucceflu  quempro 
fua  juftitia  daturus  perhibetur,  idque  finculla  cex- 
ta  juftaque  ratione. 

2 1 .  Prarter  tentationes  hujufmodi,  quse  proprie 
fpe&ant  ad  probationem,  datur  etiam  tentatio 
<quafi  indu&ionis  erga  Deum,  quando  ab  illo  po- 
Itnhnurvelexfpe&aturauxilium  ad  nefarium  ali- 
quid  perpetrandum. 

22.  Indu&iones  tamen  iftae  commodc  fatis 
seferri  poffunt  ad  tentationem  probationis  :  quia 
exploratur  in  iliis  Dei  volumas.  Ab  aliis  dirTe- 
runt  in  eo  tantum,  quod  obje&um  illud  circa 
quod  voluntas  Dei  exploratur,  eft  a&io  perfeil- 
licita,  qua  raticne  honor  Dei  fingulariter  \xA 
ditur  ac  viclatur  :  quia  una  cum  tentationc 
conjungitur  etiam  turpifiima  qua:dam  illufio 
X>ei. 

25.  Tentatio  vel  probatio  Dei  aiiquando 
ibonam  in  partcm  accipitur,  &  mandatur.  Ma- 
lach.  5.  verf.  10.  Prcbatemejam  in  hoc3ait lehoyx 
exercitu%m. 

24.  Haecautem  tentatio  efta6tus  fidei,  inobe- 
«ikmiaa)  iiut  puxin  cwum.  qujg  Deus  praecipit 

du.cen- 
< 


LIBER     SECUNDUS.  1-7 

ducentis,   cum  cxfpectatione  fruftus  aut  bcnedi* 
&ionis  illius,  quam  Deus  pronnlit. 

25.  Debita  ifta  tei.tatio  Dei  rcpcllit  omnes  ten- 
tationes  Diaboli. 

26.  Illicita  illatentatio  Dei  obnoxios  nos  rcd- 
dit  tentationi  Diaboli  :  ncque  uncjuam  fupcramur 
ab  ulla  Diaboli  tentationc,  niii  nos  Deun  aliquo 
inodo  tciKemus. 

CAP.XHI, 
Dc  Cultn  \wiituto. 

I.  f^T^ltus  inftitutus  eft  medium  ex  Dei  voluntate 
f,ordinatum,  ad  cultum  «*/**■/*/««  exercendum 
&  promovendum. 

2.  Indicantur  hujufmodi  media  omnia  a  Deoin- 
ftituta ,  in  fecundo  pratecptof,  pcr  prohibitionem 
oppofitorum  mcdiori.m  omniom  cultus  ab  horr.i- 
nibus  excogitatorum  ,  fubtitulo/?*/p/ihi  c>  /" 
mj,  qua:  cum  prarcipua  fucruntolim  hcminumir.- 
ventacultum  Dei  depravantia  ,  aptiiTime  ponuntur 
{per  lynecdochcn  in  decalogo  perpetuam  )  loco 
omniumhumani  mgcnii  coinmcntorum  adcukum 
lpe&antium. 

3 .  Non  pendent  in  fpecie  &  immediate  cultus  ifti 
tx  natura  Dei,aut  cx  1II0  honore,  quem  vi  creationis 
Dco  debemus,  fed  ex  Lberrima  Dei  inftitutione. 

4.  Hinc  ille  cultus  varius  fiiit  pro  varia  Eccle- 
fia;  conftitutione ,  alius  ante  Chriftum  cxhibitum, 
&  alius  poft. 

5.  Efi  mcAium  relatioiem  habcns  ad  cultum  na- 
turalem ,  aliter  non  eUet  cultus  ,  quia  nulla  alia 
ratione  potcft  qnis  honorem  lilum  Deo  tribuere, 
qui  rpfi  dcbctur  quoad  effcntiam  aftus,  quam  fi- 
dc,  fpc ,  chaiitatc,  qtubus  rccipimus  a  Dcocum 
debita  fubjcctione,  qu.x  nobis  prcponit  rccipien- 
<la  ,  &:  cum  cadcm  fubjectioneofrerimus  ipii,  quae 
ad  honorim  ipliu^  2.  nobis  poflunr  ofFcrri.  Quo- 
nitm  vcro  a&us  fpecitli  modo  cxcrccntur  in  fts 
qiuv  Dcus  inftmut  ad  liimn  honoicm,  idchcbin 

iftis 


*7*  THEOLOGIJS. 

iilis  etkm  fecundarius  quidam  Dei  cultus ,  &  par* 
ticipatio  qua"dam  prioris. 

6*-  Habetautem  ad  naturalem  illnm  cultum  af- 
fe&ionem  effecl-i*  qucd  vi  prioris  exiftit  ,  &  medif 
vel  inftrumenti  ,quo  fides  ,  fpes  ,  Sc  charitas  quibus 
ille  cultus  continetur ,  fuos  a£tus  exerunt  ;  &  ceufx 
adiuvantisjCjua  promovcnturs  atquc  etiam  adjunfti, 
cui  fubjiciuntur. 

7-  Cultus  tamen  maxime  proprie  dicitur ,  qua- 
tenus  eit  medium  &  caufa  adjuvans  cultus  iilius 
primcrii. 

8.  QuiVautcm  pofitO  Dei  prarcepto  ,pendet,  8c 
fuit  cxprimario  JDei  cuhu,iccirce  fuadetur  fa?pe 
ckurgetur  iis  argimcntis  ,cju*  petunturabiritima 
&  maxin»ecffemialiratione.Dcicolerjdi,  utinpra> 
cepto  fecundc:  cui  diligunt  mc>  &  cbftrvar.t  mar.da^ 
ia  mea,  Dcutjtp.  12.13.  -Q*cd>  l(hvi>A  Dtus  thuspc- 
tit  abs  te  ,  nifi  ut  timcas  lehevam  Dtv.m  tuv.m  ,  antbulcs 
in  cmnilvs  yiis  t)p.s  ,  &  diltgas  cv.m ,  &  colas  lcbcvam 
Dcp.m  tv.tmcx  tctc  cttde  tuo }extcto  ammo  tuoiobftr- 
Vandc ■jic.xcffta  lthoV*9  &  flaluta  t)v.s  \ 

9.  Non  cftigitur  Cathclicaveiitatisillaregula 
interpietandi  Scripturas , quae  tradi  folet  a  quibuf- 
ram  j  cuod  cflicia  iila  cmniaf  nt  mcraiia  c>  in.  muta- 
vilia}cva  raticnes  mcralcs  £r  immutabilts  laltv.i  fibi 
trmtxas y  nifi  fic  intelligatur  ,ut  illacirkiafequan- 
tur  ex  iliis  rationibcs,nulio  ilr^ulari  Dei  prarce- 
pto  intcrcedente.  Lev.  ii.qq.Egoltbova  fumDius* 
Vcftcr ,  h t  jat. c.ifit etis  vos  ,  0  fttisjanfiirfuia  cgsfan- 
Busfe.m  :  ne crgcpfjluitc  vcs  ip/cs ullc  reptili. 

ic.  Hujusgencris  cultus  rullus  eft  legitimus,- 
vlfi  Dcum  1  abeat authorem  &  infthutorem.  JExo- 
23.13  .Dcut.  4.  2 .  ck  12.  32.  Jn  cmniluscua  edixtro 
Vibij  ccntincte  ycs.  Keaddite  advcrbum  iliud  cucd 
tgopvatcifio  vcbv?  , ntcut  dct\ s.kite  dt  ec .  Vnamquam- 
que  rtm  cucm  (go jracipio  iclis  ,  cam  tbfttvanttsfaci- 
te :  nc  add.it  e  ci,  ntqut  detrajjitcex  cc.i.  Chron.  ic .  1 3 . 
lrtupit  hbcya  tnflcr  m  nts  9  cuum  nm  rt^uirercmus 
tnm  fitit 

11.  In* 


LIBER    SECtfNDtfM  fjy 

t  r .  Ir.dicatur  hcc  illis  verbis  ptxccptiSncnfitciff 
tihi ,  idcft,  ex  tuo  proprio  ccrcbro,  vcl  judicio. 
Quamvisenim  particulailla  tibi  alias  nonnunquam 
vel  redundat  vcl  aliam  vimhabct:  hic  tamcn,  ck 
redundantiam  excludit  accuratilTrr.um  horum 
piwccptorum  breviloquium,  oc  vanitatem  huma- 
narum  cogitationum  cxcludi  manifcftum  cx  aliis 
fcriptura  locis  ccdcm  fpcclamilus  :  ut  Amos  5. 
26.  opAJcdjiis  yejti/.Kuin.]  5 .  ;c.  neffqwaminiani- 
jTitrr/,  &  ocnlcs  yifns  ,  c,v<e  fosfcqmntes  fccr~ 
tAtnini* 

12.  Idcm  etiam  dedaratur  univcrfalitate  illa 
prchibiticnis  ,  cua*  in  prarccpto  pcr  diitributioncm 
explicatui :  cot  m  qwaftmt  in  ctx lisfrtfra  >  <wt  qua  in 
terris  infr*>  an  qttxm  *tpt  is  in  fuuoyam. 

1}.  N<rroenim,pr.Tter  Peum  ipiiiT,  vclintel- 
ligcrc  potcft,cuid  illigratum  erit ,  vel  virtutemil^ 
iam  cultui  alicui  adjicere,  quacfrkax  f  eripcffit,  &c 
utilis  ncbis  :  ncqucpotcft  quiccucm  tile  Deo  ho-" 
norificum  ,cuod  abipfcmet  non  proeedit  tanquam 
ejus  authcre  j  ncque  denique  pctcftatcm  hujufmo- 
di  cuiquam  unourm  datam  legimus  a  Dec  ,  ut  cul^ 
lum  alicucm  inftituat  fho  arbitrat  u.  Matth.  1 5 .9. 
Trnflra  mecdxnt,  doccntcs  ckflrinas  cv.ccftmt  Wdndatx 
hcminnm. 

14.  Hinc  irrpliche  &  per  intcrpreratiorenr 
Dei  ipflus,  illum  ncbis  Dei  m  conftituimus,  ck  ho- 
rcrcm  Dco  dcbitnm  defcrimus  illi  ,  cujus  autho-* 
ritati  vcl  inftitutis  nofmetipfcs  fubjicimus  in  rcli- 
giofo  cultu. 

15.  Hac  etiam  rationc  dicuntur  l.cmines  ali- 
quando  cclere  diabolum  s  cuandoillcscultus  cb- 
fervant,  qucs  Dubcius  intrcduxit,  i .  Coiinth.  ic. 
2c.Levit.i7.7.  Deur.32.^. 

16.  Illum  autcm  culium,  quem  Dcus  conftituit,- 
cadcm  religicne  dcbemus  obfer  vare ,  cua  veibum 
£ut  volnntatem  ipfus  recipirrus  ,  ec  rcir.cn  ejus- 
invocamus,Dcm.6.i7.i8c,&  17.25.28.oc  13. 18^ 

17  Me: 


*So  .     THEOLOGU 

17.  Mcdiorum,  qua;  Deus  jam  inftituit  in  *u> 
hoc  genere,  qurrdam  proprie  ac  immediate  fa- 
ciunt  ad  excrcendam  &  promovcndam  fidem, 
fpem,  &  charitatem,  ut  publica  r>  fiicnnps  Vcrbi  . 
fradicatio  \  Baptifmi  at  Cana:  Dominic*  cclcbratio^  & 
■pncati»  :  quardam  verb  funt  media  ad  priora  illa 
rite  prxilanda  ,  ut  fidelium  ccmbinatio  \ti  certos  coe- 
tus  velEcckilas,  mmiftroium  a  Deo  inflitutorura 
elcclio ,  ordinario,  &  minifhatio  ,  una  cum  Ecchfta- 
fiic<se  difciplina  cura. 

18.  Priorailla  funt  maxim^  proprie  cultus  Dei 
inftitutus  :  cacicra  tamcn  funt  etiam  cultus ,  non 
tantum  generali  illa  ratione ,  qtiaomniacultus  & 
religionis  a&us  dicuntur,  qua:  uiio  niodo  a  reli,- 
gione  fluunt  vel  imperantur ,  fed  etiam  firgulari 
fua  natura,  quoniam  adxquatus  finis  &  uius  eo- 
lum  eit ,  ut  Dcus  recle  colatur. 

19.  Ha&q  igitur  omnia  in genere  &  fpecie 9  prout 
aDeo  conftituta  funt,  dcbent  a  ncbis  obfervari: 
Deus  enim  fuo  proprio  cultu  ,  toto  ,  ac  folo  ,  ano- 
bis  eft  colendus  ,  nihil  hicaddcndum,  deirahen- 
dum ,  autmutandum.  Deur.  12.32. 

20  Futilis  ad  niodum  cft  illa  diflin&io  ,  qua 
nonnulli  fuas  additiones  excufare  conantur  quod 
*dditiotantum  corrumpcns probibctur ,  CjT"  nan  additio 
confcryans  3  quonian  adclit io  quarvis  a:que  acdetra- 
&io  exprefsc  opponitur  obfervaticni  vcl  ccnfcr- 
vaticni  mandatorum  Dci,  tanquam  corruptio./W. 

21.  Similisetiamnota.' eft  illa  evafio  ,  qua  effin- 
tialihm tantum  additidnem prohiberi  dicunt,  non 
accidcntatium  :  namprimb,  quamvis  fmtacciden- 
tia,  vel  adjun&a  quxdam  cultus,  nullus  tamen 
cuhus  fimplicirer  diccndus  eft  accidentalis ,  quia 
habet  in  fcfe  eflentiam  ipfam  cultus.  Secundb ,  fi- 
cut  minima  mandata  Dci  enim  ad  jota  oc  apices 
funtreligioseobfervanda.  Matt.  5.1S-  xo.ficetiam 
additiones ,  quarvidentur  minima:,  eadem  ratione 
funtrejicienda:.  Tcrtib,  Mofcs  illa  ipfacautione, 
iSHenaddetido,  aindetrahmdv,  obngnatetiamiilas 

fees 


LIEER   SrCU  NDll.S.  2S1 

Icgcs  dc  lacs  cultus  divini,  de  »»<£*,  dc  abjiincntia 
tfkxgnine9&t  fimilibus,  qux  ad  cultuni  accidema- 
lem  neccfiario  rcfcrri  debent,  fi  quicquam  tale  fit. 
lbuicm. 

22.  Ha:c  obfcrvatio  ilngulari  ratione  vocatur 
§bcdicntU>  quia  pcr  iilam  raciir.us  quodrcclum  vi- 
deturin  oculis  Jehovx,  quamvii  alia  quxdam  re- 
ttiora  videri  pofiint  in  oculis  nottris.  Deutcr. t2. 
25.28. 

2 ; .  Cultui  huic  inftituto  0',>Ponitur,ut  illicitus, 
1  y§luntariu*  illc  cultus,  qui  ab  hominibus  excogita- 
tur.Matt.r^.^.Col.^.^;. 

24.  Peccatum,  quod  in  cultu  volunrario  com- 
mittitur,  generalinomincdicirur  Smptrftitit, 

25.  SnfirfUtk  cjly  qua  Deo  cultus  indebitusex- 
hibctur. 

»6.  In  ilipcrftitionc  enim  Peus  iempercft  ob- 
jettum,  &  rinis  aliquo  modo,  fed  cultus  ipfe  eil  il- 
licitus.  9 

27.  Culmmdcbttiu  diciturvelquoadmodumaut 
menfuram,  vcl  quoad  materiam  &  fubftantiam 
cultus.Priorcmodopcccabant  Pharifxi  circa  Sab- 
batum,  cum  obfcrvationem  cjusurgebant,  quoad 
externam  ceiTationem ,  iupra  modum  ac  mcnfu- 
ram  a  Deo  conftitutam  Et  pofteriore  modo  iiderrj 
ctiampeccabant  fuispropriis  traditionibus  obfer- 
vandis  &  urgendis.Matc.^.S. 

28.  Hincfuperftitiodicitur  exceiTus  religionis, 
non  in  ordine  ad  formalcm  virtutem  reiigionis  , 
quia  fic  nemopoteft  efTc  nimis  religiofus,fed  ia 
ordme  ad  adtus,  5c  mcdia  religionis  externa. 

29.  Cujufmodi  excciVus  non  tantum  eft  inexer- 
citiis  illis  pofitivis,  qux  in  rerum  ufu  verfantur, 
fedctiamin  abftinentia  aquarundam  rcrum  uiu  , 
ut  a  cibis,  qui  habentur  immundi  aut  llliciti,  Sc  li- 
milibus. 

;-.  Qjjxlibet  tamen  abftincntia  a  rebus  ct- 
iam  licitis,  quamvis  illicits  habeantur,  non  eft 
propric  ioquendo   fupciftitio,  niii  ex   illa  abfti- 

ncntia 


Hi  THEOLOGriE 

nentia  cultus  &  honor  aliquis  fingularis  Deo  iii- 
tendatur. 

31.  Cultus  ifte  indebitus  velpropri^  opponitur 
illi  cultui,  quodire&e  exeritur  &  exercetur  cul- 
tus  inftitutus ',  id  eft ,  auditioni  verbi ,  facramento- 
rum  celebrationi ,  cc  precationi ,  vel  ifti  cultui ,  qui 
refpicit  media  iliius. 

32.  Auditioniverbiopponitur,  prirrib,  inftitutio 
perimaginesabhominibus  excogitatas.  Deut.  4. 
15.16.Erai.4c.18.8c  3  i.29ler.io.8.i5.Hab.2,i8. 
Secundb ,  traditionum  vcnditatioquatenuspropo- 
nuntur  ut  regulx  religionis  ,  Marc  .7.8. 

33.  Inftitutio  reiigiofa  per  imagines  damnatur, 
primb  ,  quia  non  funt  in  iuftum  finem  a  Deo  fanfti- 
ficatae  :  fecundb,  cjuia  neque  Deumipium ,  neque 
Dciperfectionespoflunt  nebis  repraiieniare  :  ter- 
tib  ,  quia  deprimunt  animum  8c  avertunt  attcntio- 
nem  a  fpirituali  contemplatione  Dei :  quartb ,  quia 
ii  femel  admittantur  in  exercitia  cultus  ;  ipfe  cultus 
perverfitateingeniihumani,  exparte  faltem,  adil- 
las  transferetur :  llcut  indicatur  illis  verbisprarce- 
pti,  m incur~vato  tei^^neque colito ea. 

34.  Imagiaibus  homogenex  funt  omncsillatce- 
remonia: ,  qua?  ad  myfticam  vel  religiofam  ftgnifica- 
tionen!  ab  hominibus  inftituuntur. 

-  35.  Inftiufmodi  enim  ceremoniaznequepervim 
inditam  a  natura ,  neque  per  inftitutionem  divi- 
nam,  ullam  habent  determinatam  vim  docendi: 
pcr  inftitutionem  autem  humauam ,  nullam  pof* 
funt  accipere ,  quia  homo  neque  hoc  imperando 
potcft  efficere,  cum  fuperat  ejus  authoritatem, 
neque  impetrando ,  cum.Deus  nihil  tale  petenti 
promiilt. 

36.  Neque  quicquamauthorifatisininftiufmodi 
ccremoniis  inftituendis  ex  eo  poffunt  homincs  fi- 
bimet  anogare ,  quod  eccleflis  cmnibus  mandatur, 
ut  omnia  deccnter  &  ordine  faciant .  1.  Cor.  14. 40. 
Keque  enim  ordinis ,  neque  decori  ratiopoftulat, 
ut  res  aliquae  faaxdenovoinftituantur,  fcd  util- 

*£* 


LIIBR    SECUNDUS.  28  j 

Ijc  ,  qua  a  Deo  funt  inftituta: ,  eo  modo  adhibean- 
ttir,  quiearumdignitaticft  confcntancus  j  nequc 
pertinentordo  &  decorum  ad  res  facras  tantum, 
fed  etiam  officia  civilia  ,  in  utrifquc  cnim  confufio 
&  indccorum  lunt  vitia  oppofitadebitoilli  modo, 
oui  requirituradcorum  juftum  finem  &  ufum  con- 
Kquendum. 

5 -.  Sacramentis  opponuntur  ,  primb ,  facrificia, 
pfoprie  dicla  ,  fivc  cruenta  fiht ,  iive  incrucnta,  ut 
Pontificiifinguntde  fua  Mifla..  roftChriftUme- 
nimexhibitum,  facrificia  vetera  omniafuntabro- 
gata ,  ncque  novum  aliquodeft  inftitutum,  quia 
Chrifti  facrificio  feme!  oblato  ,  non  opus  cft  nobis 
aliis  typis,quam  illis  qui  pertinent  ad  exhibitionem 
&  obilgpatkmcm  Chriiii  nobis  donati,  quod  in 
facramentis  (fine  facriiiciis  )  ex  inftituto  Dei  fufH- 
ctcnter  prxftatur. 

38.  Opponitar  etiam  facramentis  ,  novorum  fi- 
gillorum  &  ccremoniarum  gratiam  aliquam  Dci 
obfignantium  ordinatio  &ufus  j  cjulUcmenimeft 
gratiamobllgnare  ,  cujuseft  darc. 

39.  Precationi  opponitur  relativus  imaginum 
ufus  ille,  quo  ad  illas,  vel  coram  illis  Deus  coiitur, 
quarhvis  cuhus  non  rcferaturad  imagines  lpfas ,  nt 
quidam  loquuntur,/w&ju7z>e,  fed  djcctiye,  per  ipfas 
ad  Deum  folum. 

40.  Kujus  generis  fuperftitio  vocatur  idolola- 
tri3.  Exod.32.5.  Pfal.yc6.2c.  Actor.  7.41« 

41.  Siquxfunt  idola,  qu*  in  fefe  Deiloco  co- 
luntur ,  ilia  eft  idololatria ,  qux  adverfantur  primo 
prxcepto  ;  cum  autem  Deusverus  colitur  adima- 
ginem  ,  autin  imagine  ,  hxceft  idclolatriaqux  ad- 
verfatur  fecundo  prxcepto. 

42.  Quamvis  enim  quoad  intcntioncm  colen- 
tis  ,  non  peccetur  in  objectoprimnrio  acultimo, 
tamen  ex  rci  ipilus  natura  ,    peccatur  femper  inj 

>  cultum  Dei  formaleni ,  &  interpretative  ctiani 
novus  Deus  pro  objeclo  fingitur,  qui  iftiufmodi 
cuitu  delectatur ,   &  imagini  etiani  ipfi  religio- 

ftfS 
• 


a«4  TH   E  O  L  O-  G  I  A 

fus  cultus  tribuitur .  quamvis  non  eo  eonfilio  MucL 
■fiat,  ut  in  imagine  cultus  ill  uhimb  terminetur, 
lcd  per  illam  etiam  ad  Denm  ipfum  dirigatur! 

43.  Hinc  non  tantum  idololatriam  hujufmodi 
atque  fngcre  debemus  ,  ac  abfolutam  illam  ,  quas. 
eftcontraprimumpraxeptum  5  (ed  euiam  ipfaido- 
la,  &  idolothyta  ,  vel  idolis  dicata,  &:  idoforum 
omnia  proprie  dicia  monumenta.  i.  Iohan.5.  2  r. 
1 .  Cor.  8.IC.&IC.18.21.2.  Cor.  6. 16.  Num.  33.52. 
Deut.  12.3.  Exode23-  13. 

44.  Superftitio  fecundi  generis  eft  in  humanis 
Ecclefia:  formis ,  quales  funt  Ecclcfix  vifibiliter, 
integraliter  ,  &  organice  Oecumenicat,  Provincia- 
Ies,  ac  Dicecefanx,  abhominibus  introdu&x,  ficut 
etiam  in  Hierarchia  illis  confentanea  ,  ac  religiofo- 
jcum  ordinibus  ,  qui  inter  Pontificiosreperiuntur, 
&  in  funcnonibus.ac  cenfuris,  quse  ab  ipfisexer- 
centur. 

45.  Intolerabilis  eft  eorum  hominum  audacia, 
qui  ut  fuis  imaginibus  confulant,  fecundum  prx- 
ceptumvclpenitusomittunt,  vel  ita  muhilandum 
eflc  docent ,  ut  legendum  fit  jam  fub  Novo  Te- 
ftamento/.  Hon  adorabis ,  nes  coles  nlUm  fimilitndi- 
mm  aut  imaginem. 

CAP.    X  I  V. 
Dc  "Siodo  cultus  divmn 

i./^Vltus  adjun&a  praecipue  attendenda,  duo 
^iunt  ,  modus  qui   tertio  praccepto  contine- 
tur^  ©c  tcmpus  quod  quarto  prxcepto  imperatur. 

2.  Hxc  autem  duo  ita  iimt  cultus  rcligioii  ad- 
junc-ta  ,  ut  fecundaria  quadam  ratione  definitioncin 
&  naturam  ejus  participent  :  quoniameorumob- 
lervatione  non  tantum  promovetur  honor  ille 
Dei ,  qui  naturali  &.  in  inftituto  Deicuhu  confiftit, 
fed  etiam  fingularis  quidam  honor  ipfi  defertur, 
quatenus  illius  oc  imperio,  &  refpe&udire&o,  £c 
immcdiuto ,  cxteris  adjungitur. 

3.  Modus 
< 


IIBER     SECUN  DtifS.  2*> 

;  .  Modus  cultus  in  gcncre  cft  ,  Iegitimus  uius  o* 
innium  eorura  qux  ad  Dcum  fpcclant- 
t    4.  Lc-zitimus  autcm  uius  in  eo  confiftit,ut  oinnia 
cjux  pcrtinent  ad  cultum,  ita  tra6tentur,pi'oiu  COOr 
gruit  majcftati  divinx. 

S.  Cuni  cnim  tertio  prarcepto  prohibetur,  nc 
aflum.tr  Htiwvmen  inyanum,  per  numcn  Dei  pmnia  il- 
l.i  intelliguntur,  quibus  Dcus  nobis  innotefcit ,  aut 
femctipmm patelacit ,  ficut  homuies  intcrfcinvi- 
ecm  fu is  nominibus  folcnt  cfte  noti:  itautnomcn 
Dei  omnia  illa  complccratur  qux  pertinent  ad  cul- 
tum  Dei,  vcl  naturalem  vcl  inftitutum.  A<5t.  9.  15. 
Vt pottci  nj-men  mcum  in  confpcclu  Ccntium.  Dcut.  T2. 
*.  Locu*  tfucm  flcgcfit  lehoy.t ,  ad  cUocandnm  nomen 
fuxm  ibi.  Mich.4.  <{.  Kos  ambulabimu*  in  nomine  lc- 
'  xmojtfi.  Mal.  1.11.12«  \l.tgnum  nomcn  matnt 
efit  ingentibm  ,  &c. 

6.  Cumautem/Towo-p  nomenhocbt  yanum,  fltvel 
tcmcri-  fumere  ,  ideft,  aut  fmeullo  fine  propoiito, 
aut  lnie  jufto  6c  idoneo  fine  :  vtXfruftrH  fmnere  ,  id 
•eft  ,  non  eo  modo  qui  reqtiirirur  ad  finem  ,  iuftum 
honorem  fcilicct  Dei  j  flmul  etiam  tmpetatur,  ut 
nomen  "DtifanHificemtu  ,  ideft  ,  ut  eo  modo  rebus 
omnibus  facris  urantur,  qui  eorum  fanctitati  &  di- 
gnitati  congruir.  Lai.  1. 1$.. 

7.  Congrucns  ifte  modus  cft  ,  cum  illxcircum- 
ftantiae  adhibentur,  quas  relijiofarum  rerum  natu- 
ra  poftulat. 

8.  Circumftantiis  dcfinimus  iftum  modum ; 
oniaeffentialis  modus  virutum  ov  actuum  religio- 
nisinipiis  vifiuribiss  &  aftibus  continetur ,  &  in 
iifdem"  :-i  illis  dirccre  mandafir:  teci 
accidenraiis  illemodus  ,  qui  cft  in  circumftantiis, 
cum  fit  aba&ibus  religionis  aliquo  modo  fepara- 
bilis,  ck  tamcn  ad  ipfos  ut  Deo  gratifinr ,  neceffj- 
rio  requiritur ,  tertio  hoc  prxccpro  fmgularirer  im- 
peratur. 

9.  Circumfhntixifta?  fum  vcl intcrnae ,  vcl  cx- 
tcrnx. 

ir.I» 


\m  THEOLOGIiE 

igu  Intern^  funt  vei  antcccdcntes ,  vel  csnesmJtait*- 
tcs  ,  st\confcqucntes. 

11.  Circumftantix  antecedentes  funr  defideri- 
tnn ,  &  aniraiexcitatio ,  vel  pra:paratio,  in  jufta 
meditationeeorunvquxpertinent  ad  rera  illara  fa- 
cramquxeft  tra&anda.  Ecclef.5 .1.2.  Obfcrvapcdcm 
ntrumque  tuum,  quum  adk  domuUi  ipfam  Dei.  T^le  *c- 
celcrcs  oretuo  ,  &  animu*  tuus  ncfejiinet  proferre  quic- 
quam  coram  ipfo  Deo. 

12.  Hxc  autem  prxparatio  maxime  proprie 
pertinet  ad  aclus  illos  religionis,  qui  funt  folennio- 
res  :  ipfaenimraeditatio  ,  qua  animus  exitatur,  eft 
reiigionis  a&us  ,  £e:d  antc  fe  non  requirir  aliam 
etiam  prxparationera ;  ilc  enim  progreiTus  fieret  in 
infinitum  *.  a&us  auteni  illi  qui  fua  natura  funtmi- 
nusperfecl:i,  viam  facere  debent  ad  perfe&iorcsSc 
folenniores. 

13.  Hincanteauditionemverbi  &  precationem 
publicam  ac  folennem ,  requiritur  precatio  priva- 
ta,  &anteprecationemetiamprivatam ,  fi  iltfo- 
lennis  ,  requiritur  etiam  racditatio  aliqua  eormn, 
qux  pertinent  ad  preces  noftras ,  ilve  refpe&u  Dei, 
cjuem  precaraur,  ilve  refpe&u  noftri,  qui  preces  ha- 
biturifumusjilve  refpe&u  rerum  ipfarum  qux  funt 
jpetendz. 

14.  Circumftantix  concomitantes  funt  reyerentU 
5c  devoth. 

15.  Gcneralis  quxdam  reverentia  Dei  necef- 
faria  eft  ad  omnem  obedientiam ,  qux  refpicit 
aurhoritatem  Dei  mandantisj  fed  hsc  propria 
eft  a&uum  religionis ,  qux  reipecttim  habet  ad 
&n<ftitatem  iliarum  rerum  circa  quas  veria- 
raur. 

16.  fijyerentiaiftaduo  continet.  Ljuftamxfti- 
rnationemexcellentix  taliumrerum.  II.  Timorem 
nimixfarailiaritatis,  oua  fcilicet  res  tales  indignc 
poffmt  a  hobis  ua&ari 

17.  Deyotio  duo  cominet.  I.  Pr^nptitudinem 
quandam  fragularem ,  ad  oinnia  ilia  rrxftanda, 

CjUX 


LIBER    SECUNDUS.  287 

Ijikt  pcitincntad  Dci  cultum.  Pfal.  icS.2.2.  £;-fc7o 
animo  itien  h  DtM  canam.  Expergi/cMrindeabaurotit, 
II.  Delcttaronem  congruam  in  iis  piwftandis.  Efa. 
58.  13.  Si  vccttvais /kbbdthmm  dciieias. 

18.  Hinc  ctiam  major ,  &  alius  generiscurade- 
bct  adhiberi  inverbo  Deiaudiendo,  quam  i:i  cdi- 
Ois  principum  rccipicndis  •,  Et  in  Dei  no.minc  in- 
vocando ,  quam  in  fupplicationibus ,  quas  habemus 
hominibus  quibufcunquc. 

19.  Circumftantix  confequentes  fbnt  dua\ 
I.  vim  &  qiiafi  faporem  illius  cultus  in  animis  no- 
ftris  retinere.  II.  finein  Sc  ufumcjus  omni  conatu 
obtincre. 

27.  Circumfhntia:  externa:  funtillx,  qua?  per- 
tinent  ad  ordinem  tk  decorum  ,  1.  Corinth.  14.40. 
Omnia  dcccntcr  &  ordinefiant. 

21.  Harum  autem  gencralis  regula  eft,  ut  eo 
modo  ordincntur ,  qui  maxime  facit  ad  sdificatio- 
ne  m .   Ej  pfdem  cap.  vcrf.  6 . 

22.  Hujus  naturac  funt  circumftantix  loci ,  tem- 
poris ,  ek  fimilia,  c\ux  funt  communia  adjuncta 
a&uum  religiofornm  Sc  civilium.. 

25.  Q_uamvis  igitur  hujufmodi  circumftantia: 
vocavi  foleant  a  nonnulis  iitus  &  ceremonia?  rc- 
ligiofa: ,  aut  ecclefiafticar,  nihil  tamen  habent  in  fira 
natura  ,  quod  proprium  eft  religionis  ,  atque  ad- 
co  in  iis  non  proprie  confifHt  cultus  religiofus, 
quamvis  ex  eorum  negle&u  tk  contemptu  violatur 
aliquo  modo  fan&itai  cultus  rcligioir.quia  com- 
munisillaratio  ordinis  &  decori ,  qux  xque con- 
venitreligiofis,  aciibus  atque  civilibus,a  rcligiofb 
cnltu  non  poteft  feparari ,  quin  aliquo  modo  la:- 
datur  ipfius  dignitas  6c  majcftas. 

24.  Hujufmodi  igitur  circumftantix,  qux  fua 
natura  funt  civilcs  aut  commimcs  ,  non  funt  par- 
ticularitcrin  Scfipturis  prxccptar ,  partim,  quia  i» 
commnnem  hominum  fenfnm  incurruntj  &  par- 
tim  quia  infra  dignitatem  &  majcftatem  legis  d;i- 
\'mx  fflct,  ut  taiia  fi^iilatim  in  ilh  praefciibair- 

jur» 


.2$g  THEOLOG   IA 

tur,  hac  ctenim  ratione  ndicula  multa  fuiiTent  firr 
gulari  lege  cavenda:  exempli  gratia,  ne  inEccle- 
fiaftico  coetn  unus  inalterius  iinufefecollocaret^ 
in  alterius  faciem  confpueret,  aut  nc  popyfmos  fa  - 
ceret  in  facris  actionibus.  Habendac  tamcn  funt 
tanquam  cx  voluntate  Dei  pra?ceptae.  i.  Quia  in 
genere  pratcipiuntur  fub  lege  ordinis,  dccori,  & 
sedificationis.  2.  Qujaplerarqueearum  neceiTario 
fequuntur  ex  iis  quae  a  Deoiuntexprefse  ccnfti- 
tuta.  Cum  enim  Deus  conftituit,  ut  fideles  omnis 
generisconvenirent,  ad  ipfius  nomen  &  cultum 
celebrandum,  confequenter  etiam  inftituit,  ut  ido- 
neum  6c  commodum  aliquem  locum  habeant  in 
quopofiint  convenirc,  &  horametiamaflignatamf 
qua  fimul  poflint  adeffe ,  cnm  etiam  minifter  a 
Deofitconftitutus  ad  alios  publice  inftituendos  , 
limuletiam  conftituitur,  ut  fedem  &  fitum  corpo- 
xis  illum  habeat,  qui  tali  aclioni  congruit. 

25.  llla  igitur  quaepcrtinentadordinem  &  de- 
corum,  non  ita  relinquunturhominum  arbitrio  ; 
wt  pofiint  quod  ipfis  libet  fub  illo  nomine  Eccle- 
fiis  obtrudere  :  fed  partim  determinantur  genera- 
libus  Deiprajccptis,  partim  natura  ipiarumrerum, 
&  partim  circumftantiis  iilis,  qua:  ex  occaiione  fefe 
©rferunt. 

26.  Varix  enim  ordinis  &  decori  circumftan- 
ti#  tales  funt,  ut  nulla  inftitutionepublica  acce- 
clente,  debeant  tamen  afingulis  obfervari,  neque 
poflunt  ob  hominibus  prohiberi  fine  peccatc. 

27.  Illa:  autem  conftitutiones ,  quibus  multae   ; 
Jmjus  generis  circumftantix  folent  determinari,   ; 

.circalocum,  tempus,  ckfimilia,  re&e  aboptimis 
Theologis  dicuntur  efle  partim  divinx,  patt  im  hu- 
manx  :  quia  partim  voluntate  Deinituntur,  quo- 
ad  fummam  &  priinariam  earum  rationem ,  Sc 
partim  ex  humana  prudentia  pendent,  quoadpar- 
ticularem  obfervationemeorum,  qux  Deivolun- 
tati  conveniunt:  ita  tamen,  utfi  nullus  fit  erroi 
hominis  in  iiia  deteiminatione  conitituenda,  con- 

ftitmio 


LIBER     SECUNDUS.  289 

ftitutio  illa  habenda  fit ,  qunli  fimpliciter  divina. 
Ut  enim  illa  hora  diei  convcniat  Ecclcila  ad  Dei 
cultum,  qua:  omnibus  circumftantiis  conllderatis 
cftmaNime  convcniens  ,  cft  Dei  voluntas.  Siigitur 
nullus  fit  error  in  circumftantiarum  obfcrvatio- 
nc  ,  hora  illa  qux  ex  carum  coufidcrationc  jufta 
conventui  affignatur  ,  agnofcidebct ,  quafiaDco 
conftiruta. 

28.  Spccialis  modus  cultus  Dci  fpecialitcr  de- 
terminaridcbct,  prout  cujufque  a&ionis  religiofx 

Xpecialis  natura  poftulat. 

29.  Huc  pertinet  rectus  modus  verbum  Dei. 
audiendi ,  nomen  ipfius  invocandi ,  facramenta  par- 
ticipandi  ,    difciplinam  ecclellafticam  exercendi» 

&  omnia  illa  fingularia  pra:ftandi  ,  qua:  perti- 
nent  ad  cultum  Dei ,  vel  naturalem,  vcl  inftitu- 
tum  ,  Ezech.  33.31.  Matth.  13.9. 1.  Corinth.  11* 
27.  29.    Ifai.  66.  5. 

3 : .  Qui  autcm  in  juramentis  modus  jurand? 
maxime  folet  fpc&ari,  idcirco  (nonfineomnira- 
tione)  refcrri  folcnt  a  multis  ad  iftiun  locum  ifl 
tertio  prxccpto ,  quamvis  ex  fua  natura  pertine- 
ant  ad>primum.  Levit.  19.  12.  Mutth.  5.  34 
1.  Chron.  36.  31. 

31.  Modo  huic  debito  adverfantur  in  genere, 
I.  vitium  illud  quod  a  quibufdam  rfCf^/*vocatur, 
quoquisresdirinasautfpirituales  faftidit.  2.  Tim. 
4.  3.  qua:  opponitur  defidcrio  illi,  quo  appeterc 
debemus res fpirituales.   r.Petr.  2.  2. 

32.  II.  Pigritia  illa,  qua  quisalacritatcm  &  la- 
borem  ad  res  divinasrcquifitumrefugit.  Roman. 
12.  n.  quac  opponitur  animi  excitationi  6c  fer- 
vori ,  quo  res  divina?  funtproiequenda: ,  ibidcm  & 

I  Pfal.    5-7.  3.  9. 

33.  III.  Ncglrclus  &  contfrnp+Hs  rcrum  facra- 
I  ium  ,  &  earum  .  bufus  ad  res  turpcs ,  ludicras  & 
ilcves,  qua:  omnia  ooponuntur  revcrentix  facris 
jiebusdebitar,  Luc.  19.46. 

34.  IV.    Tnpor    &  evagatio  mentis  in  exer- 

N  citiis 


i9o  THIOLOGIA 

citiis  ;'cultus.^Heb.  5.  u.  Ezech.  55.51.  OppOnitut 
autem  devotioni,  qualis  fuit  in  Cornelio.  A&or. 
10.  2. 

35.  V.  temmtas  ac  levitas  inufurpatione ,  vel 
Bominis  vel  titulorum  Dei,vcl  ecrum,  c]ux  ilngula- 
rem  aliquem  refpe&um  habent  ad  Beum.  Jer.  1 5 . 
5 4.  Luc.  1 3 . 1 . opponitur  autem  profecu tioni  illi fi- 
nisjufti.,  qusp  cum  rev.erentia  iniftiufmodirerum 
ufudebetadeiTe,  i.Cor.11.17. 

36.  Oblivio,  Jac.  1.24.2 5.  qua?opponiturpra:ce- 
jnioni  fru&us ,  &  permanentix  virtutis ,  qux  reli- 
gionis  aftus  confequi  debent. 

37.  VII.  Confufio 9  cjuae ordini opponitur ,  ck  de- 
COro.1Cor.i4.33. 

C  a   p.    XV. 

De  tempore  Cultus. 

r.  '"pEmpus  cultus  maxime  folemms  ,  jam  eft  cu- 
*■■  jufque  feptimanac  dies  primus,qui  dicitur  Di- 
es  Dominica.  Apoc.  i.  10.  T.Cor.16.2. 

2 .  Dies  Dominica  dicitur  eadem  ratione ,  qua  fa- 
cra  Euchariftia;  Ccena  vocatur  CccnaDnminica.  1. 
C0r.iT.2c.  quiafcilicet  &  a  Dominonoftro  Jefu 
Chrifto  fuit  inftituta ,  &  adeundemetiarn  Domi- 
rmm  in  fine  &c  ufu  debet  referri. 

3 .  Ut  aliquod  tempus  divino  cultui  tribuatut,ne- 
ceflariumeft,  di&ante  rationenaturali :  tempore 
enim  indiget  homo  ad  omnes  fuas  a&iones  ,  prae- 
fertim  externas  ,  neque  poteft  convenienter  vacare 
divino  cultui ,  nifi  ab  alils  operibus  pro  illo  tempo- 
£e  vacet. 

4.  Ka&enusigitur  tempus  cultus  fubidemprac- 
ceptum  cadit  cum  ipfo  cultu ,  ficut-enim  quum  De- 
•um  mundum  univerfum  creavit,  tempus  etiam  di- 
citur  llmul  concrealTe ;  llc  etiam ,  quum  a&iones 
xeligiofas  prarcepit  &  inftituit ,  earum  etiam  tem- 
$>us  aliquod ,  aut  circurnftaMiam  neceiTariam  fimui 
Jtfsccpit&inftituit, 

5.Quod 


LIBER    SECUNDUS.  291 

e.  Quod  certus  aliquis  dies  folcnniori  Dei  cul- 

tui  fit  deftinandus,  hccetiam  juris  eft  moialis  5c 

naturalis  ,  Ethnicis  ipfis  non  ignotum  ,  qui  dies 

fuos  feftos,  ftatos  &  folemnes,  per  omnia  focnla 

I  femper  habueruut. 

6.  Quod  dies  ifte  folcnnis  unus  faltem  debcat 
cfle  in  feptimana,  vcl  cxcycio  feptenario,  hoc  po- 
fnivi  juriseft,fed  immutabilis  piancinftitutionis, 
ita  ut  rcfpc&u  officii  &  obligationisnoftra!,  ean- 
dem  plane  vim  &  rationem  habeat,  cum  iis,  quae- 
exnaturafua  funtmoralis  &  naturalis  juris,  atque 
adcb  recle  a  Scholafticis  dicitur  juris  ciizmoralif^ 
non  natttrjy  fed  difciplhix. 

7.  Inftitutionem  iftam  non  fuifTe  ceremonia- 
lem,  &  temporalem,  cx  eo  fatis  apparet,  quod  ni- 
hilhabeat  proprium  Judarorum,  aut  temporis  lc- 
gis  ceremonialis.  Kemo  enim  potcft  vel  audat 
negare,  quin  talis  determinatio  potuerit  faltem 
propter  moralcm  rationem  6c  utilitatcm  fieri: 
quia  licct  ratio  naturalis  non  dictet  illam  ipfam 
determinationem3  ut  neceffariam,  di&at  tamen» 
ur  convcnientem  :  quatenus  confentaneum  ap- 
prehcndit,  ut  Dcicultus  frequentercxerceatur,  6c 

f  iftam  determinationcm  ,  quoad  frequentiam,  die- 
1  rum,  hac  ratione  convcnientem  eiTc  non  poteft  non 
agnofcere. 
j  8.  Idem  etiameo  manifcftum  fit,  quod  ab  ini- 
tiocreationis,  quum  nullus  locusfuit  ceremoniis 
ad  Chriftum  Redemptorem  refpe&um  habentibus 
dies  feptimusjvel  unus  e  feptem  cultui  Deifuit  con- 
fecratus.Gencf.2.3. 

9.  Qjjpd  enim   nonnulli  contendunt  ,  di&um 

hoc  effe  pcr  prolepfin ,   aut  anticipationem  ;   vcl 

quod  fan&ifkatus  tuac  tcmporis  fuit  dies  fepti- 

mus  in  mente  &  propofno  Dci,  nonin  executio- 

ne;  vel  quodtunc  poiitum  fuit  fundamentum  il- 

:  liusfan&ificationisfutura: ;  non  obligario,  aut  lex 

i  ipfa:  refutari  hoc  potcft  variis  argumentis.   Kam 

i:  1 .  Amicipatio  ifta  nunquam  cuiquam  venit  in  men- 

N  2  tem 


292  THEOLOGIA 

mcntem  ,   qui  prsjudlcio  aliquo  de  obfervatione 
diel  Dominicae  non  fiiit  prius  anticipatus.    Iudau 
■vetcres    nuncjuam    de  illa    fomniarunt  ,    cjuorum 
fententia  recepta  fuit ,  feftum  hoc  fuifle  ttkV^^ov, 
kcu  t£ko  Q^lf^evsQiov,     emnium  gentium  ,  ab  initio 
mundi  :  Phil.  tti&i  K*'Qtt*i  14.  in  N.  T.  nihil  tale 
docetur  ,  vel  indicatur.     Autorcs  ipfi  fententia?  il- 
lius,  probabile  effe  concedunt,  aliquam  obfervatio- 
nem   diei   feptimi  ab   initio  ereationis   incepiffe. 
Suarcx  de  dieb.  fefl.  Interpretes  optimi  (Lutherus, 
Calvinus  ,  &c.)     quos   in   illam  partcm  peccalle, 
utplus  nimio  tribuerint  diei  Dominica:,  nemoaf- 
firmabit  :    diem  fcptimum  ab  initio  mundi  fuifle 
fanctificatum,    ilmpliciter  &   candide  agnofcunt. 
II.   Hujuimodi  prolepfeos  exemplum  nullum  da- 
ii  poteft  in  tota  fcriptura.    ■Quamvis  enim  loco- 
ium    quorundain    appellationes  prolcptice    non- 
nunquam  adhibeantur,   prxfertim  in  libro  Gene- 
feos  ,  de  hujufmodi  tamen  inftitutioneproleptica 
nulla  omninofitmentio  ,  vcl  in  illo  libro  ,  velin 
ullo  alio  totius  Scriptura:  facra?.  III.  Verba  &  phra- 
fes ipflus  loci  contrarium  evincunt.  Gen.  2.  i.j. 
bis  enim   eonjungitur   creationis  pcrfc&io  ,   cum 
feptimi  diei  fan&ificatione ,   eodem  plane  modo, 
&[phrafi,  qua  crcatio ,  &  ceterorum  animalium, 
&  ipfius  hominis  ,   conjungitur  cum  ipforum  be- 
nedi&ione  Gen.  1.  21.  22.  27.  28.  IV.  Ntque  pro- 
pofitum  Dei,   neque  fundamentum  nudum  ipfius 
rei  fuflicit    ad    ejusmcdi  phrafin  de  fanciificatione 
&  benediclione   fundandam    ac   fuftinendam.     Hac 
enim  ratione  dici  potuiffet  Dcus  aquam ,  panem, 
5c  vinum  in  facramenta  novi  foederis  fanctificaf- 
fe.    ex  quo  promiftionem   dcdit    de   conterendo 
capite  ferpentis  per  femen  mulieris,     Gen.  5,.  15- 
tunc  enim  Deo  propoiitum  fuit ,  foedus  illud  gra- 
ux.  hujufmodi  figillis  obfignare ,  cujus  etiam  ob- 
fignationis  fundamentum   aliquod    pofitum  fuit, 
partim  in  ipfa  promiflione,   ci  partim  in  earum 
;i'erum  creationc,    qux  ad  hujufmodi  obfignatio- 

nem 


LIBER    SECUNDUS. 

ioncm  actupotuerintadhibcri.    V.  Ex  hujufmodl 
undamcnto  ,  in  crcationc  prima  poiito  ,  rcj 
l:'klegem  nerpetuam  colligit  propheta  Mal.  2.  i?. 
;i#w»f  unum  (fffctr  ?  tjutd  auUm   u>ium  ?  ^uafithrum 
imen  Dti.   Sic  itidem  &  nobis  licet   :  nonne  quie- 
Vtt  Dcus  die  fcptima  ?  quid  autcm  fcptima  ?  ian<: 
^ificaturjs    dicm  feptimam  Dco.     VI.   Hoc  Lplp 
[Uti  videtur  argum  cntatio  Apoftoli.  Heb.  4.  $..}■. 5. 
>.  -.  8.  9.  quia  taliseft  :  duplicis  quieiis  iit  1 
-n  vctcrc  Tcftaincnto  ,  quarum  pii  participcs  ruc- 
/'unt  in  hac  vita  :  una  fuit  fabbathi  ,  ck  aitc» ;. 
■3hanaan :  David  autcm  Ffalm.  95.  quietem  pro- 
mittens,  non  loquitur  de  quiete  fabbathi,  quiailla 
juit  ab   initio  mundi  :  neque  de  rcquic    in    tena 
phanaan  ,  quia  illafuitprsterita,  nonW/Vexfpe- 
,^-anda  :   ergo  tcrtiam  quandam  requiem   intelli- 
-»it,  id  eft  ,  .rternam  in  ccelo. 

1  ~ .     Neque  huic  veritati  quicquam  obftat ,  quod 

eptimidiei  obfcrvationcm  primis  Fatriachis ,  fti- 

fle  follemncm  in  hiftoria  Genefcos  non  mcmo- 

fatur.  nam  I.  Omniack  iingula ,  qux  ab  iplls  fue- 

•:unt  obfcrvata  pcr  bis  mille  &  quingentos  annos, 

intambrevi  hiftoria,  qualis  eft  illa  Gcnefcos  ,nc- 

Jque  potuerunt  ,   neque   dcbucrunt    particulariter 

•narrari.  Poftlcgem  etiam  dc  Sabbatho  aMofe  trfc- 

jjitam  ,  in  libro  Iudicuin  ,  &  aliis  quibufdam  hifto- 

ticis ,  nullafltmentiode  ejus  obfcrvatione.  Mecuc 

<certe  dubitarc  poteft  quifquam  fanus  ,quin  Patres 

lillifan&i  ftata  quatdam  tempora  habuerint  cultui 

IDei  follcmniter  dcftinata  :  qiux  tamcn  non  comme- 
morantur  inhiftcria  ;  ncc  ulla  con}ectura  proferri 
poteftproalio  aliquo  die,pratter  fcptimum,  hunc 
lin  modum  fan&iticato.  2.  Si  hocipfum  conccda- 
jtur  ,  obfcrvationem  hnjus  dici  maxima  ex  parte 
Ifuiffe  negleCtam  ,  primam  tamen  inftitutionem 
|non  magis  hoc  dubiam  reddecc  dcbet  ,  quam  po- 
lycamia  corundcm  tcmporum,facras  conjugii  le- 
gcs  primo  ipli  conjugio  non  coxvas  fuifle,poftit 
fnonftrare,  3 .  Antcpromulgationem  legisin  mon- 
N    3  te 


194  THEOLOGU 

te  Sinni  obfervatio  Sabbathi  proponitur  &:  exigi- 
lur,  non  tanquam  res  nova,  fed  jam  olim  inftituta  : 
Ixod.i6.  24.  ;o.quod  quamvis  de  facrificiis,  <k  ali- 
is  quibnfdam  ceremonialibus  obfervationibus  pof- 
iit  etiam  affirmari  y  in  Sabbatho  tamen  propter  ra- 
liones  antea  pofitas,  refpe&us  quidam  habcri  vide- 
tur  ad  primam  illam  inftitutionem,  qua:  fuit  homi- 
rus  creationi  coa:va  ,  quod  indicatur  etiam  verf.30. 
verbo  illo  przterito  ,  dedh  vcbis ,  c>c.  4.  apud  ipfos 
Ithnicos  veftigia  illa  femperfuerunt  obfervationis 
diei  feptimi ,  ut  plus  quam  probabile  fit ,  traditam 
ipfis  fuiffe  iftam  obfervantiam  a  Patriarchis  illis, 
quorum  pofteri  fuerunt.  lofcphws  libr.  poftr.  contr* 
^Appicncm  ,  ncgat  urbem  nllam  aut  Gr^arum^aut  Bay- 
barorumptfte  rcperiri ,  qua:  ccffationcm  diei  fptimiab 
cpcrein/uos  mores  ncnrecepifft.  Clcmeris  .Alcxandrinus 
lib.  5  .Stromat.  idcm  etiam  dcmonftrat :  Zit  tiw  sC^o'- 

fttUJ   tSg$0)i  3  p&OVOV   6t    iGgCbGl  Ctftsol  f^jf  61  EfolUJ- 

V!$  i  czc .    Eufib.  deprxparaticnf  Eyangcica  lib.j  3 .  af 
firmatyfcptimum  ditm  ,  non  Hclraos  tantnm,ftdomnes 
fr/e  ,  tdm  Philofophos  ,  quam  Poeta* ,  facratiorcm  ejfr, 
cognnyiffe.    lampridiws  in  ^Alcxandro  Scycro ,  narrat 
tum  feptimo  dics  qnum  in  urbe  cjfct ,  afccndiffe  Capitoli- 
utm  &  timplafrcquentaffe.     Ticque  ab  hocpropofito  alie-   I 
vum  cft  iilud,  quod  feptimo  dieferia^pucrps  infcholisfo-  II 
litxfuerunt  conccdi.  Lucianm  in  Pfcudologifta.  Aulus  II 
Gcliius  l.  13. /r.i.  Et  Doclcrcs  quiclam  Ethnici  Sabba-  || 
this  tantum  difputare  folcbant  ,  ut  de  Diogcnc  qnodam  || 
refnt  Suet.lib.  3.  Heficdus  2.  dierum.  i£$oftf}  e&v 
n&v  *,'{*&%•     Linus  i^ofA.aiu  tyy  %  TtMc^^ot    I 
^tuitu  TiTUKica^    i£ccp.i)  ov  ctyuQoh  tfpj  i£dcftii    I 
w*r*  $jiQ>is.   V.  Antecedens  cbliviojvelincnria  & 
Tjegledushujusdiei,  videtur  taciteperfttingivoce  -\ 
illa  J.ortatoria,  quae  in principib  quarti  prascepti ad-  , 
hibctur  :  Memcnto. 

11.  Hujusautem  inftitutionis  jus,  &anthoritas  t 
Hioralis  ac  perpetua  ex  eo  maxime  declaratur,  I 
quod  exprefseprxcipiturin  decalogo.    Hscenim  | 

^regula  1 


LISBR    SECUNDUS.  %tf 

\  reguh  eft  certiflima ,  &  inter  optimos  Gmnes  The- 

I  Mogos  recepta;  prxcepta  moralia  a  cercmonialibus' 

5c  {udicialibusineorumtraditione  ficfuifTedifcri- 

minata,  ut  omnia  &fola  moralia  publicefuerint 

cot  am  toto  populo  ifraelis  ,  ex  monte  Sinai ,  ipfius1 

\Dci  voce  proclamata ;  &  poftea  etiam  proprio  Dei 

iqtoafi  digito  fcripta  ,  ck  referipta  ,  idque  in  tabulis 

llapideif,  ad  perpetuam  &  immutabilemipforun:- 

idmationsm  indicandam.  Chriftus  etiam  expreiTe 

:j  teftatur  ,  nuiluro  pta  aut  apicem  hujus  legis  peritu^ 

l!rum.Matth.  5.18. 

1 2 .  Non  eft  quidem  eodem  plane  gradu  ,  &  ino- 

do,  moralis  naturse  ,  quod  in  quarto  pratcepto  man ■- 

datur ,  cum  iis  ,  qui  in  cxteris  fere  omnibus  praxe- 

?tptisimpcrantur,utpotepofitivi  juris  nonnaturalis:' 

j  iinde  etiamfit,  cum  priora  tria  prxccptafuerunt 

\  ncgative  propofita,  vetandoillavitia,  inquxnos 

\  proclives  fumus  ex  pravitate  noftra:  natura,    ut 

quartum  hoc  praceptum  affirmative prirnb  propo- 

natur,  indicando  &  imperandoillud,  quodhacin 

parte  ad  omcium  noftrum  fpe&at,  &  poftea  negati- 

ve,  illa  vetando,  qux  huicomcio  repugnant.  QjJa: 

cadem  ctiam  (ex  parte )  eft  ratio  admonitionis  illi- 

us  ,  c\ux  huicpracepto  fingulariterpr:eflgirur,^f- 

tordave  die  Sabbathi ,  id  eft  :    memenro  obfervare  i- 

flumdiem,  utexplicaturDeut.  5.  i8.quiafacilius 

in  oblivionem  polTet  abirc,  cumfTt  pofitivi  juris, 

quam  alia  rnmta,quaefunt  magisnaturalia.  Jus  ta- 

men  hocpofitivum  ,  quo  nititurinftitutio  ,eft  jus 

divinum  ,  &  refpe&u  hominum  prorfus  iramutc- 

bile. 

1 5 .  Qui  praceptum  iftud  quartum  vertunt in  A!~ 
lcgorias,  de  ceftatione  a  peccatis,  &  a  moleftiis  hu- 
jusvitx,  acfimilibus,  &  indefabbathumouadru- 
plex,  autetiaraquintnplexfinguntjpromoreeorum 
qui  allegoriis  ludunt  j  ii  nihil  omnino  tribuunt  hu- 
ic  deealogi  membro ,  quod  non  aeque  &  magis  mul- 
ro  propric  convenir  multis  ceremoniis  Judaicis, 
cjux  jam  fuur  prorfas  abrogatar. 

N  4  14-Qui 


296  THEOLOGU 

14.  Qui  autem   ceremoniale  volunt  eflfe  hoc  i 
pratceptum   (quale  etiam  fecundum  volunt  cfTe)  j 
prxterquam  quod  fatis  refutantur  exiis  ,  quxante 
dicla  fuerunt  ,   contraveniunt  cxpreflo  fcripturas  I 
teftimonio  ,  qux  afFumat  ilecem  vcrba  vel  prxcepta 
moralia  in   decalogo  continen.    Exod.    34.  18. 
Deut.  4'J3-  &  *P?  4«  cum  iili  novem  tamum re- 
linquunt,  vel  potius  o&o. 

15.  Qui  illud  tantum  volunt  eife  moraleinhoc 
prxccpto  ,  ut  aliquod  tempus,  vel  certi  quidam 
dies,  divino  cultui  aflignentur ,  non  magis  mora- 
lcm  hanc  inftitutionem  faciunt,  quam  fuit  exftru- 

,  ^lio  tabernaculi  ac  templiinter  Iudxos.  Eo  ipfo 
cnim  fuit  omnibus  hxc  Dei  perpeiua  voluntas  m- 
dicata,  locum  aliquem  commodum  fcmper  afli- 
gnandum  efle  coetibus  Eccleftafticis,  &  publicis 
exercitiis  cultus  divni ,  ita  ut  hacrationcnonma- 
gis  detur  moralc  prxceptum  de  aliquo  tempore 
cultus,  quam  datur  de  loco ,  atque  adeoneillud 
quidem  (  quod  folum  in  quarto  prarcepto  lelin- 
quunt)  obfirvthis  diesfeft»s,  magis  dcbuit  in  decalogo 
poni ,  quam  tempU  fre^uentabis . 

16.  Praeterea,  fefti  dics  annivcrfarii ,  novilunia, 
&  fimiles  inftitutiones ,  qux  mere  ceremoniales 
fucrunt,  acquitatem  iftamgeneralem  in  fefeetiam 
continent ,  &  adhuc  nos  docent  certos  quofdam 
Sc  accommodos  dies  cultui  publico  aftignari  de- 
bere.  Hacdeniqueratione,  Deus  omnibus  Sc  iin- 
gulis  omnibus  ifthoc  prxcepto  nihil  quicquam 
mandaret.  Cum  enim  inftitutio  dierum  exhac 
fententia  tantum  mandatur  immediatc,  tk  noneft 
penes  privatos  homines  dies  hos  autillosinftitue- 
se  ad  publicum  cultum  s  ipfis  hoc  pa£to  nihil  o- 
mnino  mandaretur,  nifi  ex  arbitro  eorum,  qui 
publicis  muneribus  funguntur  :  neque  ipiis  etiam 
fpecialiter  quincquam  mandaretur,  fed  tantum  in 
genere,  ut  pro  fua  prudentiaagantinfegregatione 
dierum  ad  publicum  cultum  :  ita  utfi  ipfisvidea- 
tur,  diem.    unum  ex  viginti,  aut  tiiginta  huic 

ttfui 


LIBER    SECUNDUS.  197 

ufui  afllgnaic  ,  non  polTint  hoc  nominc  argui  aii- 
cujus  peccati  in  violatione  hujus  pracepti. 

T-r.  Si  cetemoniale  unquam  quicquarn  fuerit 
in  Sabbatho,  quo  ad  ipfam  obfervationem  diei ,  ha- 
bendimi  cft  illud  pro  accefforio  ,  aut  exti 
acccdeme  conftitutione  ',  prxtcr  naturam  Sabba- 
thi,  ckprimani  ejus  inftitutionem  ,  atqueadebni- 
hil  impedit  ,  quin  feptima:  diei  inftitutio  fuerit 
(impliciter  moralis  :  fic  enim  &  ad  alia  qua-dam 
prarcepta  acceffit  ratio  ceremonialis  attcujus.typi, 
ut  in  autoritate  Patrum  &  primogcnitorum  la- 
Lmiliaxum,quae  pertinent  ad  quiraum  prxccptum, 
fuitadumbratioaliqua  Chrifti  3  qui  primogeniius 
ieft  interflios  Dei. 

I  18.  Neque  tamcn  certo  apparet  ex  Scripturis, 
ullam  unquam  fuiiTe  proprie  di£tam  ccremoniam, 
aut  tvpum  in  obfervationc  diei  feptima:.  Nam 
'  ouod  Heb.  4 .  9.  mentio  fit  SabbathilTimi  fpiritualis 
!  typo  antea  prarfignificati ,  fub  ratione  typi  refertur 
|  tantum  ad  quietcm  promiffam  in  terra  Chanaan, 
;&  per  (imilium  comparationem  ,  adquietem  Dei, 
jfed  nullo  modo,  velminima  fignificatione  refer- 
;turad  quictcm  imperatam  in  quarto  prcecepto, 
•tanquam  adtypumaut  umbram. 

19.  Qucda-utemExod.  31. 13. 17.  &  Ezech.ic. 
,23.  Sabbathum  appellatury?g«»m  inter  £>eum  ,  & 
jpopulum  ipfius  j  non  poteft  inde  conftitui  typus, 
&futuras  alicujus  gratia:  rcpraefentatio  :  quiai.fi- 
gnum  idem  fa:pe  notat ,  quod  argumentum ,  atit 
documentum,  ficut  etiam  do&iffimi  interpretes 
annotantadExod.  31  ftgnnm  efl  intermc,  &c.  id 
|eft,  documcntum.  Sic  charitas  noftva  mutua  fi- 
ignum  cft,quod  fumus  £>ifcipuliChrifti.  Ioh.  13. 
35.  fednoneft  typus.  2.  Sabbathum  in  iftis  locis 
non  dicitur  llgnum  rei  alicujus  futurac,  fcd  pra> 
jlentis  ,  quemadmodum  adjun&um  omne  vilibiie 
jconcomitans  eft  fignum  fubjc&i  prarfentis  :  In 
jobfervatione  enim  Sabbathieft  communis  &  pu- 
!bliu  profeflio  cgmmuflionU  iUius  ,  quce  intei 

1 


198  THEOLOGIA 

Beum  6c  nos  intcrccdit:  ficut  igitnr  Omnis*prO- 
feifio  folennis  eft  fignum  illus  rei,  cujus  fit  piofef- 
fio,  ficeti2tu  Sabbathum  communi  ifta  ratione  di- 
citurfignum. 

ir.  Atquc  hcrc  eft  maxime  propria  ratio,  cur 
Sabbathi  obfcrvatio  tantopcre  urgetur  ,  &  ejus 
violatio  tam  fevere  vindicatur  invetereTeft.quia 
fcilicet  in  Sabbatho  fuit  communis,  &  publica 
profefllototius  Fvdigionis  :  hoc  enim  mandatum, 
prout  claufula  cft  jrioris  tabula:legis,itafumma- 
tim  totum  cultum  Dei  complettitur,  dum  ad  o- 
mnia  ejus  exercitamenta  certum  diem  imperat. 
Ifai.56.2. 

21.  Circa  Sabbathi  obfervationem  fuerunt  ce- 
xemonia:  multx  inftitutav.  fed  ex  iftis  Sabbathi 
cbfervatio  non  magis  rcddebatur  ccremonialis  , 
qaamjttdicialis ,aut  folitica  fuit  propter  judiciales 
illas  lcgcs,quibus  tum  temporis cautum  fuit,ut  cum 
©mni  religione  celcbraretur,  Exod.  3  1. 14. 

22.  Acccmmodatio  illa  quarti  prarcepti  ad  fin- 
gularem  ftatum  Judaicum,  quaj  fuit  in  cbfervatio- 
ne  diei  feptimae  ab  initio  crcationis,  prxceptum 
ipfum  non  magis  reddit  ceremoniale,  cjuam  prat- 
ceptum  cjuintum  ceremoniale  facit  promifTio  de 
tcrra  Chanaan  populo  Ifraelitico  promiffa,  ut  fis 
Ttngaiwtin  icrra,  qHamtibiDominusDcputuus  datu- 
rusefl  :  aut  cjuam  omnia  prxcepta  ceremonialia  fa- 
Cit  prsfario  illa,  cgofum  JDominus  Deus tuus ,quicduxi 
tt  t  terra  JEgyfti. 

23«  Poteft  qnidem  concedi  ar&iorem  aliquam 
obfervationem  Sabbathi  iliis  temporibns  fuiife 
imperatam ,  pxdagcgia?  tk  fervitutis  tempoii  ac- 
commodatam,  qus  feculis  cmnibus  non  cbti-  I 
net,  hocenimnon  impedit,  quin  obfervatio  ipfa 
fit  plane  moralis,  &  omnium  feculorum  commu- 
sis. 

24.  Nihil  tamen  ex  Scripturis  adferri  poreft, 
quod  unqu-am  fult  circa  ftri&am  obfervationem 
Sabbhati  Jiutois  hnperatam,  &  non  caddem  ratio- 

RC 


LIBER    SECUNDUS  199 

flepertinet  adomnesChriftianos,prcereraccenfio- 
rteraignis.  Exod.  3  r.  5.  &  cibicommunis  appara- 
tum.Exod.  16.14.  Atverb  iftapraeeeptavidentur 
fpecialiafuifTe.  Sc  exoccafioneparticularidata.  De 
jgnis  enim  acccnfione  non  agitur,  nifi  in  exftru&io- 
nc  tabcrnaculi ,  cjuam  Deus  voluit  indicare  opeiam 
iioneffetamfan&am,  quin  die  Sabbathipoflit  nc 
debet  iutermitti.  Neque  de  cibi  apparatu  fitulla 
mcntio  ,  nifi  cum  Manna  dc  coel~  fuit  ex  miraculo 
mifia,  quxper  miraculumetiamfuitdie  Sabbathi 
confervata.  Et  ex  hiftoria  Chrifti verifimile  admo- 
dutu  apparet ,  approbalTe  ipfum  cibi  apparatum 
ignis  accenfione  fa&um  die  ipfa  Sabbathi.  Invita- 
tus  enim  a  Judxis  ad  convivia  qux  habebantdie 
Sabbathi,nondetre6tavit  adelTe.  Luc.14.7. 

25.  Q^uod  Sabbathiratioaliquandoreferrivide- 
turad  liberationem  populi  Ifraelis  ex  captivitatc 
J^gypti  ,  non  vertit  Sabbathum  in  ceremoniam. 
Kam  I.  Omnia  prarcepta  referuntur  aliquomodo 
ad  eandem  liberationem ,  ut  apparet  ex  pracf ationc 
«lecalogi.     II.  NonapparetSabbathumipmmfin- 

fularem  aliquam  relationem  habuiffe  adiftamH- 
erationem,  fcd  illa  tantum  rationementioneiu 
fieri  eductionisex  Agypto.  Dcu.  5.  2i.quodcum 
Ifraelita?  fcrvi  antea  fuerant  in  Agypto,  tempus 
hoc  ceiTationis  debuerinteo  magispiompte  acii- 
*  benterfuisfervisconcedere. 

26.  Q^uod  ultima  dies  hebdomadx  fuit  ohm  ob- 
fervata  ,  hoc  divinitus  fuit  olim  inftitutum  a  tcm- 
pore  creationis  prima? ,  quia  DeusilladiecefTabat 
aboperibus  creationis. 

27.  Quod  mutatus  jam  .fitdiesultimushebdo- 
inadx  in  diem  primam  ,  hoc  non  fa&um  eft  autho- 
ritate  humana  ,  fed  divina.  Soius  enim  ille  mura- 
repotuitdiemSabbathi,  qui  Dommus  eftSabba- 
thi,id  cft  Chriftus.  Marc.  12.  8.  und^etiamdies 
illa  prima ,  quae  fvjicelfit ,  dicitur  proprie  Dus  Dc- 
minka, 


>J  6  i&.St 


5oo  THEOLOGIA 

28.  Si  dies  hcec  dominica  concedatur  Apofto- 
licaefuiiTe  inftitutionis,authoritas  tamen  illa,qna 
nititur ,  nihilominus  eft  divina ;  quia  divino  fpiritu 
«gebantur  Apoftoli ,  nonminus  in  S.  inftitutioni- 
bus  ,  quam  in  ipfa  dotftrina  Euangelii,vel  verbo 
Vel  fcriptis  proponenda. 

29.  Cum  etiam  inftitutio  ifta  nulla  nitebatur 
fingulari  aliqua  occafione,ad  tempus  tantum  du- 
ratura,qua  pofiit  redditemporaria,nccelTario  fe- 
cjuitur  mentem  inftitutorum  fuilTe,  ut  hujus  diei 
obfervario  perpetui  llt  &  immurabilis  juris. 

30.  Vcnlmilius  tamen  eft  Chriftum  ipfum  in 
fua  propria  perfpna  autorem  fuilTe  hujus  inftitu- 
tionis.  I.  Qma  non  minusfidelisfuitChriftusin 
tota  domo ,  vel  Ecclefia  Dci  ordinanda  quoad  o- 
frinia  gcneraliter  neceffaria  &  utilia  ,  quam  fuit 
MofesHebr.5.  2. '6.  Sedhujus  diei  obfervationem 
generaliter  utilem  effe  &  aliquo  modo  neccffa- 
iiam  Eccleftis  Chrifti,  nemo  Chriftianus  poteft 
cum  ulla  ratione  negare.  II.  Qma  Chriftus  ipfe 
poft  refurrc&ionem  difcipulisfuis  inunumlocum 
congregatisfcepiusapparuithac  ipfa  die.  Ioan.  20. 
19.26.  III.  Qoiia  SpiritumS.  fuper  ipfos  effudit 
bac  ipfa  die.  A&or.  2.  IV.  >In  praxi  ccclefiarum 
tempore  Apoftolorum  ,cum  mentio  fit  hujus  ob- 
fervationis  primredici  ,  A&or.  20.7.  i.Cor.16.2. 
«on  commemoratur  ut  nuperum  aliquod  inftitu- 
tiim ,  fed  ut  res  dudurn  rccepta  intcr  omncs  di- 
fcipulos  Chrifti.  V.  Apoftoli  in  rebus  omnibus  il- 
13  tradidcrunt  £cclefiis  ,  c\ux  acceperant  a  Chri- 
flo,  t.  Cor.  ir.verf.  23.  VI.  Non  potuitneunam 
quidem  feptimanam  poft  Chrifti  mortem  differri 
haecinftitutio,ita  ut  maneret  firma  illa  lex  de  u- 
na  die  ex  fingula  hebdomade  fan&ificanda  fe- 
cundum  determinationcm  ipfius  Dci  :  quam  ta- 
men  legem  perpetui  juris  efffuit  antea  demon- 
ftratum.  S.  Sabbatum  cnim  Iudaicum  refpe&u 
determinationis  quam  habuit  ad  diem  (cptimam, 
m  Chrifti  morte  fuit  abrogarum  :    quod  enim 

Apo- 


L  I B  E  R     SCCUNDUS.  3*1 

Apoftoli  aliquandiu  poftca  die  iila   Sabbathi  in- 
terfuifteleguntur  ccetibus  Iudxorum  Act.  15.  \ 
14.  &  16.  r$.&  17.  2.  &  18.  v  ideonoxninc 
Cipuc  feccrunt ,  quia  tum  optima  fuit  occailo  Euaq- 
gchum  Iucbcis  pxzdic«mdi:licut  etiampoftcarnaia- 
mc  cupiebar  Apoftolus  I-Iierofolymis  e&dieiPente- 
coftcs.    A&or.  2   .  16.  quiatum  tcmporis  eo  in 
loco  maximus  futurus  erat  ludacorum  concurfus. 
Vil.        Si  eo  ufqucdilata  fulfler  dici  Dominicae 
inftitutio,  dum  Apoftoli  leceflionemfecerant  a  Iu- 
dacis,&  feorfum  habuerant  fuos  ccnventus.Act.  18. 
6.  7.  &c.  19.  g.  ut  quidam  volunt ,  tumpertorum 
temporis  intervallum  ,  quod  inter  Chriftimortem, 
&  feparationem  iftam  interccdebat,quod  fuitul- 
tra  trienniuin,  prxceptum  quartum  ncminem  ad 
ccrtx    alicujus    diei    obfervationem    obiigaffet.; 
quia  dies  Iudaica  jam  fuit  abolita,  &  ex  hacfcn- 
tentia,  nulla  nova  fuit  illi  furrogata  ,  atque  ita 
r.ovem  tantum  prxcepta  fuiflentin  vigorc  perto- 
tumilludfpatium.  VIII.  Ratioipfamutationis  hu> 
jusidem  confirmat,qua:omnibus  conienticntibnft 
ad  refurre&ionem  Chrifti  refertur  :   quia   ncmpe 
iftadie  creationovimundi  v.ei  mundi  futuri.  Hcb. 
2.  5.  inquoomniafactafuntnova,  2.Cor.  5.  17. 
fuit  pexfecta ,  ita  ut  Dcus  jam  in  Chrifto  a  mortuis 
xefurgente   ceflaveiit  vel  quicvcrit  abopereac  la- 
borefuomaximo.        Sicutigitur  ki  initiocreatio- 
nis,cum  quievit  Deus  ab  opcribus  fuis,tum   • 
nedixit  ac  fancrificavir  dicm  illaminquaquievit; 
fic  ctiam  par  fuit ,  ut  illa  ipfa  dic,qua  Ghriftusquic- 
vit  a  fius  laboribus ,  candcm  etiam  dicm  ipfemct 
fan&ificaret.  Neq;  facile  rcjiciendumcft  ,quodab 
antiquis  quibufdam  uxgcturcxPfalm.  118.  i^.bxc 
tft  dics ,  qttam  ftat  lcbova  ;eoenim  locoagiturdc 
xefurrc&ione    Chrifti  ,    Cfidfto  ipfo  intcxprctc. 
Matt.  2  r  .4 1 . 1 V.  iMaxime  eti  am  confentaneum  fujt, 
ur  ab  1II0  inftitueretur  diescultus  fub    rv    T.    a 
quo  cultus  ipfe  fuit  inftitutus  ;  cc  a  quoomnisbe- 
nedittio  &  gratia  in  oxnni  cnku  cft  expeda 

Rcctc 
• 


302  THEOLOGtl 

Ke&e  igitur  Athanafius(  hom.  de  femente)  dictn 
Sabbath?  Dtminuf  traaftulit  in  diem  Dominicam, 

31.  Qui  diei  Dominica;  obfervationeni  habent 
pro  traditione  non  fcripta ,  ii  ex  eo  fatis  poiTunt  re- 
futari.  I.  Quod  nulla  una  fit  restantimomenti, 
atcjue  eft  diei  Dominicsobfervatio,cxcommuni 
enfu  ck  confcufu  omniuin  fere  Chriftianorum, 
qucepcndetex  traditionenonfcripta.  II.  Aperi- 
tur  hoc  pa&o  janua  ad  varias  fupctftitiones  5c 
humana  commenta  in  Ecclefiam  dici  intrcdu- 
cenda,  vel  ftatuminanda  faltcm,  cumfuntintro- 
duda.  III.  MultosinterPoRtirlciospudct  hujus 
commcnti :  quamvisenimomnes  Papiftae,  adfu- 
perftitiones  fuas  palliandas,  plus  nimio  tribuere 
folent  traditionibus  Ecclefiafticis ,  in  obfervaticne 
tamendiciDcminicae,  illa  imprefMoauthoritatis 
divinatapparct,  ut  non  paucos  eorum  cocgeritil- 
lam  adfcnbere  non  humanoalicui,  feddivinoju- 
ri.  Eannes  in  2.2.^.44.3. 1.  autor  fupplementi 
ad  fummam  Pifanam  verb.  dominica.  Abbas  in 
cap.  licct  de  fer.  n.  3.  Ang.  \cr.ferian.  3 .  Silvefter 
Vcx.domirica  quxft.  i.7.Alexanderetiam 3 .pontifcx, 
Hcrn.  in  jure ipfo  canonico,^/<?W/>  cap.  /./Vtfaffir- 
TftZV.tam  yetcrtt'  quam  neyi  Tcftamentipaginasfipti* 
mam  diim  ad humanam  quictcm  fpccialitcr  deputaffe 
idcft  ( interprete  Suarez  dedieb.  feft.cap.  1. )  »- 
trumque  Tefiamer.tum  approbayit  morem  deputan- 
di  aaquietem  humanam  fcptimum  qucmque  diem  heb- 
dcmada> :  quod  cftfcrmalitcr  deputare  feptimum  dicm9 
icctmaterialiter  tten  idem  dies  fuerit  fcmper  deputa- 
tU6  :  O  hoc  mccio  rmim  cftfrptimum  illum  dicm  in  le- 
ge  yeicri  effe  Sabbathum  ,  in  noya  ycro  effe  domi- 
nicam  dicm,  IV.  Qui  inter  ipfos  diem  Domini- 
cam  annumerant  traditionibus  ,  Pxdobapti- 
fmum  ctiam,  idque  cum  majori  fpecic,  codem 
loco  &  numero  habent.  Noftri  autem  omnes, 
qui  de  iftis  traditionum  exemplis  Pontificiis  re- 
fponderunt  ,  contendunt  femper  ,  inftitutioncs 
iftas ,,  ck  alias  omnes  qua  funt  cjufdem  utilitatis 

&■ 
( 


LIBER     SECITNDUS.  30} 

&  neceflitatis,  in  Scripturis  ipfis  repcriri. 

32.  Quxcx  Scripturis  contrafolcntatFerri ,  Ro-» 
man.  14.  5.  Galat.4.  i'  .  C0I.2.  17.  luiicverirati 
rihilomninorepugnant.    Nam  I.  iniftis  locis  o- 
ninibus  diei  alicujus  obfcrvatio  ad  ufum  rcligio- 
nis  ex  inftituto  Chrifti  ,     non  magis  damnatur, 
aut  ncgatur,  quam  ccrti  alicuius  cibi  ele&io  ad 
ufum  religionis  ex  ejufdem  Chriftiinftiruto  :    ac 
verb  nemo  Chriftianus  adeb  deferitur  ab   omni 
latione,  utcxillislocisconcluderevelit,  ele&io- 
nem  panis  &  vini  in  Cccna  Dominicaadufum  rc- 
ligionis  ,  vel  efTc  illicitam  ,  vcl non  a  Chrifto  infti- 
tutam:  neque  igitur  poteft  quidquam  exiis-con- 
cludi,  adverfus  obfervationem  diei  Dominica:  ex  u- 
fu&inftitutoChrifti.    II.    Apoftolus5dRoman, 
i4.expreiTc  loquitur  de  illa  sftlmationcdierum, 
qua:  orfenfionem  tum  temporis  pariebat  inter  Chri- 
ftianos  :    at  verb  obfervatio  Dei  Dominica:,  quam 
Apoftolus  ipfe  tumtemporisin  omnibusecclefiis 
obtinuiftct, docet.  i.Cor.  16.  i.2.non  potuitul- 
lam  occaftonem  prabeis  alicujus  oftenfa:.    III. 
Maxime  veriiunile  eft  Apoftolum  illo  inlocoa- 
gere  de  feledione  dierum  ad  certos  cibos  come- 
dendosautrejiciendos,  qua:ftio  enim  illiusdifpu- 
tationis  proponitur  vcrf.  2.  de  «ibis  tantum  :verfu 
autem  5.  &  6.  adjungitura:ftimatiodiei,  tanquam 
codem  fpe&ans ,  &  poftca  per  totum  caput  reli- 
quum  de  cibis  tantum  agitur ,  dierum  nullamen- 
tionefacta.     IV.  Inlocoilload  Galat.  agiturex- 
prefle  dc  illa  tantum  obfervationedierum,  men- 
fium ,  &  annorum  ,  q«x  pcrtinebat  ad  fervitutcm 
infirmorum  &  cgfnwum  cUmcntcrrm,  cap.4 .9.  atve> 
10,  prxceptum  aliquod  Dccalogi,  aut  Inftitutio- 
nemaliquam  Chrifti,  illo  cenfuhabcrc,  longeab* 
fuit  ab  Apoftolo ,  &  ab  ipfa  reiigioneGhriftiana 
eft  prorfus  alienum.    V.  Col.  2.  fpeciatim  &  di- 
ierteagitur  de  Sabbathis  illis  quxcjufdemgeneris 
fucrunt  cum  noviluniis,    6c  ceremonialis  umbra; 
lerum  futurarmii  in  Chrifto  :    Sabbathum  aur 

tem 
• 


$04  THEOLOGIJfc 

tem  in  Decalogoprxfcriptum  ,  ck  dics  noflra.Do- 
minica ,  alius  prorius  funt  natuiae ,  ficut  antea  fuit 
dcmonitratum. 

54.  Ncque  vero  ex  ifta  fententia  imminultur 
quidquam  Chriftiana  libertas  (ut  ilne  rationeme- 
tucie  videntur_quid?.m)non  eit  enim  libcrtas',fedj 
licentia  non  Chrifiiara  ,iiqui  liberaii  icie  putent : 
ab  cbfervatione  ullius  prcccpti  Dccalogi,  aut  ab 
inftitutionibus  Chrifti:  &expericntiactiam  docet 
licenriam  ,  &  rcrum  facrarum  non  curantiam,  ma- 
gis  magifque  invalefceie, ubi-DieiDoniinicx jufta 
ratio  non  habetur. 

5  5  •  Keque  etiam  fervit uti  ulli  fubje&us  fuit 
Adamus  ex  eo  quod  diem  feptimum  iingulari 
©bfervaticne  fanttificare  tencbatur. 

36.  Sicut  etiaro  Sabbathi  veteris  initium  fiiit  a 
yeipcre  :  quia  &:  crcatioincipiebat  a  vefpere  ,  cjuo- 
niam  mafia  ccmmunis  cicata  fuit  ame  lucem,& 
cciTatio  diei  abopcrc  Creationis  incipicbat  etiam 
avefperc;  ilc  diei  Dominicx  initium  incipcre  vi- 
dcturabilliusdiei  manc  :  quia  refurre&io  Cnriiti 
fuitinpnmomane,Marc.  Tc.9.  ioh.  2c.  1. 

37-  Ad  hujus  diei  reftam  obfcrvationem  duo 
funt ■  necefiaria :  quks  &  quietis  WYiusfanStificacio. 

5  8.  Quies  quz  rcquiritur,  eft  ceiTatio  ob  omni 
orcre,quodexercitiiscultus  di vini  poneret  impe- 
dimcntum  Abltincnduineitigituriflocdie.  i/ab 
mbus  iinsop«ibus,qu*  proprii  vocantur /?,- 
wfa  :  quum  enim  ifliuimodi  opera  riommatim 
chm  cxclufa  fucnnt  in  fcftis  a!iis  omnibus  foT- 
Icmnionbus,Lev.2  3.7.8.^^^    ,£  N  ' 

multomagisexclufafuerun^a^abbatho11111, 

W'J^°^^™ft^«  ridiculum  plane 
cft  intelhgercpeccata,  autetiam  opera  bona  mer- 
ccnaria,  vel  propter  mercedem  (fervorum  more) 
^f(utnonnulli^iuntancgorL^ 
pcccata  emm  non  certis  quibufdam  tcmporlbai 
funt  prohibua  &  illicita/fed  fempcr & ubiquc ? 
ncqs  pertmet  ad4.  przceptum  agere^uidqSe 
.  ©mnibus 


LIBER     SECUNDUS.  350 

fcmnibus  peccatisprohibcndis,quamvis  hocaliouo 
fenfu  poffit  concedi,  varia  peccata  agsravatiohem 
aliquam  inde  accipere  ,  fi  die  tam  fancta  peipe- 
trentur,  Ifai.  58.4.  operaetiamilla  malaqux  ex 
metu,  velexfpe  plane  fcrvili  fiunt  ,  refpe&u  illius 
■\  modi ,  eandem naturam induunt cum  aliispeccatis. 

40.  Serviliaautemoperapropriefunt  illa  ,  ad 
!|  quae  peragenda  fervi  aut  ferviles  homines  folent 
*'  adhiberi :  ucfunt  artificiamcchanica  6c  illa  omnia 
:  adqua:  prrtftanda  magnus  labor  corporis  poftula- 
',  tuv. arare,  f$deretc)cc.  2.  praetcr  hujufrrjodi  opera  pro- 

hibentur  etiam  iftac  die  orneia  opera  noflra  \  jncut 
colligitur  ex  oppoftta  conceilione ,  quae  hibetur  ia 
cjuarto  przcepto  ,  fex  diebus  opcraberis  5c  facies 
omne  opus  tnum. 

41.  Vndc  colligere  eft  verbis  illis  feq.  die  Sab- 
lathineftcit$ullum  opus ,  omniaiila  operaprohibe- 
rUqux  propric  vocanturnoftra  ,  quamvis,nonfint 

.  ftri&c  ioquendo  fervilia  ,  aut  mechanica. 
j  41 .  Illa  autem  funt  opera  noftra ,  quac  pertinent? 
Jad  hujus  vita:  ufus ,  id  eft  ,  in  rebus  naturalibus  $c 
.  civilibus  verfantur  ,  &  proprie  ad  lucrum  &  com- 
modumnoftrumfpcdtant ,  quo  in  generc  funt  illa» 
(quxfuanatura  non  funt  fervilia ,  fed  liberalia  :  ut 
'  ftudia  &  cxcrcitia  artium  liberalium,  multomagis 
illa  qua:  funt  liberorum  &  fervorum  communia, 
in  iter  facere,civiles  caufas  tra&are,  &c. 

45.  Sic  enim  ufurpatur  ifta  phrafis  Efai.  58.  5- 
Ipytfftdtis  id  quod  dcleclet ,  ut  omncs  labores  yeflros  exi^ 
fMftSj  id  ift,  rerum  veftrarum  follicite  fatagitis,verf. 
13.  cxevccndo  yitas  tuds  :  Quia autem  Efaias inillo 
capite  agit  etiam  &  prxcipue  de  maleficiis,  vel 
operibus  illis  ,  qux  omnitemporefunt  illicita,  ut 
apparet  ex  ve'rf.  9.  idcirco  errare  videnturpii  qui- 
dam  Theologi,  qui  ex  iftoc  loco  colligere  folent, 
jCjuodlibet  verbum  aut  cngitatipncm  humanam , 
!  yel  humana  fpe&antcm  ,  die  Dominica  ufurpatam , 
(habcndameffepropeccato  :  noncnim  omniadi&a, 
'fatta  &  cogitata  humana  dieilla,  dequaineoca- 

pite 


3c6  THEOLOGIl 

pitcagitur  (  flvefit  fabbarhumpropriedi£um  ,fivc 
jejuniuni  foienne  )  alicna  ibi  judicantur  ,  &  Co  no- 
mine  fimpliciter  reprehenduntur  ;  fed  ijla  tantum, 
quar.  lucrum  &  commodnm  noftrum  ,  vel  iimplici- 
ter  iliicitum ,  vel  piis  exercitiis  repugnans  ,  folent 
fpe£tare,ficutapparetexverf.3.5c  6.  Deiftis  operi- 
bus  fervilibus  &  vulgaribus  tam  ftrifta  lex  habe- 
tur,  ut  die  Sabbathi  ne  in  ipfa  quidem  aratione  &  in 
meiTe  ,  id  eft ,  tcmporibus  illis ,  qux  funt  humanx 
vitSE  maxime  opportuna,  &  quafi  neceilaria,  Exod. 
34.21.  neque  in  iis  ,  qua;  mediate  &.  lemote  Ipe- 
&ant  ad  res  facras  ,  cjuaiis  fuit exftruclio  taberna- 
culi  Excd.  31.  verf.  13.  peigereliueat ,  nedum  ut 
vulgaris  alicujus  itineris  ingrefiio ,  Exod.  16.  aut 
mercatum  ac  nundinarumfrequentatio,  Neh.  15. 
licitafit. 

44.  Hictamenexcipiuntur.  I.  Illaomnia  ope- 
ra ,  cna;  ftmt  communis  hcneftatis.  Quum  enim 
femper  alias  ,ficetiam  praecipuedieilla,  quaidivi 
no  culrui  fingulariter  dicatur,  honefte  Scdecore 
dcbeamus  nos  gerere  &  agere,  illa  omnia ,  qua?  iim- 
pliciter  eb  fpe£tant,  intelliguntur  eiTe  permifia. 
II.  Qux  fingulari  aliqua  neccflitate  nobis  impo- 
Jiuntur,  Matth.  12.II.  quoinnumcrotamennon 
funtitla  habenda ,  quce  homines-fibimetipfisquafi 
neccftariafaciuntautfingunt  r  fed  qux  Deiprovi- 
dentia  ex  improvifo  neceiTariack  incvitabSja  effe 
apparet,  id  eft,  quum  talis  urgct  necefiitas ,  qualem 
fcriptura  ipfa  piobat  ut  fuflicicnrcm  caulam  vulga- 
re  aliquid  agendi.  III.  Opera  illa  omniadire&e 
fpe&antcuhum  &gloriam  Del.Matth.12.5.  Joh. 
5.8.9.  in  iftocenim  cafu  opera i 1 1  a ,  qua: funi  fua 
natura  fervilia,  tranfeuntin  naturan\  opcrum  fa- 
crorum,  necjue  proprie  funr  opcra  noftra ,  fed  opera 
Dei. 

45.  Quies  ifta  quamvis  in  fe  abfoluteconfide- 
xata ,  noifiit ,  neque  unquam  fuerit  pars  aliqua  cul- 
tus ;  prout  tamen  a  Deo  impcrai  :ur ,  tanquam  ne- 
ecffarium  quid  ad  ipfms  cultum ,  5c  adillum  etiam 

refei* 


LIBER     SECUNDUS  J07 

refertur,eatcnus  eft  pars  obfeivamia:  illius  quspcr" 
tinct  ad  religionum  &  culrum  Dei. 

46.  Sanclificatio  hujus  quietis  ac  diei  eft  ap- 
plicationoftrum  ipforum  fingularis  ad  Deum  illo 
diecolcndum:  quodinnuitur  illis  ipfisphrafibus , 
fanttiVicayit  ilium  dicm.  &  Sabbathum  efi  lchoyx 
Dcotuo. 

47.  Cultus  hic  publicus  inpiimis  debet  fpefta- 
ri  j  undc  eiiam  cft  ouod  appeilatur  Sabbachum 
CcnyccatiofanHa^  Lcvit. 2  }  .verf.  T 5.  A  clor.  f  5  ."verf, 
14. &  1 5.  2:.  ck  16.  13.  Quod  autcm  pubiica  illa 
convocatio  Ecclefix  cx  ante  &  poft  mcridicm 
die  Dominicadcbet  habcri ,  apparct  fatis  exduplf- 
c\  holocaufto  Sabbathi,  matutino  6c  vcfpcrtino» 
Kum.28.9. 

48.  Sed  relioua  ctiam  pars  diei  fmpendi  debet 
cxcrcitiis  pietatis  :  quamvis  enim  holocauftumo- 
lim  fuit  peculiare  Sabbathi^  jugetamenaut  quo- 
tidianum  holocauftum  CUB)  libamine  fuononfuit 
omittendum,  Num.2S.10. 

49.  Cultus  etiam  ipfe  publicus,quum  maxime 
folenniter  cft  celebrandus,  poftulat  neceffario illa 
exercitia  Scripturae  le&ionis  ,  meditationis ,  pre- 
cum,  colloquiorum  ianctorum,  &  contemplationis 
operum  Dei ,  quibus  &  nos  paratiores  fiamus  ad 
publicum  cultum,  &  ilic  ctiam  in  nobis  vereefRcax 
icddatur. 

50.  Inftitutionihujusdiei  Domlnicacrcpugnant 
Omnes  dies  fefti,  abhcminibusinftituti,itautha- 
beanturprodiebusfanctisficutdies  Dominica  dc* 
bethabcri. 

51.  JMaxime  enim  confentaneumcftcumprima 
inftitutione,  &  cum  fcriptis  Apoltolicis3  utunus 
tantum  dics  in  fcptimana  fan&ificetur. 

52.  Juda:i  nullos  habuerunt  dics  feftos  ritefan- 
&ifkatos,  nifi  cx  inftitutione  divina. 

5;.  Poflunt  autem  dies  qnalefeunque  pie  con- 
,  vcrti  in  occallone  cultum  Dci  prcponendi. 

54:  Quum  etiam  Dcus  fuis  judiciis  fingulari- 

bttJ 


tt'6$  THEOLOGIA 

bus  ad  folemniora  jejunia  vocat ,  dies  illae  haben- 
dx  vidcntur  quafi  pro  Sabbathis  extraordinariis. 
55.  Repugnant  etiam  obfervationi  diei  Domi- 
nicat,  omnes  negationes ,  exercitia,  convivia ,  ludi, 
&  fimilia,quibus  animus  hominis  hac  die  abftra- 
hitur  ab  exercitiis  religionis.  -^ 

CAP.     XVI. 

De  luftit  ia  c>  Charitate  erga 
preximum. 

Ha&cnus  de  Religione:  fequitur  Iuftitia^  quce 
Secunda  Tabula  continetur 

I .  ■*  FftUia  rft  virtus  ,  cjua  inclinamur  ad  debitum  of- 
Ificium  proximo  pr^ftandum.  Sic  officium  libe- 
-*rorum  ergo  fuos  parentes  dicitur  yuftum  efie. 
Eph.  6.  r.  &  Dominorum  officium  etga  iuos  lcr- 
vos  vocatur  )us  &  a-quum  Col.  4.  r.  &omnia  illa, 
quac  proximis  defcemus,  jufte  viyench  prseftantur, 
adTit.  2. 12. 

2.  Iuftitia  autem  in  hoc  loco  non  maximc  gcne- 
ralitcr  accipitut  ,  ut  omne  officium  ad  altcrum 
defignct :  fic  enim  5c  religioncm  ipfam  comple&i- 
tur,nam  juftitia  illa ,  qua:  dicitur  gcneralis  ,  nihil 
aliud  cft  quam  virtus  in  generc  ,  iicut  antea  fuit 
indicatum  ,  cum  intcrgeneralesarTecYiones  virtutis 
Iuftitiam  primariam  clTe  oftendimus:  neque  ma- 
ximeparticuiariter  intelligidcbet  ,  ut  refpiciatvel 
meriti  vel  accepti  quantitatem  ,  fie  enim  pauca 
tantum  SecundsTabulae  officia  continet,  iila  fci- 
licet,  quibus  parpari  refertur  :  fed  media  quadam 
ratione  hic  ufurpatur  qua  mutuum  officium  de- 
notat  inter  eos  ,  qui  codem  jure  tenentur  ,  quo 
fcnfu  totam  SecundatTabulx  vimexhaurit. 

3.  Habet  pro  obje&o  proximum,°'\c\  eft,  omnem 
illum  jlive  hominem  ,  five  etiam  Angelum,  qui  no- 
bifcum  particeps  eft,veleiTepoteft,ejufdem  flnis, 
ScbeatitatiSjLuc.  io.  36.  57. 

4.  Hinc  ncque  homines  fan&i ,  qualefcunque  de- 

num 


LIBER    SECUNDUS.  $09 

mum  fucrint,  nccjue  Angeli  ipil  poflunt  efic  ob" 
jc&um  idoneum  religionis,  aut  cuhus  illius  rcli- 
gioil,qui  Prima  Tibula  mandatur  ,  fcd  Iuftitia:  tan- 
tum,  aut  officii  illius  proximo  dcbiti ,  quod  Secun- 
daTabula  continetur  :  Undectiam  illa  argumenta 
cx  natura  rei  pctita  omncm  crcaturarum  adora- 
1  tionem  cxcludunt  :  Skrp%  nam  egoipfc  homo  fum. 
Ac~t.  i"  .  26.  Vultncfcceris  :  eonferVH*  enim  tuus  fumy 
i  &fraiium  tuorum  Pyophetatum  ,  &  eorum  ,  qui  cbfcr- 
Vant  ycrba  libri  h:\us  :  Dcum  adora,  Apoc.  22.9. 

S.  Iftoc  autem    numero    &   nomine  analogice 

unufquifque  includitur   etiam  fuimetipfius  refpe- 

ftu;  quilibet  enim    fibimetipfi  primum  proximus 

cft,  deindealiis.  Vndeetiam  eft  ,  quod  nullnm  fin- 

gularc   detur  prxceptum  ,     quo   homo   ordinetur 

(  a3VerfiTS  femctipfiim  :  dum  enim  rette  ordinatur 

ad  Dinm,   6c  ad  proximum ,  ifimul  etiam  sd  fe- 

metipfum    ordinatur  ;   fcd    cum    hac   dirierentia, 

'  quod  difpofhio  illa  qud  aptus  redditur  aliquis  ad 

1  officium  fuum  Deo  ev  proximo  pratftandum ,  per- 

tinet  ad  eju  0:d  eadem  etiam  of- 

ficia  &  proximo  &  fibi  (non  autem  Deo  &  fibi) 

debct  prarftare. 

6.  Q^ia  vcro  modus  iile,  quo  cfficia  crgapro- 
jximum  funt  cxcrcenda,   eft  cum  ieipectu  &  affe_ 
tluad  eorum  bonum  5  hinc  eadern  ha.'c  virtus  di__ 
•citur  Charitas  erga  proximum ,  Matthari.  22.  29 
'.Marc.  12.  vcrf,.  jl. 

\  7.  In  iita  C:  aritate  ineft  femper  amov  unionic^ 
\cimplacenti* ,  &  bentyolertti* ,  ficutin  Charitateil- 
(la,  cjua!  cft  crga  Dcums  fcd  accedit  eciam  fscpera- 
tio  milcricordir: ,  cum  p\o::imi  miferia  fpettatur, 
Iqnx  in  Charitate  erga  Deum  nultnm  habet  iocum. 
I  8.  Hujus  autem  luftitia:  oblieado ,  &  Charita- 
ris  affectio,  fluere  ac  derivari  lemper  dtbct  cxre- 
lligionc  erga  Deum.  Religio  cnim  cum  honorem 
jSmmum  Dco  tribuit,  efficit,  ut  ipiius  voluntati 
pbedientia  pra?ftetur  in  iis  ctiam,  qua;  immcdia- 
:e  fpc&ant    ad   crcaturas  j  uncie  omnes  illi ,  qui 

officium 


$1$  THEOLOGU 

ofTicitim  fuum  negiigunt  erga  homines,  Deum  ho- 
norare  negantur,  fedpotius  contemnere,  j.  Sam.  i. 
30.  Charitas  etiam  erga  Deum,  qux  in  religionc 
continetur ,  fua  narura  producit  Charitatem  erga 
homines,  quatenus  aliquo  modo  parcicipes  funt  i- 
maginis  Dei,  unde  etiam  Deumdicimuramare  in 
hcminibus,  &  homines  in  Deo,  qua;  unaeftiatio 
illius  phrafeos  dilecliin  Domino. 

9.  Hinc  nihil  hcmini  proprie  debetur,  quod 
religioni  adverfatur.  A&or.  4.  19.  &  5.  zq.  An 
juftum  Jit,  in  confpeclu  Dei ,  yebis  potius  aufcnltare 
quam  Dco,  iudicace.  Obedire  oportet  Deo  ,  potius  quam 
hominibus.. 

ic.  Kinc etiam  religionis veritas  nonpoteft  con- 
fiftere  cum  ncgkdu  Juftitix,  &  Charitatis  erga 
proximum  Jacob.  1.  27.  J{fligiofus  cultns,  purnsyiy 
incontaminaius  apud  Dtum  &  Patrem,  bic  (ftyinviftre 
erpbanos,  &  yiduas  in  affiiciione.  1 .  J  oh. 4.20.21.  Si 
qnis  dixerit ,  diligo  Deum  ,  &  ftatrem  Juum  oderit , 
mendax  eft .  Hoc praceptum  habemus  a  Deo}ut  qui 
diligit  D(um3  ditigat  etiam  fralrcmfuum. 

11.  Hinc  denique  religio  per  juftitiam  optime 
probatur  &  exploratur  fecundumfrequentem  ufum 
Sciipturx.  Quod  tamenargumentum  multo  certius 
negationi  ouam  arrirmationi  infervit,  il  deexternis 
operibus  &  ofEciis  jufiuia:  inteliigatur:  quia  hujuf- 
modi  opera  juixiriae  poffunt  aliquando  adeiTe,  ubi 
verareligodeefts  C^d  religione  verapra:fente,non 
poiTunt  prorfus  abeiTc. 

12.  Eadem  etiam  ratione  opera  injufta  magis 
arguunt  hominem  impium ,  quam  illa,  qnxjufta 
funt,  arguunt  piumj  unde  opera  carnis  dicuntur 
cffe  maniffta,  Gal.  5.19.  quod  defru&ibus  Spiritus 
non  arTirmatur,  verf.  2  2 . 

13.  Gharitatis  hujusordotaliseft,  utcum  Deus 
fit  primo  &  maxime  ex  charitate  diligendus,  at- 
que  adeb  ilt  formalis  quailratioCharitatis  hujus 
crga  proximum  ,  proxime  poft  Deum  nofmet- 
pfos  diligcre  tenemus;,    iila   fciiket  Charitate 

quze 


LIEBR    SECUNDUS.  311 

qux  refpicit  vcrnm  beatitudincm ,  Deum  enim 
ipfumamandounionis  amore  nofmctipfos  imrac- 
diate  diligimus,  Charitatc  illa  fumma,  qua:  rcfpicit 
beatitudinein  noftram  fpiritualem  ;  alios  autem 
quafi  fccundarib,  quos  nobifcum  participcs  effe  vo- 
lumusejufdcmboni ;  prattereaaliipoffuut  hacbca- 
titudine  privari  finc  noftra  culpa,  nofmetipfi  autem 
Jnonpoftumus  ;  magis  igitur  tenemurcam  &  vellc 
&qua:rcre  nobifmetipfis  ,  quamaliis. 

14.  Hinceft,  quod  diledtio  noftra  quafi  regulae 
',  aut  mcnfura:  vim  habet  ad  dile&ionemaliorum, 

dtliges pro.ximum  tuum ficut teipfum. 

15.  Hinc  nunquam  licetin  alterinsgrntiam  pcc- 
catum  ullumcommittere,  quamvis  deli&um  no- 
{trumvideri  poffit  exiguumj  ck  fummumbonum 

'effc,  nuodalteriquatremus  ;  quienim  fcicns  volcns 
! peccat,  fuaixi  propriarn  animam  odit. Prov.8 . 3 6.  & 
29.2 4.  jQ>u>pcccatinm<,i  "pim  facit  ammxfrtJt.  Qtji 
partitur  cnmfwe  ,  adit  jcipfum  ,  &>  qui  exfecrationem 
laudierjff  non  indicat. 

16.  Interalios  homincs  ncmo  quidem  beatltu- 
dinem  capaxa  Charitaris  noftrae  complexu  eft  plane 
;removendii3;fienim  Deum  fupraomniadiligamus, 
inulla:  inimicitia:  apud  nos  adco  valebunt,  quin  pro- 
;pter  Deuminimicos  ipfos  diiigamus,  Matth.5.39. 
Rom.r2.17.  r.Theff.  5 .  x 5 .  i.Pct  3.9. 

'■  17.  Intcr  homines  autem  ii  magis  quam  csteri 
funr  diligcndi,  qui  propius  ad  Deum  ,  &  in  Dco  ad 
jnofmetiplbs  accedunt,  Gal.6.ic.  S;musbeneficierg*, 
tmncs  ,  maxime  yrro  erga  domcfiicos  fdei. 

18.  Qma  vero  fideles  magis  conjuncli  funt  & 
Deo ,  &  nob;s  etiam  fpiritualiter ,  quam  nondum 
1  credentcs,idcircb  ctiam  magis  funt  diligcndi. 
I  19.  Hinctamenficeft  intelligendum  ,  utrcfera- 
jturadtempus  pra:fens  &  immediatum  aife&um; 
jpofiumus  enim  alterialicui  idem  bonum  squeaut 
Imagis  etiam  velle  in  tcmpore  futuro  ,  gtatia  Dei  ac 
ifidemediante  ;quo  fenfuaffe&ioilla  Apoftolicix- 
ta  Iiraelius  eft  accipienda,  Rom.  9.  3. 

20. Sl 


3i2  THEOLOGU 

20.  Si  inter  diligendos  nulla  iltapparcnsdifpa- 
ritas ,  neque  refpe&u  Dei  neque  refpecru  noftrl, 
tum  sequaliter  funt  diligendi. 

u  Si  vero  ulla  difparitas  appareat  vel'in  con- 
junclione  ad  Deum,  vel  nosmet  ipfos  ,  tum  ille,  qui 
conjun&icnealiquaexcedit ,  magis  eft  diligcndus; 
hoceft,  cum  pariter  circa  omnes  nonpoilumusa- 
£tum  dile&ionis  exercere,  magis  tenemur  dile&io- 
ncm  ncftramin  illiscollocarc,  quos  Deus  per  iln- 
gularem  aliquam  conjun&ionem  aut  communio-    ; 
nem  nobis  commendavit ,  quam   in  aliis.    Quam- 
vis  igitur  aque  vclle  debemus  aliorum  etiam  falu- 
tem,   hujus  tamen  voluntatis  exercitium  ck  cura 
praicipuc  debetur  illis ,   qui  nobis  fingulari  aliqua  j 
ratione  funt  conjun&i,  (icut  milcs  ,  quamvis  omni- 
bus  comiTiiiitionibus  bene  cupere  debet,  illos  ta- 
rntn  maxime   curare  tenetur  ,    qui  funt  ejufdem 
cohortis  ,    &.  in  codem  ordine  proximeadjun&i. 
Boc  ipfum  apparet  in  illo  exemplo  Pauli ,  qui  I- 
fraeiitarumfalutem  magis  ardenter  optabat,  quam 
aliarum  Gcntium  :  cujusaife&us  hancunam  ratio-  i 
nemrcddit,  quia  fratres  ejus  fuerunt,  &  cognati  \ 
fecundumcarnein.  ibid. 

22.  In  kac  tamen  charitatispracrogativaillafo- 
la  bona  conjurctis  noftris  funt  magis  optanda  ,  quae 
propric  pettinent  ad  illsmconjun&ionemqua  nos 
attingunt ,  ut  fpiritualia  bona  iis  ,  qui  fpiritualiter 
nobis  maxime  funt  conjun&i ;  &  bona  naturxiis, 
quibufcum  habemus  conjunctionem  naturaiem : 
non  quo  iftagenera  bonomna  funt  a  femet  invicem 
in  noftris  votis  ienaranda ,  fed  quo  gcnus  lpfum 
cenjuncliionis  cil  qnafi.nutus  Dei ,  quo  ab  ipfoexci- 
citamur  ad  operam  noftram  in  hocautillogenere 
pratcipue  collocandam. 

2  3 .  Hinc  fequitur  :  primb ,  confanguineos  caete- 
ris  paribus  magis  effe  diligendos,  quam  cxtraneos, 
iniis,  qua:  psrtinent  ad  hujus  vitaebona :  Scinter 
confanguineosmaximeillos ,  qui  ftmtpropinquio- 
res. 

24.  Secun- 


LIBER      SECU.NDUS  $1$ 

14.  Secundo,  amicum  sliqvjcm  infignem  magis 
liligcndumciTe,  quam  confanguineum  vulgarem, 
niisfaltcm,  qux  pertincnt  adonicium  vitx  com- 
nunc  ,  quia  talis  poteft  effe  amicitia ,  ut  ar&iorem 
^fficiateonjun&ionem,  quam  confanguinitas  ipfa 
>er  fe.  Prov.  18.24.  Efleni/fiamicusconJHncliorfra.- 

i  25.  Tcitib  ,  parentcs  magis  diligendos  efle 
juamullum  amicum  ,  quia  major  eft  conjun&io 
,'arentum  ,  quam  amicorum  ,  quoad  communicati- 
>nem  bonorum  eorum  ,  quac  nobis  funtmaximeie- 
ima.  T  .Tim.  5  .4.  S*  qua  yidua  liberos  aut  nepotes  ha- 
\>et ,  difcatprius  in  prtpriam  domumpietatcm  exercerty 
yvicemrependereparentibus :  boc  enim  efl  honeflum^ 
>  acceptum  in  confpeBn  Dei. 

'  26.  Quartb  ,  parentes  magis  diligendos  cllc 
juam  liberos  in  iis  bonis,  qux  redundare  debentab 
ifTe&u  ad  caufam ,  cujus  generis  funt  honor,x- 
timatio,  rcverentia ,  gratitudo  ,  &  ilmilia.  Sed  fi- 
lios  magis  diligendos  effe  quam  parentcs,in  iis, 
jnaederivaridebentacaufa  in  efte&um;  cujusge- 
teris  funt  fuftentatio ,  promotio*  providentia,  6c 
imilia. 

27.  Quinto  ,  conjugcs  magis  eiTe  diligendos 
'juam  vel  parentes,  vel  liberos,  in  iis,  quac  pertinent 
id  rita:  focietatem ,  &  unionem ;  maxima  enim  eft 
lla  conjun&io,  de  qua  dicitur,  erunt  in  carnem  nnam 
jGen.4.24.  Matth.  19.5.  Idcirco reliclurus  efl  vir pa~ 

rcmfnum,  rjr  matrem  fuam  ,  &  adharcbit  uxorifu*t 
ruutque  in  cnrnem  unam. 

28.  Scxtbjillos,  qui  bene  de  nobis  meruerunt, 
nagis  diiigendos  efle  quam  alios  :  &  interillos, 
]ui  fpiritualia  nobiscommunicarunt ,  maximeelTe 
iiligcndos.  Communicct  qui  inflituilur  in  fermonc, 
cumeo  tjuife inflituit^omnia  bona.  Gal.6.6. 

29.  Septimo,  communitatem  aut  focietatcm 
.ntegram  magis   diligcndam  cfle,   quam  quodvis 

jus  mcmbrum  ,  quia  major  eft  conjun&iopartis 
:um  to$o,  quam  cum  alia  partei  atquc  idcircb 
O  Prin- 


314  T'H  EOLGGU 

-  Principem  aliqucm  ,  cujus  vita  ac  falus  bono  com- 
muni  eft  neceffaria,  velmaximeutilis  ,  magis  dili- 
gendum  efle  quam  plebeum  aliquem ,  aut  varios  cx 
plebe  ;  imb  in  temporalibus  magisqiiam  nofmet- 
ipfos,  2 .  Sam. 2 1 . 1 y.  Kon  cs proditurus  ultra  mbifcum 
inpnelium}Htnon  extinguas  luccrnam  IJlaclisy Lament. 

4.2C. 

30.  Charitatis  erga  proximum  duo  funt-a&us, 
precatio  pro  ipfius  bono,  &  ejufdem  cpcyatio. Mztth. 
5.  44.  Diligiteinimicos  yeflros ,  bcnedicitc  cis  ,  qni  dc- 
Voyent  yos ,  benefacite  eis  ,  qui  oderunt  yos ,  &  pre- 
camini  pro  eps ,  quiyobisinfcflifunt  ^  &  pcrfequuntuv 
7>os. 

3  I.  Precatio  hsec,  qua  rcfpicit  honorem  Dei,  pcr- 
tinet  ad  religionem  in  prima  Tabula  ;  fcd  qua  refpi- 
cit  bonum  proximi ,  pertinet  ad  juftitism  6c  chari- 
tatem  erga  proximum  in  fecunda. 

32»  Prscaria autem illa  omnia  debemus,quae re- 
ligio  imperat ,  ut  ipfi  velimus ,  five  fint  fpiritualia, 
fivc  corporalia. 

33.  Precationehac  includitur  non  tantumpeti- 
tio},  fed  etiam gratiarumaciio,  qua  Deumlaudamus 
debonis,qua:proximiscommunicavit.  Rom.  1.8. 
9.10. 

34.  Precationi  huic  opponitur  imprecatio  illaf 
qux  tendit  in  proximi  malum,  qux  dicitur  execratio^ 
.Matth.5.44 

35.  Gperatio  boni  erga  proximum  cft,  conatus 
clrca  ipfum  .tendens  ad  ejus  bonum$  undcetiam  1 
vocatur  benefaBHm ,  Ibid.  6c  dileciioinfacio.  1.  joh.   j 
3.r8. 

36.  Diftinguitur  hxc  operatio  a  precatione,quia 
quamvis  precatio  iit  etiam  conatns  tendens  in  bo-  i 
num  proximi,  non  tamen  immediate  verfatur  circa 
ipfumproximum:  fed  in  Deumfcrtur. 

37.  Adiftamtamenoperationemreferridebent  1 
illi  conatus ,  qui  circa  alias  creaturas  verfantur  in 
gratiam  proximi  j  ibi  enim  eft  aliqua  eiricientia  in 
aftione  aoftraa  ejufdem  plane  rationis,  acfiim-  « 

(  me- 


LIBER    SECUNDUS.  515 

tnediate  circa  ipfum  proximum  verfaretur. 

$8.  Adhibeturautem  conatus  ifte  vel  moralitev 
fuadcndo ,  vcl  realieer  (fficiindo. 
*     39.  Conatus  moralis  fuafionis  eft  in  propofitio* 
ineboniab  ipfoprxftandicumargumentis,    quibus 
(adilludpoflit  excitari. 

40.  Hoc  autem  fatadmonitione,  &  exemplo  bov.o. 
J  41.  Admonitio  hic  generaliter  accipitur  ,  pro) 
,^qualibet  commonefa&ione ,  quatverbisadhibctur, 
•five  fiat  ad  bonum  proximiprocurandum  aut  perfi- 
•^iendum ,  five  ad  mali  aliquid  propulfandum  tk  re- 
«ifarciendum. 

42.  Continct  igitur  in  fe  officium  docendi  Sc 
-ladmonendi  Col.  3.i6.obferv^ndialios  ,  ut  ipfos  a- 
-tuamusadCharitatcm  &  bona  opera.  Heb.  10.14« 
L£xhortandiipfos  etiamquotidie.  Heb.  3.13.  con- 
folandi  adverfus  triftitiam  ac  dolorem.  1 .  ThefiT..} . 
118.  &fraternumin  modum  corrigendi,  fi  offenfa 
^liquafintprxoccupati.  Gal.cap.  6.verf.i.Lcv.  19- 
/erf.17. 

•<  43.  CorrecHo  autem  hxc  fraternatum  eft  adhi- 
jbenda  ,  cum  malum  corrigendum  certb  fcimus  eftc 
,'idmiffum  :  cum  fpes  adeft  alicujus  fru&us  velboni 
ex  corre&ione  noftra  confecururi,  five  per  emenda- 
fiionem  fratris  prolapfi  ,  fire  per  aliorum  conferva- 
,:ionem  ab  ejufdem participatione  :  cum denique  in 
|:empore  ,  perfona  noftra  ,  &  fimilibus  circumftan- 
:iis  adeft  opportunitas. 

1  44.  Admonitioni  huic  opponitur  confcnfus  ,  vel 
rommnniocum  aliis  ineorumpeccatis.  Ephef.  j. 

fell- 

i    45.  Confors  quis  dicitur  alicni  peccati  noveni 

■tnodis  ,  qui  fic  rcferuntur. 

I     Ju/sioy  confiliumy  confnfus,  palpo,  rccurfus, 

1    Varticipans ,  rutans,  non  objians  ,  non  manifcftanf, 

Mcft,  confcnfus  prxbetur  peccantibus  fuadendo, 

iiefendendo  ,  auxiliando ,  permittendo  cumpofTu- 

itaus  impedire,&  tacendo  cum  utiliter  poftumus  in- 

-licaie,  Rom.1.32. 

-I  .  O  %  q^.Excm- 


^*  THEOLO GU 

46.  Exemplum  bonum  eft  rcprefentatio  operis 
boni ,  quo alii  poflinr  excitari  ad  iimile  quid  pra:- 
ftandum.  x.Timoth.^.i^Ttt:  2.  4.7.  Matth.5.10'. 
i.Pet.2.  12. 

47.  Exemplo  bonoopponitur/oW*/*/?»  r.  Cor. 
IO.32.33.  Efiotefine offendicaU ,  Cv  i^^CAf  ,  &  C/tf- 
f  ^",  C>"  Ecclefi*  Dei. 

48 .  Scandalum  eft  repraefentatio  operis  mali,quo 
aliipollint  vel  excitari  ad  peccandum  (unde^ra*- 
cxe/t&fiu,  dicitur  vel  imping endi  cauja  )  velimpediri 
aut  retatdari  a  benefaciendo   (undeaV0£*«#  vel 

jnfirmationii caufa  )  &  proprie  fcandalum  vocatur, 
I .  Cor.8.9.  I0*  yi&te  ne  quo  modofacultas  illa  vefira 
imp ingcndi  caufafit  infirmis,  &c.  R om .  1 4 . 2 1 .  In  quo 

fraier  tuus  impingit,  vel offenditur}vel  infirmus  efl. 

49.  Inomnioperemalo,  quod  aliis  innotefcit,  | 
fcandaliratio ineft.Matth.  18.6.7.8.  Xtrifquisoffen-] 
diculofuerit.  Si  m*nus,pes  ,  oculusfacit  ut  iu  offmdas.  j 
$i  peccaverit  in  te  frater  tuur. 

50.  Incltetiam  aiiquandoinopereperfelicito, 
firationealiorumnoncxpediat,  i.Cox.ft.i 3. Siefca 
cffcndiculo  efifratri  meo  ,  non  edam  carnes  in  a:terunmy 
viefim  offendiculofratri  meo. 

51.  Res  autem  mcdia  dicitur  cxpedirc  ve!  non 
expedire,  cum  omnibuscircumftantiisconfidera- 

.  tis  ad  gloriam  Dei  &  a:dificationem  proximi  facit, 
aut  non  facit. 

5  2 .  Nulla  eft  authoritas  humana ,  qua:  a£Honem 
illam  redderepoteft  licitam ,  qqa  fcandalumproxi- 
mo  datur. 

5  5 .  Tum  autem  fcansUlum  dicitur  dari ,  vei  cum 
peccatum  aliquod  manifeftum  perpetratur ,  aut  fal- 
tem  illud  quod  cvidentem  fpeciem  habetpeccati 
admittitur,  ita  ut  aliis  innotefcat :  vel  cum  illtfd, 
quod  ex  Dei  mandato  non  eft  nobis  neceffarium,  & 
aliis  tamen  fpiritualem  pernicicm  adfert ,  temerc 
.committitur :  multbautcmmagis,llpcrverfioaut 
conturbatio  proximi  iUoipfofa&odite&e  inten- 
^atur» 


LIBER    SECUNDUS.  317 

54.  Si  vero  non  cx  conditione  noftri  operis, 
{cd  expura  aliorum  malitia  offenfio  fcquatur,tum 
dicitur,fcandaluni  acceptum,ut  Pharifxorum,quod 
noneftpeccatumnoftrum ,  fcdcorum,  quioftcn- 
duntur,  Mat  tli.  1 5 .  x  2 . 1 5 .  14.  Kofti  Pharifea  auciito 
ifto  fcrmone ojfwfis fuijje  f  OmittiteilltSy  ducesfnnt  ccc- 
ci  coecwmm, 

5  % .  Quamvis  autem  fcandalum  hoc  acceptum  non 
pollit  a  nobis  vitari :  datum  tamen  illud  poteft  ac 
debet.  Dcus  enim  non  impomt  fuis  unquam  necef- 
fitatcm  quemquam  offendendi. 

56.  Scandalum  illud  quo  dicitur  quis  (  meta- 
phorice)  fcmetipfum  orfendere,  aut  occafioncin 
peccandi  fibimet  prxbere,  analogice  xefertur  ad 
fcandalum  datum. 

57.  HfMlis  afjfetiio  aut  procuratio  boni  proximi 
eft,  cum  nos  ipfi  prxftamus  aliquid,quod  per  fc  tcn  - 
ditinbonumproximi ,  nulla  ejus  opera  interveni- 
cnte.  Heb.  15.  16.  Bineficenti*  yero  &  cummhnicatiQ- 
nis  ne  oilivijcimini. 

58.  Quamvis  autcm  omnes  juftitixattus  Chari- 
►atem  debenthabere  conjun&am,  nonnulli  tamen 
"iint ,  inquibus  juftitix  ratiomagis  elucet  ,  &  alii, 
.uquibus  Charitas  dominatur* 

59.  Hinc  illadiftin&io  oritur  ,  quaquxdamof- 
icia  dicuntur  eife  juftitix  ftriclte  fumptar ,  &  alia 
^haritatis  ;  cujus  diifcrentix  ocformalisetiamdi- 
liibiitionis  Chriftum  ipfum  habcmus  authorcm, 
Luc.  1 1.  42.  Pi\c:cvitis)udicium  £r  Charitatem  Dei.. 

62.  Juftitixa&us  illifunt  ,quihabent  inferati- 
>nem  debiti,  &  xqualitatis  refpe&u  ahcrius. 

61.  Charitatis  a&us  illifunt ,  quibusbonum  al- 
;erius  fpe&atur  magis  quam  noftrum  debitum. 

62.  Juftitixofriciafunt  priora  tk  ftrictioris  ob- 
igationis,  quam  illa,  qux funt  Chariratis. 

63.  Hinc  magis  ter.emur  folvere  debitanoftra, 
iuamaliquidexnoftrolargiri,&qui  alterum  orfen- 
iit ,  magis  tenetur  ad  rcconciiiationcm  quxrcn- 
lam  1  quam  qui  offenfus. 

O  3  6% Ju- 


3x8  THEOLOGIJE 

64.  Juftitix  hujus  duplex  eft  in  multis  ratio, 
quarum  uaa  refpicit  finem  proximum  ,  &  verba  le- 
gis  obligantis  ,  qux  juftitiadicitnr  ftri&ifiimo  fen- 
fusalteraverbfinemremotum  &  legis  rationem, 
qux  dicitur  xquitas  vel  g  ?n«x««. 

65.  Partes  hujus  juftitixduxfunt,quarumaltera 
fua  unicuique  tradit,  &  vocatur  juftitia  diftributi?a°y 
altera  fuum  cuique  reddit ,  &  dici  poteft  juftitta  t- 
wnendativa. 

66.  Diftributiva  juftitia  re&e  praeftari  non  po- 
teft ,  abfque  refta  dijudicatione  rerum ,&  perfona- 
rum  .,  decentcque  comparatione  rerum  ad  res  ,  & 
perfonarum  ad  perfonas  ,  ex  qua  oritur  illa  propor- 
tio  ,  qux  Gcometrtca  vocatur. 

67.  Juftitix  diftributivx  opponitur  acceptioper- 
fcnarum  ,  qua  unus  alteri  prxfertur  in  diftributione 
bonorurn  debitorum  fine  jufta  ratione. 

68.  Juftitia  emendativaeft  vticommutativit,  vel 
correBiva. 

69.  Commutativa  juftitia  eft  xqualitas  redditi 
&  accepti. 

70.  Coire&iva  juftitiainjuftitiam  aliquamprx- 
fupponit :  eftquevel  ciyilis ,  \z\criminalif. 

71.  Civilis  prxcipue  eorrigit  injuftitiamrei. 

72.  Criminalisprxcipue  corrigitiiijuftitianfper- 
fonx. 

73.  Ad  corre&ivam  juftitiam  pertinetv/Wic?,* 
&  rcftitutio. 

74.  Vindi&a  eft  acius  juftitixcorre&ivx ,  quo 
poena  ihfrigitur  illi ,  qui  juftitiam  violavit. 

7 5 .  Hujus  finis  debet  elfe ,  peccantis  emendatio- 
velcohibitio,  aliorumquies  &  admonitio,atque 
adeojuftitix  confervatio  6c  honor  Dei.  Deut.  15, 
jl.  &  17.  13.  £t  19.  20.  21.  22.  Vt  audiant  omnes 
Iftaelitx  ,  '&  timeavit ,  ne  pergantfatcre  fecundum  rcm 
?nalam  hanc  in  mcdiotui. 

76.  Rcftitutioeft  actus  juftitixcerre&ivx  ,qub 
alter  iterum  ftatuitur  inpoffeffione  rei  fux,  qua  fu- 
it  injufteprivatus» 

77-Hinc 


LlBER    SECUNDUS.  ?j; 

77.  Hincacfcio  obligans  ad  reftitutionemdebct 
cfie  contra  JLiilitiam  ftri&e  fumptam,5c  non  contra 
Cliaritatcm  folam. 

78.  Huic  Juftitia:  opponitur/'»j«/7.r. 

79.  Cliaritatiopponitui  makyoientia,  five  lit  for- 
malisper  intentioncmdire&am ,  five  virtualispex 
intcrprctationem. 

80.  Admalcvolcntiam  iftam  pcrtinet  difcordix 
iniuftd,  qux  llerumpat  in  feceffionem,  prxfertim  ia 
iis  qux  fpeclant  ad  religionem  ,  dicitur  proprie 
Scbij}nd. 

CAP.j    XVII. 
De  Honore  Proximi. 

1.  TUftitia  ergaproximum,  vel  afticit  cum  imme- 
J  diate,  vel  mediante  alia  aliqua  aCtione. 

2.  Juftitia  qux  imnvjdiate  afficit  proximum,  vel 
rcfpicitgradum  conditionis  in  quo  proximus  cul- 
locatur,  vci  cor.ditionem  ipfam  abfolute  conlidcra- 
tam__> . 

3.  Qua  relpicit  gradumejus  ,  diciturA^w,  qul 
inquintoprxcepto  imperatur  :  quod  dicitur,  \>d- 
YKumcum  promifjione,  Ephef.  6.  2.  vel  quiaprimum 
eft  tabulx  fecundx ,  vcl  quia  prirnum  &.  unicum  eft 
in  tota  lege  ,  quod  linguiarem  Sc  fibi  propriam  ha- 
bet  promiilionem  adjun&atn. 

4.  Supponitur  hic  5c  fancitur  focietas  hominum 
inter  fefe ,  privata  vcl  otconomica  ,  &  publica,  vel 
politica,  qua  dcbent  alii  aliis  iniervire  mutuis  om* 
ciis  juftitix  &.  charitatis  conjun&i ,  ut  religionem 
Hlam,  qua  Dcum  colunt,erga  homines  exerceant  Sc 
oftendanr. 

5 .  Hinc  folitaria  illa  vita,quam  Eremitx  quidam 
fibimet  ut  angelicam  eiegerunt,  &  alii  aiias  ob  cau- 
i-as  ample&untur ,  tantiim  abeft  a-  perfectione ,  ut, 
nifi  extraordinacia  aiiqua  ratione  (idque  ad  tempus 
tantiim  )  fuadeatur,  legi  acvoluntati  Deiprorfus 
adverleiur, 

O  4  £Q$a 


3ic  THEOLOGIJE 

6.  Qma  verb  focietatis  humana  fundamenti  le- 
cum  habetad  reliqua  omnia  juftitiie  &  charitatis 
officia,  qux  infecundalegis  tabuia  pratcipiuntur, 
illa  igitur  fcelera  ,  qux  dire&e  faciunt  ad  focietatis 
hujus  perturbationenV5,  confufionem,  &  everiio- 
nem,graviora  funtpeccata,  quam  ilngularium  prac- 
ceptorum  violationcs. 

7.  Quamvis autem  focictas  politica  a  Deofan- 
ciamraiqueac  oeconomica ,  nontarnen,  ut  hujus 
(unacumecclefiaftica)  ik  illius,  certa  aiiquafor- 
ma  eft  omnibus  populis  a  Deo  pratfcripta,  {^d 
corumlibertatireli&a,  ut(poteftate  eoruminte- 
gramaiaente)  illam  inftituant ,  qux  maximefacit 
ad  religionem  &  juftitiam  inter  ipfos  conftituen- 
dam. 

8.  Atque  hxe  una  cft  ratio  cur  parentum  tan- 
tum  fit  mentio  in  quinto  pratccpto  :  quia  oecono- 
mica  fola  focietas  (  qua^eitplancnatiiralis)  per  o- 
mnia  fa>cula  ,  omnefque  gentes  ,  una  &  cadem  erat 
manfura  :  cui  illa  etiam  accedit,quod  hic  eft  primus 
gradus  in  quofons  6c  feminarium  eft  omnis  focie- 
tatis :  unde  etiam  aliorum  omniumpoteftate  fu- 
pcriore  poilcntium  authoritas  patrii  appeilatione 
defignatur  &  mitigatur.  2.Reg.2.i2.&  5.13.&  13. 
14.  Gen.^T.  8.43.  1  .Sam.24.12.  i.Tim.  5.1. 

9.  Hinov  eft  agnitio  dignitatis ,  velexceilentix 
illius,  quae  eft  in  alio,  cum  ejufdcm  debita  teftifica- 

tione. 

10.  *Agnitic  flmul  dieitur  &  tcflificatic ,  quia  ne- 
que  in  externa  obfervantiafola ,  neque  in  interna 

^confiftit ,  fcd  in  urraque. 

11.  Excellemiam  refpicere  dicitur  aut  dignita- 
tcm  ,  quiarevercmianonafricimur,  niil  ex  appre- 
henfione  alicujus  pr^ftantiar. 

12.  Hinc  &  vulgariter  &  maximeproprieofri- 
ciuiii  Hiud  honoris  &  revcrentiacnominenotatur, 
c]ucdiisdebetur,  qui  fupra  nos  inaliquacminen- 
tia  collocantur :  fed  pcr  fynccdochen  omneoffi- 
cium  dcfignat>  c]uo  refpcciu  habetur  ad  gradum 

digni- 


IIBER    SEC-UNDUS;  ?2r 

dignitatis,  vcl  excellentix  altcrius,  fivc  gradir,  iil- 
fit  inxqualis,refpe£tu  noftri,  five  xqualis.  Rom, 
il. IO. Honore alii  altis pr.eeuntes.  I  ¥etX..%.y.Veriftmi- 
literhabitcnt  ficundum  Dcinotitiamtyafi  muliebri,  ut 
infirmiort^tribuentes  bonorem,  fecundumillud,  T.Pct. 
2.I7.  Omnes  bonorate. 

1 5 .  Primum  autem  locum  obtinet  inter  illa  of- 
ficia  ,  qux  proximo  debentur.  r:  Quja  proxime 
accedit  ad  naturam  religionis  ac  pietatis  ,  qua' 
Deum  ipfumcoiimus,  unde  etiam  religio  aut  pic~ 
tasy  non  tantumapudprofanosauthores,  fedetiam 
mipfis  fcripturis  aliquando  vocatur.  i.Tim.  5*.  4. 
difiatpriusinpropriam  domumpietatem  exercere^&c . 
2 .  Qma  vinculum & fundamentum eft  totius  reli- 
qux  juftitix,qux  etgo  proximum  eft  prxftanda : 
Virtute  enim  hujus  officii  tx  graduum  eorum  iii- 
tcr  homines,quos  refpicit,^«jVM  &  tranquillu  vit x 
agiru*ab  hominibus,  cum  omni  pietate  &  vcneratio- 
ne.  r.Tim.2.2.  qux  etiam  propria  ratio  videtur* 
illius  promiflicnis,  qux  prxccpto  ifti  quinto  adj un- 
gituij  ut  frolaneeni  dics  tuos  fufer  terram,  quia  ftne  ' 
hujufmodi  obfervantia  mutua  fuperiorum  &  infe- 
iiorum  intcr  fefc,  non  eft  expcctandum,  ut  vita  ho- 
minum  in  fuo  liatu  confiftat. 

14.  Honorquarefpicit  notitiam  velopinionem' 
aliorum  de  honorando  dicltWT  fama,  Ecdef.  1.7. 
ZWtbtnumnomcn,  Phil.4.  8. 

15.  Hinchonor, qua  hominis  bonum  cftcxter- 
num,  nondiftert  rcalitera  fama,  icd  ratione  tan- 
tum. 

16.  Officium  illud  honorandi,  quod  omnibus  ' 
debemus,eft  lllxfum  conlcrvare  ftatum  illumdi- 
gnitatis,  quem   habcnt. 

17.  Huic  ofticio  illa  vitia   oppOnuntur,  quibus^ 
Ixditur  fama  proximi. 

18.  Lxditurauternfamaproximi,  cumdiminui- 
tur  ifta  xftimano,  quxcirca  ipfum  debet  haberi. 
I.  Cor.4.13.  Infamati  precamur:  2.  Cor,  6.S.  Ptr 
gUriam  £r  dtd((M}percQny>ici*  0*  taudes% 

O  5  19.  T>t 


£i*  THEOL6'GIA 

19.  Diminuere  poffumtis,  velapud  nofmetipfos 
tantum,maie  de  ipfo  concipiendo  fine  jufta  ratio- 
ne:  quod judicium  dicitur  temerarium.  Matth.7.  I. 
I.  Cor.4.3 .  vetapud  alios  etiam. 

10.  Apud  alios  diminuiturfama  proximi,  ver- 
bis,  fa&is,  ge£ibus,.aut  fignis  aliis. 

21.  Hoc  etiam  fit  aliquando  direBe  &  formali- 
ter  cum  intentione  bedendi,  8c  alias  yirtualiter  ac 
wdircBe,  velexnatura  ipfius  rei,  vel  ex  circumftan- 
tiisadjun&is. 

zi.  Cum  lsditur  fama  altcrius  per  imputatio- 
nem  mali  culpx  veipoenavfi  fi.tin  prsfentia  ipfi- 
us,  dicitur  vel  contumdia,  vel  dertfi»,  vel  conyitium  j  £i 
fitin  abfentia  ejus,dicitur  detratlio. 

23.  Detractio  dire&e  verfatur  circa  malum 
proximi,  quatuor  modis  1.  Cum  falfum  crimen- 
imponitur.  z.  Cum  crimen  occultum  fine  jufta 
caufa  detegitur.  3.  Cum  verum  crimen  nimisex- 
aggeratur.4.Quiando  fa&um  non  improbatur,  fcd 
intentio  vituperatur. 

24.  Indire£te  verfatur  circa  bonum  proximi  9 
modisetiam  quatuor.  1.  Negando  illud  bonum9 
quod  proximo  eft  tribuendum.  *..  Occultando. 
5.  Minuendo.  4.  Frigidelaudando. 

2.5 .  Priores  modi  ifro  carmine  continentur : 
Imponens,  augens,  manifeftans,  in  mala  yertem, 

26.  Pofteriores  iflo  : 

Qui  nfgattaut  minuitytacuity  landatqutrtmijfe* 

17.  Reftituitur  fama  per  retraclionem ,  aut  ye- 
nidpoftulationem^utaYiquarido  etiam  perejus  com- 
fenfatienem. 

28.  Honoris  ofRcia  funt,  aliaimparium,alia  pa- 
lium 

2.9.  Inter  inxquaUs ,  fHperierttm  cft  inbene  mc- 
sendo  excellere :  Inferiorum  aut«m  revereii,  &  gra- 
tias  referre. 

30.  ImparitasG&  vel  in  fimplici  aliqua  qualita- 
te,  vel  in  authoritate,  ac  poteftate. 

31.  Infimpliciqualitateimparitsscftjvelquoad 
»tatcm>vclquoadb.ona.  3^»Q^i 


L  IBER     SECUNBllS.  5M 

;  2 .  Qj.il  alios  cetatc  fuperant,  debcnt  iis  cxempli 
gravitate  prairc.  Tit.  2  .4.  Vtanusfapcrc  doccant  ado- 
lefccntulai. 

1 3 .  Qui  donis  exccllunt ,  debent  eadem  ad  alio- 
rumutilitatem  prompte  impertiri.  Rom.  t.  14. £* 
(j'<clis  tst  barUtris,  tum.fapienttbus  ,  tnm  infipicniibus 
debitcrfuiv. 

1  4.  Qui  alios  fupcrant  poteftate  ,  ii  funt,qui  jus 
habcntahos  gubernandi ,  undc  etiam  potefta:.  /«- 
Yifdicho  folet  vocarij  quorum  cft  erga  ihieriorc* 
Juftitiam  &  CJiaritatem  eminenti  quadam  ratio- 
ncadminiftrare,  propotcftatc  illa,  quam  babent 
fibicoinmiffam.  Job.  29.  14.  15.  lufiniam  irmlue^ 
baniy  &  inducbat  rnc  yelutpallium  ,  <*7"  cidana)udici- 
Tcrnmcum.  Vt  oculicram  cxco  ,  &  yelut  pedcs  (lafttto 
eram.  CololT.  4.1.  Dominijus  &  aquum  ftryis  fr4" 
fiatc. 

25.  Juftitiahaccinchaiitateadminiftratur,  fro- 
tcgcv.do  tkrcgendo. 

56.  Prottclio  eft  poteftatis  applicatio,  ad  de- 
rendendos  aiios  a  malo.  Iefai.  31.2.  Etcrit  yir 
tanquam  abfconfio  d  ycnto ,  (j^  latiuulum  ab  inundati- 
tnc^&c.  Quo  ctiam  pertinetprovidentiailla,  qua 
profpicituiiisderebusnecelTariis,  i.Tim.cap.  5. 
verf.8. 

$7.  J{cH.io  eft  poteftatis  applicatio  ad  promo- 
vendos  alios  in  bono.  Rofn.  13.4.  Deienim  minificr 
efi  tuo  bonoy  1  .Tim.  2 . 2 .  ttt  taar.quillam  ac.  quictam  yi- 
tam dvgamus  cum  omnipietat.e&  yencratione. 

1 8 .  Re&io  hjec  exercetur  in  dmclionc  oc  rcmune- 
Yationc. 

39.  2)/m7;Gcftpiopofttio  rc&i  tk  boni,utob- 
fervetur,Eph.  6.  4.  Patrcs  cnutrtte  Itberos  ycfiros  in 
dijcifilma  &  admonitionc  Domiai. 
.  40.  Ad  iftam  dirc&ionem  pcrtinet  bonarum  lc- 
gum  latio  &  promulgatio ,  in  quacunque  hocfiat 
hominum  focietate. 

41.  Rcmuncratio  eft  compenfatio  obfcrvationis 

3&Ut  >  qux  diieftioni  prsftatur  ,  vd  denegatur. 

O  6  i.rct. 


gfct  THEO LOGIA 

i.  Pet.  1.  T4.  Tum  adultionemfaeinoroforum^tum  *.& 
laudcm  bcne  agcntium.  Sic  Rom.  1 5 . 

42.  Hic  maxime  "elucet  iuftitia  difiributha  & 
tmcndatiya  :  quamvis  enim  eademfitjuftitiaina- 
liis  hominibus  cum  illa,  qnx  a  fuperioribusiftis 
exercetur,  maxime  tamen  elucet,  ii  cum  idonca 
poteftate  adminiihetur. 

43.  Hinc  vindlfox  jus  non  aliis  proprieconve- 
nit,  quamiis,  quifupereminentpoteftatc,  Rom. 
13.4.  r.  Pet.*..  14.  ;i  quibus'  cum  rectc  cxercetuiy 
non  efthominum,fed  Dei  vindifta,  z.  Par.  19.  6. 
VidequidfttisfacluMynon  mim  pro  homine)uditaturi 
tftrsjfed  pre  Uhoipayqui  yobifcum  futuruseft  inrtbus 
yudiciariis. 

44.  Qui  po-teftatcfupereminent,  debent  pro- 
fpiccrecommodis  eorum,quibus  prxfunt.  Qupad 
rf»im^uthSbeantmediafalutis,Ephef.6.4.Quoad 
torpus,  ut  habtant  victum,  veftitum,  &  habitatio- 
xiemidoneam. 

45.  Suntautem  vel  prhati,ve\publici. 

46.  Privati  funt  maritus  refpc&u  uxoris  ,  paren-> 
*r.rrefpe6tu  liberorum,  &  heri  refpe^tu  fervorum. 
Ubi  maritalis  poreftas  eftVarqualitate  quadamde- 
lenita  :  harrilis  eft  mere  imperiofo :  paterna  veib 
cftquafi  mixta. 

47.  Qui  publica  fupereminentauthoritate,funt 
yel  miniftri  vel  mapftratus. 

48.  Intermagiftrarusautem  &  miniftrosecde- 
fix  hocintereiVquod  I.  Magiftr-aruSjhuiuspotius* 
*juam  ulterius  generis,  inftitutio  eft  ab  hominc : 
fed  miniftrorum  eft  a  Deo,  quod  in  fcripturis  indi-, 
carur,  quum  magiftratus  poteftas ,  quamvis  fit  a 
Deo  ordinata,  Roin.i^.T.vocarur  tamen  crcatur* 
humana.  1.  Petr.  2.  15.  quas  quidem  appellatio 
minime  convenit  legitimis  ecclefiac  miniftris.  II. 
Magiftratus  eft  ordinatio  Dei  creatoris ,  atque 
a^eoadonmegenus  hominum  fpe&at :  fed  mini-* 
fterium  ecclcfiafticum  eft  donum  6c  ordinatio 
Chrifti  mediatoiis,  atquc  adco«oripxoprio&:  or- 

dinario 


LIBEP.    SECUNDUS.  ^Vj 

dinario  jure  fpc&at  nifi  ad  illos ,  qui  funt  dccc- 
lefia  Chrifti.  III.  Magiftratus  iurifdi&ioncm 
habet  cum  imperio,  atrjuc  adeo  (fi  fummus  fit  J 
juftarationcpoteft  lcgescondcrc  8c  abolere;  atque 
jurifdielionem  aliis  mandare  :  fed  miniftriecclc- • 
iiaftici  (  infefcconfiderati)  funtmandatariimeri, 
cgui  proprii  nihil  Iiabent,  fed  quicquidlegitimea- 
gunt.idoinnevice  Chrifti  mandantis  agunt,atquc 
adeo  nequc  lcges  pofluntferrc,  nequcaliismanda-  • 

|  re  poteftatemillam  quam  acccperunt.  IV.  Magi- 
ftratuumeftpollicitis  mediis,  &  poteftate  coerci- 
ta,  procurare  bonum  commune,  .tam  fpiritualc 
quam  corporale  omnium  eorum,quos  habcntlux 
jurifdi&ionicommifTos.  1.  Tim.z.i.miniitiorum 

I  autcm  eft  ecciefiafticis  medijs  eorum  bonum  fpi- 
luualeproeurare,  quiipfisccmmittuntur.  Acfc.20»- 
28.Heb.  15.17.  ^ 

49.  Rebusverb  ipfis,perfonis,  aut  caufis,  circa 
quas  occupantur,  non  poflunt  accurate  diftingui,- 
imllacnim  res,perfona,  aut  caufa,tameftecclcfia- 
ftica,quin  aliqua  ratione  pcrtineat  ad  jurifditYio- 
nem  magiftratus  s  nequc  ullaeft  a&io  adebfecuia- 

|  xis,(modo  ab ecclefis  mcmbro  prxftetur)quin  qua- 
tenusgratiaergaDeumrefpicit,pertineiepo(iit  ad 
;  ecclefiallicam  cognitionem. 

50.  Exemptioigiturecclefiafticorum(utvocant) 
&  hominum  a  jurifdi&ione  civilis  magiftratus,  fi- 

j  ctu  &  oblervantix  magiftratibus  &  parentibus  dc- 
bitac  folutio,  fub  religionis  &  perfectionis  prxtc- 
xtu,  a  Pontificiis  introdu&a,  perfe&x  Deilegi,  c 
regioneplane  adverfatur. 

51.  Refpcdu  re&ionis ,  qua?  a  poreftate  fupe- 
xiorum  proficifcitur,  debetur  ab  inferioribus/«6-» 
]eciio & obedientia Heb.l 3 .17.  Obcdite dudortbus ve~ 
flris&  obfecundtte. 

5  i.6»i;r<^/ocft  authoritatis  eorum  agnitio.  i.Pet. 
3.i8.Ephcf.f.22. 

53.  ObtdientU  eftprsftatio CO£UU),quxprxfcri-. 
buatur.tphcf.^i.j. 

*4.0bc- 


3*6  T  M  E  O  L  O  G  I '  A' 

54.  Obedientia  hxc  limitari  femper  debet  fe- 
cundum  limites  poteftatis,  quam  habet  fuperior 
pratcipicns. 

55.  Hinc  in  iis  non  obediendum  homini- 
bus  ,  qure  funt  contra  prsceptum  Dei:  obedien- 
dum  enim  eft  J>omino.  Eph.  6.  1.  &  ex  timore 
Dei.  Col.3.22.  Aut  etiam  aliorum  hominum  fu- 
periorum  quiin  iifdem  authoritatem  habent  ma- 
jorem. 

56.  Hinc  etiam  obedientia  illa  non  debet  effe 
c'oeca,  vel  ilne  examine  praccepti :  fed  inferior  de- 
bet  inquirere  quantum  ad  materiam  fubje&am 
requerirur ,  an  pr^ceptum  ilt  Jegitimum  ,  conve- 
niens,  &  obligans.Ador.4.19. 

•  57.  Si  verb  pratceptum  iltillegitimum,  tumto- 
leratio  pcenx  cum  injuria  infli&a',  vim  &locum 
jhabetobedientiae.  1.  Pet.2.19.20. 

58.  Refpe&u  boni,  quod  vel  per  dona,  vel  per 
p6teftatem  fuperiorum  communicatur,  debetur  ab 
inferioribus  fubmiiTa  gratitudo. 

59.  Gratitudo  eft  ftudium  compenfandi  benefi- 
cia  accepta. 

60.  Eft  enim  benevola  quxdam  aiTe&io  refpe- 
&um  &  proportionem  habens  ad  beneficium  alteri- 
us :  ita  tamen  ut  inipfoaffe&unondebeat  conti- 
neri,  fed  in  conatu  etiam  congruo  manifeftari. 

61 .  rGratitudo  quidem  eft  omnium  hominum  of- 
rlcium  commune,  qui  aliquo  beneficio  ab  aliis  fue- 
runt  affe&i,  fcd  ilngularis  quatdam  ratio  eft  gratitu- 
dinis  inferiorum  erga  fuperiores,qua2  illavocein- 
dicatur,  cvimfubmijfa  gratitudo  vocatur. 

62.  Hncpertinet  neceffitatis  eorum  fublev.atio, 
fivere,  five  opera,ilve  confilio  indigeant.  Genef. 

45-9- 

63.  Gratitudo  ifta  qux  refpiciteos,quorum  be- 
neficiopoft  Deum  fubilftimus,  parentesnimirum, 
&  patriam,  aut  qui  eandem  cum  iis  perfonam  fufti- 
nent,  dicitui  pictas.  1.  Tim.  5 .4. 

64.  Acjualiwn  crga  faos  «qmks  omnesoffi- 

ciurn 


LIBER    SECUNDUS.  p7 

cium'eft,utaliialioshonore  an6evcitant.Rom.il' 
10.  Ephcf.  5. 11, 

65.  Erga  quofdam  amorc  occommunionecon- 
jun&iores  eftamicitia,  Prov.  18.24. 

66.  Honoris  omnis  proximo  dcferendi,prxfer- 
tim  vero  illius,qui  tiiperioribus,  6c  rcqualibus  de- 

I  betur,principium t(\.J:Hmilitas. 

6*7.  Hnmilitas  bxceft  virtus,  quiaita  moderatur 
quisexiftimationem  fuidc  femetipfo,ut  nonvelit 
ulloingenere  fibi  qwicquam  tribui,  fupra  id,quod 
ipii congruit. PhiI-2.5  •  Ex animi  fubmijfione  alii  alies 
txifimantes  fibiprxcdkrc, 

68.  Humilitati  opponuntur  fuperbia  ac  inVidia. 

69.  Supc/bia cftinozdlnata,  af?ecl;atioproprixex- 
1  cellentix. 

70.  Affe&atioiftaproprix  excelientix,  fiverfc- 
turcirca  bonaqux  habemus,  dicitur  )aclantia :  fi 

1  circailla,quxvideri  volumus  habcre,  dicitur  arro- 

I  gantta  •,  fi  circafamam,  aut  cxiftimationem,  quam 

apud  alios  quxrimus,dicitur  inaais^loria:  fi  circa 

dignitates,  dicitur  <Ambitio :  11  circa  aggrefiionem 

rerum,  qux  proprias  vires  excedunt,  dicitur  ^ac- 

'  fnmptio. 

71.  Invidia  eft  triftitia  de  bono  proximi,  quia 
I  minuere  videtur  propriam  noftram  excelientiarrio 
|  Numero  1^.29. 

72.  Si  triftitix  caufafit  de  alterius  bono,quo- 
Iniamindeaiiquamala  proventura  videmus ,  vela- 

liis,  velnobis,  non  eft  mridia^  fed timor  boneflus, 
Prov.28.28. 

73.  Sitriftitix  caufa  fit,non"qucd  alter  habet 
bonum,  fed  quod  nos  non  iiabemus,  &  bonum  il- 

'  lud  fit  nobis  optandum,  tum  non  cit  inVidia^  fcd  d» 
mHlatio.Rom.il. 14. 

74.  Si  triftitix caufa  fit  indignitas  illius,  quifrui  - 
tur  illo  bono,  tum  non  eft  invidiaproprie,fed/«- 
dignatio.  Prov.29.2. 

.75.Hiomnestamen  arlectus,fi modumexcedunt, 
invidix  nomine  foietin.  Scripmris  dcfiguari.  Pf.  3 1 . 
:j.7.8.rrov,$.3i,  CAP. 


31$  T'H  E  O  L  O  G  I  ■& 

CAP.     XVIII. 
De  Humanitate  erga  Prcximnm, 

r.^Uftitia  qus  refpicit  conditionem  proximiab- 
-i folute  confiderntam  vcl  refpicit  peribnam  pro- 

ximi,  vel  externa  ejus  commoda. 
2.  Q^iks  refpicit  perfonam,  vel  vitamejus  refpi- 

cit,vct  puritatem. 
? .  Qus  refpicit vitam  ejus  efthumanitas,Sc  pra> 

cipitur  fexto  mandato.  Quum  enim  hic  vitat  huma- 

na:  proprie  cavetur,  vel  (ut  Scriptura  loquitur  Gen. 

9,5.6.)  anima:  he>minisy&  fanguint  hcmirii;  !  totum 

iilud  bfricium  de  qubhicagituzhumanitatiinomi- 

nere&edefignatur. 

4.  De  vitabrutorumanimaliumnonagiturpro- 
prieinifthocprarceptos  quippeqna:  funtin  homi- 
nis  poteftate  Gen.9.2.3 ,  neque  habent  communem 
cumhominefocietatem.  Quia  tamen  jufta  difpofi- 
tiocrga  vitam  hominis  refpec-rum  aliquem  infert 
ad  illum  ejus  imaginem  quac  in  aliis  animalibus  re- 
peritur,  &  crudelitas  adverfus  illa  ,  inhumananv 
quandam  difpoiltionem  vel  indicare  folet,  velad 
cam  paulatim  aifuefacere ;  idcirco  clemcntia  &  in-' 
clenuniiaergaanimaliabruta,pertinent  etiam  huc 
utappendix  qusdam. 

5.  Humanitas  efl  ~virtusy  ejua  inclinamur  ad  yitaytf 
proximi,&  e)m  tranqutllitatem  legitimis  mediis  con- 
fervandam. 

6.  Hoc  autem  duplici  modopr*ftatur,fubfidio  ' 
nempc  fcrendo,  &  noxis  depellendis. 

«7.  Q^andoquidem  verb  duplex  eft  hominis  vita , 
qua:dcbetanobisconfervaii,fp5ritiialis  Sc  corpo- 
ralis,hinc  humariitatis  officiaalia  funt  fyirttualia , 
&  alia  corporalia. 

8.  Officium  fpirituale  eft  omnia  illa  facere  fe- 
cundum  ppteftatem  noftram,  qus  a;dificationem  • 
pro.;imi  poffunt  promovere. 

9.  Hujusgeheris  funt  preeaiio,  exemplum  bonnmy 
&.  admmitio)  qua;  ab  omoibus  poftulamur. 

xo,H*<;* 
( 


L12EXV    SECU^DUS.  J^» 

ic.  Hxc  cnim,quamvi:>  immediatcquoadfinem 
proximum  funt  generalia  officia  Charitatis,  mc- 
iiate  tamcn,  &  quoad  rlnem  remotum  pcrtinent  ad 
fpiritualcm  vitam pt oximi  confcrvandam.  Jaoob. 
5.2?. 

Ii.  Similiseft  ratioceffationis  abofficiis  dcl>i- 
tis  ad  falutem  proximi  fpe&antibus  j  confenfus 
1  cnm  aliis  in  peccatis,  &  fcandali  ipils  dati,  qux  funt 
peccata  officiis  illis  oppoiita,hxc  enim  lardunt  fem- 
pervitamproximiipiritualem.  Ezech.  3.18.  5cij. 
19. &  j;.6.8.Roin.T4.i5.  1.  Cor.  8.1 1. 

12.  C^uamvis  autcm  ut  anima  nebilior  cft  cor- 
pore  ,  fic  vita  etiam  fpirituaiis  majoris  eft  pretii 
quamcorporalis  i  atqueadcopcccatailla  ,  quaead- 

(verfus  fpiritualem  vitam  pr oximi  faclunt ,  gravio- 
rafunt(a:qua  comparatione  adhibita )  quamqua: 
corpus  laedunt,ad  lacfionem  tamcn  proximi  non  tamv 
rcaliter  attingunt :  quia  larfio  ck  mors  ipfa  corpora- 
lis  inferri  foiet  hominibns  invitis  ex  nccellitate 
coactionis:  mors  autcm  fpiritualis  uni  ab  altcro 
non  poteft  infcrri,  nifi  aliqup  modo  volenti  Sc  con- 
fentienti,  ita  ut  ipfius  aciiopropriafitimmediata 
ejus  caufa. 

13.  A  fupcriotibus vero  au&oritatcacpotcftate 
prxditisooftulatur  etiam,  utexpotcftatefua  falu- 
;tem  infe  riorum  promovere  ftudcant. 

14.  Officii  ergavltam  proximi  corporalcm,  ut 
•  tranquilla  ac  tuta  confejyctur  ,  varii  funt  gra* 
!dus, 

15.  Korum  primus  eftiii  iis  virtutibtis,  quU 
bus  alieni  rcdduntur  ab  omni  Islione  proxi- 
i-  • 

16.  Hujus  generis  funt  manfuctudo  ,  paticntiA, 
Ungtnimifa*  ,  tr  fUcahilitas  ycl  coadonatio  in)n~ 
ri* 

i~  Manfuetndo  eft  virtus ,  qus  moderatut 
iram.  Proverbiorum  17.  17.  i.Corinth.  1;.  (. 
NumerorunT  12.  5.  Vis  autcm  illc  }Aofis wanfhftus 
eratyaldv  fvai  omni-bus horninibus  qui  eratttinfupcrfz* 

cie 


3$o  THEOLOGIA 

ci&  ter/£.  Gal.  5 .22.  Fru&usfpirituf,  irx  cohibitio  ybo- 
nita$>lenitas. 

18.  Huic  opponitur  &  Untitudo  ejr  iracundia. 

19.  Ze>?m#2&  eft  privatio  ira:  jufta?.  i.Samuel.  12. 
verf.  f  5 . 

2  0 .  Iracundia  eft  inordinata  irac  concitatio.  Ge- 
nef.49.  7.  Malcdicia  ir  ?  torum  ,  ^«/rf  vehemens  &  fu- 
toy  eorum,  quiafcvusfuit,  Ecclef.  7.  9.  tieferturbate 
fpiriiu  tuo  indtgneris  :  namindignatio  in  finu fiolidorum 
conquiefiit. 

2  r .  Iracundia:  gradus  funt ,  irritatio  animi ,  ex- 
candefcentia ,  tk  odium. 

2  2 .  Patientia  eft  virtus ,  qux  moderatur  iram  per 
irijuriasgravesexcitatam.  Luc.21.19.  Colof.2.11. 
i.Theff.  5.14. 

23.  Lcnganlmitas  eft  continuatio  patientia: , 
quamvis  dia fuerit  lcefa.  Proverb.  14.29.  &  T5.  18. 
&16.32. 

24.  Placabilitas  eft  virtus ,  qua  injuriam  nobis 
fa£tamfaciIecondonamus>Matth.i8.2i.  22.  Luc. 
17- 3- 4. 

25.  Secundusgradus  officii  hu'us:  eft  in  virtuti- 
busillis,  quae  vitae  conjun&io  emfovent :  utcon- 
cordia  &  benevolentia ,  qu#  con)unciam  habent  ctmita- 

J[my  a/fabi!  itatem,  &  xquanimitatem. 

26.  Concordiazft.  virtus ,  quae  facile  cumaliisin- 
iis,  quxbona  funt,  confentimus.  PhilT1.27.5c  2.2. 
&4.2.  ^ 

27.  Bmcvolentiazft.  virtus  ,  qua  volumusaliis  o- 
mnia  lacta.  1 .  Cor.  13.4.  Charitas  eft  bcnigna. 

2 8 .  Iftis  opponuntur  difcordia,  dif/idium,  c>  ini- 
micitia,  &c.  Gal.  5.20. 

29.  Tertiihujns  officii  gradus  eft  iniisconati- 
bus ,  quibus  vita  ipfa  proximi  defenditur ,  promo- 
vetur,  &refocillatur. 

'  ■-]  o.  Conatus  defendendi ,'  promove.ndi ,  <k  refo- 
ciilandi  vitam  proximi  omnia  illaofficiacontinet, 
quibus  caufx  confervantes  polTurmis  efle  humanx 
vita*.  P10v.2c.10. 

3  1. Iftis 


LIBER     SECUNDUS.  331 

51.  Iftis  opponunturomniailtapeccata,  quibus 
vita  hominum  Lrditur ,  ut  fxvitia ,  crudclitas,  tk  fi- 
inilia.  ibidern. 

32.  Hxc  omnia ,  continzntur  homicidii  no- 
minc. 

33.  fliYniciilium  efi  in\ufa  homi.ns  ocriflo. 

;  \.  Illaautemocciiio  ,  atqueetiam  Kxiiocft  iir- 
jufta,  qux  vel  nonfit  auctoritatejufta,  ideft,  publi- 
ca,  vel  publicz  arquipollente  ;  vcl  non  cx  jufta  cau- 
fa  i  vel  non  ordine  juflo  i  vel  ex  intentione  non  ju- 
fta.  Ifta:  enim  quatiior  conditione.3  concurrerc 
fcmper  debent  ad  caedera  juftam  ;  carum  unaiide- 
ficiat ,  homicidiuin  committitur. 

3  5 .  Ad  homicidium  etiam  rcvocari  debet  ira  te~ 
mu\u  ia,  cjuatenus  tcndit  ad  lndionem  vita:  proximi. 
Matth.  5  .  verf.  22.  quicwnqne  fratri  irafcitur  tcmcre, 
0*c. 

36.  Std  ex  illis  ipiis  verbis  obfervandum  datur,- 
Cmnem  iram  non  damnarij  illa  enim  fola  arguitur, 
quxeft  tcmeraria  :  id  cft  ,  qua:  nullam  juftam  cau- 
fam  habet,  aut  juftum  modimi  non  obfervat.  Alio- 
cjuin  irx  tempus,  ut  zeius  Dei,  fa:pe  laudarur.  Gen. 
3C.2.  Exod.i  1.8.  &  16. 20.  &  23.19.  Num.16.1?. 
&:  31.14.  2.P>egum.  13.  19.  <k  odiumipfum.  PfaU 
132.  21.  22. 

;-.  pcculiarehocfere  cftin  fexto  prcccepto ,  uf 
'illa,  quxprobibentur,  poflint  aliquando  (aliarati- 
onc)  non  male ,  aliquando  etiam  recte  6c  benc  ,  ex 
lobfcrvantia  erga  Dcum  ficri. 

38.  Sicquicafumcro,  cuiillccaufam  nondedit, 
dum  rci  licita?  opcram  dat ,  ubi  &  quando  cft  licita 
debita  diligcntia  adhibita ,  alium  occidit ,  non  pec- 
cat.  Deut.  19.  5. 

39.  Quaiis  etiam  eft  ratio  necelTaria:  defenfio- 
nis  ,modovindi&a:cupiditas  ablit.  Hxccnimcft 
inculpata  tutela  cuique  conccffa. 

4C.  Aliquando  etiam  obedicntia  Deo  prxftatur 
Occidendo.  Deut.  12.9.  Q^uum  fcilicet  idfuexau- 
thoritatc,  ctjuflu  Dei,,i  Sam.  15. 18. 19. 

4-1.  IlltU5 


^t  THEOLOG  r"A 

41.  Iilius  hominisexdeftinatoconfilio  occiden- 
di,  cujus  innocentiam  habctnotam  ,  nemopotefta- 
temhabeta-Deo  ,  cx  legecommuni. 

42.  Neque  ulla  eft  pcteftas  hominis ,  quaz  cui- 
cjuam  fubditorum  fufrlcientem  authoritatem  adfer- 
re  poteft  illum  occidendi ,  quem  innocuum ,  aut 
mortis  immerentem  efTe  novit. 

43.  Bellumigiturex  utrjqueparte  nunquampor 
teftefFejuftum,  quia  caufa  mortis  ncn  pbtefteife 
utrinque. 

44.  Neque  in  iilo  bello  licitum  eft  occaflonem 
eorum  intendere ,  qui  non  funt  aliquo  modo  parti- 
cipes  hujufmodi  caufa?. 

45.  Si  vero  adfit  legitima  caufa,  una  cum  au- 
thoritate  jufta  ,  &  intentio  ,  modufque  adhibeatur' 
jnftusj  bellum  ipfurn ,  aut  militia ',  non  pugnat  cum 
religione,  juftitiaaut  charitate.  Num.31.3.  i.Sam. 
28.16.&25.28.  i.Par.5.21.  JLuc.  3. 14.  Rom.13. 
4.  i.Pet.2.14. 

46.  Iifdemctiam  conditicnibus  obfervatis,  li- 
cet  iis,  quiarmisutinonmt.  i.Par.  5.  18.  P'f.  143. 
1;  operam  fuamlcgitimis  Ducibus  offerre  &  addi- 
cereadbellumgerendum.  Luc.  3.  14.  1.  Cor.  9.  7. 

47.  Utquisfcmetipfum  otccidat,  lex  nulla  Dei 
permittit. 

48.  Licituln  tamen  &  juftum  eft  aliquando 
ut  aliquis  exponat  fcmetipfum  certo  periculo  mor- 
tis. 

49.  Imb  datur  nonunquam  cafys  in  quo  quis 
OiTerrefefemorti6cpoteft,&debet,  Joan.  10.  i%t 

C  A  P.     XIX. 
De  Caftitate. 

X'  Ytlfti:ia,qu£  rcipicitptoximipuritatem,  eft  Ca- 
Jfiitv. 

2.  Cafli?aseflyirtus ,  qui  puritas  pcrfon^  con- 
fervatur,  quoadilla,  qua:  fpc&ant gcnerationcm, 
i.Thefl'4,3.4.5. 

3 .  Caihtatis  partcs dua: fum  5  vercctwdia,&  hdtte- 
fiai.  4.Vere- 


LLSER     SECUNDUS.  jjj 

4.  Vcrccundia  eft  pars  caftitatis  retrahcns  gb 
ircpuiitate,  qux  eodem  etiam  fcnfudicitui/>Wi- 
cihA. 

5.  Honcftascftparscaftitatisducensadea,  qux 
puiintem  dccent. 

6.  Verccundia  &  honeftas  funt  radicaliter  in  in- 
teriorc  hominis  clcttione ,  figniiicativc  vcrb  in  cx- 
teriorc  convcrfatione. 

7-.Hinc  caftitas  prxcipue  pudicitia  nominatur, 
quatenus  tollitexterna  figna  impuritatis  £  &  dici- 
tur  honeilas ,  quatenusponit  externa  fignapurita- 
tis. 

8.  Ad  vcrecundiamprxcipue  rcfertur  r.iodefliai 
ad  honeftatem  grayitAs. 

9.  Modeftiaeftvirtus,  qaaimiametamcupidi- 
tascarniscontinctur. 

ic.  Gravitas  eftvirtus,  qua  puritatis  decorum 
.  obfervatur. 

I  1 .  Caftitas  eft  yirginalis ,  cenjugalis  (S3  vidualis. 
12.  Hxc  autcm  non  eft  diftributio  gcneris  in 
fpecies,  icjd  adjundi  in  fuafubjefta. 

1;.  tadcmenimeftcharitts  quoad  effentiam  ih 
Omnibus ,  fcd  accidcntalcs  quafdam  dirfcrentias 
admittit  fecnndlim  di verfos  ftatus  eorum,  a.quibus 
obfcrvatur. 

14.  Virginalis  enim  eft,qax  a  virgine  cuftodiri 
dcbct,  donec  honeftecontrahit  matrimonium,  1, 
Corinth.7.  54. 

15.  Conjugaliseft,  qux  in  conjugio  fcrvaii(Jc- 
bct.  Titum  2.5. 

16.  Vidualis;  qux  aviduis.  1.  Tim.  «»7« 

17.  Ad  conjugalem  caftitatem  refertur  conj#~ 
^/"«mlegitimc  con:rat"him  &  obfcrvatum.  Matth. 
19.6.  i.Tim.2.14.  Heb.13.4.  i.Pct.^.1.2.4. 

18.  Hocenim  intereft  inter  coclibatum,  &  con- 
jugium,  quod  quamvis  in  coeiibatu  poffit  acde- 
bcat  caftitas  obfcrvari ,  ipfc  tanwn  ccehbatus  per 
fenihilfacit  ad  cafti  arenv  fcd  coijugium  exfua 
natura  tk  puntatem  quandam  in  fefehabct,qua- 

tcnus 


---4  T  H  t  OLOGIJE 

tenuseft  inftitutio  Dci,  &ejufdem  etiam  inltituti- 
onisvirtutemedium  jam  fit  adpuritatem&;  cafti- 
tatem  confervandam. 

19.  Conjugiumeft  unius  viri  &  foemina?  cx  le- 
gitimo  confenfu  individua  conjtmdio,  ad  commu- 
nicatiorxmcorporum ,  &,  focietatem  vitsinter  fe 
mutuo. 

20.  Eft  unius  yiri  cum  una  foernina.  Gcn.  2.  22. 
Malach.2.2  5.Matth.i9.4.5.i.Cor.7.2.Levit.i8. 
verf.  18. 

2i.  Nonpoteft  enim  perfe&io  illa  amicitiae ,  & 
officiimutur,  quseftconjugalis,  haberi ,  niii  inter 
unum  &  unam. 

22.  Polygamia  igitur  ctiam  illa  ,  quae  apud  Pa- 
tresantiquos  fuitin  ufu,  violatio  femper  fuitle- 
gumconjugii ,  nequedifpenfationealiafuit  olim  a. 
Deo  tolerata,  quam  qua  infirmitates  &  ignorantias 
hominum  tolerare  fa>pe  folet,  &  in  bonum  convcr- 
tere. 

2  3 .  Ad  legitimum  confenfum  requiritur  primo, 
utperfonac  conjungenda:  fmt  idoneae.  Secundb,ut 
confenfus  ipfefltrei  naturce  &  legi  Deiconfenta- 
neus. 

24.  Utperfonatfint  idonea?,requiritur  1.  Iuft* 
diftantiafanguinis.  Levit.  1 8 . 

2  5 .  Propinquitas  enim  carnis  impedit  matrimo- 
nium  propter  fingularem  quandam  reverentiam 
proprix  carni  debitam ,  cui  repugnat  confuetudo 
illa  conjugalis  ,  qua:  phrafi  illa  fignificatur >  ne  dete- 
git»  nuditatcm  e)us.  Lev.  1 1.6.7.  &  feq. 

26.  Diftantla  illa  graduum,  vel  cognationis  ,vel 
afTmiratis  ,  quae  Levit.  i8.proponitur  obfervanda, 
communis  eft  ck  perpetui  juris  j  illius  cnim  viola- 
tiofuit  inter  abominationcseas  ,  qua  gentes  ipfa: 
dicunturpoliuiffeterram,  verf.  27.28. 

27.  Non  eft  tamen  per  omnia  elTentialis  jtiris 
Tnoralis,quin  exceptionem  admittat  ,  velexmera 
jKcefiitate  urgente,  ut  in  initio  mundi  5  vel  ex  fpe- 
ciali  Deimandato.Deut.2  5.5. 

Z&Co- 


I.  I  B  E  R    S  E  C  11  N  D  U  S.  3  3  - 

itf.  Cognatioautproximitas  (ut  appcllant)  fpi- 
titualis  a  Pontificiis  introdu<fta,inter  baptizantem, 
aut  compatrcin,  £c  filiaftrum  (  ut  vocant  )  aut  tilia- 
ftram  baptizatam  ,  cjuaii  lcgitimi  coningii  impedi- 
mcntum  cft  otioium  &  tyrannnicum  fuperititionis 
commcntum. 

29.  Recuiirirur  2.  Etiam  in  pcrfona  matrimo- 
nium  contractura  ,  matwitas  xtati*  t  1.  Cor.  7.36. 
•  qux  ii  dccifet ,  alia  minoris  momenti  padta  contra  - 
here  non  pofier,  nccdum  iftud  tam  gravc. 

}r.  llrconfenfus  ifte  iit  rei  naturx  conformis, 
prarrecjuiritur,  r.  Paroitum  canftnfu* ,  Hmodoad- 
huciintineorumpoteftate.  i.Corinth.  7.  36.  37. 

31.  2.  Confenfus  Ctiam  perfonarum  contrahentium 
cx  certo  6c  deliberato  confilio  provenire  dcbet,  finc 
coadionc  ,  aut  dolo  malo. 

31.  ConjunCtio  ifta  dicitur  individua ,  quia  ex 
natura  ipiius  rcicofdem  rines  habet  cuinvitahu- 
mana.  Rom.*?.  1.2.3.  i-Cor.  7.  39. 

33.  Concubinatus  igitur  eorum  ,  qui  ad  tem- 
pus  contrahunt  intcr  CcCe  ,  non  eft  conjugium 
;a  Deoinftittttumaut  probatum  ,  fedej us  turpisc- 
luiio. 

34.  Ncquc  pendet  ifta  perpetuitas  exvoluntate 
tanriun  &  foedcre  perfonarum  comrahcntium, 
IkJflc  cnim  utraquc  parte  confentientc  ,  poftet  pa- 
Iftuin  iic  initum  denub  refcindi ,  ficut  rieri  folet 
jinter  Dominum  &  ftrvum  :  fed  hujus  toederis  re- 
gula  &  vincLihrm  cft  inftitutio  Dci ,  unde  etiam  in 
licripLurisnonnuncjuamappellaturfoedusDei.Prov. 
\i.iy. 

;  -.  Inftitutioifta  Dci,qua  in  individuam  conju- 
igum  confuetudincm  fancit ,  fpe&at  bonum  gencris 
Uiumani  in  cjus  confcrvatione  jufta  per  ccrtam  edu- 
icationem  ,  ec  harreditariam  liberorum  fucccflio- 
jnem  ,  qui  iine  individua  parentum  conjundione 
nonpoteft  conftitui. 

36.  ConjugiumJigitur,  licitum  non  potcftfolvi 

antc 
I  • 


0J  T  H  E    O-LO  G  I  A 

antemortemfinegravifiimo  reatu  iliius ,  quieftin 
caufa. 

37.  Ne infidelitas  quidem au t harrefis in  alterutra^ 
paite  juftam  caufam  adfert  feparationis.  1.  Cor.  7' 
ii. 13. 

58.  Atverbilabunapartefeparatiofiatcum  oK- 
ftinata  pertinacia,  pars  altera  in  co  cafu  eft  libcrata. 
■l.Xor.7.15. 

39.  Conjun&ioiftaeft  *d  commmicationcm  cw- 
foYum,  quia  in  conjugioquaeriturprimb  fcmen  Dei, 
«Mala.  2.  16.  &  fecundarib  remedium  adverfuscu- 
piditates  carnales ,  qux  jampoftlapluminmultis, 
<]ui  iingulare  continentia:  donum  nonhabent,  ita 
funteffnenes  ,uteos  (nifihoc  remcdio  occurratur 
ipfis )  ouafi  incendant,  id  eft ,  ineptos  reddant  ad  of- 
ficia  pja,  &  prrccipites  dent  ad  iliicitas  &  turpes 
commixtiones.  i.Cor.7.2.9. 

40.  Hinccorpus  viri  dicitur  cfle  inpoteftateu- 
xoris,  &  corpus  uxoris  in  poteftate  viri,  ita  ut  debi- 
tam  bencvolcntiam  fibi  mutuo  rcddere  debeant  fine 
fraudatione.  i.Cor.7.3.4.5. 

41.  Hinc  etiam  votum  coelibatus  prout  intcr 
Pontificios  obtine  t ,  non  eft  caftitatis ,  fcd  diaboli- 
caeprarfumptionis  votum  ,  confcicntiaj  laqueus ,  ^Sc 
vinculum  impuritatis. 

42.  Societasetiamvitae,  eaque  maxime  intima, 
ad  mutuum  folatium  ccauxilium ,  eft  inter  conju- 
giifines:  Cum  enim  vir  patrem  fuum  &  matrem 
fuam  relinqueredebet,  &  uxori  fuar  adhxrere,  Gen. 
2..  24.  &  cum  mulier  diciturfada  in  auxilium  com- 
jnodum  homini,  Gen.2.  iS.focietas  hxc  auxiliaris 
ncn  tantiim  ad  prcpagationcm  generis  humani  fpe- 
£at,  fed  dc  adomnia  officia  hujus  vitx  debet  ex- 
tcndi. 

45.  Haxomnia  funt  inter  virum  &uxoremmu- 
tua,  ccparijure  debent  coli  quoad  effentiam  aut 
fummam  rei ;  ita  tamen  ut  dirferentia  illa  gradus, 
qux  inter  virum  &  uxorem  intercedit  (utvirpra:- 
fit,  &  uxor  obfequatur )  iu  omnibus  ifus  obferve- 

tur 


LI3ER    SECVNDVS,  Zr 

tur.   iPctr.j.  7.   1  Cor.  11.7,  8,9,10.  Ephef.?.  33. 

44.  CafUtati  opponitur  luxuria  Qri&iorc  fenfu, 
quo  notat  iliicicum  ufum  eorum  ,  quac  fpe&anta^ 
gcnerationem,  quac  eodem  fenfu  vocatur  tmpuri* 
tasy  molltties&Ccupiditasmala,Co\oi.  3.5.  lafciviay 
Rom.  13.  13.  morbus  cupidttatis  t  1  ThefT  4.  3. 

45.  Luxurix  annumerantur  omnes  caufreejus 
adjuvances,  effe&a  6c  figna  ,  ut  impudici  afpeclus9 
lob.  31.  1.  Prov.  9-U-  iPet.  3.T4.  Matth.j.  28. 
natus  j  ofcu/a,  amplcxus,  tac~fus,chore<t  >fpcctacula> 
•canttca  ,geflus,  &  fimilia  ,  Gal.  5.  1$. 

46.  Ad  luxurix  caufas  adjuvantes  rcferuntur 
€ommeffationcs  6c  cbrietatesKom.  13.13.  Ezech.  16. 
45.   Prov.  23.51,  3?. 

47-  Ad  effecta  &  figna  cjus  refertur  luxus  &c  cr* 
natus lafcivus  ,  Prov.17.11.  Scverborum  obfceeni- 
tas.  Ephef,  5.  4. 

48.  Luxuriar  fpccies  funt.  1.  Scortatio  .  qua:  cft 
commixtio  foluci  cum  foluca.  1  Cor.7.  16.  fivc  fic 
ftuprum%  quod  elc  proprie  mulieris  alias  honefi.r 
viciacio;  five  iic  fornicat  10  propric  dicta  ,  qua:eft 
cum  inhoncfca,veI  merccrice.  1 1.  ^duitertum^cum 
altcrafalcem  pcrfona  peccans  eft  con;ugaca,vei  de- 
fponfaca.  111.  Inccflut,  cum  propiiiqui  carnemi- 
fcencur  :  I  V.  Raptus  ycuix\  vis  acccdic  adluxuriani. 
V.  Concubitus  contranaturam. 

49.  Adultcrium  maxime  proprie  Sc  efTentiali- 
cer  adycrfacur  ccnjugio  ,  cujus  vincuium  Sc  fccdws 
cx  fua  nacura  abrumpic  ,  atque  adeo  propria  &  ju- 
if:a  caufa  efc  divortii,  quod  propccr  alia  muica  pcc- 
|caca,quamvis  finc  graviora,  non  eft  admiccendum. 

I     50.   Divortium  jiiftum  vincuium  ipfu.m  coaju- 
|giidiflblvic. 

C  A   p.     XX. 

De  Iuflitia  Commutativa. 

r.    T  Vftma  quaerefpicit  extcrnacommoda  proxi- 

*  iui  per  appropriacionem  quandam  di*itur  ju- 

P  nitia 


35«  THEOLOGU 

ftitiacommutativa  ,  quia  praccipue  verfaturincom- 
mutationibus. 

2.  Iuftitia  harc  eft  virtus quafitumcuiqHetn  com. 
rnodis  txternis  trrbuitur, 

3.  ld  autemfuumcujufquedicitur ,  cujuslegiti- 
mum  habet  Dominium. 

4.  Dominium  eft  jus  <Je  re  perfe&edifponendi , 
quatenus  leges  permirtunt.  Matth.  io.  16. 

5.  Dominii  perfecli  duajfunt  partcs,  proprietas 
&  ufus  fru&us.  Luc.  10.  9*  &  10.  1  Cor.  9.  7. 

6.  H.tc  autem  aliquandofeparantur;  ita  utpro- 
prietas  iit  penes  unura  ,  &  ufusfru&usadtempus 
fitpenesalium. 

7.  Iuftitia  haec  exercetur  in  acquifitione  &ufu. 

8.  Acquifitionis  juftitia  pendct  ex  caufa  Domi- 
nii. 

^.  Caufa &ratio  dominii dicitur titulus. 
1©.  Titulus  juftus  eft  jufta  occupatio ,  haereditas, 
donatio,  merces.,  vel  contra&us. 

11.  luftaoccupatioeftrerum ,  qun:  fucruntantea 
nullius ,  &  camen  alicujus  fieripoflunt ,  lcgitima 
apprchenfio. 

12.  Resillxnuliius  efle  dicuntur ,  quainonpof- 
fidcntur  ,  ncc  dominie  habentur  ab  ullo. 

1;.  Hoc  fenfu  omnia  in  initio  mundiatquc  ct- 
iam  poft  diluvium  dicuntur  fuiiTecommunia  :  quia 
nullius  hominis  fucrunt  pofletfione  aut  dominio 
peculiari:  atque  adeo  incommunipropofitacuili- 
bct  primo  apprchendcnti  aut  occupanti.  Quoet- 
jam  fpcctac  iila  Dei  benediciio  crga  gcnus  huma- 
num.  Genef.l.  18.  Impleteterram  ^eam^Hefubjkite  ^ 
&  dominamirti  in  pifces  maris  ,  &  in  volncres cceli , 
atqne  in  omnes  beflias  reptantet  feper  terram.  Qux 
polt  diluvium  etiam  iteratur  Gcn..9.  7.  feetijicate 
&  augefcite,  ac  replete  terram. 

14.  In  eadem  jam  funt  conditione  infuLx  illac 
Maris  >  &  partcs  etiam  Contincntis ,  quac  nunquam 
fueruntinhabirata:. 

13.  Ejufdcm  etiam   func  juris  illa:  omncsrcs,j 

qux 


LIBER  SECVN  DVS.  ?;9 

qux  alicujus  olim  fucrunt  ,  fcd  poftca  efle  defie- 
runc,  qux  r^  vacantes  auc  dereltclx  folcnc  appel* 
lari. 

16.  Rcs  autcm  perdirx  non  func  iflisannumc- 
randx ;  nifl  adhibita  dcbita  diligcntia  ad  earum 
vcrumdominum  exquirendum  ;  aliasenim  quam- 
vis  corporalitcrabalio  non  dctincantur  >  jure  ta- 
nicn,  voluncace&animo  poifidentur. 

17.  Hinc  merces  illx  qux  navis  fublevandx  cau- 
fa  in  marc  projiciuntur  ,  aut  ex  naufragioaliquo 
in  iittus  ferunrur,  non  funt  habendx  pro  rcbus  va- 
caiuibusaut  derdi&is. 

18.  Ad  occupationem  iftam  refertur  captivitas, 
quaeeitoccupatiofadta  jurebclli  juftcfufccpti. 

19.  Hxreditas  cft  fucceffio  in  bona  alteritis  ,  ex 
ipfius  jufta  voluntate.  Levit.  zj.  4',  46.  Nura.17. 
8,9,10,  &  11. 

10.  Donatio  eft  gratuita  boni  communicatio , 
iRcg  10.  10, &  13. 

2  .  Merceseftremuneratio  operx  prxftitx. 
21.    Cofitraftus  prout  ad  iftum  locum  fpetlat , 
cft  communicatio  boni  cx   conventione  obligan- 
tc:  cujusformulaeft,  do  nt  dcs  >  vcldottt  facias , 
vclfacio  ut  facias  t  vcifacio  ut  dcs. 

U.  Adpofleifionem  ex  contratlu  referenda  eft: 
li.  Emtio ,  quum  res  habctur  ex  certo  pretio.  U.  Lo- 
pi  conductio ,  quum  certa  mercedc  ufus  rei  con 
peditur.  lll.  Muttium,  quum  res  accipiturgratui- 
j:6ineodem  generedenuo  reddenda:  &  conimo- 
Jatum  ,  quum  in  cadem  fpeciccftreflitucnda  ,  cui 
])ignus  Sc  depofitum  poflunt  annumcrari. 
j  1  +  .  Circa  res  iftas  vcrfatur  Iegitima  occupa- 
:|io  ,  fcu  vi/cndi  ratio  omnium  hominum  prxrer 
^llos  qui  publicis  muniis  funguntjir  ,dc  quibusan- 
cadictum  eltadquintum  pr;uceptum  :  iftiufmodi 
!nim  occupationes  vitxquamvis  ex  natura  rei  fpc- 
(tencadbonum  commune,  &  eo  eriam  dcbeanc 
ibhominibus  dirigi :  fitnul  tamen  fpe&ant  etianu 
d  bonum  privatum  in  hujus  vhx  commodis  ac* 
P  1  4  ii- 


34o  THEOLOCU 

quirendis  ,    vcl  converfandis.  Ephef.  4.   verf.  ;S. 

z  Theff.  3.  ",12. 

15.  Ad  hujufmodi  occupationem  aliquam  ex- 
ercendam  tenentur  omnes  ,  qui  in  amplioribus 
muneribus  non  verfantur,  neque  ad  iltafefepras- 
parant.  iTim.5.13.  Genef.  3.19.  fccundum  iilud 
Apoftoli ,  fi  quis  nolit  operari ,  etiam  non  edito. 
2The(T  3.  verf.  10. 

z<5.  Neque  fatis  eft  ut  quis  operetur ,  nifietiam 
eperctur  quodbonumefl.  Eph  <.  z'S.  idefl,  occupatio* 
ncm  iilam  vhx  fequatur,  quas  cum  voiuntate  Dci 
&:  hominum  utilitate  confcntit :  ftudens  quieti^  6c 
fedulit&ti  ,  1  Thef.  4.  u»  tu 4c  2  Thefl!  5.  i2.,quibus 
opponitur  ignavia  .,  mendicitas  voluntaria  ,  artes 
futiles^curiofae,  turpes:  &  rerumalienarum  nonne- 
ceflaria  cura  qua?  vocatur  wxujfipy/Uaai  v\ 

27.  Ad  quam  autcm  fingularem  fpeciemoccu- 
pationis  quifque  femetipfum  applicare  debeat. 
pendet  illud  partim  ex  dotibus  &  inciinationibus  , 
quas  habet  internas  iPet.4.10.  Et  partim  ex  cir- 
ciimftantiis  extcrnis,  quibus  in  unam  vivendi  ra- 
tionem  poriusfertur  quam  inaiiam. 

18.  Quia  autem  finguiaris  quardam  providen- 
tiaDei  in  ifliufmodi  rebus  dirigcndis  verfatur:  id- 
circo  finguli  redte  dicuntur  quafi  nutu  ipfiusDei, 
huic  aut  ilii  vhx  generi  aflignari. 

29.  Quamvis  autem  hujus  providentias  divina; 
ratione  iftiufmodi  oceupatio  vitac  fpeciaiis  >  hominis 
■v.ocatio  analogicefoleataTheologis  appeiiari :  hoc 
ita  tamennon  debetaccipi,  quafixquefepararentur 
a  Deo  homines  vuJgares  ad  fuas  occupationes  >  ac 
hcmo  fideiis  ad  bcne  vivendum  j  aut  Minifler  verbi 
adopus  Miniflerii  implendum;  neque  enim  uilibi 

-  in  Scripturis  vei  tale  quid  indicatur  ,  vei  tituius  ipfc 
vocationis  occupationi  alicui  vulgari  fimpliciter  ac 
prOprie  tribuitur. 

30.  Apoftokisenim  iCor.7.20.  quura  vocatio- 
iiis  facit  menriotiem  ,  nullam  certam  occupatie- 
iicm  hujus  viuc  ife%aat  ('circumcifioenim&  prx- 

piuium, 


LIBER  SECVNDVS.  34' 

putium  ,  fervitus  &  libertas  non  funt  occupatio- 
nes  vica? ,  aut  vocationcs  ]ui\x)  fed  vocatiOnern  n"- 
delium  diftribuit  quafi  ^x  fubje&is,  cium  alios 
oltendit  vocari  fervos  Sc  alios  liberos  :  ficut  appa- 

|  ret  er  verf.  ?4.  ubi  varietatem  vocationisexplicac 
ex  vario  illo  ftatu  aut  conditione,  in  qua  vocati  re- 

i  periuntur:  neque  eo  in  loco  prrrcipit  >  ut  maneat 
quifque  in  eo  ftatu,  in  quo  fuit  vocatusvfervo  enim 
permittic  ad  libertatem  adfpirare  verf.  n.feddo- 

i  cet  tantum  liberi   &c  fervi  nullam  efledifTl-rentiani 

•  refpeclu  Chritti  ck  vocationis  Chriftianrcverf.ii. 
31,   In  hujufmodi  pofTetfionum   defe£u  confi- 

i  ftit  paupertas,  Sc  in   earum  abundantia  divitia?. 
1  Ioh.3   17. 
?t.  Divitix  legitime  partaein  fua  natura  quam- 

'  vis  non  fint  moraliabona ,  funt  tamen  bona  Dei 

]  dona.  Prov.  22.  4. 

,'      33.  Et  paupertas  rationem  habet  pcenaevelaf* 

j  -fiiftionis.    Prov.11.  17. 

34.  Nulla  igiturperfec"tio  eft  in  abdicatione,auc 

•  defertione  facultatum,  nifi  fpecialis  Dei  vocatio  il- 
ludrequirat.   A&or.  10.  2f. 

3f.  Paupertas  autem  Euangelica  ,  qu.t  eft  fpin- 
tualis  confiftere  poteft  cum  divitiis  magnis  :   ut  ia 

j  Abrahamo  ,  lobo,  &c. 

16-  Prcprietas  etiam  &  diftindtio  Dominio- 
rum  ,  eftordinatio  Dei ,  Sc  ipfiprobatur.  Proverb. 

'  21.  i.   iTheiT.  5. .12. 
v    37.  In  ilto  -Domini  jure  8c  acquirendo  &:  uten- 
clojufHtiacommutativa  verfatur,cujus  fummaefr, 
uc  noftra  non  alicna  poflideamus  ,  idque  finealio- 

num  incommodo. 

3g.  Fundamentum  autem  hujus  juftitix  poni- 
tur  in  eorum  qux  habemus  legitima  conferva- 
tione. 

39.  Ad  iftam  confervationem  requiritur  parfi- 
monia&r  frugalitas  >  Prov.  21.15. 

40.  Parfiraonia  cftvircus,  qua  honeftos  tan- 
tum  &  neceflarios  funuus  facimus. 

P  3  41.FCU- 


34*  THEOLOGIiS 

41.  Frugalitas  eft  virtus  ,  qua  res  noftras  curn 
tuilitate&  fruge  collocamus,  Prov.  11.  if. 

41.  Hujus  juftitiaeperfectio  ex  charitatcproprie 
fluens  eft  in  liberalitate. 

4).  Liberalitas  cft  virtus  ,  qua  inclinamur  ad 
commoda  noftra  curn  aliis  ex  voluntate  Deigra- 
tuuo  communicanda,  1  Cor.  8.14.  Rom.  u.  13. 
Levit.  2j.  35.   Pial.  37-  I5>. 

44-  Ad  liberatitatem  fpe&at  non  tanturn  libera 
donatio  ,  fub  qua  comptehenditur  debiti  remiflio  : 
fed  &:  mutuatio  libera.  Luc  6»  34.  &  hofpitaiitas., 
Rom.  12.  u.  1  Pet.4.  9. 

*S-  In  hacliberalirate,  quum  exercetur  ex>com- 
miferatione  calamitatis  proximi ,  clecmofyna  pro- 
pric  fic  dictaconfi(Ht. 

46.  Iufto  dominii  titulo  opponitur  furtum  anv 
pliore  fignificatione. 

47.  Furtum  efl  abUtio  injufla  rei  aliens  invito 
JDomino.  Eph.  4.  28. 

48.  Ablatio  comprchendit  acceptionem ,  deten* 
tionem  5c  damnihcationem. 

49.  Resdicitur  alienaqua;  alterius  eft,  velquo 
adproprietatem,  potcttatem,  vcl  poileiTioncm. 

50.  ln  viriis  cafibus  dominus,  ex  humanitati 
jure,  fupponitur  confentire  in  communicationem 
alicujus  partis  rerum  fuarum,  quamvis  conferifum 
fuumnonfit  a&u  teitatus ,  tum  autem  furtiiatio 
ceflat.  Deut.i.?.  z-. 

<i.  Quandoquidem  autem  aliena  resaufertur, 
vel  occuite  vel  per  vim  .:  hinc  dux  funt  fpecies  hu- 
juspeccati,  furtum  nempe  fpecialitcr  didtum  ,  & 
rapmaCzu  Utrocinium.  Exod.  22.  i.  Hof.  6,  8,  5». 
Xuc/S.  21.   iCor.6.  8,9. 

52.  AdfurtumreferturomnisfrauduIe/ntia  ,  quae 
in  cmtionibus  aut  venditionibus  adhibetur,auc  in 
aiia  quacunque  illegitima  rerum  acquifitionc. 

55.  Furtutn  inrepublica,  eft  peculatus  cum  res 
qommunitatidebit^fubtrahuntur,&4»»^»^^r/- 
/*r/0,cum  fruniencorum,  aliarumve  rerum  emptio 

&yea-y 


LlBERbfcUVNDV.5.  343 

&  venditioredditur  cariorarquo  ,  pcr  mono^olia^ 
aut  fimiles  artcs. 

>-4.  Ad  rapinam  referturoppreflfio  Efa.  3.  14.  & 
extorfio.   Luc  1. 14.   iSam.1.11. 

{5.  Parfimonix  &  frugalitati  opponitur  pro- 
fufio ,  quae  eft  immoderata  eorum  quaehabemus 
communicatio. 

<  6.  Libcralitati  opponitur  avaritia  *  c\ux  cft  im- 
moderata  eorum,qua:  habemus,  cohibitioPro  1  r. 
24.  vel  corum,quas  non  habemus,  aviditas,  1  Tim. 
*.  verf.  ?. 

C  a  *.      XXI. 

£>*  Veracitate, 

I.TVilitia  qua?  proximum  afficit  mcdiate,  eft  v*- 

I  rtcitas&c  contentatio,  Illaenim  afficiturproxi- 
mus,  mcdiantc  ejus  fide:  &hac,   mcdiante 
opcra  vela&ionealiqua  noftra  ,  adantecedens  aH- 
quod  prxceptum  fpectante. 

2.  Veracitaseft  virtns ,  qua  inclinamur  ad  vcri- 
tatem  obfervandam  in  teftimonio  diecndo,  Matr. 
15.21.  Ephcf.  4.15-   Pfalm.ij.2. 

$.  De  hac  veracitate  ceftimonii  agitnr  proprie* 
in  nono  prxcepto  ,  &non  de  iis  tantum  aut  prae-  t 
c:pue\quarfpetiantad  proximi  famam.  Famacnim 
pertinet  ad  honorem  illum  cujus  ratio  habetur  in 
quinto  prarcepto  ,  neque  debet  poftponi  divitiis  6c 
commodis  hujus  vitar,  de  quibus  agitur  in  ot"tavo 
prarcepto.Prov.  21.  1  nequc  pertinet  teftimonium 
verum  aut  falfum  ad  aliorum  famam  folum  ;  fcd 
ad  poiTcfliones  etiam,  &  ad  ipfam  vitam.  Prov.  30. 
vcrf.  14. 

4.  Manifeftum  eft  ctiam  verba  ipfa  hujus  prac- 
eepti  ,  maxime  directe  fpcdareadproccflum  judi- 
cioram  Num.  35".  $0  Deut.  17.  6.  &  19.  ij.  in  qui- 
bus  de  aliisrebus  multis  agitur  pr.tterquam  de  fa- 
ma  :  quamvis  extendictiam  debeant  ad  omniate- 
ftimonia,  publica,  privata,  politica,  6c  facra  1  Cor. 
Jj.i;.  loh.  X.  7,8,  15,  19,  3-*  34- 

V  4  5.   Hiac 


*44  THEOLOGIiE 

f .  Hinc  actiones  forenfes  non  approbacionem 
santum  ,  fed  &:  directionem  etiam  habent  ex  iflhoc* 
prxcepto  :  cjuod  fciiicet  judicia  debent  femper  nki 
teftimoniis  idoneis  :  fnifi  adfit  evidentia  iiia  rei  > 
oiaae  teftimoniis  non  eget  )  velfaltem  prxfumptio- 
nibus  validis  &(uc  vocancur;  violentis,  quce  tefH- 
moniisarquipoilent. 

6.  Teftimonii  verba  eo  fenfu  femper  debent 
adhiberi ,  quo  intelliguntur  ,  vei  intelligi  putantur 
ab  iis,  quibus  tef!is  fidem  facereconatur  fine  x- 
quivocatione,  ampbiboiogia,  vel  refervatione  ulia 
mentaii. 

7,  Veritas  in  tefHmonio  triplex  eft.  I  Cum  il- 
lud,quoddicitur,  ccnformatur  ipfirei,dequaagi- 
tur.  II.  Cumconformaturmentidicentis.  lli.  Cuni 
&  mcnci  fc  rei  conformatur. 

$.  Secunda  veritas  efl  il!a,  quajmaximepro- 
ipricinteltimomo,&  veracitate  fpectatur:tertia  ta- 
men  requiriturin  iis  rebus  ,  quarura  cerxarn  fcien- 
tiam  vel  tenemur  habere,  vel  profitemur. 

5.  Veracitas  hxo  vel  t&infimpLiciaJjeriiQne  ,  vei 
inprfmtfiitrie» 

10.  AfTertionis  veritas  hactenus  fempcreft  ne» 
ceflaria  ,  ut  fi  quidaiteramus  ,confentiat  mentiac 
judicionoflro. 

11.  Aiiquando  etlam  afTertio  ipfaeft  neceflaria, 
c.um  vel  juftitia  id  a  nobis  pofiulac,  vel  charitas. 

11.  Iuftitiapoftulatin  judiciis  publicis  a  lndice , 
ab  ^Acloret  a  Reo>  a  Tejle,  ab  *Advocato>  Notario,  Sc 
Trocuratore :  &  extra  judicium  ,  cum  fingulari  ali- 
quo  jure,  teltimonium  ferretenemur. 

1-.  Charitas  hoc  poftulat,  eum  bonum  inde 
proximo  accedit ,  fine  nofiro  vcl  alteriusxquiva- 
lentemalo. 

14.  Veritas  promiuJonisdicitur/^/ir^/.Matth. 
23.  verf.  22. 

1  s.  Fidelitas  eft  virtus,  qua  inclinamur  ad  fidem, 
datam  conftanter  fervandam. 

16,  Eidelicas  haec  efl  juftirjue  civilis  ,  ac  omniurn 

pafto- 


LIJTER   SECVtfDVS.  :  Jfff 

pa£torum  &:  contrattuumfundamenturo:  promif* 
fio  enim  reciproca  eft  concra&us. 

17.  Vericaci  teftimonii  opponicur  mendaciarx. 
Ephef.  4.  if. 

I  8.  Mendacium  proprieeft  te(iimoninm,f]\\o  quis 
aliter  pronuntiac  quam  fentit  in  corde.Actor.  5.  5. 
Vnde  phrafis  illa  fcripturxdc  dnpltci  corde  homi- 
nismendacis.  Pfal.  12. 5. 

19-  (^uia  vero  pronunciatum  non  confifric  in 
externis  verbis  tantum,  Czd  prnrcipue'  ineorum 
fenfu  ;  idcirco  eadem  verba ,  quae  uno  fenfu  vera 
funt,  aliofenfu  mendacium  fiunt.  Matth.i5.  61. 

20.  Ironia,fabtil&%joci,  recitationes  etiam  rerum 
folfarum,  3c  fimilia,  non  funt  mendacia,quia  non 
func  cefcimonia  ,  ceftimonia  autem  non  func  > 
quia  fide  ac  authoricate  dicencis  non  confirman- 
tur. 

2r.  Intentio  fallendi,  quamvis  femper  fcre  te- 
flimonium  falfum  comitecur ,  non  efl.  tamen  de 
illius  eflencia  ,  neque  neceflario  re  ;uiritur  ad  men- 
dacium;  cjuamvis  enim  quis  noveric  illum  ,  cum 
quo  agic  ,  non  pofVe  fuo  mcndacio  faili;  ficamen 
inccntionem  falfum  aflerendi  habeat  in  dicendo  , 
nihilo  minus  mencitur  quam  fi  fallendi  fperh 
haberet. 

22.  Inrentio  nocendi  auget  quidem  mendacii 
noxam  :  fcd  naturam  ejus  non  conftituic :  fi  enirh 
veljoco,  vel  ex  obfequii  <5c  officii  itudio  ,  fua  fide 
confirmec  quis ,  quod  falfum  efle  novit  ,  menda- 
cium  efi;  fi  non  aliis,  authori  ramen  ipfi,  ex  fua  na- 
tura  ,  pcrniciofam  ;  ut  in  iis  eft,  qui  funtadulacio- 
nibus  vel  jaclationibus  dediti,  aut  vel  monfcrofis 
fabulis  ,  vcl  ficcionibus  fuis  apud  alios  confirman^ 
dis  delc&antur. 

23-  lncentio  falfum  afierendi  conftituit  men. 
cbcium,  quamvisillud,  quod  dicitur,  ficverif- 
fimum. 

24.  Mendacio  annumeratur  affeveratio  rei  ia» 
;«ertt5pro  certa,  quamyispiuemus  eilc  vtram. 

P  f  if.  Meii"- 


34*  THfiOLOGI* 

ij.  Mendacii  naturam  participat  ctiam    taci. 
turnitasllU  ,  quaquis  non  dicic  verum,  cum  jufti-  . 
tia  vel  charitas  iilud  rcquirit. 

26.  Cum  autem  neqae  juftitia  nequc  charitas 
teftimoniumferrejubet ,  tum  fine  peccaco  poceft 
veritas,aut  parsejus  aliquacelari.  ler.  58.27. 

27.  Incer  mendacia,  illa  funtgraviora ,  inqui- 
bus  teftimonium  cft  magis  folenne,  ut  in  judiciis 
fbrenfibus  f  qux  pra»cipue  rcfpiciuntur  in  verbis 
noni  prxccpti :  inrcbus  facris,  &c  fi.milibus,Matth. 
2,6.59-  *  Cor.  if.  15. 

2?.  Hinc  fab criptiones  ,  teflimonia  ,  aut  litcv* 
commendatitia,  contra  veritatem  notam  datrc,funt 
turpia  mendacia. 

z$.  Simnlatio  illa ;  qua?  in  fa&is  vel  fignisaliis 
ac  non  in  vcrbisconfiftic,  noneft  propriemenda- 
cium  ;  nifi  eader»  vel  exfuanatura,  velexcerto 
aiiquo  inftituto  ,  vimac  ufum  habeiu  fcrmonisuu 
iSam.zo.  19,  1,  22.  Matth.26.  49.  quia  iftiufmo- 
di  faSa  Sc  figna  non  verbalia  ,  non  habent  ccrtam 
&  decerminacam  aliquam  fignificationem,  itauc 
poilint  tellimonii  vim  habere. 

$0.  Hujufmodi  igitur  fimulatio  aliquando  eft 
Iacita,ut  in  ftratagematis  bellicis.  Iofua?8. 

31.  Iilicita  autem  redditur  ,  cum  rationc  finis 
sut  modipugnatcum  reiigione,  jufticia,  velcha* 
rirate. 

52.  Tidclh&tiopyoniturperfdtavQlin/ide/itas. 

33.  ln  promitlione  admittitur  mendaciufU  »  d 
jnon  adfit  iutentio  faciendi  quod  promictitur  :  in« 
iidelitas  admittiiur  ,  finon  adCit  con^tus  idoneus 
ejufdcm  perficiendi :  mendacium  i^icurcV  infide- 
licas  poQiintconjungi ,  Sc  pcflunteciam  fcparari, 

34.  Quum  juramento  rcftimonium  erga  proxi- 
lxmm  confitmatur,  tum  juramentum  eft  adjun- 
«Stum  iLlius  teftimonii :  Sc  quamvis  in  CqCc  rcfpiciac 
Deumfolum,  inillo  tamen  ejus  ufu  refpicic  etiam 
preximu.ni. 

35.  Perjvrittm^uux  inh.ujjufm.osii  tjefumonio* 

lii 


IIBER   SECVNDV&  747 

,;ft  d:re&e  &  immediate  peccatum  contrareveren- 
,;iam  Deo  debitam  :  fed  mcdiate  violat  etiam  jufti- 
;iam  illam  ,  quae  proximodebetur. 

36.  AlTcvcratio  eft  modus  tcftimonii ;  quo  fin- 
:ericas  ccftis,  ac  cercitudo  cognicionis,quam  habes 
le  re  ccftata  ,  declaratur,  unde  etiam  non  inepte  a 
,ionn-ulIis  vocacur  Proteftatio ;  quia  teftatioucm 
producit  explicando. 

,  37.  Non  eft  igitur  in  afleveratione  ,  ut  in  jura- 
nento  ,  fecunda  conceftatio  *  ad  priorcm  accedensj 
ed  unius  &  ejufdem  illultratio. 

38.  Neque  eft  iti  aflevcratione  rnera  invocatio 
tllia  Dei ,  quar  eft  eflentialis  jiiranrtnto. 

3«?.  Non  tamen  convenit  aflcveracio  nifigra- 
Vioribus  ceiiimoniis  ;  eft  enim  gradus  quaii  inter- 
nediusinter  fimplcx  teftimoniurn ,  &:  jusjuran- 
iu  m . 

,  40.  Ab  illis  maximeafleveranonibusabflinen~ 
iium  eft,  in  communi  fermone  ,  quae  Ijpeciem  ali- 
quam  habent  juramenti. 

C  A  p.    xxrr. 

De     Contentatione, 

*.  S~>OntentatU  eft  virtury  qua  animus  acquiV- 
•  V^fcit  in  forte  a  Deo  concefla,  1  Tim.  6.  6. 
Hebr.  13.*.  Phil.  4.  m. 

1.  Prarcipitur  harc  contencatio  in  decimo  man- 
l^ato,  ut  cx  verbis  ipflsapparet ,  nequeullomodo 
confcncaneum  eft,  mandacum  iftud  immediatd 
teferread  puricatem  iflam  juftitiarintcrnam  &  ori- 
ginalem^qux  fons  eft  cmnis  obcdiencias:  illaenim 
jnon  generalitcr  praecipitur  in  uno  aliquo  manda- 
|to  >  fed  inomnibus;  neque  magis  perrinet  ad  fe- 
icundam  cabulam  ,  qusc  e!l  conditio  hujus  praece-- 
pii  t  quam  ad  primam. 

3.  Quia  tamen  ex  omnibus  virrutibus,  quarin* 
fecunda  tabula-  continentur,  null.i  eft  magis  in- 
terna  ,  auc  jufticia:  primaevx  magis  intima,  quani 
ce&tenutio,  adeoque  ab  hac  ad  illam  contem,- 
V  6  £landaa* 


f  4? ff  T  H  E  O  L  O  G  I  M 

plcndam  &  quzrendam  quafi  manu  dfleirailrj  icT- 
circo  non  incommode  ex  occailone  hujus  pnccc- 
ptideilla  puritate  folet  agi. 

4.  Contentationi  huic  adjungitur  gaudium  de 
profperitateproximi,  tanquam  depropria  ,  Rom. 
12.  verf.  i^. 

f.  In  iftacontentatione  cVgaudio,  faftigium& 
perfe&io  confiftic  omnis  charitatis  erga  proxi* 
mum.  Quaetiam  racione,  contentatioeft  aiiquo 
xnodo  piecacis  ,  &:  hominis  pii  perfettio.  1  Tim.  6". 
£.  eft  enim  quafltt-s  magnus pietas  (  ^st'  (iuretpktld^) 
cnnrcontcntatione  >  vel  producens  contentationis 
perfe&ioncm. 

6.  Hinc  ulcimo  przeepto  mandatur  fecundum 
ordinem  illum  ,  qui  procedit  ab  imperfe&ioread' 
perfectius  ,/6c  a  notiore  adminus  notum. 

7.  Hoc  enim  eft  officium  maximeperfe&um  ,  Sc 
nobis  maxime  a  natura  ignotum,ut  quicquid  con- 
cipimus  &c  voiumus,  id  cum  proximorum  bono 
fit  conjunfhim. 

8.  Quamvis  igjcur  hoc  fua  natura  primum  lo" 
cum  obtinet  inter  ohncia  erga  proximum,  ut  csece* 
rorumomniumfundamentum;  quia  tamenfn  ho- 
minecorrupto  ulcimo  exiiiit,  idcircopoitremo  in< 
locomandacur. 

<j.  Contencacioni  oppOnitur  concnpifccntia. 
Hebr.  »3.5. 

10.  Per  concupifeentiam  autem  non  intelligi- 
wr  vis  &:  facultas  concupifcendi  &:  appetendLqute 
©-ftnaturaiis ;  neque  nacuralis  iliius  facuitatisa- 
&us  ,  veloperatio,  qihxetiameit  naturalis ,  lici- 
ta  :  neque  cota  inclinationatura^noftra: ,  qureeit 
corrupia,  quae  nulio  uno  prarcepto  finguiariter  da- 
ninatur,  fed  coialege  :  nequeomncsactualesillas. 
cupidicacesprimae  ,  quz  funcinordinata: ,  quaruni 
magnaparsreiigioni  adverfatur,  &  prima  tabula. 
damnatur:  neque  denique  omnes  cupiditares,. 
qux  tendunt  in  proximi  dctrimentum  ,  iMz  enini 
«jux,  ddiberatum.  conienfum,  &:  profequendi  pro- 

goTitumi 


LIBER    SECVKDVS.  $40 

>orTtum  habent  adjun&um,  in  finguITspraecepcis 
jondemnancur:  Sed  illa  cupidhas,  quaanimus  pri- 
tio  inftigatur,  ac  ticillatur  defiderio  bonorum  qux 
'unc  proximi,  quamviseadem  illicitis  mediis  ac- 
quircre  nondum  in  animum  induxeric ,  1  Reg.  £T. 
/erf.  i    Marc.  i    .  19. 

ii.  Propcer  affinitatem  aut  confanguinitatenv 
illam  proximam  ,  quam  primi  i(li  mocus  injufti- 
xix  habent  cum  originali  fomite  ,  unde  funt  ori- 
undi,cum  illo  folent  a  multis  quafi  confundi.  Sed 
I.  Originale  peccatum  eft  quafi  habitusinnatus , 
perpetuo  inhabitans ,  eodem  fempermodo,  dum 
iftic  vivimus,  quoad  exiftentiam  CeC&  habens  :  mo- 
jtus  vero  iltifunt  adtus  cranfeunces  ex  illo  habitii 
proficifcentes.  II.  Peccacum  illud  inhabicans, 
non  magis  eft  originale  ,  ^uam  generale  prin- 
cipium  omnium  actuuin  viuoforum  :  ifti  aucem 
attus ,  qui  hoc  in  Ioco  damnancur  ,  circumfcri- 
pcionem  habenc  manifeftam  >  ut  refpiciences  tan- 
tum  ad  proximum. 

u.  Apoftolus  ipfe  Rom.  7.  aperceexplicac  hoc 
praeceptum  per  Synecdochem  de  operationibus 
'«eccati,  concupifcentia  enim  verf.7.  eadem  eftcum 
'affuiibus peccatorvm  verf.  f.  &cum  concupifcertti& 
\apeccatn  effrtfa  t  verf.  s?.  acque  adeo  neceftario  di- 
^ftingui  debec  .i peccatoinhabitante  ,  verf.  7. 

1  .  Neque  miri  quicquam  cft  in  eo  ,  quod  Pha- 
jrifai  'quorum  unus  fuerac  Pauius  non  agnofce- 
fbanc  primos  concupifcenci^e  mocus  eilc  peccaca  , 
cum  idem  adhnc  pernegetur  ab  eoYum  germanu  Pon- 
\Uficiis. 

14.  Qui  prrcceptum  iftud  ultimdm  de  concu- 
Ipifcenriadiilccanc  in  duo  ,  uc  unum  fit  dc  concu- 
Ipifcentia  domus,  &alterum  uxoris,  cuinfequen- 
jtibus,  illi  hacinre.  1  ab  omniratione  dcferun- 
jtur.  1.  Prn»ceptum  fecundum  primx  tabular  vel 
jprorfus  eradere  coguntur  velconvertere  faltcm  irv 
ifupervacaneam  appendicem  primi,  ucnumerurri 
;  decem  verborum  yidcancur  al/ouo  modo retine- 
!    '      *  jre,v<il. 


jjO  THEOLOGU 

revelpotius  (quodin  multis  eoruin  palara  cftj 
m  fecundi  praccepti  vim  obfcurantes  ,  poflint  cam 
i  fe  &  fuis  fuperftitionibus  cum  aliqua  fpecie  amo-  ! 
liri  >  decimum  iftud  coguatur  laccrare.  3.  Quod 
nonum,  quod  decirnum  praeceptum  fit>  non  pof- 
funt  certo  defignare,  quia  in  repctitione  iegis, 
Deut.  j.verf.  17»  concapifcentiauxoris  anteponi- 
tur  concupifccntiae  domus.  4.  Diftinttam  injufti- 
tiam  inter  iftas  coneupifcentias ,  nnllam  pofTunt 
indicare,  undeetiam  fit ,  quod  ipfimst  in  explica- 
tione  Decalogi .  nonum  &c  dccirnurn  prarcepturn, 
conjungunt  femper  ,  vei  potius  confundunt. 
5.  Verba  ipfa  Decalogi  exprefse  notant  unum  pras- 
ceptum  ,  cum  unum  prohibent  at"tum  :  Non  concu* 
pifcest  &c  unum  ©bje&um  communc,  quiequidefl 
froximi  tui* 

1 5.  Adconcupifcentiam  refertur  ut  caufa  ,  inor- 
dinatus  atnornsjtrumipforum  ,  qui  ^t^ajjTix  voca- 
tur,i  Tim.  3.1. 

16.  Hxc  ptyxitTi*  eft  fons  &  origoaliquo  mo- 
do  omnium  peccatorum  ,  non  tantum  in  pro- 
ximum  ,  fed  etiam  in  Deum  ipliim,  z  Timoth.  3. 
verf.4. 

17.  Concupifcentia  hxc  eft  iila  ,  qux  a  hann* 
difhibuitur  in  illam ,  qux  efl;  cArnis  ,  ea  fpc&ans , 
qu«e  pertinent  ad  villum  &  libidinem  :  in  illam  ,, 
qux  elloculorum  ,.  ea  fpectans,  qux  pertincnt  ad 
txternam  deieclattonem  &  utilitattm  :  &  in  iilani  a 
quxcftfUperbia  viia,  ea  fpe£Uns  ,  qux  pertinenc 
adglcriarx  & pompam  huj.us  mundi.  1  loaa.  cap.  x* 
yerf.  16. 

IS.  Ga-udio  &  complacenti.-e  in  profperitate 
proximi  opponitur;«i//d*a  vel  oculns  malus. Mattiu 
20.  M.  &  b\iyjv.-tiK<±y.\n.  vel  Utitia  de  proximi 
malcPfal.  *:o.  5,4.  Obad.  verf.  ,u 

19.  In.  ifihoc  uhimo  prxcepto  perfe&k>  iLIa  ju~  ' 
fiitia  pr.xcipitur  ,  quarpertotam  fecundam  tabu- 
lam  aliquo  modo  explicatur  :  ficut  &  in  primo  pri- 
mx  tabuI$pra:cepto,  tou  rdigio  aliquo  modo  im.« 

pcra. 


LIBER   SECVNDVS.  $U 

eratur:  ira  ut  in  primo  primx  tabulx  prxccpto 
rxcipue  conrineatur  primum  &c  Hiagnum  illud 
nandatunij</'/f£"  Deum  ex  tct»  corde:  &:  fecundunt 
lli  fimile  tddtges proxnnnm  \utAm  ut  teipfum^m  ul- 
imo  prxeeptotabul.x  fecundx. 

10.  Ex  ifta  perfc&ione,  qux  vcl  intnoaliqu» 
ftorum  prxceptorum  elucet ,  manifeftum  efL  in- 
egram  tk.  accuratam  lcgis  impletioncm  impofTl- 
>ilem  ellcetiam  fidelibus ,  cx  illugratix  menfura, 
juam  habent  in  ifta  vita  communicatam.  Cum 
mim  futnon  maledicitur;  regulaSc  menfuraob- 
rdientix  in  affirmativis  eft ,  diiigts  cx  toto  corde  :  Sc 
n  negativis,  n»n  concuptfces : quorum  ucrumque  i» 
fthac  vitanobis  elt  rmpotfibile,  fequitur  neccfla- 
i-io,  ncminem  accurate  fatisfacere  poile  legi. 

21.  ln  hac  vita  cognofcimus  tantum  ex  partc 
rCor.13.  9.  ex  parte  igitur  tantum  facimus;  Pri- 
mitias  tantum  fprritusaccipimnsN  Rom.  8.  28.  le- 
l»em  igitur  planc  fpiritualem.  Roman.  7.  14.  non 
poffumus  accurate  obfervare.  Geftamus  carnenr 
adverfus  fpiritum  concupifcentem.  Gal.f .  verf.  17^ 
abfque  concupifcentia  igitur  alio  inclinante  ac  tra- 
^hentenon  poilumus  obedire.  Nonfumusdeniquc 
confnmmati ,  Phil.  3.  12.  non  poflumus  igitur 
confummatam  ohcdicnriam  prxltare  :  fedneceflc 
jfcmper  habemus  ,  petitionem  illam  incords  &  orc 
babere  ,  remii  te  nobts  dcbita  nojira 

12.  Vere  tamen  ac  re&e  dicitur  ,  qr.iod/«<*«w 
\chrtfti  eflfactle  ntyue  onas  ejur  /f  vt.Matlh.u.  50.  & 
7/iand*tei:JH:  non  funt  gravia,  1  loh.  c,  3.  quia  con- 
fidcraturibi  iex.  I.  quatenus  obfervatur  a  fideli- 
bus  ^quiilladclcftantur.  Rom.  7.  22.  Pfal.  115.  «4, 
16*  non  quatcnus  debct  obfervarr;  illa  cnim  ob- 
fcr/atioadfert  requiem  animabus  fidelium.  Matr. 
xi.  19.  quamvisimperfettioadbxrens  fit  ipfis  gra- 
jvis  &:  molefla.  II.  rcfpetru  fpiricus  ,  nonrefpectu 
carnis.  Masth.26.4  .  111.  adjun&a  remiflione 
'peccati  £c  imperlcclionis  omnis  ,  qtiar  conatibus 
1  Roftris  adhauet.  I  V.  in  cornparationc  literxlegis 

•«ci~ 


Ift     THEOLOG.   LIB.  SECVND. 

occidentis.  V.  adhibica  ctiam  comparatione  mer- 
cedis  a  Deo  conftitutae  obedientiajinchoatae  im- 
perfectas:  quo  fenfu  aiflidtiones  etiam  omnes  di-* 
cuntur  leves.  iCor.4.  17-  facilitas  igitur  &  levi- 
tas  IegisDei,  non  eftinejus  ad  noftras  vires  pro- 
portione ,  fed  in  gratia  Domini  noflri ,  lefts  Chrifli , 
&  charitate  Dei  una  cum  cornmunicatione  Spiritus 
fantli!  ijuas  eft  cum  omnibus  legem  Dei  diligen.» 
fcibus». 


•^PIKll 

I 


Metho- 


Methodus  &  Indcx  Medulla?.  Lib.I. 


5  i 


X 


Itflcctia  cap.4.  pap.9. 
Subnitcotia  rap.  r-pag.i*. 
Ctratiocap.  3.  pag  33. 

CoirmuMis   cap-9    pag.41. 

ApoKafta  cap.ii.  pag./r. 

Ex  qua 
Restus  curpitkldo,  pocna  rr.ortis  fpi- 
I  litf-Iii  incho.it3F,cap  .12  f*g-;f. 
recc?tum  orighiale  csp.13.pag.do. 
Peccatnm  a&uafc.  ca;.i4pag.6i. 
Motscorj  oralis  incboata.   cap.ij". 

pag  (.6. 
Mertisccrrfjmmatio.   cap.i6.p.63. 
Propagatiopeccati  &  mortis.  c.17. 
p»g  69. 

Perlooa.   cap.1S.paf.7r. 


"!  <-. 


(L 

g 

3* 

.„- 

u 

0 

e 

M 

H 

Tj 

g 

Q 

a 

y 

<r 

H 

r; 

a 

g 

0 

c_ 

—• 

s 

'S         0 

VV 

.3 

r 

er 

(2 

£ 

M 

3. 

t 

£ 

H 

oJ, 

^- 

n 

= 

• 

9 

3 

4 

Humili- 
atio    ad 

fatisfa- 
ftioaem 
cap.  20. 
pag.80. 
in 


fVita     cap. 
pag,S> 


« 


LMoffte  c 
ai.pae.j) 


Exaltatio  cap.23. 
paf'?t' 


Lib.L 

Applfcitio  redemtionis    ex  Foedere  novo.  cap.  24.02«.  100. 
Vbielucet  PrtdejlinMio.  cap  .i<  pag  104. 
X"Vnio   per  Voc.t- 

\  nenem.  cap.  ( Inflificatione. 

?■  application*  eitS  **'  ^Rehtiva  )  **'*'**?* 

(mum   )      ,Q  /^dopticn-f. 

nio     <  ^cap.aS.pag.iar. 

^  a  !  /■  1         r  ^ °  3ificat:,<r 

)  GLrificatione 
V»caP  3°-P«g  '3i_. 

Obje&nm:    rMyfticeconfideratacap. 31.0.1 36* 
Fcclefia   / 

(Inltituta  cap.32.pag. 141 
Exrraordina- 
frios  cap.33. 
pag.  14,-. 
A    quibus 

Scriftura. 

cap.  34. 
pag.  i;o. 


/pplica- 
tiwaij 


Ordinatios 
Lex    S-rtptura 
docente». 
cap-3;.pag. 


Sacratn«m»  cap. 
3«.p»g  16;. 


Difcipliaam.cap. 
S    37.pag.i<9. 


fAnte  Chriftum. 
cap.  38.  pag.173. 


A  Chrifto  a«?  finet» 
mundi  cap.  39. 
pafc'.  17S.  &  cap, 
45.   vag.^4. 


In  fine  mundr, 
cap.41.  pag. 
i8s>. 


I.ib.  II. 

Fidei.  eap.j.  pjg.izj. 
ctp.5.  pag.  jji*. 
Charitas.  cap.7.  pag.137. 
Auditio  verbi.c.S.  p.243. 


Iuramenrum.cap. 
12.pag.261. 

Sorj.c.n.p.267. 

Oppofitutn  ,  Ten- 
tatio  Dei.  cap. 
12    P-3  73- 


Inftitutus,  cjp.13.  pa^.  277- 

Modu1c.14p.2S4. 
Tempus.c.i  j.  p.290. 

J  ^  Qiioad  gradum  :  Honor,  cap.17.pag. 

^ln  vita     Humanita». 
C      ca^.it.p.318. 

^  Tn  puritare  :   Caftita» 
^     c.19.  p.931. 

Qooart  commo/a  exterra  ;  ta* 
ftitia  corumuiativa.  sap.  20. 
pag-337- 

J  Veracitai.  cap.21.  pag.343. 
2    (.Mediare< 

1  Comeotatio.  cap  az.pag  347 


F     I     N    I    S. 


'  K7 
Difputatio  Repetita ,  $c  Vindicata 
D    E 


FIDEI    D  I  V  I  N  & 
V  E  R  I  T  A  T  E. 


T   H  E  S  1   S       I. 

SSENSVS  iJle  ,  quem   intelle&us 

praebetvericati  fenfd  perceptae,  pro- 

ptcr  evidentiam  rei ,  jpommuili  appel- 

SL  [ztioncvovatut  perceftio+Mgrfitia ,  aut 

expenentia.  Qui  praebetinr  veritati 
contingenti ,  propter  rationem  pr^cipue  probabi- 
lem  ,  ab  intelle&u  apprehenfam  ,  aptfno  vocatur. 
Qui  verirati  necefl'aria!,ex  ratione  immutabiii  prae- 
betur  yfcientia  dicitur.  Qui  autern  veritatialicui 
|  accommodatur,  proptei-  teftis  alicuius  auctorita- 
tem,  hicproprie  voczturjides. 

I I.  Quia  porro  teftes ,  quibus  fidem  adhibemns, 
|    ex  lege ,  &  ordine  communi  funt  homines ,  vel 

Deus ,  idcirco  ficut  teftimonium  >  fic  etiam  fides 
dHHnguitur,  mhumanam  Sc  divinam  ,  prout  niti- 
tur  teftimonio ,  vel  humanc  vel  divino. 

III.  Quandoquidem  vero  homo  omnis  inte- 
t  flimonio  fuo  poteft  efle  mendax  ,  idcirco  fides  l\u- 
'  mananon  habet  fua  natura  certitudinem  infal|i- 
|  bilem  ;  quamvis  fit  fides  humana  ,  qux  moralicer 
i     loquendo,  evidens&c  infallibilis  cenfetur:  ut  quod 

T^omafit,  yvpd  lndt/int>&c.Ced  quia  Deus  eftomni- 
modo  verax  ,  &  veritasipfa ,  idcirco  fidei  divinae 
non  poteft  fubcfle  falfum  ;  Quod  iftis  rationibus 
demonftramus. 

IV.  t.  Nuili  virtutiaut  perfe&ioni  intelleftua- 
li,  poteft  falfum  proprie  &  practice  fubeflc  j  fi  enirn . 

in- 


M8  DISP.  DEFIDEI 

intelle&usaiTentiatur  falfo  ,  hocprovenit  ab  im- 
perfe&ione ,  nona  perfe&ione;  &  hac  rarione , 
opinio  ,  &  fides  humana ,  excluduntur  cx  numero 
virtutum,  ac  perfe&ionum  intelledtus,  quiapof- 
funt  etTe  principium  falfi  afTenfus  :  fed  fides  divina 
eit  virtusficperfedlio  intelleclus  ;  ergo  fidei  divi- 
nac  non  poteft  falfum  fubefle. 

OPPONENS.  I.  Cur  tantum  perfeclione  intelle- 
clualiyCUmfaifum  n»n  tantum  cadat  fub  intellcclum, 
fcd  ctiamfubfenfum?  II.  Falfumhoc  ctiamtquednon 
fubfit yCtiamfi poft  diftinguimu;  yqnomodo  fubfu .Maria 
Ht  videbat  Chrijium  hortulanum  fu*Jfe  ,  ita  credcbat, 
fic  (jui  Emaunta  ibant ,  ut  videbant  diverfa  fpecie 
Lhriftum  a  Chrtfto,  ita  credebant  non  fuiffe  Chriftum- 
Dices:opinio  hac.Refp.  opinioeft,  cum  res  apparct  fub 
fuafpecie  ,  &  tamen  putatur  alia  :  at  ubifub  aliena 
fpecie  apparet  ,  opinio  non  eft.  Nam  ut  videturjta  e(fe 
jttdicatur  :  judicium  enim  intelleclus  cx  fenfu pendet. 
lam  diftinguemus  :  fubeffe poteft^  nonper  fe  fed per  ac- 
cidertSj  tnquantum  fpecxem  aliam  affumit :  quam  aua 
ipfius  eft  ,  ut  patet  ex  extmplis  modoallatis. 

RESPONDENS.  I.  Quia  quarflio  eft  de  perfe- 
clione  inreIle4Hiali ,  fide  fcilicet  divina ,  idcirco  de 
aliisperfc&ionibus  non  efl  quod  philofophemur. 

II.  Falfum  axiomaticum&:  complexum  (  dequo 
quaeftio  inftituiturj  caderefub  fenfum  ,  hoc  neque 
fuhfenfum  neque  fubintellectum  cadit.  Verum  5c 
falfum  prxfupponit  fcmper  affirmatum  &  nega- 
tum  ,  quce  fenfu  bruto  8c  *>  *ya  non  fubjiciuntur. 

III.  Sifalfum  fub  fenfum  cadir,  hoc  tamen  nihilad 
rem  ,  nifi  cadcretetiam  proprie  &  praclicefub  pcr- 
feclionem  fenftis.  I V.  Diflinctio  (quao(tenderetur) 
quomodo  falfum  fubfit  virtuti  &  perfectioniin- 
telle&us  pra&ice"  &  proprie  ,  promittitur  primo  , 
&:  poflea  adumbratur  &  exhibetur  ,  fed  applicatur 
nufquam.  V.Marias  &  difcipulorum  Emauntaten- 
dentium  conceptusdc  Chriflo  non  fuit  virtus, 
aut  perfedtio  intellectus.  VI.  Definitio  qux  adfcr- 
tur  opinionis  &  ejufdem  difcriminaiio,  ajudi* 

cio 


DIViN/E  VERITATE-  3S9 

io  dlvocvjure,  naque  ratione  ne<]ue  authoritate 
.ititur  ulla.  V 1 1.  Oltendatur  fpccies  illa  alia 
4iam  iidei  divinx  objcdtum  aflumit. 

^iKrfitum  eftcurnegatum  fuitfidcm  fubperfe&io* 
nem  intelle&ualem  cadere  >  cum  falfum  6c  vc* 
rum  etiam  fub  fenfum  cadunt  ?  refponfumfuit: 
quia  agitur  defide. 

3PPONENS.  I.  lUifidemnonininteUeclufedinvom 
'untatefempcr  coilocant :  falfum  ergo  eji  ex  ipfiusfen- 
'entia  fidem  ejfeperfeclionem  inteiieciualem.  II.  ?^o» 
■prujira  hoccjUKfivi:  namfi  perfeclioni  inteiiecluali  non 
fubeji  faifum,  ergo  vei  nuiliperfecftonifubejifubcjuam 
verum3  velfaltem  intelieciuaii.  Si  priui  affirmetftpfit 
Enjiajis  ,  afcnfu  ducla  ipfum  refeiltt  :  fipojieriut,  tum 
tjus  ratio  danda  ,  cur  cuidam  perfecltonifubefifepoteft 
&non  omni.  111.  Faifum  cji  cjuodnoncadatfubfien* 
fum  verum  velfalfum.  Namfiitaeji,  adcjuid  ergoar- 
gumenta  afenfiu  petita  adaiicjuid  probandum  *  vcire» 
feiiendu  ?  Certe  a  ftnfns  tejiimonio  Chrijius  veritatem 
corporis  fui  comprobat.  Iam  ergo  video  ad  cjuid  limita~ 
tio  iilaymficadat proprie  & pradice.lV.Exempla  cjua  a 
nobis  ailatafunt,  ad  evincendum  cjuodfenfiui  fiubejfe  pom 
tejifaifiumtjam  examinat  &  dicit,promittereme  difiin- 
clionem    cjuk  fubfit aut  fubejfe poteji falfum  perfeclioni 
inteiiecius ,  &  nunxjuam  appiicare,  at  hocfalfum.  ^An 
\non  cumdoceo  ,  cju&dam  mandari eo fine nobis ,ut expio» 
[remur  aut  convtncamur  ,  &  ea  effe  objeclaper  accidem 
fidei  ,  non  enimjubentur  credicjuod  Demeafieri  velit  , 
fedfine  aii»  :  htc  perfe  ejfe  objccia  ,  cjuia  Deui  eajubet 
crcdi,  cjuia  vuitfitrt  ?  V..  Dictt ,   cotuepttu  Maria,  de 
'  Chrijio  hortulano  aut  difiapuiorum  de  eodem  peregrino 
\  nonfuit perfeclio  tnteilctius.  ^At  non  de  hoc  efi  cjuxjiio , 
utrum  comeptus  fucritfic perfecfio)  Sed  an  hac  ftte- 
rint  objccla  intelieftus ,  at  hoc  a  me  ojienfium ,  nam 
I  <£-  Mariacredebat  Chrtjlumhortulanum  futjfe  ,  &  UC 
cjui  Emauntaibant peregrmum.  3.  Jam  examinat  dcfi. 
nitionem  opinionis  :   dixi  opinionem  effe  cum  app&rtt  rct 
Jub  propriafpecie  &  ttmen  aiiapHtatur,^id  hoc  iUc^ne- 

JK4 


5^0  DISP.  D  E  FIDEI 

que  ratione  necjue  aucloritate  nititur  hdc  deftnith, 
Hefp.de authoritaienon  muitum  iaboramus.  Ratioefi 
hac,  cjuia  opinio  oritur  ex  eo  yfiputem  rem  ejfe  ut  non 
eft.  Itaque  error  in  me  eftt  tamen  non  in  re.  ^t  ubiju- 
dico  rem  t aiem qualis  apparet ,jam  non  efterror  in  me 
fid  in  re.  ex.gr. appareat  mihi  quis  iarva  obteclvu  fenis, 
ita  ut  iarva  iftanon  appareat ,  fed  viieaturgenuina 
facies,ego  rem  concipiamfub  eafpecic  fub  cjua  apparet, 
non  in  me  error  eftfed  in  re.  ^iuthoritatem  infuper  ad- 
do  K^erckmanni infuis  Metaphyftcii ,  falfum  ejfe  non 
tantum  inconceptufedinrcftatuentis.Dicesquid  hoc 
facit  adrem  ?  Refy.  cum  opinio  falfum  fit  fubjecli  non 
objelli^  evadet  hoc  moda pianumjudtcium,  quod  Ma* 
riahabuitdc  Chnfto  ,  cjuem  putabat  hortuianum  ,  non 
fuijfe  opinionem.Porro  pergit:  &  cjuia  dixi  aiicjuod  ob- 
jeclum  ejfe  fideiper  accidens,atiudper  fe.vuit  ftbi often.  i 
di  diftinclicnem  hanc>.   Sed  iila  jam  fuperius  oftenfd. 

RESPONDENS.  i.  Fides  de  qua  agicurin 
ipfa  thefi  prima  difputationis  hujus ,  quaeimpu- 
gnatur  verbis  difertis,  coilocatur  in  intelleclu. 
i.  Facilius  concipi  poteft,  quomodo  falfum  pra&i- 
cecadat ,  fub  perfe&ione  potentias  tantum  appre- 
hendentis ,  quam  potentix  judicantis.  Noncad;t 
tamen  fub  perfe&ionealiqua,  falii  auc  errariap* 
prehendendo  falfum  pro  vero  (quod  eft  proprie 
&  pra&ice  apprehcndcre  falfum  )  quia  talis  actus 
provenit  femper  ab  irnpcrfectione  ,  non  a  perfe- 
dtione.  ?.  Quserirur  de  vero  tc  faifo  axiomacico 
^ogico  (  an  detur  aliud  non  jaminquiro)  quod 
fub  fenfu  «tka^»  cadere  non  poile  probatum  fciit : 


quiatc 
dere , 


arrirmare  acnegare,  quod tamenadveruin 
aut  falfum  concipicndum  eft  neceflarium.  Oppo- 
nens  autem  neque  veri  aut  faliiaxiomaiici  m:a-. 
tionemfacit,  neque  ad  rationem  quidquam  re- 
fpondet  :  fed  qusfduncuiam  tantum  opponic :  ad 
quid  igttur  argurnenta  a  fenfu  peltta  adaliquid  pro- 
bandum  velrefellendum  ?  quafi  omnia  illa  a  quibus 
argumentapccunturtcone»perenc  verum  &  falfum. 

Cenc 


DIVIN^-VEIUTATE.  3£r 

Certcomnia  loca  inventionis  non  funt  tantx  pcr  * 
fe&ionis.  4.  Quartitur  qua  diflinclione  poflitex* 
plicari ,  quomodo  falfum  fubfic  virtuti  ac  pcrfe- 
ftioni  incclle&us.  Refp.  Oppon.  quadar/ijubentur 
crtdi  nobts  eofine ,  ut  exploremur .  vel  convtncamur , 
&  illafunt objecia per  accidens fidei ;  h<ec  autem  per 
'£  ejje  objeclafidct ,  qti&  Dcns  jubet  credt ,  quia  vult 
Geri.  Hxc  vcro  elt  implicatio  potius  quam  ex- 
plicacio.  Nam.  1.  Novo  modo  contra  fcripturam 
Scrationem  ,  reilringit  credenda  adillaqua;  Deus 
/ultfieri,  vel  non  vultflcri.  :.  Supponic  (quod 
iSS.  ib  quxftione  )  Deum  quardam  jubere  credi , 
ranquam  futura,  qux  tamen  non  funt  futura  ,  id 
;ft ,  quxdam  falfa.  3.  Diftinctionem  objec"ci  per 
fe  &  per  accidens  (  faltem  refpcctu  fidei )  pendere 
facit  ex  occulca  intentione  proponentis:  quafi  ra- 
[io  objec"ti  per  fc  &  per  accidens  non  eflet  in  re 
Dbje&a ,  fed  in  finc  objicientis,  ita  utuna&ea- 
iem  res  ,  podic  efle  objectum  per  fe  ,  &  peracci- 
Jens  unius  &  ejufdem  habitus  aut  aclus,  prouc 
iventus  poftca  confequetur  ,  vel  non  confequetur  , 
;x  intentione  proponentis.  4.  Quomodo  talis 
■alfitas  &  errcr  confiftere  potfit  cum  perfec~cione 
uiei  (quodfuic  hocin  loco  quxfitum  )  nonmagis 
:x  hacniftinctione  quam  ex  alia  qualibec  vanitfi- 
na  declarctur.  iv.  Vrrum  qusrftio  fuic  deobje- 
£0  incelleclus  fimpliciter  ,  vel  de  obje&o  perfe- 
Sionis  incelleclus  ,  facile  vidiflec  opponens ,  fi  no- 
tras  (utappellat)nugas  infpiceredignatus  fuiflet, 
sfam  thefi.  4.  vel  arg.  1.  quod  hic  impugnatur, 
ocum  mcdium  veltcrcium  argumencum  eft  ,  vir- 
us  aut  perfe&io  incellectualis ,  cujus  idcirco  in 
iyllogifmo  &  profyllogifmo  ter  aut  quacer  fic 
nentio  expreila.  v.  Ex  larvaco  difcurfu  ,  quem  de 
>pinionis  natura  proponir,  fequitur.  I.  NuIIani 
jpinionem  eflc  veram  :  quiaopinio  (fcilicet)  ori- 
urexeo  ,  fi  putent  rem  efle  ut  non  eft.  1 1.  Nul- 
um  efle  errorem  inillo,  quiSyllogifmum  fophi- 
ticum  judicat  efle  verum  ac  folidum  :  auia  (  nem- 

Q  po 


S6i  DISP.     DE    FlDEI 

pc)  ubi  rem  judico  talem  qualem  qualisapparet  3 
jam  nonefterrorinme,  fed  inre.  lft.x  funt  Meta- 
phyficx notiones ,  quas Keckermanni Metaphy  fica 
non  capit.  6.  Poftulatum  fuit ,  ut  oftenderetur  no- 
feis  propria  fpecies  obje&i  ftdei  divinacSc  aliena illa, 
quam  aiiquando  aflumit.  Rejicit  nos  Opponens  ad 
diftincHonem  ,  inter  per  fe ,  &  pcr  accidens :  Sc  quia 
Slla  nihilfacit ,  idcirco  fingit  poftulatum  fuiflede 
hacipfa  diftinctione.  Dcbuiflet  faltem  tentare,  an 
fpeciem  genuinam  ac  aflumptam  pofiit  invcnirc 
Sneoquodfalfum  eft,  &  tamen  proponitur  ,  cre- 
dendum  tanquam  verum.  Vt  congruant  omnia, 
falfitatem  oportetveram  fpeciem  objecti  fidei  fta- 
tucre,  &ventatem  facerealienam  illam  fpecicm , 
fub  qua  falfum  apparet. 

V.  Eadem  eft  ratiofidei  divinac  ad  vcrum,  qu* 
tft  charitatis  divinasadbonum  :  fcd  charitas  divi* 
naitadeterminaturadbonum  ,  ut  non  poffitferri 
1n  malum  5  ergo  nec  fidcs  divina  poteft  ferri  in 
falfum. 

OPPONENS.  Nefciturhicelcnchui.  I.  Obfcuripr- 
Tnis  enim  vocabalis  Ludit  charitatis  divin*.  Ncc  enim 
facile  percipitur  ,  quod  hic  intelligat ,  an  amorem  qU9 
Dens non profequitur ,an  quo  nos  Deum  profequimur* 
>Si  rem  expendas ,  necejfario  intelliget,  qua  nos  Deum 
diligimus ,  idque  ex  eo  quod  noflra  defide  agit  11.  Ni- 
titur  falfa  hypothefi  totus  hic  difcurfus  (hac)  fi  mens 
ipfius  hac  efl ,  quod  ficut  fe  intelleclus  habet  ad  verum% 
fic  voluntas  adbonum.  Namque  quodverum  eft,  faU 
fumeffe  nonpotefl  ,  Deo  volente ,  quia  Deusnon  vult 
contradicloria.  ^At  bonum  quod  eft  aliquid  morale,po • 
teft  ejfe  malum  ,  &  malum  bonum  ,  fi  Deusiftam  per- 
mutationemfacit.  Ex.grat>fiprohibcatoccideret  ma- 
lum  hoc  :  fi  jubeat ,  utijuftit  ^Abrahamo ,  rnalum  eft 
7icn  occidere ,  &•  occidere  bonum.  Dices  quid  hoc  ad 
folutionem  argumcnti?  Refpon.mnltum ,  namquan» 
do  Deutjubct  crederefalfum  ,  tum  etfijubeat,  tamen, 
nondefinet  ejfe  falfum  ,  qitod  falfum  eft :  ut  fi  jabct 
raalum^  hecipfumetfifit  malam ,  cpan  tamenjubet , 

eift 


DIVINA    VERITATE.  1G% 

ejfe  mahtm  definit  ,  &fit  bonum  ui pxte:  ex  illo  axio- 
mate.  Quadamitifiafisnt  ,  quia  Djusvuit ,  &  qua- 
dam  vuit ,  quiaJHfiafHr.t. 

RESPONDENS.  Intell/gitur  charitas  nofrrs 
divina,  quodetiam  fatis  apparct.  z.  Sicut  quacdam. 
mala  poilunt  in  bona  convcrti ,  Gcctbm  quxdam 
falfainvera;  idem  enim  axioma,  quod  ance  fok 
falfum  ,  fu  vcrum  ,  quando  Dcus  vccat  ,  quac  not» 
funt  tanquam  fint.  Rom.  4.17.  II.  Vw  argumen- 
ti  manct  inta£ta.  Sicut  enim  malum  »  dum  malurn 
eft,non  potefteffeobje&umcharitatisdivimT  ,  fic 
ncquc  falfum  ,  dum  falfam  cft ,  potcftetfe  fideidi- 
vimobjctlum. 

OPPONENS.  Refpondet  falfa  effe  pojfe  ve. 
ra.  ^At  tnepte  hoc  t  nam  ji  falfa pofint  ejfe  vera  ,  con- 
traditloriapojfunt  ejfe  vera.  ^At  Deus  contradicloria 
nonpotefc  :  vanum  ergo  quicquid  ajferat  contraexce- 
pticnem. 

RESPONDENS.  Hoc  eft  adverfus  (limulos 
calcitrare.  Nihil  enim  dicitur,quod  non  ab  illo  ipfo 
refponfo  ,  quodpecit,  refellitur.  Illis  enim  verbis: 
quid ant eafuit fiilfum  ,fitverum  ,  decontraditlione 
fatisfacitcuilibet  intelligenti. 

V  I.  Si  fidei  poffet  fubeiTe  falfum  ,  tum  fides  eflct 
principium  deceptionis:  fed  hoc  eft  abfurdum : 
crgo. 

OPPONENS.  Difptitat perinde  acfi ftattieretur ab 
iftis  j  quifidei  dicunt  falfum  fubejfe  jfitbejfi  femper  & 
|  r.on  aiiquando  tantum.  1 1.  Difttnguo  inter  cbjeclum 
j  proprtum  domeficum  &  pcrfe  3  &  objecium  per  acci- 
1  dens,  externum  &  alienum,  quaieeftfalfitm.  II I.  DU 
^ftinguo  inter  decepttonem  »  nam  deceptio  eft  velcum 
\commodo  ejus  qui  decipitur  ,  veicum  pcrnicie.  v.g. 
credebant  iftiqtti  Emaunta  ibani »  Chrifium  iongius 
■  progrejfurum  fmjfe,  quta  fcriptura  dicit jfimuiabat fe 
\ituris  longin»,fides  tamehac  non  erat  deceptionts prin* 
apium,  qua  ipfis  incommodaret.K.4tqui  videtur  ettam 
principium  ejfe  decepttonts.Nam  ilioru  reproboru  fidei 
ftqua  cjfe pofit,  fnbejfet  falfumj  dumjtii/enttircrederc 


394  -  DISP.    DE    FIDEI 

in  Chriftum  (quod  illijubentur  ut  reddantur  inexctt- 
fabiles  )  &  tamenejfet  ipfts  exitio.  Fcfp.  prxfupponi 
hic%qucdpoJfunt  haberefldem  ,quodfalfum.  Joh.  10. 
non  poieflu  crcdere ,  quia  non  eflu  ex  ovibu*  mcu. 

Respondens.  1.,  Non  ita  difpuratur  :  quia 
agitur  de  eo,  quod  fidei  potfitfubefle  ,  non  de  eo 
quodfemper  fubeft.  II.  Applicetur  hxcdiftincUo 
primaadqureftionem,aut  adargumentum.  III.  Se- 
cunda  diftin&io  non  habetalium  fenfum  ,  quam 
<li  quis  diftingueret  inter  mendacium  ofriciofum 
&  perniciofum  ,  &  tum  adderet  mendacium  offi- 
ciofum  proponi  nobis  divina  fide  credendum  ,  C^d 
non  perniciofum.  IV.  Talis  fides  vel  opinio,  qua- 
lem  habuerunt  difcipuli  Emaunta  tendentes,  de 
Chrifti  uheriore  profectione ,  non  eft  fides  divina  , 
imo  poteft  efle  cum  pernicie  credentium  ,  ut  faepe 
accidit  in  ftratagematis  militaribus.  V  Aiienum 
eftab  omni  Theologia  ,  quod  in  fictitia  objedtio- 
neponitur:  fidem  m  Chriftum  cuiquam  futuram' 
exitio ,  cui  vere  inefL 

OPPONENS.  DnoprUra  objecia  fnperitujam  re- 
futata.  <Ad\ertium  rcfpondet ,  dijltnclionem  tflam  , 
qtiam  attulit perinde  habere,  ac  ft  qttu  diflingueret  ini 
ter  mendacium  ojficiofum  V  pernictofum.^4ripfeChri- 
ftifaclum  ,  quandofe  dtflimulabat  ulterius progrejfu- 
rumy  flatuitflratagema  ijfe  mjlttare.  En  quoabeat  ! 
flratagema  cnim  mtlitare  dolus  bonus  a  Polit.  voca- 
tptndolus  ergo  caderet  in  Chriflum  ,quod  horribile aw 
ditu.QuidJi  vero  dicam  Deo  attrtbui hoc  in  facra  Scri» 
ptura,  quodfeducat  &  errare  faciat,  irtaracnnun- 
quam  quodmentiatur  aut  mentiri  poflit ;  quod  fi  in* 
quamhoc  oflendam ,  jam  vana  refponfio  apparebit. 
Qflenditur  autem  hoct  ut  aliu  locu  ,ita  Ezec.  14.  9-  & 
£f.63.  1 7»  quare  nos  [inquit  Ecclefla)  errare  fectfli  de 
v/iis  tuis  ?  Dom'tne,indurafli cor  noftrum  ne  timeremm 
te.^4tinquu;ergo  Deus  authorpeccatil  Refp.non  magu 
certe  quam  cum  ccecitatepercutit  aliquem^  quod  qui- 
dem  &  ipfum  facere  certum  eft  t  &propter  hoc  peccati 
accufare  nequit.   Quod  porro  addit  alienum  ab  omni 

Theo- 


DlVIN.fc   VERITATE.  35f 

Theolo^i-i  ,  fidem  ia  Chriflum  alicui  exitio  ejfe pojfe  tid 
fatcor  :  fcd  nechoc  refponfio  ad  objetfionem  vult ,  nam 
(xtrcfc  negtfidemin  reprobos  cadere  ,  fciiicet  falvifi- 
cam.  Idcirco  htc  adverfirtus  cum  ttmbrafua^uod  tpji 
hoh  infrtcxitcns  eft  ,digfadiatttr. 

RESPONDE\TS.  h  Horrorcm  iftum  ad  mentio- 
nem  doli  ,  quis  non  videt  fingi  tantumab  eo  qui 
contendit  ,  Deum  decinere  homines  per  affirma- 
tionemfalfi,  quafi  efletverum.  Facileetiam  depo- 
ni  potelt,  fi  confideret  flratagenuta  licitum  efle 
dolum  bonum  ,  non  malum  ,  cujus  generis  doius  a 
Deo  approbatur.  Exod.  1 1.  i.  Iud.  20.  35«&ab 
Apoitoloexercetur.  Att.  2^.6.  Sed  tamen  non  di- 
ftum  fuit  X  me,  fachim  Chrifti-fuiflemilirareftrata-. 
gema  :  fidemtantum  vel  opinionem  difcipulorum 
fimilem  dici  opinioni  eorum  ,  qui  flratagematis  mi- 
litaribus  falluntur.  II.  Ex  eo  quod  Deusaliquando 
dicitur  feducere  ,  fcd  non  mentiri ,  faifitas  refponfi 
nulloinodo  apparebit,  nifl  oflcndatur  Deum  fe- 
ducere  affirmando  falfum  provero:  quod  nun- 
quam  fiec.  Prxterea  Opponens  fecundum  fuam  di- 
ftindtionem  )  debet  oftendere  ,  fidem  divinam  effe 
principium  deceptionis  ,  qun:  cftcum  commodode- 
cepti:  ille  vcro  cum  hoc  non  potuit ,  utvideatur- 
aliquid  invenifle  ,  phrafes  producit  nemini  ignotas, 
quibus  Deus  dicirur  (  aliquo  fenfu  )  feducereSc  er- 
rarc  facere  ,  non  cum  commodo  ,  fed  (  ex  jufto  ju- 
dicio  Dei )  cum  pernicie  eorum  qui  dccipiuntur. 
Sicquidlibec  ex  quolibct  facilepotefc  probari.  3.  Si- 
bimetipfi  objecciat  Oppon.  (  quafi  non  fatis  habc- 
iec  abaliis  objectum  )  ^it  vidctur  fides  etiam  ejfe 
princtpium  deceptionu  cjua  cjt  cum  exitio  :  nam  repro- 
borumfidei ,  fi  quaejfc  pojfet ,  fubejfet  falfum^  dttmju- 
bentur  credere  in  Chrtjtum  ,  (£•  tamen  ejfct  ipfisejci- 
tio  :  r«/obje#ioni  nihilaliud  refpondct,  quam/«/>- 
ponthtc  ^reprcboi  pojfe fidcm  habtre  ,  quod  ille  negat. 
Hoc  autem  jure  mcrito  ,  ut  grandeparadoxum  fuic 
liotatum  ,  fidem  tn  Chriftum  cutcjuam  pojf  ejfe  exitto 
cui  verctnejjct.  Infanam  hanc  alfertarionem  fatisa. 


3S6  DISP.    DE    FIDEI 

£e  remctam  putat  ,  fl  neget  fidem  in  reproboi  cadtre. 
At  vero  quauitur  de  veritace  hujus  confequentiae : 
fi  reprobus  crederet  in  Chrifium  ,  ejfet  h&cfidcs  cxiti» 
tpfi ;  non  deantecedente,  utrum  rcprobus  crede- 
rcpoifit,  nec  ne.  Qui  confequentiam  conccdit 
/'quodOpp.  facit^  illc  manifefte  concedit  exfup- 
^oflticne,  fidcm  in  Chriftum  poffc  alicuicedere 
in  cxicium.  Subterfugium  eft  merum  ,  dicerein 
iiac  propofkionc »  U  rcprobus  crcderet  in  Chri- 
itam  ,  hoc  cederec  ipfi  in  exitium  ;  fupponi  hoc , 
reprobum  pofle  credere  in  Chrirtum.  Quis  pue- 
rum  ferret  affirmantem  in  ilia  triviali  connexio- 
ne ,  fl  Socratcs  eflet  quadrupes ,  fupponi  hoc  ,  So* 
cratcm  poffe  efleleonem  ? 

VII.  Si  fideifubefletfalfum  ,  tum  lex  obligarct 
ad  crrandum  j  obligamur  enim  ad  fidem  divinam  : 
isd  pofieriuseftabfurdum  :  ergo. 

OPFONENS.  Perinde  agit  Ht in proximeprace- 
dente  Sytlogifmo.  I.  ^Ac fi ftatueretur  anobu  objettum 
fidei  adaquatum  ejfefalfum.  1 1.  ^Acfi  fiatueretnr  ejfc 
ebjccttim  proprium  &-  domefiicum  &n*n  per  accidens 
III.  IS^hil  abfurdi  ftcuturum  ,  fifialuamus  legem 
alicjuando  ,  quando  Deo  vtfum  eft,  obligare  ad  erran- 
dum.Eccc  exemplum.Num.l^.juJferat  Ifraelitas  cre- 
dere  t  quodDem  daturtu  ejfet  fibi  terram promijfam  ; 
nam  propterea  quodnon  credtderunt  hoctDeui  juratje 
illorum  nulium  prater  Calebum  &  lofuam  in  terram 
fromijfam  introduRurumjd  efi ,  eo  quod  non  credide» 
rint  Denm  facere  hocpotuijfe  ;non  tngreJJUros  avAem 
futjfepatet  ex  eventu  ,  &c. 

RESPONDENS.  Primo  duo  refponfa  cadem 
facilitate  negantur,quaaffirmantur.Tertium  iliudj 
legem  aliquando  obligare  ad  errandum  ,  videtur 
planc  abfonum  ;  illud  enim  ad  quod  obligat  lex  , 
eft  bonum  morale  :  fed  errare  non  eft  bonum 
morale  ;  ergo  lex  non  obligat  ad  errandum.  Exem- 
plum  impareftquarftioni  probandar.nifl  polfu  pro- 
bari,Deum  juiTiflc,  ut  omnes  &  flnguii  ItraelitcE 
crcdercnt abfoliuc ,  fine ulia exceptioncac condi- 


DIVINA  VERITATE.  367 

tione  ,  fibi  in  fuis  propriis  perfonis  terram  promil- 
fam  in  podeifioriem  cefluram.  Cujns  poflulati  pro- 
bario  nunquim  invenietur.  Remonitrantes  in  col- 
latione  Hagienfi  cdit.  liran.  pag.  4«5«  eadem  ratio- 
nc,  ex  eodem  cxemplo  incpteconcludunt,  promif- 
fioncs  onmes  Dei  non  cflecertas ,  quiafcil.  Ifraeli- 
tis  illis  terraChanaan  fjit  promifla,quiin  cam  nun- 
rjuain  funt  ingreffi. 

OPPONJENS.  Si  in  negationc  ituda  res  fitacffri , 
tttm  ccrte  Corydon  quilibet  facile pa/mam  refcrret de 
•  fraftanttftimo  qisoqtte  P/j:/oJopho:p/tir  cnim  il/enegare 
:  poterit,quam  hic probare  Sed  miffafaciamui  hacnam 
sqnx  >ie^attfitperitts  fitnt  d  nobis  probata.^id  exemplttm 
vemamntqtto  ifta probavimtts.ll/ud peiitum  ab  Ifrae- 
litts  educlts ex  tsEgypto,qtti  tencbantttr credere  mgref- 
fum  tn  tcrram  promtffam.  Et  tamcn  hoc  fa/fitm,  quod 
iVcBtm  docitit.  Hic  i//etnon  inquit  fine  condntone  tpfis 
terrapromiffa  eft.Certefic  eft:  fed  conditto  erat,nt  cre- 
derentDeum  hoc  faElnrttm  fuijfe.  Num.i  4  w.Sicum 
condttionc  erat  ipjtt  promtjfa  terra  :  Ergo  Jic  creden- 
dnm  erat  il/ts  ipfam  fibi cejfaram  in  poffcfsionem  ,  cre- 
dendaccrteertt  &  cond-tto.  Secundo  tnqttit ,Remonftm 
utantur  hoc  exemp/o  ,  ut  inccrtas  promiftienes  often- 
dant.  ^it  an  cgo  hoc  facio,qui  docco  a/tquando  ob/tgari 
a/iquem  adfa/fum  credendum?  nihil  minus.  Itaquc 
al/cgatio  Remonflrantium  nonfacit  ad  rhombum. 

RESPONDE\TS,  I  Si  fatis  fn  accufaiVe,  quiserit 
innocens?  at  fatis  eft  negaifecrimenaut  vitium  ob- 
jedtum,  ufquc  dum  fuerit  probatum.  Annon  poteft 
Corydon  iii^jiiis  xquc  amrmando  ac  negando  vin- 
ccre  Philofophos  prxitances.  II  Credendum  fuic 
Ifraelitis  (  C\  Opponenti  credendum  eit  ,  fe  creditu* 
ros  :  &  fic  tenebantur  credere,  cum  non  crederenr. 
Nunquam  legimus  in  fcriptura  de  iitiulmodi  prx* 
cepto,  credc  te  inccpturum  credcrc.  3.  Maxime  per- 
tine;  ad  O  tponentem,  quod  de  Remonft.  fuu  allc- 
gatuni  :quiacum  Remonltrantes  jure  accufcntur, 
quod  ex  hoc  exeniplo  vciint  promifliones  De 
reddere  incertas ,  iiie  magis  mulco  cftaccuiandus, 

Q  4  q^i 


368  DISP.    DE    FIDEI 

qui  ex  eodemfundamentoconcludit  promitfiorres 
efle  falfas. 

VIII.  Sifalfum  fubefiet  fidei ,  tum  fubeflet  for- 
mali  rationi  ejus ,  id  efl  veritati  primae ,  fed  falfuni 
non  magis  flarepotefl  fub  veritate,  quam  malum 
fub  bonoaut  nonensfub  ente.  . 

OPPONENS.  Ludvt  inf.de, namfidesea  efty  velqu* 
creditur,  vel  cjuacreditur:fidesquacreditur,verbum 
Dei  efl ,  &  efusformalis  ratio  eft  veritasprima  ,  unde 
etiam  normafidei  vocatur%&  ejtts  mcnfura  qua  credi- 
tur.  Quodfidicat  quodfidei qua  credimuSyobjeclum  fit 
*veritas  primajum  Refp.dtftinguendo  objetf.tnter  illud 
quodperfe  & per  accidens  ,  ob^  ett.  perfe  eft  verum,  ut 
ante  oftendimus,per  accidens  non  femper%ut  in  exemplu 
fuperiorJbus  anobis  ofienfum.  Objtcit  ille  quidem  fal- 
fum  non  poffc  ftarefub  veritate.  Sed  hefcio  quorfum  hoc 
nififorte  velit^  quodfides  va  objecl.  ejus  verum  es~i  ,fic 
ipfa  veraeft  acproinde  y  quiaipfavera  eft ,  nonpotefi 
falli.  Refp.fides  nonfallttur  rationeobjecli perfe  ,  fed 
ratisneobjecli  per  accidens  fallitur  ,  quiacredit  quod 
falfum  eft  verum  ejfe.  Quodautem  hoc  itafitypatet  cx- 
x^poftolis  euntibus  Ernaunta  ,  cjui  credebant  Chriftum 
/tilterius  progrejfurum  ejfe ,  in  cjuo  tamenfallebantur, 
Jtem  ex  Ifraslitis  qui  anteqscam  tn  terram  promijfam 
exploratores  miferanty  credebant  datum  iri  ipfis  in pof- 
fsfionem  :  Falfum  hoc  tamen,  ut  docuit  eventus.  Qrtod 
autem  crediderunt ,tnde pai etyquod  verfusipfam profi- 
cifcebantur,  eofine,  ut  tncolu  pulfis  eam  pofitderent. 

RESPONDENS.  Lufus  non  videtur  ferio  ob- 
jectus :  nam  I.  QuodattinetaddiAin&ionem  ,  in- 
ter  obje&um  per  fe ,  &  per  accidens ,  veliem  eam 
primo  explicari ,  Sc  deinde  ad  quaeftionem  appli- 
cari.  Jliud  certe  quodproponitur  nobis  aDeo  ,  in 
Euangeiio,  ad  juflificationem  neceflario  creden- 
dum  ,  efl  objectum  fidei  per  fe ,  non  pcr  accidens. 
2.  Quis  fenfus  eorum  verborum  ?  fides  ratione 
objecti  per  accidens  failitur ,  quia  credit  quodial- 
fum  eft  verum  efle ,  an  omnis  fides,  qua?  credit 
quodfalfumeft  efle  verum ,  faliitur  rationc  obje- 

di 


DIVINiS  VERIT  ATE.  369 

tVi  per  accidens ?  Egocerte  ha:c  non  capio.  Dc 
exemplis  poftea  refpondebitur. 

OPPONENS.  Diftincjio  ifta  fatn  probata  &  ad 
quaftionem  appltcata  ,  infuptr  txcmpio  tlhtfiratafptm 
ciali  Pctn  ,  quodplane  omittit%  attodqitt  ipji '  fuit  foltt- 
ttt  difficile  :  qitod  ne  antmadvtrttrttur,  diccre  aliquid 
voluit ,  quod  tamen  ad  rem  nihilfacit. 

RESPONDENS.  Verba  dantur:  prxterea  ni- 
fiil.  Q^iodattinet  ad  Petrum  ,  nullo  modo  probari 
,poteft ,  debuifle  eum  ahfolutecV:  immediate  crede- 
re  ,  aquas  ipfi  nonccfluras.  Fides  qune  neceflario 
requiritur  ad  miraculi  vim  recipicndam  ,  eCt  ilU 
qua:  declaratur.  Match.  8.  verf.  1,  Dornint  fivelts  , 
potts  me  purgare. 

IX.  Si  falfum  fubefifet  fidei,tum  aflentiri  veri- 
tati ,  eflet  ratioaflenticndifaUb  :  quia  fidei  divinre 
ratio  ,  eftaflenfus,  quipraebetur  veritati  Dei:  fcd 
illud  eft  impoflibile  :  quia  unum  oppofitumnon 
eflpropriacaufa  fui  oppofiti  :  cv  ex  vero  nil  nifi 
verum  fcquitur. 

OPPONENS.  Eadtm  qua  adpracedens argumcn- 
.  Objtclu?n  dnpitx  ptrfe  &  ptr  accidens.proprium 
'.ranetim  :  itaqitt  non  fatfum  ftatuimus  ptr  fi>ftd 
ter  accidcns.  Vt  qttando  Dtus  jubtt  hac  &  illa  crcdc- 
*e  ,  explorat  homtnts  ,  qutmadmodum  jtifiit  per  aquar 
\dft  acctdert:Pttrnmfdnm  enim  hoc  jubtt fubtt  fimul 
boc  ut  credat  aquas  non  ccjfuras  ipfi ,  ftd  tnjiar  ttrra 
firmas  manfurai  ,  &  tamtn  hoc  falfum  trat  tx  eventit, 
iitoda^i:^  ipfi  ccjptrafuijpnt :  jubtbat  autem  Chrtftus 
\>oc  tit  txplorarct  fidtm  tjus  Matth.  14.  2.8.  debttijje 
tuttm  enm  crtdcrtpattt  ex  vcrf.  31.  ubi  obhoc  quod 
-,on  crediditt  rcprthtnditur. 

RESPONDEM5.  I.  Diftin£tio  harcrecofta  fob- 
c£ri  pcr  fe  U  per  accidens  )  nullum  terminum  , 
ui  in  argumento  reperitur,  attingit:  nihil  enim 
licetur  in  argumcnto  dc  objeclo ,  fed  dc  caufa 
antnm.  2.  Objcclum  per  accidcns  male  voca- 
ur,  quodproponiturcxplorandicaufa  :  finispro- 
>onentis  non  muuc  rauonem  obje&i  propofiti. 
Qjf  Objc- 

• 


57o  DiSP.  DE  FIDEI 

Obje&um  per  fc  eft  illud,  circa  quod  adjunctum 
perfe  verfatur:  fedcirca  verica:em  >  quxexploran- 
aicaufaproponicur,  fidcs  poteft  per  fe  verfari.  De 
Fetro  dictumeft. 

OPPONENS.  ^iccufat  diftintlionsm  fedmalc,  nec 
ratio  ,  cjua  eamfubruerc  vult ,  cujufjuam  momenti. 
Quodinquity  explorandicaufa.proponiturjd  eft>obJc- 
clumper  fc  :  finis  cnim ,  inquit ,  proponent u  non  mutat 
cbjccli  naturam.  Objeclum  per  fe  ejl  tllud ,  ctrca  cjuod 
ndjuntlum perfe  verfatur :  Jcdcirca  vcritatem »,  &c. 
Inepta  rattopriort  ex  hac  caufa  ,  quod  obfinem  diver- 
Jum  res  mutctur  fape,  ut  qut  una  vtdeatur,  nonfit  ta- 
tntn  :  tta  crucifixto  Chriftt,  eft  opus  Dei>  &  /udaorum, 
vbfines  diverfos,Dci  opus  bonurn,Iud&orumfcelus  kor- 
Tibile  :  vide  exemplum  titemEfa\  io.  ^d^rgumen- 
lumfecundum  refpondeo  minorem  negandv  :  ratio  nc- 
rationis  cH  ,  quia  verfatur  circa  boc  quod  credatfu" 
Tttra ,  c;im  tamenfutura  nonfint ,  non  enim  to  fine 
proponfintur ,  quo  fides  feducat. 

RESPONDENS.'  Verba  denuo  dantur  mera. 
Qjixrebatur  de  mutatione  objecti  Logici ,  per  fe, 
per  accidens :  Refpondet  Opponens  de  mutatio- 
ae  rei  moraiis :  Quxrebatur  de  fine  proponcntis » 
anicfpe£tu  alterius  mntaret  objeclum  :  refponde- 
jur  de  fineagentis,  quod  refpec"tu  ipfius  a&io- 
xismmutet.  Dicitur  etiam  confideratiflime,  fide » 
GH&  verfa*turcirca  veritatem  ,  crcdifutura  ,  qu&  non 
(it-nt  fuiura.  Hoc  enim  perinde  eft,  ac  fidiceret 
jide  quacreditur  verum  ,  creditur  falfum.  In  illa 
4enique  chorda  perpetuo  oberrat  Opp.  quod  ni- 
hil  futurum  poflit  alicui  proponiexplorandicau- 
fa  ;  quafi  Deus  nonfoieat  aut  poflit  explorare  ho» 
snines'  vero  ,  fcd  falfo  tantum.  Minor  urcumque 
iila,  circaveriiatem  ,  qua  explorandi  caujaproponi» 
1H-r*fidespotcft pcrje  verfan ,  temere  admodum  ne- 
gatur  :  quia  vcritas  a  Deo  propofita  qualifcunque 
iucrit  arcana  Dei  intentio)  eft  fidei  divina;  obje&um 
per  fc. 

X.  Omne  teilimpnimn  divinum  eft  yerum  rA 

qUfal 


DIVIN/E  VERITATE.  j7I 

^uiateftiseft  vcrax  non  mcndax  :  fed  quicquid 
credere  tenemur  fide  divina,  cft  teftimonium  di- 
vinum  ,  crgo  quicquid  credcrc  tcnemur  fidedivi- 
na  ,  eft  verum.  Totum  hoc  Argumentum  5c  Theo- 
logicc  Sc  Logicc  cxplicatur  Ab  Apoflolo .  i  Cor.ij. 
vcrf.  r^  >  i  >. 

OPl5ON'EMS.  Teflimon.  divinum  vtrum  eft,fiin- 
tegre  profcratur.  Sin  mtntis,f*,pefitt  ut  prout  verbafo' 
nant,  &-  prxfeferunt,  verum  nonvidcatur,  nonvitiQ 
tefttmonii,fed  vitio  ejut  cui  datnr,  &  qut  tilnd  non  in~ 
tclitgit  ,niji  prottt  verba pr*  fefernnt.  Ex.  gratia  ,iU 
lad  ,  cjno  die  comedcrir  ,  morieru  ,  verum  eftfi  integre 
profcratnr  ,  \  oc  eft  yvcltu  ,  vel  alimpro  te  fabftittim 
tus  :  at Jicomplcmento  htc  omijfo profcratttr,  tumnon 
verumfedfalftimwdetur,  qttia  primtu  bomonon  eji 
mortuusin  feipfo  ,  nequefidelcs  moriuntur  ,  nequeex-m 
perinntur posnam  hanc  in  feipfis. 

RESPONDENS.  i.  In  hocargumentonihii 
omnino  negatur,  propofitioeft:omneteltimonium 
divinum  efl  verum.  Rcfpondetur  :  fi  intejrre  profe» 
ratur  :fi  verl  non  intcgre proferatur  ,  &c.fiert  pojfe  M 
nt  vernm  non  vidcatur :  nulla  hic  «.ft  contradiclio 
jintereflc  vcrum  ,  Sc  vcrum  alicuinon  videri  i.  Sen- 
tentia  quam  nos  impugnamus,  ftatuitaliquodte- 
ftimonium  videri  vcrum,,  fed  c(le  falfum ;  defcnfio 
Ih.rc  contra  fonat ,  aliquod  teftimonfum  videri  fal- 
fum  .  fedcfic  vcrum  :quidad  rhombum? 

OPPON.  Refpondi  ad  argumentum  dtftinflione 
adhibita,  nt  videre  licct  in  mea  refutattonet  qutd  vero 
cdverfarius  ad  hoc  inquit?  qnid  inqnit  adrhomm 
bum  ?  oftcndifatt;  qttid  ad  rhombumfaciat ;  fed  <jui* 
non  vulz  tnteiiigere  hoc  ,  ideo  Syllogijmum  ipfius  appo- 
nam  ,  &  refponfionem  mtam  ad  iilum  ptabo,  Syllogi- 
fmv.4  eft  talis  :  omne  tefttmonium  divinum  eft  verii,fcd 
qu-cqxtd  tenemur  crederefide  divtna,  eft  teftimonium 
\dtvtnnm\ergo ,Xcgo  minorcm^  rationcm  do  negatio- 
}nis:  quia  ttnemnr  credere  non  id  tantumtquod  eft  tefti* 
■monixm  diyinuia,  fcdftpc  quod  eft  pars  tjtts^qux  qno* 
tui  verka  Aiiintt ,  alinm  fenfnm  pr*  fefert  ac  ipfum 
Q  6  ufi- 


37t  DIS  P.    DE   FIDEl 

teftimonium.  En  exemplum  de  ^AdamOy  cuicommina- 
tus  Dem  mortem  ,  fi defruclu  vetito  comederet :  hoc 
non  eft  teftimonium  integrum  :  fed  pars  ejus  ,  ut  a  me 
expl;catum  in  difceptatione  cum  ipfo  habita.  Nam  fi 
fuit  teftimonium  integrum  ,  &  omne  verum  eft  ,  tum 
hoc  futurum  fuifjet  t  quodtamen  falfum.  Objetlio  : 
imbfuit  integrum  t eftimonium ,  fed  conditionale.  Refp. 
retorquendo  ,  fi condttionale  fuit  ,  non  fuit  integrum 
J*  reticebatur  conditio. 

RESPONDENS.  Praeter  vitium  antea  notatum  , 
Ijaccporro  veniunr^obfervanda.  1.  Quodpars  tefii- 
rnoniidiviniarguaturfalfum:  quum  tamenne  unu 
too  :aaut  unusapex  tefiimoniidivini  fit  tranfiturum. 
utfalfum,  teite  Chrifto.  Matth.c.  18.  II.  Quod 
aliquid  credendum  fingatur  fide  divina ,  quod  non 
4it  teftimonium  ;  cum  tamen  nihilcredi  poflit  fide 
divina,  nifi  quod  Deus  teftatur,  verum  efle  :  &C 
omne  id  quodDeus  verumefle  teftatur,  efteejus  te- 
ilimonium,  puerinorunt,  qui  relationcm  intelli- 
gunt  inter  teftemacteftimonium.  111.  Quodcom- 
minacio  illa  (quo  die  comederis  morte  morieris  ) 
jiegatur  efle  integrum  teftimonium  :  quum  tamen 
fit  integrum  axioma  authoritate  teftis  confirma- 
tum.  IV.  Quod  promiftio  Saivatoriseonftituatur 
ipars  comminationis  Iegalis  :  fi  non  feceris ,  veltu 
vnoritris  ,  velalius  \  ideft  Salvator)  pro  te. 

XI.  Fidei,  qux  obfignat  Deum  veracem  efTe, 
falfum  non  poteft  fubefle:  fed  omnis  fidesdivina 
©bfignat  Deum  veracem  efie.  loh.  3. 3$. 

OPiONENS.  iS^egatur  confequentia.  Ratiodatur 
txemplo  Mofis  ,  qui  obfignaturus  erat  Denm  veracem 
tffefi  credidiffet  ,  ad  unum  iclum  baculiprofititurat 
aquas  ,  atfalfum  hoc  ,  Secundb  objignat  Deum  vera* 
tem9quia  credit  firmtftima  qu&  promittit  >&  qu&  maw 
dat ,  (ive  illa  mtelligat  ,five  non ,  quodfit  circa  man~ 
data  explorationts  &  conviclionis ,  Hebr.  11. 17,  1 !?. 

RESPONDENS.  Ratio  confequentiae  eft  ,  quia  ;j 
t  iides  Deum  veracem  eflc  obfignat ,  quatenus  aflen- 
iu  foo  confumat  verum  efle ,  quod  Deos  teftatur  ;  '■■ 

kd 


DIVINA  VERITATE*  375 

fed  l"  aliqnando  fidei  fubeflcc  falfum  ,  non  fempcr 
vere  5c  infallibiliter  confirmarec  verum  e^flc  ,  quod 
Deus  teflatur. 

OPPONENS.  Negavit  confecjuentiam  rationem 
vegationis  dando  >  &  cjuid  iiiead  hac  ? probare  vult , 
negationis  ratione  non  refutata.^id  hac  plane  ineptum 
tn  difputatione  ,  nam  qui  caqua  negantur  improbarc 
vult ,  fnbruerc  debet  pritarattonem  negationis ,  often- 
dendo  velad  rem  nonfacere  >  velfilfam  ejfe.  Objeclio: 
at  oftenfum  tft  ab  ipfo  ,  de  iclu  bacuii  Mojis  nihilin  fa» 
cris  literis.  Refponjio  :  ita  eft ,  fed  argumentum  a  nobis 
correclum  hoc  patlo  :  Mofes  tenebatur  adailoqutum  , 
tjuodfaclurus  erat  adpetram  credere  aquas  proftiitu» 
tasfuijfe  ,faifum  eventus  oftendit. 

RESPOMDENS.  Lex  gravis  &  dura  eft,  quae 
poftulac  exemplum  concroverfum  toties  refutari , 
quoties  obcrudicur  ad  illam  ipfam  controverfiam 
probandam  cui  fubeft.  Sed  quare  non  oftendit  Op- 
pon.  quomodo  fides  noftra  poflic  vere  obfignare 
Deum  efle  veracem  ,  fi  falfum  fic ,  quod  illeexhibet 
nobis  fideobfignandum  ?  De  Mofis  exemplo  poft- 
'  ea  feorfira  ericagendi  locus. 

XII.  Verbum  Dei  ,  &  quod  fequicur  ex  verbo 
Dei  >  eft  verum:  fed  quicquid  credcre  ccnemur 
eft  verbumDei,  aut  ex  eo  deducitur  ;  ergo  eft  ve- 
rum. 

OPPONENS.   Refp.  idem  datur  quod  ad  arg.  7. 
RESPONDENS.    Verbum    igicur    Dei   &"  quod 
cx  codeducitureftobjettum  fidei  per  accidens:  li- 
bcnter  ,  profecto  fcirem    quodnam  fic  obje&urn 
fidei  per  fe. 

OPPONENS.  Contra  diftinclionem  a  nobis  aiiatam, 
cjua  ciuia probata  eft  %  &  ipjius  rationes  contraipfam 
ttUatx,  refutata,  idcircot  nthii addi  dcbcre judicamus, 
RESPONDENS.  At  vero  tam  horrida  haec  eft 
fententia  :  verbum  Deiefle  objeclum  fidciper  ac- 
cidens,  auc  eflealiquomodo  falfum  ,  ut  dilucidam 
authoris  fui  explicacionem  flagicare  videacur :  id* 
quc  eo  magis,  quia  primaria  noftra  qusftio  cft , 

an 


374  DISP.  DEFIDEI 

an  illud  quod  proponicur  homini  ad  ejus  juftirica-» 
tionem  ,  idcft,  verbum  Euangciihfltullo  refpcclu 
falfum. 

XIII.  Qui  non  crcdic  Deo  ,  ( :d  eft  ,  qui  fidem 
divinam  non  admitcic)  mcndacem  facit  Deum: 
i  lohan.  i.iO.  Ac  vero  non  credcndofalfum,  ne« 
mo  facit  Deum  mendacern  ;  fed  potius  credendo 
falfum,  tanquam  a  Dco  profe&um  aut  etiam  cre- 
dcndofalfum  a  Deo  proflcifci.  Deus  enim  omni- 
fcius  non  magispotcftfalfumaiTercre,  quam  men- 
tiri. 

OPPONENS.  1.  'Negamus  minorem :  nam  Mofes 
non  credendo  fxlfumjaciebat  Deum  mendacem  ,  dum 
non  crtdebat  adunum  iclum  aquas proJilituras.il  Di- 
fitng.  minoremyfi confiet  qucdfalfumfittfed  taiia  qum 
jubentur  ncn  utfiant  >  fed  ut  homtnes  explortnturtau$ 
convincantur^nnn  confiat  eff?.  falfa.  Quod  addit ,  tan* 
cuam  k  Deo  prcfecfu^n,  fciendumji credat  aitqun  fmlm 
fum  aDeo  proficifci  ,  tum  utique  fequetur hoc tat  noth 
continuo  fecuitur :  nampot*fi aliquts  crederehoc  ali~ 
quando  fe  teneri  cr  cder  e  ,falfum  >non  a  Deofalfumprs» 
Jiafci :  ut  tcnetnr  ad  impofibiita^a.pe^nectamen  Deui 
per pr^cepta  tmpotentia  auclor. 

RESPONDENS.  i.  Aflumptio  fic  probatur: 
Deustuncfolum  abhominibus  fit  mendax  ,  quan- 
do  quod  ipfe  verum  efle  teftatur,  ilti  putanteflc 
falfum;  fed  non  credendo  falfum  ,  nemo  putat 
iliud  efTe  falfum  quod  Dcus  verum  cfle  teftattir  : 
ergo  nemo  non  credcndo  falfum  facit  Deum 
jmendacem.  II.  Limitatio  iila  t  Ji  confiet  quod  fmU 
fu-mjit  nihiijuvat.  quodenim  Peusproponit  crc- 
dendum  ,  &  jubcr  credereillud  eflet  crcdendum  , 
quamvls  omnia  nobis  conftarent  ab  initio,  quae 
poftea  patent  ex  eventu.  Obligatio  ad  Hdem  non 
pendct  ex  ignorantia  noflra,  fed  ex  au&orkate 
Dei.  III.  Ad  propofitionem  illam  qushic  agno- 
fcitur  vera  fi  fftdmt  aliquis  fal,um  a  Deoprojictfci 
Hlefacit  Deatn  mcndacem  )  liceat  mihi  (  cum  bona 
ca-e  ncn  accufaiicrus  feddifptuatioius  caufa    fic 

aflu- 


DIV!N£  VERITATE.  ijf 

aflfumerc  ,  Sed  Oppon.  credit  falfum  a  Deo  proficifci : 
credic  enim  Deum  aliquid  proponcre  crcdendum 
quod  falfum  elt  :  ergo.  IV.  Refponfum  etiam 
cxfpeclabo  ad  illud  argumentum  :  Deus  omni- 
fcius,  non  magis  pocelt  falfum  aflerere,  «  uam 
meniiri,  fed  nuilo  modopotett  mentiri :  ergo  nc« 
falfum  aflererc. 

OPPONENS.    Quod  adconfiderationem  thefeot  *• 

clava  fectt ,htc  &  jamfacit,ur  negationem  prvbet  ra* 

tionc  a  me  afignata  mijfa  >  proinde  &  hic  agit  contrM 

leges  legittm*  difptttattonis.    ^tobtcit  hic   I.  tnquit 

limitatio  ifta  ji  csnfiet  cjuod  faljum  Jit  nihtljuvat : 

cjuod  enim  Deus  propontt  credetfdum  &•  jttkst  credere, 

illud  credendum  ejfet,cjuamvis  omnta  nobts  conftarent 

initto    quapoftea patent  ex  eventu.  Refp.  credendum 

effe  eofine  ,  ejuojubet  verum  cjfc,  v.gr.fi  Petro  confii- 

ttjfet  ds  eo  cjuod  Chriftus  ipfum  fuberet  tn  mart  venire 

explorationis  ergo\  non  cjuodhoc  abfcjue  ommplane pem 

Ticulofuturumejfet,  uticjuehie  verum  tenebatur  crc- 

derefnac  raticne  &  certenon  alta.  ^htod  addtt,obliga* 

tio  ad  fidcm  non  pcndet  ex  tgnorantta  noftra,  fed  ex 

authorttate  Det;nihti  ad  remfacit:hoc  enim  &  ego  af- 

fero.Sed  de  hoc  tion  <jxxritur,fed  de  hocutrumne  cjuod 

Deu*  jubeat  ,  ettamfi  cju>,  finehocjuhcat  ,  non  doceat* 

eredere  teneamur  &  velle}&  utrum  omne  quodjubet» 

hoc  velittl  l.Obiicit  ad  propofitionem,qua  htc  agnofci- 

tur  vera  :Ji  credat  altquidfalfum  proficrfci  a  Deojlle 

fai.it  Dcum  mendacem;Jed  Oppon.credtt  a  Deo  profici~ 

fcifalfum;  crgo.  Refp.  Opponensfe  expedivit  hic  :  nam 

negavit  minorem%rattone  aftgnata  hacquemadmodn 

Deus  jubendo  tmpofibilia^nobts  non  eft  caufaimpoten  ■ 

tiajtajubendo  crederefalja  non  eft  mendax,qua  ratto 

fuerat  refutanda,nonfite?itiopratereunda  qttod  ab  ipfo 

tamen  faclumeft.  IV.  Objtcit  arg.  Deus  omntfciui  non 

poteft  magts  falfum  ajferere ,  qnam  mentiri ;  fed  nullo 

modopoteft  mentiri  :  ergo  necfalfum  ajferere.  Refp.  a- 

liud  eftfalsH  ajferere,  altud  nos  debere  falfum  crtdcret 

id  quod  oftendo:  aitud  ejfetfi  Das  dixijfct^qvod  omneS^ 

Jfraelit*.  tx  w£gypto  egrcfit  terr*mpromiJpuv  f^Jfen  t 


! 


376  DIS  P.   DE    FIDEI 

ingreffuri*  &  aliudfijufijfet  utcrederent  Deum  illU 
terramprcmijfamdaturumfaijfc,  itaque  Rejpondens 
ziegat  minorem. 

RESPONDENS.  I.  Praneritionis  exempl! 
controverfi ,  toties  inculcati ,  controverfi,  &  feor 
fim  tra&andi  non  eft  quod  caufam  dicam  apud  in- 
telligentesj  fed  cur  legi,  quam  fert  &  urget,non  pa- 
ret  Opponens  ipfc  ?  Hoc  enim  loco  ,  integro  Syllo- 
gifmo  ,  de  regraviflima  >  femeliantum  propofito^ 
nihil  opponit :  iili  fc.quoconcluditur  neminemfa- 
cereDeum  mendacem  non  credendo  falfum;  quia 
nonhabet  profalfo,  quod  Deus  verum  efle  tefta- 
tur.  II.  Credendum  cjfs  aliquid  eofine  %  cjuo  Demju- 
bet ,  verumejfe  %  hac  ratione  &  nonalia:  novum  eft 
&  mirabilefchema.  Nam.  1.  axicmatis  veritasnon 
diftinguitur  aut  variat ,  ratione  finis  Vna  &  eadem 
fententia  non  magis  poteft  efTe  vera  refpe&u  u- 
nius  finisccfalfa  refpeftu  alterius  ,  quam  vera  re- 
fpeftu  unius  efficientis ,  fubje&i ,  adjuncti.,  &  alte- 
riusrefpeduj  falfa.  II.  Non  quxritur  de  flneaut 
effisiente,fubje£to,  adjuncto,  fed  an  fententiacre-  ' 
dendapronuncietutires  elt  j  necne,  ideft,  utrum 
vcra  fit  in  fcfe  ,  an  falfa.  Opp.  concedit  efle  faifam  ; 
fed  credendam  *tamen  ,  quia  non  conftat  quod 
falfa  flt.  Quid  igitur  fi  conftaret?  refpondet,creden- 
dum  tumeflecertofine ,  quatenus  fc  eft  vera.  fed 
quare  credendaeftalio  fine  ,  aut  fenfu  ,  dum  non 
conftat  de  eventu  ?  quia  Deus  ita  proponit ,  &  credi 
jubet.  Annon  igitur  aperteconeedit  Opp.Deum 
aliquid  proponere  credendum  ,  &:  jubere  credi, 
quod  non  eflet  credendum,  fi  de  eventu  nobis 
ccnftaret.III.  In  exemplo  fidei  hujus  variantis  , 
fibimetipfi  non  conftat  Opp.  nam  fupraadth.5). 
contendit  abfolute,  credendumfwjfe  Petrotaquas 

' ?ion  cejfuras  tpfi%fed  inftar  terrafirmds  manfuraslam 
vero  dicit  :  fi  Petro  cor/gitijfet  de  eo »  quod  Chrifim 
ipfum  yubcret  adfein  mari  venire  cxplorationisergo , 
hoc  verum  ejfe  tenebatur  credere.  lllud  alterum  cre- 

"  dendurayde  aquis  inftar  jcrr  %  firrnis,jara  non  com- 

pa- 


DI  VINA  VERITA  T  E.  377 

paret,  obligatto  igitur  Petri,    ad  prius  illud  cre- 

dcndum    ab  ejus  ignorantia  pendebat.    III    Ad" 

huc  nulla  fa£U  eft  mentio    hujufmodi    qu.xflio- 

i  nis  in  thcfibus  noftris:    (utrum  tencamur  credere 

Deum  velle  cjuod  jubet  )    neque   juvat    quidquam 

caufam  Opponentis,  nifi  per  velle  Dei  intelligat 

efricacem  ejus  voluntatem,  quam  fequitur  fem- 

per  opusilludquod  vult :  hocautem  fenfu,  nondi- 

cet  ipfc  ,  Deum  velle  omnia  in  omnibus  ,    quae 

ipfos  facere  jubet.  1  V.  Videndum  jam  ,  quomodo 

fc  expediat  Opp.  a  criminecapitali.  Arg.  fuit  hujuf- 

modi :  Quicrcdit  altquidfalfum  a  Deoproficifct  ,/U- 

cit  Deum  mendacem  :  Sed  Opp.  credit  aliqutd  falfum 

l  aDeo  proficifci,  dum  credit  Dcum  altquidproponere 

credendum  quod  cfl  falfum.    Ergo  Opp.  facit  Deum 

mendacem.    Propofitio  eft  confeflio  Opponentis. 

Aflumptio  ,  quam  dicit  fe  negafle  ,  confirmata  fuic 

hac  ratione:qui  credit  Deum  aliquid  proponcrc 

crcdendum,  quod  eftfalfum.,  credit  falfum  a  Deo 

proficifci :  fed  Opponens  facitprius:  ergo&po- 

fterius.   Hoc  argumento  (  contrafuas  leges  ;  prx- 

termiflb  ,    reddit  rationem  fuae  negationis  ,  a  fimi« 

li ,  quod  non  quadrat.   Sicut  ( inquit )  Dettsju- 

bendo  impofibilia  ,  nobit  non  efl  caufa  impotentta^ 

•  ita  jubendo  credere  falfa  t  non  efl  mendax.    Sed  I. 

Minor  negata  fuit  :   Opp.  credit  falfum  a  Deoprofi- 

.  cifci :  Hic  nulla  fit  mentio  mendacis  ,  fed  profettio- 

!  nis  falfi  a  Deo  :   in  ratione  vero  oppofita  ,  nihil  di« 

citur  defalfo  a  Deo  proficifcente,   fed  dcmendacc. 

I  I.  Nulla  eft  proportio  terminorum  in  ifta  com- 

paratione  : jubere  impofibilia  t  caufa  impotentia,jW 

j  bere  credere fal'a  >  mcndax :  ut  conveniant  omnia  , 

I  ulcimus  terminus  debet  efle  ,  caufafalfum  credendi: 

jfiamcaufa  credendi  falfa,   refpondet  caufx  impo- 

tentix.    Sed  ficapparerct  fratim  fallacia  compara- 

tionis  :  non  enim  eft  eade™  ratio  harum  conncxio- 

I  num  :  jubet  impofibtlia  :  ergo  eji  caufa  impotentia.  Et 

jubet  credere  fxlfa  :  ergoefl  caufa  crtitndt  falfum. 

luffionamquc  non  eftcaufacur  illud  quod  jubetur 

non 


ijS  DISP.    DE   FIDEI 

non  fit :  fcd  cftcaufa  ,  quod  fit ,  qnando  fit.  Ne- 
bulis  iftis  difcnlfis,  quid  fit  in  re  ipfa,  quilibet 
poteit  videre  :  Opponentem  fcilicet  ex  fua  pro- 
pria  confetfione  faccre  Deum  mendacem.  V.  Si- 
mili  piane  modo  declinat  vim  alterius  arg.  Deus 
omnifciwnon  magts potefi  faljum  ajfertre^uam  mcn* 
riri :  fed  non  potcfi  mentiri :  crgonec  falfumajjerere, 
Refpondet  Oppon.  aliud  ellet  falfum  aflcrere , 
aliud  nos  teneri  faifum  credere.  Hocquidem  ve- 
mm  cli:  Ctd  nulla  ex  parte  labefa£tat  vim  argu- 
mcnti  Nam  quifquis  dicit ,  nos  teneri  fide  divi- 
na ,  vel  propter  aflertionem  &:  authoritatcm  Dei  • 
faifum  credere,  is  manifefte  docet  Deum  fal- 
furnaflferere.  Nequeulla  eft  realis  difFerentia  in- 
ter  ifta  duo  :  Deut  dixit  cjuod  omnes  Ifraelit*  ingrefi, 
Juri  ejfent  terram promijfam :  &c  Deui  jufiit^  ut  omnes 
Jfraeltta  abfolute  crederent  ,  fidc  divina »  quodin* 
grcffuri  ejftnt  m  terram  promijfam  :  Dcusenim  ni- 
hil  jubet  nos  crcderc  fidc  divina,  quodipfenon 
dicit. 

X  I V.  Nifi  vera  eflct  haec  propofitio  ,  quicquid 
efidcfidc  efi  verum  .•  nuila  ellet  confequcntia  illa  : 
hoc  efi  de  fidt  :  ergo  efi  verifiimum.  Quam  tamca 
qui  negaret ,  non  eiTct  pro  Chriftiano  habcndus. 

OPPONENS.  ?yeg*tur  confecjucntta »  cft  cnim 
ignoratio  Elenchi :  nam  nos  non  dicimus  falfum  fidei 
ebjeftum  per  feyfedper  accidens,  ac  protnde  non  nega* 
mus  ejfedefidc ,  nam  particula  dc  notat  copulam  efi 
fentialem  tnter  rem  &  rem, 

RESPONDENJS.  I.  Confequentiae  ratio  eft , 
quia  in  hoc  enehymemate; Jooc  efi  de  fide  ,  crgo 
efi  verifiimumt  fubintelligitur  illapropofitio:  Qutc- 
quid  efi  de  fide  ,  verum  ejt :  ifi  autem  propofitio 
iubintelie&afit  vera,  nuiliusenthymematis  con- 
fequcntia  valct.  z.  Ratio  negationis  nullum  ha- 
bet  fenfum;  nos  dicirnus  falfum  efle  objectum  fidei 
pcraccidens :  ergo  non  negamus  jllam  confequen- 
tiam :  idcirco  enim  per  illud  accidcns  negatis. 
2 .  Nullam  e^mphafin  ponimus  in  iiia  particula,  De: 

fed 


DIVINA  VERITATE.  375 

f<?d  illud  omnc  inrclligimus  eiTe  ,  dt  fidt ,  quod 
Deus  revelavir  credendum. 

OFPONENS.  Refpondco  dtftinguendo  :  ejuod  Detu 
reveUvit  ad  credendum  ,  vel  ideo  ut fieret  ,  vel  expio? 
rationis  vel  convifltinis  ergo:  fi  priore  modo  inuiliga- 
'  tur3  verapropofitto,  fecuifalfa  :  ut  exempta,  a  nobu  ah 
lata  eomplurima probant. 

RESPONDENS.  Mifera  iila  diOindlio.  Nam 
1.  MulcaDeus  revelavit  credenda,  qua:  non  reve- 
lancur  ut  fierent  (  ficuc  patet  omnibus  -qui  vel 
Symboium  Apoltolicum  norunc ,  6c  tamen  funt 
veriflima.  II.  Nulla  fit  mencioinargumenco  de 
revelatione  .diftinguicur  igitur  cxtraargumentum. 
III.  Contr*di&io  cfl  manifefta,  ut  aliud  a  Dc  re- 
vcleturadcrcdendum  ,  6c  tamen  non  ficdefide; 
aut  defide ,  Sc  tamen  non  vcrum. 

XV.  Objecl,  /.  ^ibrahamtenebatur  credere  Dettm 
velte  utfitium  offerret  ,  &immolaret :  &t*menfai- 
fum  hoc  erat.  Solutio.  Dcus  dicitur  vclle,  &  quo4 
prxcipit ,  quamvis  non  deccrnat  futurum,  ficuc 
voluit  Adamum  abftinerc  a  vctito  fruclu  :  <5c  quod 
decernit,  quamvis  iilud  non  prarcipiar,  ficut  voluic 
liltum  fuum  crucifigi.  Priore  modo  tcnebatur 
Abraham  crederc  >  Dcum  vcllc  ut  filium  fuura 
immolarec,  quod  verum  fuit  :  pofteriore  modo  , 
nontenebaturcredere,  Deum  id  velle,  quia  noa 
fuit  ipfi  revelatum  a  Deo. 

(  OPPONENS.  DicitficutvoluitsAdamumabfti* 
ntrs  a  vettto  fruclu:  iia  votuit  sAbrahamum  occidert 
\fittum  fuum&c.retorcfuemus  arg  fiitavolutt  Abra~ 
kamum  crcdcre,ut  voluit  sAdamum  abfttnere  a  vetitt 
frucfu  ,  tunc  certc  votuit  sAbrahamum  credere  ,  ut  fi» 
Itum  offcrrct:  ratio:  ejuia  ^Adamus  tcnebaiur  credere 
hoc  :  cjuodpatet ,  cjttia  dtftinciio  ifta  non potuit  cffe  no* 
ta  tllt  ,  hoc  ejfefut  ojftcti  ,  &  Deum  altud  velle ,  nam 
fx  eventu  cogntta  tandem  eft. 

RESPONDENS.  Nihil  eft  quod  poftulat  rc- 
fponfum  pra?ccr  illud  onum  :  sAdamus  tenebatur 
tredere  tfe abftenturum  afruciu  vetito,  cjma  eventus 

non 


3*o  D  ISP.     DE    FIDE  I 

honfuit  einotus.  At  vero  illud  quod  obligat  ad  fi- 
dem  ,  noneft  ignorantia  eventus.  Deus  jubet  Pau- 
lum  praedicare  Euangelinm  ad  converfionem  audi- 
torum  :  an  igitur  tenetur  abfolute  Paulus  crede- 
re,  omnes  auditores  converfum  iri,  quia  nefcic 
cventum  ? 

OPPONENS.  iS^hilrefpondet-,  d'-xi ego^dam  te\ 
nebatur  credere  Deum  veiie  hoc,  ut  abftintret  afruclu 
-vetitOy  eo  quodignorabat  diftintltonern  hanc  tenebatur 
rattone  ojficii  &•  non  eventus :  ratio  cjuia  diftinclio  h#c 
ipfinota  non  erat.^Adverfartus  objeclat,ignorantia  nei- 
minem  obhgat  ad  fidem.  Fateor  :  fed  dum  nobu  unum 
revelatur,  &  alterum  non>  tenemur  hoc  unum  credere* 
ts^tantummodounum  hoc  ;  etfi  alterum  quodnosfu* 
giaty  daripofiit.  E.gr.  juftificationem  ex  legedari  te- 
nebamur  credere  inftatu  integritatU  ,  &tantummods 
hanc;  etiamfi dari poterat  exfide  ,  ut  jam  datur,  quia, 
fctltcet ,  hoc  nobis  nonfuit  revelatam. 

RESPONDENS.  Diftinaio  inter  iila  duo  \  te. 
neor  credere  hoc  ejfe  offcium  meum  ,  5c  teneor  credere 
hoc  abfolute effe futurum ,  non  fuit  Adamo  ignota. 
Eft  enim  talis,  qualem  ratio  refta  facile  percipit  i 
quando  mandatum  folum  traditur,  &  de  eventti 
nihil  affirmatur:  Adamo  autem  revelatum  fuic 
mandatum  ,  &  nihil  prajdiaum  deeventu.  Con- 
firmatur  hoc,  non  refutaturab  Opp.  illa  fua  Regu- 
la  :  tenerinos  dum  unumrevelatur  ,  &  non  alterum  , 
crederctantummodounum  hoc  ,  etfi  alterum  cjuodncs 
fugitdaripofiit.  Revelatum  n.  fuit  Adamo,  Deum 
voluiflehocofficium  ipfi  imponere,  ut  abflineret 
a  frudu  vetito  :  Sed  voluifle  Deum  abfolute  ef- 
ficere,  utdbcodem  abftineret,  nequeulli,  neque 
nobisfuit  revelatum.  Sic  etiam  tantum  revelata 
fuit  ipfi  juftificatio  ex  lege  :  fed  non  fuit  ipfi  re- 
velatum  ,  quod  nuila  alia  futuraeflet  jufiihcatio- 
nis  ratiopofilapfum.  Nulia  igitur  fuitcaufa  ,  auc 
ratio ,  cur  crederet  nullam  aliam  jultificationem 
futuram  ,  nifi  defeftus  revelationis  ,  Sc  ignoran-  j 
tia,  julta  fic  caufa  fidei  divinac.   Latum  difcrimen 

eft 


DIVIN/E    VERITATL  ^i 

eftinter  ifta  duo  :  hocta.ntumcredertqHod.eji  reve» 
latum  &  crederc  hoc  tantum>&  nihil altud  futurumt 
Adamus  tancummodo  tcnebatur  crederc  fe  vi« 
fturum  fi  faceret  hoc  :  fcd  uon  tencbatur  credcrc 
hac  tantum  ratione  Deum  velic  ipfi  vitam  lar- 
•jiri. 

XVI.  Inft.  i.  Quare  ergo  jam  jam  jugulaturus 
■  cratfilium}  Refp.Qma  hoc  officium  impolltum  ipli 
fuit  a  Deo.  Infiant.z.  Quaal.icrttate potuit  hoc  face- 
Ycfinon  credtdijfet  fe  efifecturum  cjuod  aggredtebatur% 
Refp.  Eadem  alacricacc  ,  qua  loab  aggrediebatur 
hoites ,  i  Sam.io.  |  z.  Confirmemus  nos.iehova  autem 
factet  ,quodbo7ium  videbitur  inocults  fua.  PetrustC 
nebatur  vi$;«lare  ,  &  orare  cum  ajacrirate,  ae  Chri- 
itum  obncgaret  i  etiam  cum  rJraedidtum  ipfi  fuit* 
quod  eilet  Chriltum  abnegaturus.  lnft.  ^.  Qtomodo 
igitur  potuit  expiorarifides  ^Ahrahami  \  Refp  Si  non 
obftantibus  omnjbus  illis  quae  potucrant  eum  aver- 
tcreab  implendo  tali  prsecepto  ,  compararet  fefead 
obfer^ationen^  ejus ,  evcncum  Deocercafidecom- 
mendans- 

OPPONENS.  Dtfcrimen  fu.it  inter  loabi '■&  .Abra- 
hamtfaclum^  quta  hic  mandatum^ibmuiium.  U.Difl 
crimcn  datur  m  exemplo  Petri  .cjuod  debuerityille  ait-y 
\  quodpotuerit ,  nuftra  att  refpo  fio.  1 1 1.  Inftan.  dicit 
quod  hic  explorari  potutt  fi  ft  accingeret  ad  manda— 
twm  execjuendum.  ^Altter  fcrtptura  Ebr.  H.  quia  cerm 
tb  pcrfuaferat  fibifc  tnterfechurum  Ifaacum  ,  eumquc 
interficiendum,  fet  ac  proinde  dictt,  obtultt  perfidem 
tcintum. 

RESPONDENS,  I.  Mandatum  non  minuit  ala- 
critatem.  11.  loabodefuifle  Mandatum  omne,  de- 
bccprobari.  III.  Petrus  &debuit  &  potuit  ,  llvo- 
luiflet,a!acritervigilarc.  Dc  Ebr.  n.poftea. 

OPPONENS.  gu*  dicit  nonmerentur  refponfum, 
conferantur  cum  meu. 

RESPONDENS.  Sibeneconferantux  omnia, 
tumapparebit.  I.  Mandatum  Dei  non  minuifle  a- 
lacritaiem  Abrahami;  accjuc  adeo  nullum  difcri* 

mcn 


jgji  DISP.   DE   FIDEI 

men  pofuiflc  inter  eum  Sc  loabum  quoadalacrita» 
tcm:  quod  tamcn  fuit  fubtcrfugium  Opponentis. 
II  .  Affirmari  ab  Opponen.fine  ullofundamento, 
loabum  fine  mandatopugnaflc.  III.  Nullamcau- 
famabipfoarTerri,  cjuare  Petrus  non  potucrit  (  C\ 
voluilTetJcumalacritate  vigilare.  I  V.  Petitioprin- 
cipii,  in  grofla  illa,  quae  gratis  induitur  vcrbis  Apc- 
ftoli.  Hebr.n. 

XVII.  Objecl.  i.  Qut  Deta  mandat  yfinon  reve* 
iaverit,  illudfe  mandare  eofine  ,  non  quod  illa  veht » 
fed  quod  noftri ojjicii  admoneat  t  tenemur  nos  credere 
eum  illavelle.  Sol.  I.  Non  tenemur  credcre  vo- 
Iuntatem  Dei  aliquid  decernentem  ,  cx  eo  qucd 
non  revelavit,  fed  ex  co  quod  revelavit.  11.  In 
mandato  non  revelatur  Dci  voluntas ,  deccrnens 
fcd  mandans,  &  quod  mandatur  farpenonprae- 
ftatur.  II:.  Si  ex  mandato  fequatur ,  Deum  hcc 
vclillud,  quod  mandat ,  decrevilTe,  tum  ex  hac 
hypothefi  fequitur  :  Deus  omnia ,  qua  mandat^ 
decrevit  fieri ;  fed  hanc  hypothcfin  falfam  eflc , 
tot  funt  argumenta  ,  quot  funt  in  mundo  pec- 
cata  :  ergo  confcquentia  nulla  eft.  Inftat.  Manda' 
tum  cum  eventu  >  teftatur  de  decreto;  ergo  &ante 
eventum  idcm  teftatur  ex parte ,  faltem  exmente  Dei. 
Refp.  I.  Evcntusaequc  fine  ,  ac  cum  mandato  ,  de 
dccreto  teftatur.  1 1  Mandatum  quod  eventu 
perficitur,  nulla  cxpartc  ,  amplius  aliquid  dede- 
creto  Deiteftatur,  quamillud,  quodnon  perfici» 
tur,  111.  .Si  illudquodevcntu  non  perficitur,  vel 
ex  parte  teftarcturdeeventu  decrcto  ,  tum  necefle 
eflet  ut  teftimonium  illud  eflet  falfum  ,  faltem  ex 
illapatte. 

O  P  V  O  N  E  N  S.  Vult  negare  quod  non  tenemur 
credere ,  Deum  vellequod  nobisimperat ,  etfinon  re~ 
veltt  quo  fine.  ^At  locus  clariftimus  eft.  Dcut.  io. 
ea  qu*  occultafunt ,  fec  unde  taleargumentumex* 
ftruimus.  Qua  tenemur  crederefore ,  e a  tenemur  cre- 
dere  Deum  vetle;at  qua  in  pr  tceptis  pr  oponit  jencmur 
crederefore ,  finen  revclet  qmfineproponat ;  ergo, 

Major 


DIVIN£     VERtTATE.  3*3 

Major  certa  ,  quiaquicreditdariutfiant,  iliecredit 
fore,  quifore  credit^credit  velte  Deum:  quia  nihitfit, 
quod  non  vult.  Thcd.  cap.  \.  verf.  37.  Dices,  videba» 
turfaltem  Deus  teftaritnnc  temporis  Ifaacum  mori* 
turum  :  ncgat  ex  eo  ^Abrahamum  tenericrederequod 
Detu  vellet ,  ut  immolaret :  fed  nos  probavimui  hoc  ad 
feenndum  Coroltarium. 

RESPONDENS.  Ad  illud quod aflumitur iti 
cbjeftione ,  qua  inpraccptis  Demproponit ,  tenemur 
crederefore  ,  fatis  eftin  ipfa  thefi  refponfum.  Pro- 
batioilla(  quicredit dariutfiant,  ,  crcditfore)h[U 
cft  fi  intelligaturper  ut  finis  operis  aut  prarcepti , 
jex  natura  fua :  fi  vero  finis  operantis,  autinterna 
&  efficax  intentioDeiinteiligatur,  refpe&u  even- 
tus,  tum  falfa  eft  propofitio  fubintelle&a:  qua:  Deas 
prxcepit  (  (i  non  revelat  quofineproponat,}  tcne- 
mur  crederc  proponi  ut  fiant. 

OPPONENS.  Diftinguit  inter  finem  operU  &■ 
operantis ,  utlocumex  Deuc.  29.  etudat :  fedfruftra 
eft :  nam  ego  hic  urgeofinem  epcris  >  &  ita  concludo  : 
aut  nobis  nnnqttam  crcdendum  ,  Deum  velle  quid~ 
[quam  qnodjubet ,  fcd  tantum  hoc  ejfe  noflri  officii,  & 
itafatfum  erit  credsndum^  aut  omniaquajnbet ,  & 
itidemficfatfum  credendum.  Hic  effugtum  nutlum  in 
^uamcunqne  partem  inclines  five  enimhoc  dixeris , 
five  ittud  ,  in  iftud  quod,fugu,  incurris. 
1  RESPONDENS.  Captiuncula  haec  ,cuiadeo 
confidit  Opp  c(t  plane  arancofa  tela.  Nam  1.  Di- 
flin£tio  illa  non  eft  fufficiens,  vel  neceflaria:  aut 
nunquam  crtdendum  Deum  velte  ^uod  jubet,aut  fem- 
psr  illud  credendum  de  omnibtu  quajubet.  Datur  ter- 
Itium  :  credendum ,  Deum  velic  efficaciter  procura- 
(reilludquodjubet,  quando  rcvelat  ,feillud  factu- 
xum:  quodnequc  femper  fit ,  neque  nunquam  , 
2.  Confequcntia  prioris  partis  eft  ridicula  \fi  nun* 
\quam  creden  um  ,  Deum  velte  quodjnbet,fedtantfim 
lcredendum  hoc  ejpnoftriofficii,  tnm  falfum  erit  cre* 
dendum.  An  illc  qui  non  credit  aliquid  veri,  eo  ipfo 
quod  noa  gredit ,  crcdit  falfurn  ?  niulta  funt ,  vera 

nobL 


584  D  ISP.    DE   FIDEI 

nobis  ignota,   de  quibus  ncque  veri,  neque  falfi 

aliquid  credimus  ,  aut  aflenfu  aliquo  affirmanus. 

X  .  III.  Objetl.$.  Videbatur  faitemDeusteftari , 
Jfaacumtumtemporis  moriturum.  Soliit.  Abraha* 
musnon  tenebacur  credere,  verba  Dei  teftari  il- 
lud,  quod  nonceftabancur,  fed  tantum  videbantur 
teftari :  ha?c  enim  fuiflTet  fides  Sc  confcientia  errans., 
quam  non  aflumere ,  fed  deponere  cenemur. 

X  I  X.  Objeft.  4.  Ifai.  58.  &  2  Reg.  io  E&cchias 
tentbarur  credere ,  fe  ex  illo  morbo  moriturumt  ex  quo 
evafit :  fed  hoc  eratfalfum.  Sol.  verba  illa ,  morieris 
tu  &  non  vives.  1.  Vt  comminacior\em  contine- 
bant,  intelligi  &  credi  debuerunt  ci/Vn  exceptione 
humiiis  deprecationis  :  lerem.  »8.7,8.  2.  Q^uate- 
nus  prardi&ionem  continebant  ,  intelligi  debue- 
runt ,  &  credi  ,  fecundum  ordinem  caufarum  natu- 
ralium  ,  cum  exceptione  miraculofae  Dei  operatio- 
nis ,  adeum  a  morteliberanduni  :  utroque  modo 
yerum  fuit ,  quod  Ezechias  credere  tenebatur  fide 
diviua. 

OPPONENS.  Mevet  objeclionem  t  cjttam  nonfoU 
vit.  7S{am  non  omnis  commtnatio  credi  debet  cum  con» 
ditione:  alioquin  quod  Deus  minatusfuit  filiis £//', 
eredendum  i,um  condttione:  quodtamenfalfum.Slin- 
certum  eft  ,  quando  cum  condittone  ,  quando  fine  con- 
ditione  ;  ubi  Deus  conditionem  exprejfam  non  addit , 
tum  certe  debemus  credere  minis  Deiifed  verumprius: 
ergo  &pofterius.  T^atio  confequentia,  quiafidesnoftra 
per  auditumeft  ,  auditus  autem  per  verbum  Dei. 

RESPONDENS.  Verba  Deiler.  18.  funt: 
quo  momento elocjuar contra gentem  &  contraregnum 
rne  convulfurum »&  demoliturumi&  perditurum  ejfe, 
fi  convertatur  gens  illa  a  maiofuoy  contra  quam  io- 
quutus  fuero>poenitebit  mequoque  ejus  maii^uodcom 
gitaveramfacereei.  Quaero,annon  hocexordine 
teneamur  credere  de  omni  comminatione  ?  In 
iilum  certe  finem  proponitur  a  propheta.  Op- 
pon.  tamen  hacc  fatis  auda&er  negac  ,  Sc  fine 
ullo  teftimonio ,  veidivino,   velhumano,  ponit 

regu- 


DI  VINA  VERITATE.  38e 

regulam  novaja  .  ubi  Deus  exprejfe  condithnemnon 
addit ,  tum  certe  tenemur  credere  minis  Det :  credere 
autem  minis  Dei ,  ut  fcnfus  conftet ,  neceflario  fic 
accipitur  ,  ut  fit  ,credcre  finc  ulla  conditione,  ma« 
!a  denunciata  inevitabilircr  fecutura.  Non  debet 
certe  ita  defendi  fides  falfi  ,  ut  S.  Scripturae  fides 
derogetur.  Ad  illud,  quod  objicitur  de  filiis  Eli  , 
refpondeo:  elapfo  jam  tempore  eonditionis  prac- 
llandx  ,  comminatio  illa  ;  quae  ante  fuit  conditio» 
nalis,  &:  promiflionem  conditionalem  habuit  con« 
junclam.   i  Sam.  i.  30.  evafit  pracdi&io  abloluta. 

OPPONENS.  Inepta  tjia  eft  hypothefis^nod  omnet 
mina  condtttonales :  mtna  enim  de  conditione  ,  JitU* 
noti  impLatur  ,  anjint  condtttonales  :  qualis  tlla  SaU 
•vatorts  Luc.  15.  3.  (flures  occurrunt  nedtcas:  nam 
ita  condttiones  condtttonum  texes  in  infinitum. 

RESPONDENS.  Facile  eft  cuilibet  fingere  fibl 
4iypothefin  ineptam.  Dic"tura  fuit  ex  ordinc  cre* 
dendum  efle  de  omni  conditione ,  illud  quod  pro- 
phetageneraliter  docet  :  Thefis  eft  clara  ,  quae  d 
poflit  negari,  quorfum  fingitur  hypothefis  nova?  fi 
non  pofiit ,  manus  dentur  veritati.  Qnod  adverfus 
prophetar  thefin  objicitur,  mtnas  de  condttionecjua. 
its  tlla  Salvatorts  Luc.g.  1;.  nifirefipifiatisypertbttis) 
nonejfe  conditionales  t  nullum  omnino  habct  fen- 
fum.  Talcs  namque  mina:  non  minantur  conditio- 
I  nem  :  fed  malum  denunciatum,  cV  ex  illa  conditio» 
nefufpcnfum,  atqueadco  funt  non  implicite  ,  fed 
explicite*  conditionales.  Non  miuatus  eft  Dcus  Ga- 
iilacis  refipifcenriam  ,  neque  rcfipifcentiar  privatio- 
nem  ,  fed  perditionem  ,  ex  illa  conditione,  fi  per- 
ftarent  in  impOenitentia  ,  Nova  igitur  hzchypo- 
thcfis,  minas  de  conditione ,  a  conditionalibus 
difFerre,  nihil  aliud  habct ,  quam  fi  quisdiccret  • 
comminationem  exconditione  fc&am  ,  non  efle 
conditionalcm. 

XX.  Obj.  4  Reprobi ,  quibns  pradica'ur  Euange- 

lium,  lenemur  credcre,  ihrtjlum  ejfe  mortuum profe. 

ficjfc  rcdcmptofper  IhnftHm.fed  ■  oc  eJlfatfttm.SoLi. 

R  Rc. 


1U  DISP.    DE   FIDEI 

Reprobiilli ,  quibus  Euangelium  prjediqatur,  nihNi 
tenentur  credere ,  quod jn  Euangelio  non  revela- 
tur :  fednihilin  Euangelio  revelatur  deipfis,  ma- 
gts  quam  de  omnibus  aliis  hominibus  .  quod  atti" 
net  ad  redemptionem  per  Chriftum:  ergo  nihil 
magis  tenentur  crederede  fua  ,  quamdeomnium 
hominum  redemptione.  2.  Dicimus  ,cum  Polano  , 
Syntag.  /.  6.  c.  1$.  NuIIum  omnino  hominem,  five 
reprobum  ,  flve  ele&am  ,  antequam  converuis  fit 
ad  Chriftum.,  teneri  abfolute  credere  ,  Chriftum 
pro  fe  mortuum  eflequoad  efficaciam.  Hocenitn 
non  fcribitur  in  Euangeliodequoquam  fingulari- 
ter  :  neque  poteftex  Euangelioper  legitimam  con- 
fequentiam  deduci,  uljo  alio  modo,  prxter  con- 
verfionem  &  fidem,  atque  aded,  neque  de  ullo  alio 
homine,  quam  de  converfo  ,  6c  fldem  habente. 

XXI.  Jnfi.i.  Damnantur  increduli,quia  non  crem 
dunt.  Sol.  Damnantur  proprie  quianon  credunt 
Euangelio:  quia  non  creduntChriftum  eiTcfuffi- 
cientem  redemptorem  omnibus  qui  recipiunt 
eum  :  quia  non  credunt  fibi  neceflarium  efle ,  ut 
Chriftum  recipiant  ,aut  ad  eumaccedant:  quiade- 
nique  non  credunt  in  Chriftum  ,  id  eft,  quia  non 
accedunt  ad  eum,  non  apprehendunt  eum,  non  re- 
cipiunt  eum,  nonacquiefcunt  in  eo  :  quaeomnia 
facere  tenentur:  fed  non  damnantur,  quia  noa 
credunt  Chriftum  cfle  mortuum  pro  fc,  quoad  effi- 
caciammortisejus. 

XXII.  Jnfi.  2.  Hac  dtffttnt  unum  &  idem:  cre- 
dere  in  Chrifium  :  &  credere  Chrt&um  ejfe  mortuum 
profe  quoad  efficaciam.  Sol.  Sunt  quidem  hxc  duo , 
(fua  natura)  inter  feconnexa  &conjun&a:  undc 
etiam  fit,  quod  a  multis  foleant  confundi:  funt  ta- 
men  duo  atlus  diftm&i.  Apparet  hoc  ex  ifto  Syllo- 
gifmo  Euangelico: Quicunyuecrcdit  in  Chrifium,xd 
illumpertinet  efficacia  mortis  Chrtfii :  fed  ego  creda 
in  Chrifium :  ergo  efficacia  mortis  Chrifiipertinet  ad 
me.  Aflumptio  hiceft  crederein  Chriftum  :  &  con- 
clufio  inde  confequens,  eft  crcdcre  Chriftum  efle 
aiortuiim  pro  me  crficacit  er .  XXIII.  Dif« 


DIVINA     VERITATE.  Jf7 

XXIII.  DirTeruntautem  iftia&us,  r.  objeclis: 

quia  prior  verfatur  circa  ens  fut  Ioquuntur  )   in- 

,  complexum  .,  Chriftum  ,  caufam  falutis-  Ced  pofti- 

•  rior  circaaxioma  de  Chrifto,   quod  me  redemic. 

\  i-  Subjeclis   :    quia  prior  eftproprie  in  corde  auc 

I  voluntate    :  fed  pofterior  proprie    in    intellecla. 

;  3.  Temporis  refpe&u    :    quia  prior  Chriftum  ut 

1  pnfentem  apprehendit :    fed  pofterior  praeteritam 

Chrifti  &  Deiintentionem.  4.  Natura  :  cjuia  prior 

facit  unionem  inter  Chriftum  &  nos  ,  ficut  conju- 

galis  contractus  facit  conjugium    :   fed  pofterior 

;  agnofcit  tantum  illud  quod  fa&um  eft.  H.rc  omnia 

I  liquidoapparenc  ,  per  oppofitionem  illamquacin 

I  Scripturis  inculcatur  inter  illam  fiduciam  inDeo, 

&  in  creatura  collocatam.  Sicut  enim  fiduciam  ha« 

bereincreatura,  noncft  preprie  faclum  prarteri- 

tum,autintentionemfac"ti  agnofcere  ,  fed  ftatuere 

,  eambrachium  ,  auc  baculum  ,  eidem  innitendo. 

Ier.i7-f.  Efai.36.  €.  31. 1.    fic  etiam  fiduciam  habere 

in  Deo,&inChrifto  ,  non  eft  proprie  agnofcere 

j   quidfecerit,  &  qua  intentione  ,  fcd  ipfi  inniti  ,  &C 

devolvere  fe  totum  *  fuamquc  falutem  inipfum, 

\  P(al.37.5. 

XXIV.  lnj?.?.Credere  Chriflum  ejfemortuumpra 
fitenentur  omncs  aliquomodo;  quta  efl  officium  pium9 
,  ejuodfacit adgloriam  Dei,&  hominum  falutem.  Sol. 
I  Eodem  fc.  modo ,  quo  tenencur  credere  ,  fc  efTe  ele- 
&os,  juftificatos  ,  participes  adoptjonis ,  fandtifl- 
catos,&  glorificatos  :  id  cft,  non  immedlate  ,  an- 
tequam  fint  convcrfi  ,  fed  poftea :  quia  hi  funt  fru- 
&us  converfionis  qui  non  poflunt  percipi  nifi  a 
converfis  >  nequepoflunt  ab  aliis  vere  &  cum  fun- 
damento  crcdi.  Tenentur  omnes  ,  quibus  Euan- 
gelium  pndicatur  ,  accedere  ad  Coenam  Domint- 
cam  :  non  tamen  immediate  fed  poftquam  con- 
verfi  Eccleirxfcadjunxerint  ,acbaptizati  fucrintj 
&c- fimilis  &  hicobligandi  ratio. 

OPPONENS.  sArg.s.Ejl  vulgare  illud. Quvd quiJZ 

quetenetnr  credere,verum  ejt.^AtquiquiaudttEuan- 

R  z  Zeliurn 


381  DISP.    DE    FIDEI 

gelium pr adic ar i \tenetur  credere  Chriftumprofe  mor- 
Suum  eJfe.Ergo.Mtnoreratlle  negat  thefibus  2$jl/*lt* 
&•  dicit,  obfcure  d^  tenebricosefatisjaltudejjecrederc 
in  Chriftum,<&  aliud,credere  Chrtftum  pro  fe  ejf  mor- 
tuum.nemo  tenetur  credere  Chrtftumejfe  mortuum pr& 
feynifi prius  credat  in  Chrtftu.St  h#c  tecle  exfcriptura 
txpendantur  ,  vana  deprehendentur  :  namjic  contra 
hoc  argumentatur:  non prtus  credendum,Chriftum  pro 
fe  ejfe  mortuum ,quam  credere  in  Chriftum.Credereau- 
tem  in  rhriftum  eft  nthil  altud ,  ut  ipfefatetur  thef.13* 
quamfidere  Chrifto  vel  fiduaam  habere.  Htnc  Jam  aut 
fiduciam  habemjus  in  Ch>ifto3quia  in  Chrifto promifi.a- 
nes  omnes  facld  funt  ettam  <&"  amen  abfolutt ?  &  fim» 
pltciter,aut  ctuia  nobisfaci&junt  Non  prius*namdta~ 
boli  credunt  etiam promiftones  in  tpjofaclas  arnen,  fed 
quiafibifacla  nonfunt.  Ergo  pofterius  ,cjuta  mthtprom 
?ntfionesfatla.  St  ergo  quia  mihihac  promiftofacla: 
Qhriftum  nonpro  mundt  tantumjedpro  meu  mortuum> 
fuijfe:  Ergo  vemm  e(l  eum  non  lantum  pro  mundo^fed 
& pro  me  mortuum  ejfe,  £fuia  igttur  ihriftus pro  me 
tnortuus  ,  ideofiduciam  in.  tpfo  habeo:  non  autera  idc9 
mor.tuus  eft^wiafiduciam  tn  ipfo.  hAbeamJft  rem  clam 
tiusdicam%nam  digna  eftconfideratione,  ita  argumen* 
tamur.xAut  fiductam  in  eum  habeo,quia  morte  placa- 
■vit  Deumhomintbus  ,  quia  quos placavit  ,  eos  etiam 
9onfervattaut ejuianon  tantum  haminibusyfed&  mihi 
morte  fua  placavit  Deum  ,&  mtetiam  redemit.Non  il- 
lud,cjuia  caderet  tn  diabolos&  reprobos,Erge  pofterius» 
Jdeo  inChriftum  egofiduciam  loco^quta  morte fuamihi 
Ytconciliavit Patrem,non  autem  recon.ciliavit  Patrem 
auia  in  eum  confido  Quod  ergo putabat  unicumpr&fi- 
dtufua  caufa,  hoc  clarifiimc  cjutlibetji  attendat  retfe 
ad  Scriptura,perScripturafacile  evertet^ut  qua  clare 
fiatuit  yfiduciam  orirt  tn  Chriftumyexeoycjuia  Chriftus 
TtobiffacJuseftfapientiaJ.uflitia^fancltficattOjredeptio^ 
Itaergo  nihilrefponfum  videmus  adargumentum  hoc. 
RESPONDENS-  1.  De  obfcuritate  &  tene- 
bm  thcduoi  2.Q».  2.1*11*1$.  fi  quis-coii^ucra.curha- 

bcs 


IMVIN£  VERITATE  $$* 

fcet  authorem  praefentem  &  paratum  eafdem  fibi 

explicare.  i.  lllam  disjun&ionem  t  aut  fiduciam 
habemus  in  Chrtfto  ,  cjuta  promiftiones  omnes  fafl* 
funt  in  Chrifto  amen  abfolute  &fimpl.  aut  quianobis 
[ftcUfant,  nego  effefufficientem  :  rrduciain  eninr 
habemusin  Chriilo ,  quia  Deus  promific  eosqu* 
crcdunt  ineumnon  perituros  ,  fed  habituros  vi- 
1  tamaetemam:  &  fimuldeclaravit,nu!lamaliameC. 
fe  viam  adfalutem  perveniendi,  acinfuper  marv 
davit ,  ut  in  illum  credamus. 

OPPONENS.  ^Ad  quintumrefp.ndet,  iftam  di« 

\  ftinblioncm,  qua  totus  difcurfus  ejus  ref*tabitur>Crf 

\  doin  Chriftu>  ,  vel  cfuiapromifiiones  in  eofacla  abfo- 

i  lute>  velquia  mthifacla,  infufficientem  ejfe,  &  addit 

membrum  tcrtium  ,  quia  Dempromitttt  in  Chrtftum 

credenti  vitam  atemam.     ^At  nonfic  ejfu^iet :  nam 

f  quare  Deus  promittit  miht  in  ipfum  credenti  vitam 

\  Aternam?  an  quta  Servator  eft  abfolute? an  quia  meus 

Servator  eft>  nonpnus:  nam  tta  &  multis  reprobis,& 

!ipji diabotoviia  Aternadaretur.  ErgopoSierius.  Cre- 
dere  ergoin  Chrtftum,  prafupponit  mediatorem  iyfer* 
'vatorem  meum  ejfe ,  ac proindeprior  efta&us,  crederis 
Chriftum  mortuumpro  me  ,  quam  tntpfum  credere  »    - 
\  Jive  in  ipfum  fiduciam  collocare. 

RESPONDEnS.  Nihil  novi  hic  adfertur.    A& 

'  q.u^efuonem   illam  :  quare  Deus  promtttitmihiinr 

Chri(ium  credentt  vitam  aternam  ?    non  alio  modo 

aefpondendum    cft ,  quam  ad  illam  quare  Dcut 

Euangdium  in  Chrijio  patefecit  ?  quia  fc'l.  cx  abun^ 

dante  fuagratia  voluit.  Ncmo  vcro  non  vidct  ,in- 

|   fcer  illa  duo,  fervator  abfolute.&c  fervator  ex  certa  in- 

,  Untionemeus,  medium  quoddam  efle,  fervator  fcil. 

'  idoneus  ad  quemlibet  hominem  atque  adeb  ad 

i   me,  fi  in  ipfum  credam  fervandum  ;  qui  humanam 

!  naturamaflumfit  ,  non  angelorum  ;  qui  deniqua 

I  hominibus  >  non  dxmombus  proponitur,  cum. 

;   mandato  utinipfum  credant ,  5c  promiffione  fa- 

|  lutis  per  ipfum  confequendx.,  hominibus  creden» 

i  tibusjaoadsmonibusfafta. 


*oa  DISP.  DEFIDEI 

Suraraa  defenfionis  noftrae  in  hoc  argumento 
taliseft:  Euangelium  non  eftfaifum.  Quicquidcir- 
ca  mortem  Chrifti  tenentur  homines  crederc  ad 
falutem,eftEuangeiium.  Ergo  nihil  quod  hominej 
tcnentur  credere  circa  mortem  Chrrfti  ad  falutem  * 
poteftefle  falfum. 

Examenexemplorum  qu«  ubique  ad  nau« 
feam  ufquc  fuerunt  obje&a. 

OPPONENS.  *Arg.  i.  xAdam  tenebatur  credere  m 
flsju  integritatis  vttam  atern-am  Jlbi  obventuram. 
%At  hoc  faifum.  Ergotenebalur  crederefaifum  :  /?«- 
fponfioqua  datur,  argumentum  nvn  tollit ,  conditio- 
naiiterdebebatcredere  :  Nam  qu&fiio  iterum potefl 
injtitui  de  condtttone ,  utrumne  ii/a  credendafuit  adm 
impittum  iri  nec  ne.fi non  credenda  erat>nec  hoc,.quod 
Aconditiont  pendebat ,.  erat  credendum  ;  fi  crcdenda* 
crat ,  ergo  &  hoc  quodad  condittonem  fequebatur . 

RESPONDENS.  Ad  ultimum  profyllogifmura 
ffefpond.Confequentiaillaeftfalfa.  Sinon  credenda 
eratconditio  ,  nec  hocquod  a  conditione pendebat ,era£ 
sredendum.  Condiciones  omnes  rerum  credenda- 
tum  non  funt  credendx  ,  fedvel  faciendx  velca- 
Tendac.  Credendum  erat  Adamo,  vitam  fecuturara 
«x  obedienria,Sc  ex  inobedientia  mortem:  fed  obe- 
dientia  fuit  praeftanda  ,  &  inobedientia  caven- 
da>  fecundum  naturam  conditienum  fidei  lcgalis» 

OPPONENS.  xAd  argumentum  refpondere  cona» 
turt&  dicit  conditiones  non  credendas  efft  ,/edfaJenm 
'das.lnepte^namftvita  aterna  credenda  eriticredenda, 
trit  &•  conditio,cum  conditiofe  habebit  ut  medium  ad 
vitam  aternam^autfi  hoc  credi  non  debuit ,  ncc  vtta 
<€tcrna  credi  debuit.  Videat  fimil  argumento  ouam 
kenequadrethtc  refponfio.  Obuciatur  *Armtnianis:Si 
terfeverentiafidcinonef  credend*  t  nec  vita  aterna 
erit  credenda  :  <Abfurdum  poftenus :  Ergo  &  priuu 
Msc  ex  D.sAmefii prafcripto,promptum  erit  refpondc- 
%e  adverfirioyperfeverantia  non  eft  credend4,fe*  pr*~ 
ffanda : nam  Apoc.  i.  v.  26.  dicitur ,  quivicent  & 
4b£e7:V.tW6Xst ufiue  adfinem ,  &c+ 


DIVIN£  VERITATE.  |?t 

RESPONDENS.  Refponfum  fuit ,  non  omnci 
conditiones  rerum  credendarum  efle  credendas» 
-Probat  contrarium  primogeneraliter,  cjuiamedium 
omne  ad  vitam  Aternam  ei~t  credendum.  Refpondc- 
dnus  negando  :  quia  fic  ipfum  credere  eflec  creden- 
dum  ,  &  illud  etiam  credere  infuper  credendum  , 
,&  (ic  porro  in  infTnitum.  Altera  probatio  quae  pe- 
litur  ab  excmploperfeverantinj,  non  probat  om- 
oes,  fed  aliquam  tantum  conditionem  efle  creden- 
ifam  ,  illam  fr.  quam  Deuspromifit  fe  daturum  fic 
Ut  perfeverantiam  verc  credentibus  promifit.Exf- 
guacerre  eflet  confolatio  fidelium  ,  fi  aliam  non 
haberent  promiflionem  de  confervatione  infide> 
tjuam  habuit  Adamusde  prxfervatione  a  Iapfu. 

OPPONENS.  ^irg.z.  *Ab  homine  lapfo.  Commina* 
tus  ejl  Deusy  utfi defruclu  vetito  comederet ,  morert~ 
tur.  Poftcjuam  ergo peccavit ,  qu&ritur  an  tenebatur 
crederefibt  moriendumfutjfe tnec  nc?Ego  affirmoicjuia 
clarifiima  comminatio  exjlabat  ,  cui  credendum  erat. 
Dicesjcredenda  erat  comminatiot  fed  cum  exceptione  9 
nifi  mifericordiaipfi fuijfet  exhibita»  id  quodfaffum* 
1{efp.  atqui  ijiam  neque  ex  verbo  Det  haurirs  potuit , 
cum  nullum  ejfet,aut  faltem  cum  Euangelium  nullum 
ejfet,  cujus particu/a  ejfet  futura  talis  exceptio.Neque 
tx  natura  Dei  hattrirtpotuit ,  nam  utut  fcirepoterat 
ejjfe  Deum  natura  benignum  ,  tamen  latere  ipfum  non 
potuity  ejfe  etiam  jujiiflimum ,  <£•  cjuidemita,qutno& 
condonaret  fonti.five  nullopaclo  abfolveret  eum  ;.  Vidc 
hacdercExod.14-7  Deut.  IQ.10. 
JUSPONDENS.  Ad  profyllogifmum  refpondeor 
exgratia,  mifericordia  ,  &  fapientia  Dei  ,  qu» 
fuitcognita  Adamo  ,  potuit  ille  fcire,  Deum  po- 
tuille  invenire  viam  juilitix  fuae  fatisfaciendi ,  fine 
artwfna  perditionegeneris  humani.  Tencbatur  igi- 
turcrederefe  ,  fipeccaret,  obnoxium  foreartcrna? 
xnorti  :  fed  de^evcntu  poftea  ex  iibera  difpenfa* 
tione  Dei  fccuturo  ,  nihil  diftincte  credere  tenc* 
fcatur. 

QPPONJBNS.  ^dfecundumconatHr  rtJ}ondere>* 


t?c  ©I3P.  DE   FlDEt 

fedmhiltamenrefpondet.  i.  dicit,  tenebatur  credere* 
fipeccaret,  obnoxtum  fefuturum  morti  aterna:fedde 
eventu  nihil diftincle  tenebatur  credere.Contrai.Erg9- 
nec  Diaboti^poftquampeccajftnt,  tenebantur  de  even» 
tu  quicquam  diftincle  tredere t  quod  eft  abfurdum,  zj 
dicit  adthejin  ip  elapfo  jam  tempore  conditionis prAm 
fianda  comminatio  illa  qua  antefuit  conditionatn,&- 
promfiioncm  conditionalem  habuit  conjunclam  ,  eva~ 
fit  pr  adiclio  abfoluta.  *At  quanto  nos  melius  t  condi* 
lionepr&ftita,  hoc  eft,  violatalege  Dei  per  ^Adamumy 
emnino  comminatio  eva/it ,  auA  anteafuit  conditio- 
natis  abfotuta.  Si  ergofiliii  Eli  credendum  erat  com- 
minationibus  Dei  abfolute  ;  quta  qua  erant  conditio- 
nalet •■,  evaferunt,  abfolutA  :  Ergo  &  ^Adamo  commi* 
natio  credenda  erat  abfciute. 

RESPONDENS.  1  Ne  Diaboli  quidem  tenc- 
bantur  quicquam  credere  abfolute  ds  eventu  ,  an- 
te^uam  ipfis  fuit  abfolutereveiatum  ;  Adamo  aun 
tem  non  rd.it  reveiatus  eventus  toius.ante  lapfum* 
2-.  Comminationem  mortiscrcdendam  fuifle  Ada- 
moabfoiute  ,  violatione  legis  pofita,  non  fuit  nc- 
gatum,  fed  ilia  commiaatioqux  faciebat  Adamum 
anorti  fubje&um ,  non  exciudcbat  iiiam  liberatio- 
Xiem  ,  quat  per  Chriftum  confequebacur. 

QPPONENS.  <Arg.  3.  Num.  10.  hunc  in  modum: 
Jrfofes  tenebatur  credere,  ad primurn  iclumpetra  ,4- 
quas profititur as  fuijfe ,  ^Atqui  hoc  erat  falfum,  Ergo 
ttnebatur  credere  falfum.  Quod  tenebatur  credcre 
frofitituras  aqnas  ad primum  icium  ,  manifeftc  patet 
tf.vverf.  12.  Vbi pcenapropter  hoc  ipfum  >  &-Moyfi£r 
^Aaroni  infirgitur:  quod  vero  non  profititurafuijfet 
tsjua  primo  iffu,patet  ex  eventu:nam  ex  eventujudi*- 
zandum  de  voluntate  Dei  Thren,  3.37. 

RESPONDENS.  1.  Duplex  ex  Hiftoria  de  ed&- 
£Hone  aquse  ex  petra.  Prior.  Exod.  17.  pofterioi* 
Hum.  20.  ln  pofceriore  nihil  omnino  dicitur  dc 
getrapercutienda  :  in  priorenihil  de  percutienda; 
iemel  ,  aut  bispercuifta.  Nihilin  akerutro  loco  de,- 
^ui*adi£hisa  grknun  uiQiliituid^ 

CfcBH 


( 


DIVINA  VERJTATE.  3Sj 

OPFONENS.  Eflo  ejHodnonfuerintjufsipercutere 
'pttram  Moyfes  &  *Aaron:jufst  tamenfunt  alloquit& 
ad  alloejuinm  credere  aquas  profiltturas  ,  ejuod  tamen 
falfum  futurum  erat :nam  ex  event u  judtcandum  fuit 
quid  tffet  certofuturum:  non  autem  futurum  erat,ut 
adalloquium  atjua  profiltrent :  ejuia  non  eventt  ettam 
hoc  ,  nam  certa  rtrum  futuritto pe.ndet  ex  voluntat$ 
Dei.  Voluntas  autem  Dei  cognofcttur  exeventu. 

RESPONDENS.  I.  Conceditur  ,hancobje£Uo- 
nem  temere  fuifVeconceptam.  2.  Magis  adhuc  te- 
mere  afleritur  ,  falfum  efle  ,  aquas  profilimra* 
fuifleexpetra,  fi  Mofes  eam  allocatus  fir.llet  fc- 
cundum  Dei  prnefcriptum.  Hoc  cnim  eltapenurn 
Dei  ceftimonium  &  prorniflionem  arguere  falfi. 
Ne  ue  juvat  quicquam  quodaddicur;  Cerra  rerum 
futuritto  pendet  ex  voluntate  Dei  :  volum as  autem 
Dei  cognofcitur  ex  eventu  Falfum  eft  enim  ,  O- 
xnnem ,  aut  totam  Dei  voluntatem  cognofci  eX 
cventu.  Eadem  planc  fophiltica  ,  poflit  Opponen* 
dicere:  falfum  efl  Adamum  victurum  fuiiVe  ,  ftin 
cbedientia  perftinfV-c  :  aut  Sirr.onem  Magum  fal- 
vam  futurum  fuiile,  i>  vcre  credidrrVet  in  Chriftum, 
quia  fcil.  voluntas  Deicirca  futuritiones  iltas  ,  notl 
cognofcitur  ex  eventu.  Labes  &c  p-ftis  religionis  ift 
futili  argutia  continctur. 

OPPONENS  ^irg  +.Hebr.»  .^ibrahamcredebat 
filitim  fuwn  mevitmrum  >  ergo  cred-.ba  filfkm.  Refp, 
^Adve-f.  I  rcdtb.v  %fed  nbn  fide  divtna  Q*od  autemfi* 
dedtvtnafir  probo  yex  Vtrf.  1  z.  Quafide  credidit  re~ 
fkrrettioncm  ,  tlU  ettam  credtdtt  mortem:  nam  refur* 
retfto  tncludit  morrem  ;  At  credidit  fide  dtvina  refum 
fcttatum  iri.  Ergo.  Rejpondet  ^idverf.  ad  hoc,  fecunda 
torollario,&  dicttycum  cffictu  nobis  imponitur,  cujut 
■mpleridi ,  & poteftatem  h^bemus,  &•  vo/untatem,fieri 

pot efi^uin putemus  tilud  ipfum,  quodjubetur pam 

iter  evcnturum  :  &  porro  addtt  yfic  eft  etiam proba- 

>tie  ,  ^Abrahamum  tum  temporis  credtdtffefiltumfut* 

mortturum.    Vbtnotanda  contradtclio  tn  verbis:  nam 

^rimo  (Ucit ,  nonfien  poffe  qu.inpHte.mtts :  pofi  addit , 


3*4  DISP.  DEFIDEI 

Trobabtle  effe  .-.namfifierinon  pofiit ,  quomodoproba* 
Irile ;  autfiprobabiie  t  quomodo  fiert  ncnpoteily  utpu- 
temus  ?  1 1.  sAd  argumentum  nihtl  refpondet ,  nifi 
fortevelit  ratiocinationem  %Abraha  ,  fidei  nonfu-ffe 
effeclum.  *At qui analyfis  locioftendit  rem  ita  ejfe. 

RESPONDENS.  In  profyllogifmo.  I.  manifefte 
falfum  eft  illud:  quafide  crederet  refurreclionemyiU 
la  etiam  crederet  mortem.Alia.  cnim  eft  fides  cjua  cre- 
dimusliberationem  apeccato  &  morte,&alia  qua 
credimus  peccatum:  ibi  elLaflfenfus  intelle&us  tan- 
tum  >  hiceftfiducia  voluntatis.  II.  falfum  etiam 
jefurre&ionemincluderemortem.fieutcnim  jufti- 
ficatiopracfupponit ,  non  rncludit  mortem.  III. 
lalfumeft  Abrahamum  abfolute  fine  ulla  condr- 
tionecredidifle  Ifaacum  tum  temporis  refufcita- 
tum  iti.  CredidiiTedicitur  in  Scripturis  ,  Deumpo- 
tentem  ejfe  qui  exmortuu  exc/taret  ipfum;  &  iiihi, 
nltra.  I V.  Contradittio  qu*  notatur  in  corolla- 
IiOj  nulla  eft  \fitri  nonpottft  quinputemus,  fcil.  mo* 
jraliter  nonabfofute  , autfut  loquuntur)Metaphy- 
iice :  &probabiie  admodum  eft  hunc  aut  ttium  credc* 
xe,  optime  inter  fe  confentiunt. 

OPPONENS.  *Ad  quartum,  Negat  eademfide  cre* 
iidijfe  ^Abrahamum  Ifaacum  m  onturumfuijfe  &  iri 
Yefufcitatum.xAlta  enim  eftfides.qua  credtmus  iibera» 
tionem  apeccato  &  mortet&  atta>  qua credimuspec- 
catum.  lnepte&  hoct  nam  quemadmodum  refurretlia 
duplexyunaad  vttamtaltera  ad  mortem,  loh.$»  Ita  eft 
&  mors  dupiextuna  qua  eft  via  ad  vitaaternam,  atta 
qua  eftviaad  mortem  aternam.  Quemadmodum  ergo 
nonomnis  rejurretlio  credendaeftfide  falvtfica»fed  ea 
tantum  qua  efiad  vitam,itanon  omnts mors credenda 
eft  non  tantumfide  hiftorica  ,  fed  etiam  ea,  qua  eft  via 
admortem  aternam.U.quod  notat  in  hoc  arg.meo,quod 
dixerim  refurreftionem  includere  mortem  ,  &  inquit 
nonincludityfed prafupponiu  Dico  ergo  t£ includere  in 
latafignificatione  accipt%prout  notat  prafupponere,aut 
inferrejprout  vox  h*c  accipitur  altquando.  Notum  id 
Geclcnio*  Scdparum  facit  ad  rcm.fit  ita,  argumenta 

tamc% 


DIVINA  VERITATE.  |*r 

tdmen  nihildectdit  ULsAit  falfum eJfc.*Abrahamum 
alfolutc  credtdtjfe  Ifaacum  refufcitatum  iri;  at  verbx 
bac  ifta  urgent  :  infimilitndine  recepit  eum  :  namfi 
condttionaltter  credidittnon  erat  necejfe  m  illudadji- 
ceret  Sp.S.infimitttudinc  recepit  eumtquandoquidem 
ea  qua  creduntur  condttisnattter  ,  conditione  non  im~ 
flcta,  nonjiunt  .ficuti  male  dicerentur  Ninivita  infim 
milittidinc periijfeyquod  erederentDcum  fepcrderepo- 
tmjfe  :  quiafides  itla  conditionatafuit  #  ex  conditiont 
non  adtmpieta^eventumnon habutt ;  IV.  Contradicliom 
nem  elevare  vuit  ipfiobjeclam,dtftincliuncuta  aliqua% 
diftinguendo  fcii.  moraliter  &  metaphyfice  .-fedverbs 
ijiafunt:  exprimat  nobis  ifta  ,  notione  altquacomm 
munitaut  exemplum  iftiufmodi  loquendi  adferat  cx 
authore atiquo probatotatias  hacproficlis  babebimut* 
RESPONDENS.  i.  In  exceptione  prima  con- 
clufio  illa  ,  uon  onrnis  mors  credenda  eft ,  non  tantum 
fidehiftorica,fedtantumea  ^quaeftviaad  mortem 
Atcrnam  :  quid  ad  rem  faciat,  aut  quem  fenfum  ha- 
beat,  non  video.  Voluit  forfan  dicere  (ficut  cora- 
parationis  proportio  poftulat  )  omnem  mortem 
noneflecredendam  fide hiftorica  ,  fedtantumil- 
lam,  quaseftviaadmortemaetemam.  Sedneque 
ficfaniquidquam  habet  :  quiamorsnoneftpcrfe 
niediu m  vitae  >  atque  adeo  non  poteft  efle  obje&um. 

Jideifalvificae ,  quae  fcrturin  vitara ,  fed  hiftericac 
antum  ,  quar  falvificae  infervit.  i.  Vis  objeclio- 
nis  iiat  >  autcadit,  cumftri£to  fenfu  hujus  vocis, 
includit ,  Eademfide  creditur  mors  ,  qua  refurreclia 
reditur  ;  quia  refurreclio  prafupponit  mortem,  Ifta  ' 
onfequentiaefTet  nimis  abfurda  :  eft  enim  ac  d 
uis  diceret :  eadem  fide  credendum  eft  peccatum, 
uo  creditur  in  Deum  juftificantem  peccatores , 
uia  talis  joftificatiopracfupponirpeccatum.Quan- 
oigitur  Opp.  dixitrcfurredionem  includere mor- 
jtem,  vclftri&eaccepit  vocem  inc tuder etvclomxiCin. 
fenfum   ex    objc&ione  fua  excludebat.     ?.Ver- 
|ba  illaEbr.u.io.  exmortmt illum fimilitudinequa- 
iamrecepit ,  nihil  aliud  figaificaac  ,  quamquoi 

lfaa« 


p6         DISP.  DE  FIDEI  DIV.   VERIT. 

Ifaacfuerit  fimilitudine  quadam  mortuus ,  quf* 
Domino  fuic  oblacus ,  &  traditus  morci,acpro- 
indc  Abrahamus  cum  rcceperit,  quafi  ex  ftatu  mor- 
tis.  4.  DifFerentia  fenfus  moralis ,  Sc  abfoluta,  ia 
iitaphrafi,^r*  non  foteft,  adeo  cft  ubique  obvia,uc 
difputatorem  non  dicamacutum  Scexercitatum  * 
fcd  vulgarem  non  debeac  latert  Ficri  non  poteft 
fmoraliter  loquendo)  ut  pacerproprium  fuum  fi- 
lium ,  ad  omne  obfequium  paratum  ,  odio  profe- 
^uatur:  abfolute  tamen  poteiifierL 


C.  AME- 


397 
GuiLIELMI     AMESII 

S.S.Theol.Dotf:. 

Explicatifi  Textus  ex  i  Corinth. 
cap.  z.verf^.  5. 

Quibufdam  Theol.  Studiofis  ad  imi- 
tationem  propofita- 

Neque  oratio  ntea,  nequeprdconium  meum 
verfatum  efl  in  perfiafiriis  humantja- 
pentiA  verbis  3  fed  m  demonjlra- 
tione  fpirituali  &  potente.  Nefdes 
vettraconfislat  in  fapientia  hominum  , 
fedinpotentU  Dei. 

Ellum  perpetuum  geriturinhocmun» 
do  ,  6c  prarcipue  in  illis  iocis  ubi 
Deus  Ecclefiam  fuam  colligit>  inter 
Michaelcm  6c  Angelos  ejus  ab  una  ' 
parte  ,  &  Draconem  &  Angelos 
ejus  ab  altera  parte  Apoc.  n.  verf.  7.  Vnde  etiani 
ufujvenircfolet ,  ut  ubicunque  Chr  i  stu  s  pcc 
fuos  Angelos  &  Apofrolos  Ecclefiam  colligat, 
ibi  Sathan  per  fuos  Angelos  eandem  omnibus 
modis  evertere  fatagat ,  atqueillum  in  flnem  om- 
nibus  occafionibus  inyigilac  ,  omncfquc  arripic 
lanfas. 

S  Hoo 


jpg  GVIL.  AMESII 

Hocutaliisinlocis ,  fic  prxcipue  Corinthi  fa- 
£um  eflevidemus:Poftquam  enimPaulus  Apofto- 
lusEccIefiamin  illa  urbe  collegerat  >  A&or.  15?.  & 
ali6  fuit  aDomino  evocatus,  Angeli  quidem  Sa- 
thanx  ficutexpreflc  vocantur.  2  Cor.  n.  verf.  1$. 
transformantes  femetipfos  in  lAngelos  lucis  ,  minU 
Jlros  juftiti*  ,  c>  ^ipoftolos  0}rtfti  »  infinuarunt 
icfe  inillam  Ecclefiam,  quam  Apoftolus  relique- 
xatoptime  conftitutam ,  ut,  fi  huangelium  pla- 
xie  amoverenon  poflint,  idcm  tamen  corrupte* 
lis  quibufdam  aliquo  modo  Iabefa£tent.  Inter 
alias  autem  artes  quas  hunc  in  finem  adhibebant , 
non  ultima  fuit  illa  ,  quod  novoquodam  faftu 
utebantur  in  concionando  ,  &  fapientire  cujuf- 
'dam  fpecie  femetipfos  commendabant  populo, 
&  Pauli  praedicationem  cum  ipfius  perfonaino- 
rnnem  contemptum  vocarunt»  Santtus  autem 
Apoftolus  ,  ut  Angelus  lucis  oppofuit  fefe  hifce 
tencbrisin  utraque  Epiftola  quam  fcripfit  ad  Ec- 
clefiam  Corinthiacam.  Hoc  autem  in  loco  illud 
prascipue  agit  >  ut  vindicare  pofiit  fuum  pracdi- 
candi  modum  a  contumeliis  &  prarjudiciis  quar 
Snter  imperitos  eoram  opera  patiebatur.  Sicut 
Sgitur  in  antecedentibus  5c  in  confequentibus  il- 
lud  latiusagit  variis  argumentis,  fic  etiam  idem 
facit  in  hifce  duobus  verficulis  jam  modo  prarlc- 
{ki$,  quibus  primo  humilitatem  fuae  praedicatio- 
nisagnofcit  &  profitetur  primisillis  verbis  :  Ne- 
que  oratio  mea  ,  neque  pr&conium  meum  verfa- 
tttm  eft  in  perfuaforits  human*  fapicnti*  verbis  ; 
Deinde  ne  idcirco  vilis  &  contemnenda  videa- 
tur  ejus  praedicatio  ,  veram  laudem  fibimet- 
jpfitribuitin  hoc  negotio  ,  quam  opponit  vanx- 
tati  humana:  fapientiac ,  verbis  illis  feqq*  S*d  in  &**  '> 
monftratione  fpiritnalt  &  potente.  Vtriufque  rei 
ratiojuftarcdditur  a  fine  przdicationis  Euange-: 
lii ,  fide  nqropc  auditorurn  ,  illis  verbis  :  nefidet  \ 

vtftrtf 


IN   iCon.2.v.4.S-  EXPLIC.         3C5 

vejfra  con^ftat ,  quam  fidem  confenrire  ncgac 
cum  illa  fapientia  hominum  quamalii  tantopere 
urgcbant,  fcd  omni  modo  pcndcrc  ex  potcntia, 
Dci,  qux  in  pr.rdicationc  Pauli  maxime  vigcbat 
ficexerccbatur,  illis  vcrbis  :  'fyninfaptentiahomim 
num,  fed  m  potentia  Dei>  id  eft,cum  fidcs  auditorum 
pr.Tcipuc  fitfpcctanda  in  prxdicatione  noftra,  &C 
adillam  rcm  fapientia  huraana  nihil  omninopo- 
teft  confcrrc  >  fed  fua  natura  pcndcat  acfluat  cx 
potentia  Dei  fpirituali ;  Officium  mcum  prarftiti 
5c  fimuletiam  optime  confului  veflraefaluti ;  dum 
hnter  prardicandum  abftinui  ab  omnibus  pcrfua- 
briis  humanar  fapicntia:  verbis  ,  &  omncm  opc« 
,am  dedi  cfficaci  dcmonftrationi  fpiritualis  po- 
.entizDei. 

Htc  eft  dependentia&^inalyfts.  Sequitur  Ex* 

plicatio, 

{  Vt  ifta  autem  melius  &  accuratius  percipipof* 
-int,  illa  brcviter  explicabo,  qus  in  textuopus 
jiabent  cxplicatione.  Per  vcrbaigitur  perfuaforia 
;iumanx  fapientiar  intelligerc  debemus  orato- 
Jam  illam  facultatem,  quam  cxcrccnt  homines 

irebus  humanis  5c  quas  vulgo  hominum  volu- 
.jratem  quandam  &  levem  titiiiationem  animi 
<dfert  fine  ullo  folido  fru&u.  i  Cor.  i.verf.  17. 
.fCorinth.2.  verf.  6.  Perdemonftrationemaurera 
J>iritualem  &  potcntem  intelligitur  efficax  iilc 
.|>endi  modus,  in  quo  nihil  eft,  quantura  pefc 
.|oftram  infirmitatem  fieri  poteft ,  quodnenpro- 
>|enit  ab  ipfo  fpiritu  Dei ,  atquc  fpiritualem  po- 
bntiam  exercet  in  cordibus  hominum    officicn- 

s.  Fidcs  vero  tum  dicitur  confiflerein  fapicn- 
la  hominum  ,  cum  circa  rcs  illas  quae  fidc  func 
:jcipicndx  ,  leviter  tantum  afficiuntur  homincs 
roptcr  cloquentiam  6c  eruditionem  corumquos 
judiunc ;  Scd  in  potentiaDeiconfiftit ;  quando 
S  z  nihil 


4*0  GVIL.    AMESII. 

nihil  rcfpicic  praterDeum  ejufque  verbiim  &fpi« 
ritualern  efficaciam  iiiam  quam  Deus  in  vcrbo  6c 
perverbum  unum  exercet.  Ha&eaus  etiam  Expo- 
iitio :  fequuntur  Doeumenta. 

Documentum  i.  In  pracdicationeEuangelii  ma- 
gna  cura  adhibenda  efl ,  non  tantum  utverailla 
fint  quas  praedicantur  ,  fed  etiam  ut  reclomodo 
j>roponantur.  i  Petr.  4.  v.n.  Si  quis  loquitur >  lo- 
quatur  ut  eloejuia  Dei.  non  fufficit  proponere  elo- 
«juia  Dei,  nifi  etiam  eo  modo  proponanturqui 
convenit  rebusdivinis.  Ratio  r.  quia  omnisora- 
xio  debet  congruere  rebus  ipfis  quae  tra&antur. 
2.  quiain  ipfo  modoprxdicandi  confiftit  magna 
j>ars  officii  praedicationis.  3.  quia  ex  codem 
etiam  pendet  magna  pars  fru&us  qui  cxpe&ari  po- 
teft  apud  auditores. 

Vfus  1.  Obfervanda  eft  ifta  do&rina  primo  ia 
liunc  ufum  :  Neminiftriputent  feofficiofuofun- 
^osefle,  cum  veritatem  populoproponunt,  nifi 
ctiam  omne  ftudium  adhibeant,  ut  illoseomo- 
doproponant,  quodcbent:  Sicutenimauditores 
non  fatisfaciunt  fuo  officio  ,  fi  audiant  illaqux 
verafuntSc  bonanifieo  modoquodebcnt.  Luc.  8. 
verf.  18.  Videte  quomodo  audiatis :  Sic  neque  mini- 
flri  officio  fuo  fatisfacere  pofliint  vera  &  bona  pro- 
ponendo,  nifi  etiam  ita  proponant,  quomodo  dc- 
l>entproponere. 

Vfusi.  Hasc  dottrinaillumetiamhabet  ufum, 
\Lt»  cum  tantum  momenti  in  ipfo  modo  concio- 
nandi  ponatur,modum  iftum  petamus  &:  difcamus 
«x  SS.  Scripturis.  Haec  etcnimfufficiunt  ut ,  exiis 
homoDeiy  ideft,  minifler  verbi  fit  perfeffusado 
7nne9pt*$  bonumptrfetteinjlruttus.  2Timoth.3.i7.   1 
nequc  ad  ipfos  miniftros  tantum  &  eorunaoffi-  h 
ciumfpe&at,  fed  etiam  ad  auditores ,  quifuntflo 
ferio  monendi  &  rogandi,  ne  alium  ullum  do-d « 
ccndi  modum  in  miniftrij  defiderent  aut  cxpe-    k 


IN  1C0R.1.V.4,  S.  EXPLIC  40X 
&ent ,  quam  ,  quem  Scripturae  ipfis  commendanr. 
DocumcntHm  i.Artificium  illud  oratorium  quod 
in  rebus  humanis  fxpe  Jaudatur,  non  efl  re&us 
modus  verbum  Dei  prardicandi.  Ratio  i«  quia 
ifliufmodi  eloquentia  nullumalium  habet  ufuoi , 
nifi  Ievis  <5c  carivalis  delc&ationis  ,  qux  a  rebus 
divinis  ubi  agitur  de  vita  ac  morte  aeterna  ,  procul 
dcbet  abefTe.  2.  quia  &  dicentis  &c  audicntium 
animosabducit ,  ka  utnonpoffint  penitusappli- 
care  fcfe  ad  rem  ipfam  quae  agitur.  5.  quia  non 
potefl  adhiberi  ad  res  divinas  ornandas  fine  ea- 
xum  contumelia  :  qui  cnim  lcvibus  iftiufmodi 
flofculis  veritatem  Dei  commendare  ftudent,  ni- 
hil  aliud  agunt ,  q.uam  fi  ebur  atramento  candc- 
facerc  conarentur ,  ut  eft  in  proverbio.  4.  quia 
Chriftianos  veros  efficcrc  non  folet  fcd  pypocri- 
tas  tales ,  quales  hic  in  textu  defcribuntur^juorura 
£des  ccnfiftit  in  fapientia  hamana. 

Vfits  r.  Ad  rcdarguendam  miniirroram  eorum 
Yanitatem,  qui  ex  affe&ationealicujus  gloriobe  9 
conciones  fuas  fimiies  plane  faciunt  orationum 
▼ulgarium  quoad  modum  agendi,  dum  homi- 
lum  verbis  ,  fententiis  &  diccndi  modis  utuntur  • 
Bon  tantum  quafi  hoclicitum  ipfis  eflet  aliquan- 
do,  fed  etiam  quafi  independeretmaxima  Iaus& 
fru&us  ipfe  concionis  3  nenue  poflunt  objiccrc 
hic  ,  quod  miHime  hoc  faciant  inanisgloriaecau- 
sa  ,  aut  ut  famam  fibi  conciliarent ,  fcd  ut  focilius 
populo  perfuadcrent  quod  habent  ipfis  ex  verbo 
Dei  proponendum;  hoc  enim  a  Pfeudo-Apofto- 
lis  iliis  ipfura  quoque  fa&itatum  cft  intcr  Corin- 
thios  qiuidcirco pcrfitafiriis  vcrbis  (tt^&oTc  xiyoif) 
utcbantur  vel  faltcm  nihil  aliud  prx  fefcrebant, 
quam  ut  melius  populo  perfuaderent ,  quod  ta- 
men  Apoftolus  ipfis  vitio  maximo  vertit,  &  A 
femetipfo  rejicit  tanquam  indignum  Chrifli  mi- 
nifho. 

S  3  Vjks 


401  GVIL.   AMESII 

Vfits  2.  Admonitionis  ad  populum  ,  nc  un* 
quamindulgerevelinc  iftiufmodi  vanitaticarnali, 
ut  inpraedicatione  verbiexpe&ent  aclaudenthu- 
manaefapientiae  verba,  quienim  itafuntanimati, 
cx  eorum  numero  funt  de  quibus  agit  Apoftolus, 
2  Timoth.4.  verf.  5.  qui  auresha.bcnt  prurientes , 
fax  propriassedificationiac  falutiadverfantur,  6c 
Dei  regnum  dum  videri  voiunt  quaerere,  hacin 
parte  oppugnant.  A  miniftro  Sc  populo  hic  utrin- 
que  graviter  mutuo  peccatur  :  praeter  enim  alia. 
incommoda  haec  quas  minifter  talis  fua  vanitatc 
infert  Ecelefia? ,  hoc  unum  eft  graviiTimum  j  quod 
vcram  ,  fimplicem  ac  genuinam  Euangelii  prac- 
dicationcm  faeiunta  populocontemni,  ficutifti 
Ffeudo-Apoftoli  fua  fucata  eloquentia  erfecerant » 
wt  ^auli  prajdicatio  apud  multos  effet  contemtui : 
Sic  ctiam  ex  advcrfo  populus ,  dum  illum  concio- 
siandi  modum  habet  in  admiratione ,  illud  efficic , 
ttt  infirmiores  quidam  ad  eundcm  modum  fefc 
accommodcnt,  quafi  pudcret  ipfos  fimplicitatir 
luangelii  Chrifti,  cum  tamen  Apoftolus  hoc  in 
loco,  non  tantum  agnofcit  fuam  fimplicitatem 
|n  prardicationc  Euangelii ,  fed  &  prae  fe  fert  ,  6c 
profitetur  tanquam  virtutem  fingularem  »  quU 
ifc.  non  pudebat  ipfum  Euangelii  Chrifti.  Rom. 
2.  v.  i<5. 

Documentum  $.  Optimus  praedicandi  modus 
eftille,  quo  fpiritualispotentiamaxime  demon^ 
itratur.  Colligitur  hoc  cx  illis  verbis  ,  ftd  in  de~ 
monftratione  fpirituali.  Oftcnditur  hoc  ipfius 
Chrifticxemplo.  Matth.  7. 2.9.  docebat  ut  habent 
nuthoritatem &  non  utfcriba.  Deindc  Iohan.7.4^. 
nuncfuam  Ucutuseft  homo»  ut  homo  ifte.  Aftor.6.  1  o. 
Sed  nequiverunt  obfiftert  fapientia  <&•  fpiritui  per 
qutm  loquebatur ,  Matth.  10. 10.  non  enim  vos  eftit 
quiloquimini  >  fed  Spiritus  Tatris  veftrieft  ,  qtii  lo- 
quitttr  in.  vekis.   Racio  1.  ouia  totum  illud quod 

agu 


1N  iCOR.4.v.4,f.  EXPLIC.         4oj 

aguurpcr  minifterium  verbi  eft  opus  fpiritus  & 

potentiae  Dei.    Cum  igitur   minittri  fint  in  iflhoc 

J  opere  organa  fpiritus  Dei  potcntis  ,  eorum  per- 

!  fe&io  in    eo  confiftit  ,  fi   quam    maxrme    expri- 

•  mant  virtutem  caufxprincipalis.   2.   quiaverbum. 

•  Dei  non  efrerricax  ,  nid  quatenus  virtute  fpiritus 
comitantc  fit  quafifpiritus  ,  bracbium  Sc  poten- 
tia  Dei.  loh.6.65.  Virbayx*  ego  lojnor  vobn  fpiritus 

"■  funt  &  vitafint.  Efai.  fg,  1«   <]*ais  credit pradicatio- 

\   ni  noflrx  ,    &  brachium  lehov*  in  quo  revelatur, 

[    Rom.  1.  16.    Euangeliumpolentia  Dei  cft  cmvis  cre- 

I    denti.  3.  quia  ufus  etiam  eft  prardicationis  verbi  dc- 

I  ftrtteremnnitiones  fpiritualcs  >  qtt&  dtruinonpojfunt 

\   nifiper  armafpiritnalia  &  divinitus  valida.  zCor. 

io.4.f.  Hoc  documentum  fic  illuftrari  poteft.   Ser- 

vacor  nofter  cum    difcipulos  mifit  ad  prxdican- 

l    dum  ,  non  dicitur  illos  roififle  ullos  lentos,   mol- 

Ics  &mitiores  ,  qui  Euangelium  quafi  canticurn 

quoddam  proponerent  hominibus  ,    fed  dicitut 

omnes  mififfe  plenos  fpiritu  ,  &  quibufdam  finga» 

laritcr  impofim  nomin&filiorttm  tenitruum.  Marc. 

3-17. 

Vfus  1.  Obfervandaeftifta  doclrina  primd  om- 
nibus  miniftris  verbi  Divini ,  ut  precibus  fuis  apud 
Deum  impctrent  fibifpiritum  Sc  potentiam  Euan- 
geliodignara.  Actor.  4.  v.  19.  Ephef.  6.  verf.  r£. 
20. 

Vfusi.  Obfervanda  eft  etiarn  omnibus  fideli- 
bus  Sc  auditoribus  verbi  divini  ,  ut  ira  comparent 
fcfe  adaudiendum  verbum  Dci  ,  ut  in  eo  perci- 
perepoffint  efficaciam  fpiritus  &  potentire  divi- 
t\x.  t  Theit  i.f.  Longc  enim  alia  eft  ratio  au- 
diendiverbum  Dei  ,  6c  orationem  aJiquam  hu« 
manam  aufcultandi  :  Homines  enim  perorantes 
audimus  tanquam  judices  ,  pro  arbitrio  nolrro 
ft.nuentes,  uti  um  ad  eorum  fententiam  accommo- 
d4re  nos  veliraus  necne  j  fed  Dsi  verbum  atten- 
S  4  dac 


4o4  GVIL.     AMESII 

cieredebemus ,  non  tantum  ut  fuprcmi  noftri  Do- 
jniniedi&um,  f.d  etiamut  medium  efficar  ,  per 
qnocl  Deus  in  cordibus  noftris  faiutem  noftrarn 
operatur. 

Documentum  4.  Primarius  ille  fcopus  qui  fpe- 
ftari  femper  debet  in  prxdicatione  verbi  &  in  pne- 
dicandi  modo,  eft  auditorum  fides.  Colligitur 
hocex  verfu  5.  ?>{efidcs  vejlra  confiftat  &c.  Hoc 
autem  ica  non  debet  inteliigi ,  quafi  nihil  pro  con- 
cionedicendum  eiTec  de  aliis  virtutibus  aut  viciis 
aut  delegeipfa;  fed  quia  Chriftus  ipfe  folus  prae- 
dieandus  eft.,6c  cretera  omnia  vel  quatenus  ducunt 
adChriftum,  vel  quatenus  abeodependent ,  &C 
£c  ctiam  fides  qua  Chriftus  recipicur  prafcipuc 
fpccCtatur  &  inculcatur  in  prxdicationc  Euange- 
lica*  &  cxteraomnia,  vel  utjyiam  faciunt  ad  fi- 
tlem,  vel,  ut  fluuntex  fide.  Rom.  10.  verf.  17. 
Galat.  ?.  vcrf.  2.  5.  Ratiol.  quia  falus  hominis 
cft  finis  minifterii  :  Salvamur  autcm  pcr  fidcm. 
Iphef.  2.  verf.  8.  graUa  enimfirvatiefiis  per  fidem, 
11.  QuiaChriftus  praecipue^proponitur  in  Euan- 
geliipraedicatione,  ut  abauditoribusrecipiaturad 
ialutem.-recipiaturaurcm  per  fidem.  Ioh. /.  verf. 
xz,  III.  quia  verbum  nobis  prxdicatur,  utadfc- 
jat  nobis  fpiritualem  vh&m-.jHfiusatttem  exfide  vi- 
-yet.  Rom.  1.  verf  17. 

Vfius  1.  Ad  miniftrorura  omnium  informatio- 
nem  ,  ut  inftantcr  &;  iterato  inculcent  apudpo- 
pulura  illa  qux  ad  vitam  fidci  maxime  perti- 
aent. 

Vfits  z.  Pertinetad  auditores  omnes  fidelefque 
moncndos^utnihilmagisquxrantautexpetant  in 
concionibus,quam  ut  earumopeaedificari  poflint 
infide.  Debet  igitur  religiofus  audicor  verbiad 
omnc  verbumDei  exfufcicare  in  femetipfo  fidem 
fuam  ,  prout  a  Dco  vocatur  in  illo  verbo  ,  &  prouc 
Jaab&toccaHonem  fuppeditatam. 

VQcnmentHj»  5.  i idcs  vera  non  potcft  confi- 

ftcrc 


IN    rCo*..  i.v.  4>f.  EXPLIC.  4of 

I  flere  in  fapientiahominum  :  quod  ficeft  accipien- 

1  dum  ,  ut  intelligatur  ,  fapientiam  illam  humanara. 
neque  principalem  efle  caufam  fidei,  neque  ad- 
mrniftranrem  aut  ad/uvancem  y  prioriscap.  v.  19. 

I  cx  Efai.  19.  verf.  14.  Ratio.  1.  quia  fidcs  eft  fpi- 
xitualc  &:  fupernaturale  donum  Dei ,  anaturali<- 

'  bus  igiturcaufis  non  poteft  pendere.  1.  quia  hu- 
mana  fapicncia  cft  inimicitia  adverftu  Deum ,  re- 

,  fpeftu  perverfitatis  iilius  ,  qua  involvitur.  Rom.  8*. 

;  verf.7.  vel  faltem  vacua  eft  eorum  omnium  qurc- 

|  funt  fpiritus  Dei ,  etiam  perverfitate  illa  remota. 

I  iCor.  2.  verf.  14.  ?.  quia  fidei  finis  Sc  ufus  elt 
fapientiam  omnem  humanam  abnegare,  quate- 

!  nus  eft  pcrverfa,  6c  tranfcendere  ,  quatcnus  eft 
imperfefta.  Q^ui  autcm  asdificant  aliquo  raodo 
fuper  fapientiam  humanam  ,  fimifcsfunt  viroilli 
fattto  ,  qiii  cdificavcras  domumfaAm  fuper  arenam, 
Matth.;.  verf.  2.6. 

Vfus.  Admonitionis:  tum  adverfus  miniftros , 
tum  adverfus  auditores  ,  at  octilos  5c  animos  fuos 

j  avertant  ab  omni  eo  qaocTefihumanum  in  rcbus- 

]  divinis. 

Docum.ntKm  6.    Potentia  Dci  efr  vera  caufa  Sc 
fulcrum  fidei.   Per  potentiam  autem  Dei  intelli-- 

I  geredebemus  potentem  iliam  efficaciam  fpiritus  ,. 
qua?  exeritur  pcr  verbum  &  cum  verbo  in  coidi- 
bus  fideliumEphef  1.  verf.  19.  &  ?.  7.  Col.  2.verf.. 
92.  Ratio  1.  quia  ingencratio  fidei  eft  cxfufcita- 
tio  hominis  a  fpirituali  mortead  vitam  fpiritua* 
lern  ,  atque  adeb  requirit  virtutem  omnem  potcn- 
tem.  2,  quia  Iroices  fidci  ac  faiutis  noftra? ,  non  pof- 

:  funcfuperari  vel  propulfari ,  nifi  a  poccncia  Dei,- 

;  3.  quia  per  fidem  cendimus  &c  elcvamur  ad  Deunr 

i  ipfum  ,  ad  Deum  aucem  ncmo  poteftaccsdete,  nift 

•  per  pocenciamipfiusDei, 

VJfitr  \.  Admonitioms  :  primo,  utporenti:e  Des 

!  perpecu.6  lidc  nQiiraiJUuunuir.  2.  m  viQ&ferma,^ 
S>  >  na^ 


4©£  G.  AMESTf.  i  Con.  2.  v.  A>  ?•  BX?LIC. 

tantum/7/<tfdf/'/habemus,fed&  potentiam  acvim 
ejus  exprimamus.  1  Tim.  3.  verf.  5. 

Vfus  1.  Confolationis  omnium  fidelium  ,  quia 
fides  ac fpes  ipforum  nuaquam  fallunrur ,  fi  modo 
iuvcra.Sc  folida  ,  quianitunturpotentiaDci,  uu^: 
SLUn^Uwm  potell  deficere. 


OHAT  IO 


4<»7 


O   R    A   T    I    O 

CliriJ?  TlieologiD.  Dofl. 

GUILIELMI    AMESII 

p.  m.  habita  Franequcrae  Fri- 

fior.  cum  Re&orauim  alii 

traderet. 


%P&   Arc.   Tull.  Cicero  gravrter    aricuki 

\J[jA  y  conqueritur    de     Metello    quodam 

jf&^j&j   '*£   tribuno  plebis  j  qui  eum  janvabeun- 

%^\/^\  S  tem    confulatu  concionis   habendas 

&i&t£^%M    potefrate  privavit ,  quam  tamenin- 

juriam  in  fuum  fummum  honorcm 

jconvertit.     Nam  cum  tribunus  nihil  fpei   nifi  uc 

j  juraretpermitteret  ,   magna   voce  juravit  veriill- 

,  mum    pukherrimumque  jusjurandum  ,  Remp." 

•  fcil.  a  fcfuiiTeconfervatam. 

Ego  vero  talem  tribunum  ,  &  injuriam  ta- 
lein  mihimet  hoc  tempore  fane  quam  optarem* 
IQuamvis  enim  de  confcrvata  Rep.  non  poflem» 
gloriari  ,  ftudium  tamen  Academiae  bene  geren» 
dae  mihi  praecipuum  hoc  animo  fuifle  non  du- 
birarem  jurare  &  acquiefcere  etiam  in  illa  pro- 
fedione  ,.ut  quae  difertam  quamlibet  orationem 
virili  quadam  efficacia  fuperarer.  Scd  quia  mi- 
hi  major  datur  poteftas  hodie  dicendi  ,  quanx 
ivel  facultas  ,  vel  etiam  voluntas  mea  poftulac*. 
&  corifuetudo  voluntati  obfequi  recepta  inanes 
jpr.Ttextus  tacendi  quaerere  vetat  ,  idcirco  Neo- 
Iptolcmum  illum  linniani  imitabor  t  qui  dixif- 
fe  fertur  Philofophari  fibi  qui&cm  necejfe  ejfe ,  fed 
paucu.  Quia  omnino  non  placebat.  Nonnihile- 
Xiim  &  mihi  hoc  tempore  necefle  cft  dicere  ex 
S  6>  niorc* 


4Q$         GVIL.  AMESII  ORATIO 

more,  fed  paiicis  hoc  faciam  ,  quia  non  omnino 
placet.  Conftitui  igitur  non  Plautinam  aliquani 
longamSc  otiofam  fabulam  in  fcenam  produce. 
re,  fedilludipfum  quodagitur  ,  breviter  explica- 
xe.  Agiturde  Academhe  Reelore  in  pofTeirionem 
faimuneris  inducendo.  Hoc  igitur  munus  ,  auc 
officium  quale  quantumque  fic  oftendam  ,  idque 
cx  accommodacicia  quadam  craclatione  iiloram. 
verborum  qux  apud  Efaiam  Prophecam  cap.  2.1. 
le£untur. 

^Abi  ,  conftituefpecuUtorem.quodvideritJnd:cet. 
Quamvis  multis  aliis  imaginibus  illuftrari  poflct 
provinciaRe&oris ,  nullam  tamen  aptiorem  ejus 
erligiem  efle  cenfeo,  quani  qux  in  Speculatore  vel 
vigiliurbiscuftodeapparec. 

Tres  ver6  func  boni  Speculatoris  charadleres , 
€jui  hoc  in  loco  notantur  ,  quorum  Primus  eft 
«juod  conititutusconfiftat  i%Aki  ,  cor.flituefpccuU- 
torem.  Secundqs.-,  quod  confiitens  vidsat  vel  ob- 
iervetomniaquc-eadfaam  curam  fpe&ant:  Vidertt, 
fpec  uletur  fpecuUt  or .  Tertius  ,  quodcertiores  alios  . 
faciatde  iis  quse  vidicaut  obfervavic  :  Q*od  vtdc- 
yitindicet.  In  primo  horum  clucere  dcbet  fortitu- 
jdo&conitantia  ,  qua  Speculator  exponere  fe  fu- 
i^inet  holtium  Lafidiis  ck.  injuriis  omnibus  cceli : 
xtautdtcere  po(Ihcum  acobo  :  Fui  cum  interdiu 
abfumeret  me  dffus  ,  & geiu  noclu  ,  profugeretque  fo- 
znnus  meus  nb.oculv  meu.  Velut  Efaias  hie  intro- 
iducit  fpeculator.em  clamantem  :  In  fpecuia  Qo- 
rmtni  ego  confiffamjugiter  interdiu ,  Cr  in  obfcrvatto.- 
nt  meaegoperffabo  totisnotlibus.  Hsc  autem  for> 
iitudo  &conItantia  primaria  virtus  eft  Recloris^ 
ut  odio  ,  invidire ,  obtreclationi ,  &  maledicentire  > 
probris  ctiam  6c  contumeliis  expofitus  increpide 
Monfiftat  ,  &  quod  efi  officH  conitanter  agat. 
fc/;#:  ds  c/£/>6ii  #&*rdoKO-ixM  vri/uTret  dixit  olim 
jgpictetus  ,  Timidum  fpecuUtorem  nemo  mittit* 
qm . fonimini.  queudara  dmiuxax  audiens  „  vel  (i 

ambtaia 


FRANEBCER^HABITA.  4o> 

nmbram  alicubi  confpicatus  fu  mox  tremebundus 
accurrat,  hoftefque  jam  jam  putans  temere  adcflc 
clamec  :  ^Kym  «v/jptf ,  iruptiQifoi  7ro\i(j&i.  Conm 
fttlite  vobisfuga  ,  6  viri\  adfunt  hofles 

Narrant  hiftori.xde  exploratoribus  nonnuIIis> 
qui  fingentcs »  quod  metuanc  ,  &  quodfinxeranc 
mctuentes  ,agrum  cuna  vidcrantfcntibus  majori- 
bus  repletam  ,  accurrcbant  ftatim  adfuos,  Sc  ma- 
gnum  numcrum  haftatorum  appropinquare  cura- 
bant.  Haudlongefccus  faceret  Re&or  ,  qui  fre- 
mitus ,  iras ,  minas  ,  petulantium  quorundam  ju- 
venum  ejufque  favencium  audiens',  illico  dcnun- 
ciarec ,  omnia  e(Ve  plena  cerroris ■*  cedendum  eflc 
tempori,  turbascavendas  ,  paccm  confervandam 
&  ramae  rationcm  habendam.  H*tc  breviccr  dixilTc 
fufficiac  de  officiopr.iino  Speculac-oris,  (juodeft  in> 
conftituendo. 

Sccundumeft ,  utvidcat  &:  inomnem  partem 
fpeculetuc  anforfan  hoftis  aliquid  moliatur ;  ar> 
periculum  ,  velpericuli  fufpicio  aliqua,  velextra 
vel  intra  maenia  po/Tir  notari.  Speculatoris  hoc 
munus  elle  ,  neq.ue  ipfum  neq.ue  alium  quen- 
quam  laterc  potefl,  quia  nomine  ejus  non  innui- 
tur ,  fed  clarilfime  proclamacur  &  effieaciter  incul- 
catur. 

Vcrum  cnim  vero  quamvis  Re£toris  nomerv 
aliudquiddam  fonare  videatur  ,  res.  ipfa  tamen 
ma^isipfi  convenit  ,  qnam  vigili  cuilibec  vulga- 
ri.  Hoftcs  ,  inftdi.T  ,  periculaqu*  ab  AcadcmU 
funt  propulfanda  ,  fubtilicaceac  variecacefua  com- 
parari  podlinc  cum  callidillimis  illis  ftraragemacis. 
quibus  aftuciores  Duccs  urbes  ,  alia  ratione  inex- 
pugnabile- ,  in  poteftatem  fuam  rcdegerunt.  Non 
motus  tantum  omnes  caveri  ifthic  dicunt  ,  fed  Sc 
quics  ,  oiium  ,  inertia  ,  &  nihilagendi  libido,  ia- 
cruftata  vicia  Sc  firnulatx  virtutcs  non  minus  pcri- 
culicrcanc  Academix  quam  tumultus  ac  feditio- 
n.c.s,,  haEcfyniogculu.inieiiiria  ,  dorneftica  roala, 

ma*. 


4ro  GVIL.   AMESIIORATIO 

quaevix  cavendo  vitari  poiTunt.  Talis  vigilantia 
hicferio  pojeftoptari,  qualem  Cicero  per  jocum 
tribuit  Vatiniocuidamquiuno  &  eodem  die  con- 
ful  eflecaepit  &c  defiis :  ^{ibileo  C9nfule  mali  faclum 
gft  ,  fuit  enimmirifica  vigiiantia  ,  quifuo  toto  con- 
fulatu  fomnum  non  viderit. 

Habemus  igitur  quod  pedibus  &  oculis  praeftare 

v  debet  fpeculator  nofter :  ftarefcil.  &  viderefecun- 

dum  illud  Domini  ad  Prop!  etam  :  In  expioratoria 

fpecula  conftitui  te  apudpopulum  meum  in  munitio* 

ne  ,  ut  cognofca-i ,  &  explores  viam  eorum. 

Tertium  officium  reftat ,  eftque  oris  Indicare 
fcil.quod  ftando  vidit.  Fruftra  ftat  qui  nihil  videt 
aut  obfervat ;  fruftra  vidit  qui  nihil  rndicat.  Bucci- 
na  idcirco  fpeculatori  tradi  folet  in  manits,  ut^jus 
clangore  magnum  &  certum  fonuniedat,  cujus 
clangore  moneantur  omnes  prout  occafio  tulerit. 
Exorevigilis  totus  populus  pendet  ,  ficut  verba 
illainnuunt  apudProph.  Vtgill  quiddenocle  tvi- 
gilquid  loquitur  ?  Dicit  vigil ,  advenerat  mane  ,fecl 
etiam  nox  :  fiqu&ftturieftu  ,  quarite  ,  revertimini  , 
i>enite.  Et  fane' quidem  hacc  non  eftminima  pars 
©fficiiquodincumbit  Re&ori  ,  fi  viderit  aliquid 
periculiimmineruisindicare  iilud  quam  primum 
omnibus  iisquorum  intereft  hoc  fcire  ,  fi  clan- 
xerit  buccina,  utnihil  aliud  profecerit,  fuam  ta- 
men  animam  liberaverit.  Speculator  mutus  noo 
magisferendus  eft  quam  caecus.  Imo  vero  non 
a&us  qualifcunque;  fed  6c  liberras  loquendi  hic 
poftulatur ,  finequa  fpeculator  eft  nemo  nih  dimi- 
diatus.  xAttolle  vocempotenter ,  dicit  Dominui  ,  at~ 
tolle ,  ne  timeto. 

Perftrinximus  jam  levi  brachio  prxcipuas  partes 
©fficiiSpecuIatoris&  Rectoris  ,  &  in  iftafimplki 
declarationeacquiefcere  liceret  acliberet,  nifi  vi- 
derer  mihiquafi  obmurmurantium  vocesaudire:. 
quid  tu  ?  an  tibi  hoc  arrogas  r  quod  te  Reclorem 
tuikm  pneftiteds    ,,  ^ualem   nobis   defcripfifti  .* 

Hifce 


FRANEKER£  HABITfc.  4TI 

Hifceenim  necefle  habeo  refpondere,  antequam 

dehactabula  manum  poflim  auferre.   Date  igitur 

vcniam  Cl.  &:  Hum.  Audi.  H  pr.Tter  morem  non- 

i  nulla  protulcro,   qu.T  ad  officii>  quo  jam  fum 

,  defundtus    rationcm    reddendam    aliquo    modo- 

fpe&ant.  Conftiti  certe  hoc  anno  totoadexera- 

,  plum  vetcrum  tribunorum  plebis  ,  quibus  nullum 

unumdiem  abeilc  licuit  Roma.    Neque  confcius 

fum  mihi  alicujus  trepidationis.   Conftiti  etiam 

quafi  eredtis  digitis   attentus  ad  omnia  videnda 

qux  vel  meis  propriis  vel  etiam  aliorum  oculis 

!  potuerunt  obfervari.  Quae  vidi,  magnaex  partc 

aliis  indicavi ,  iis  nempead  quorum  cognitionem 

pcrtincbant.  Hic  non  eft  locus  omnia  fingulatim 

dicendi.    Vidi  tamcn  nonnulla  quat  wm  aliquo 

,  frudtu  publice  hoc  tempore&  poffeindicare  cen» 

fui,  Sc  breviteretiamindicaredecrevi.  Vidiigitur 

(  ut  incipiam  quafi  ab  ovo  Academicx  vhx  )  vidi , 

inquam  t  juvencs  nefcio  quo  in  trivii  aequilibrio 

<  pofitos ,  qui  nullo  ccrto  confilio  apud  fc  ftatuc- 

•  rant  t  quarepotiusad  /\cademiam  ,  quamad  mili- 

tiam,  vef  aliud  quodlrbet  vit.T'genus  irent ;  qui  ta- 

men  quafi  vento  &c  tempeftate  aliqua  ad  Acadc-  . 

miam  deferebantur  ;  ita  ut  quomodoeo  pervene- 

j  rint&quidibi  agercnt,  ipfimet  poftea  merito  fint 

mirati.    Ex   ifthoc  hominum  genere  funt  illiqui 

cafu  doctifieri  dicuntur  ,  &  pofteacafu  etiam  do- 

&orum  occupant  loca  ,  eodem  fcil.  modo  quo  ille, 

dc  quo  dicitur  t   quod  forte  praeteriens  curiam*.- 

jvidit  januam  apertam  ,  calceos  mutavit,  &  Ita- 

itim  fa&useft  fenator.  Nonvencrunt  hiadAcadc- 

'miam,  fed  in  eam  inciderunt.    Alios  vidi  qui  alt* 

iquo  modovencrunt,  fed  tanquam  ad  profugium 

.  &  afylum  quoddam,    feverioris  illius  difciplinae 

jpertTfi  t   quam  vel  in  fchola,  vel  domifuntex- 

perti.  HinihilaliudquTruntaut  ja&ant  nifi  libcr- 

tatem  t   ideft,  poteftatem  vivendi  ut  libet  ,   ne- 

&le&a  ctiam  &  fpreti  falutaii  illa  KftriftiQPU 

fecua* 


4U         GVIL.  AMESII  ORATIO 

fecundum  Ieges  ,  vel  nifi  eft  quod  prohibetur  jure. 
Hi  poftea  fequuntur  factionem  nefariam  P.CIodii, 
qui  cum  libertatem  ex  urbe  Romana  fuftuliflet ,  fi- 
mulachrum  Libertatis  ,  in  aedibus  Ciceronis  quas 
antea  invaferatacdiripuerat,  quafi  incaptivisfe- 
dibus  collocavit.  Et  exemplumfane^conyenit  per- 
pulchre\  fuit  enim  illud  fignum  illa  Dea ,  ut 
Cicero  obfervat  ,  imago  meretricis  cujufdam 
Tanagrxx  a  furefublara,  a  facriiego  collocata, 
jndicium  opprelTi  fenatus,  ad  meraoriam  fempi- 
ternam  turpitudinis  imaginem  vivam  depinxit 
hifce  verbis  Orator  abominanda:  illius  licentix; 
qux  non  illum  folum  domo  fua  pepulit  ,  fed  Sc 
ornnempietatem ,  modeftiam  &c  falutarem  difci- 
plinam  ex  plerifque  Academiis  pepulit  &  ex  reit- 
quis  pellere  contendit.  Iftius  fe£tx  fententiam  ne- 
mo  unquam  luculentius  expreiTit,  quam  Duro» 
nius  quidam  cribanus  Romanus- ,  qui  legem  fum- 
ptuariam^adccercendum conviviorum  Iuxum,Ia- 
tam  impugnaturus  rortraconfcendic  &  taliaver- 
ba  dicitur  protuiiiTe  :  Frcni  fnnt  in;ecii  nobn 
(Quirites)w^//»  modoperpetiendi,  colligati  &  conftri. 
fti  ejiis  amaro  vinculofervitutis.  Lex enim  lataefl 
qux  vos  ejfefrugijubet.  ^Abrogemus  igitur  iftud  hor» 
rid*  vetuftatis  rubigine  obfitum  imperium.  Etenim 
quid  opus  eft  libertate  ,  fivolentibus  luxu  perire  non 
Licet.  Qujc  alia  erat  oratio  ipfius  Licentia:  vel  lm- 
pudentix  fi  loqui  peflet  ?  Talesquerela:  audiuntu? 
tamen  in  Academiis  ChrifHaais.  Demensplane  Sc 
infanus  habetur  (  ut  Epictetus  obfervat  )  qui  in< 
Grammatica  illam  libertatem  qua:reret ,  ut  loqui- 
&fcribere  ipfilicerct,  contra  omnesregulas  pro- 
ut  ipfiiibet.  Furorcerte  non  minor  eftpofcere  ,  ut 
viverecuiqueliceat  pro  Iubitu  fuocontraleges  be- 
ne  vivendi.  Sed.mittoiftos :  Alios  vidl  >  qui  eru- 
ditionem  vel  fpecicm  ejus  affcetant ,  fedquiarc- 
£ta>  &  regia  via  omnia  fumma  non  poffuntuno' 
^U4fi%iikuii4nri«^  grobauxa  ftadioxum  ratio- 


FRANEKERiE    HABITA.  4U 

nem&ordinem  faftidiose  contemnunt,  &,  vel 
ad  otium  ignavum  ,  vel  ad  fallaces  impofiuras  de- 
fle&unt.  Fnit  olim  Sophiftarum  quorundam  tan- 
,ta  confidentia  fui,  ut  finguliaufi  fint  in  conventn 
•pofccrequade  rcquifqueaudire  rellet.  Cujusau- 
'  daciac  primus  author  fuit  Gorgias  Leontinus  qui 
felld  pofitapollicebatur,  fe  refponfurum  de  qua 
;quifquc  reinterrogare  vellct.  Prudentiores  autem 
'  viderunt  hoc  non  efle  opus  unius  hominis  ,  doce- 
|re,  idque  ex  tempore ,  quod  quifque  velletdifce- 
^re;  conftituerunt  ideircomulcos  Profefibres ,  qui 
'conjundtis  operis  poflent  ftudiofos  quotidie  ro- 
'gare  qua  de  re  audire  vellent.  Non  dcfunt  tamen  , 
quiillis  omnibusilludunt,  eodem  fere  modoquo 
Papyrias  Pxtus  olim  Philofophumirrifit,  fi  quis 
quaereret  rogantem  ,  refpondit  enimPaetus/*^*- 
rere  ccenam  a  mane.  llle  baro  (ait  Cicero )  putabat 
eum  quxfiturum  ,  unum  ccclum  efle ,  an  innume- 
rabiiia  *  vel  fimilc  quiddam  $  iile  vero  coenam  quae- 
trebat  idque  a  mane.  Vidi  tamen  inter  iftos,  quibu* 
cruditio  oblatafordet*  quibus  nihil  vel  quaeren- 
dum  vel  audiendum  apparet  in  eis  quas  publice 
docentur  ,  vidi  inquam  inter  iflos,  qui  fihimct  fa- 
piunt ,  fibimet  intus  canunt.  Quidam  qui  vix  poC- 
jfuntprincipia  difciplinarum  praemanfadeglutire, 
iftatimarripiunt  conclufiones  duriltimas  ,  eafque 
crudas  devorarc  conantur ,  quas  concoquere  ac  di- 
gerercnequcunt ,  unde  pottea  fit ,  ut  cruditates 
'magnas  fentiant,Sc  incidant  in  tormina,  vomitus, 
ifluxus  &  f-bres.  In  hoc  autem  genereilli  fibimet " 
imaximefxlices  videntur,  qui  incidunt  in  Magi- 
ftrum  aliquem  ,  five  mutum  ,  Civq  ioquacem  »  qui 
ifpondeac  ipfis  breviflimo  fpatio  totam  tvKVK>n- 
Umiftiij  ,  quamvis  -mi^ei^  reli&a  juixxo'  folum 
[doceat ,  tanquam  circulator  :  qualem  hominem 
optime  depingit  Hieronymus  ad  Pammachium: 
TtejcrtHi  esl  fait  ille)  fecutis  noffris  hani  grandis 
>hQmKncHlHS,q*i de  cnnciis  Ecclefi*  qHafiiontbHs\  vno 

iinfHA 


4H         GVIL.  AMESII  ORATIO. 
lingua  rotatu  fole  clarius  corufcaret,  Loquitur  de 
lohanrieHierofolymitano  qui  jadtabat  fe  unale- 
tfioneextemporalidecunctis  Ecclefiafticisdogma* 
tibusaccuratedifputaffe.  Iam  ver6  non  Hierofoly- 
iiMB  tantumautuno  in  loco  fed  ubique  fcre  talis 
alrsjuis  homunculusreperitur,  cujus  ftultitianu- 
tritur  caflls  prsconiis  juvenum  imperitorum  ,  qui 
adtalem  hominenr  tanquam  ad  faxum  adhajre- 
fcunt&juxta  cumfaxis  fapere  difcunt  ,   cum  ex 
eruditionis  ignotae   ac   larvatae    admiratione    fe 
do&os   evafuros  credunt  ,  femetipfos  coguntur 
damnareftuporisj  quodnon  in  tempore  viderint 
&  fugerinttalem  impofturam.     Sunt  mihialiain 
promptu  qua;  memini  me  in  fpecula  vidifle  mea,  6c 
facile  poflem  indicarc  ,  Ctd  nola  vos  obtundere 
Clarifl.ac  HumaniiT.  Audd.)  narrationibus  meis , 
jie  forfan  inciderem  in  eorum  vitium  ,  qui  nimiis 
vigiliisdebilitatiloquaces  admodum  rTunt,  itaut 
fuis  fabulis  nullum  finem  imponere  poflint.    Ver- 
bum  igitur  non  addam>nifi  unum  &  alterum  ,  quo> 
xneam  vigiliam  illitradam ,  cuiauthoritate  publi- 
ca  eft  affignata,id  eft  Clarifilac  ConfuItifK  Viro  D. 
Bernhardo  Schotano.  Confcende  igitur  honoran- 
de  D.  Collega  in  iflam  cathedram  tamquam  in  fpe- 
culam.    Accipe  fceptra  duo  tanquam  fcipiones> 
cjuibus  nitipoffis  inter  fpeculandum,&  figilla,qui- 
bus  fpeculatorias  obfervationes  obfignes.  Ecce  Ca- 
talogum  eorum  civium  pro  quibus  debes  vigilare  > 
necnonleges,  ad  quorum  normatn  vigilias  tuas 
dhigeredebes.   Clavesetiam  tibi  trado  quibus  pe- 
netrarcpotes  adarchiva   qu.T  continent  a&a,  ob- 
fervationes   &  labores  vigilum  qai  antenosfue- 
runt.   Quibus  omnibus  addo  quodab  initiodixi, 
Cor.jiitutuses  fpeculator  ,  perjlain  fpecttia  »  vide  vi» 
dendo  &  qn&  videtis  indicato,  Dixi. 


F     I     N     I    S. 


s 


JTl